YLIKO

1. Β΄ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ
Διδακτική παρέμβαση
στο πλαίσιο
της ψηφιακής τάξης

2. Β΄ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ
Μέσα 8ου – τέλη 6ου π.Χ. αιώνα

3. • εκπαιδευτικό Λογισμικό
• επεξεργαστής κειμένου (Word)
• υπολογιστικό φύλλο (excel)
• PowerPoint
• ζωγραφική
• Internet(πληροφορίες που δίνονται έτοιμες στους μαθητές λόγω
έλλειψης χρόνου και αδυναμίας σύνδεσης στο διαδίκτυο
ΥΛΙΚΟ

5. Β΄ Ελληνικός Αποικισμός
Ομαδα α΄
 Με βάση το λογισμικό «Η ίδρυση μιας αποικίας στο πλαίσιο του Β΄
ελληνικού αποικισμού (8ος-6ος αι. π.Χ.)». Πηγαίνουμε χάρτης
πλοήγησης και μετά στη δεύτερη ενότητα «Ο Β΄ ελληνικός
αποικισμός».
 Βρίσκουμε την ετυμολογία των λέξεων: αποικίζω – αποικία και
απαντάμε στις ερωτήσεις: Πότε χρονολογείται ο Β΄ Ελληνικός
αποικισμός; Ποια είναι τα κύρια γνωρίσματά του; (επιγραμματική
καταγραφή)
 Πηγαίνουμε στη τρίτη ενότητα «Οι λόγοι που οδήγησαν στον Β'
Ελληνικό Αποικισμό»
 Ποιοι είναι οι λόγοι που οδήγησαν στο Β΄ Ελληνικό αποικισμό;
(επιγραμματική καταγραφή)
 Δημιουργήστε ένα λεξικό σε ένα έγγραφο excel, όπου θα εξηγείτε με
αλφαβητική σειρά τη σημασία λέξεων που πιστεύετε ότι έχουν
ιδιαίτερη βαρύτητα στην συγκεκριμένη ενότητα π.χ. μητρόπολη,
οικιστής, ιερό πυρ, εμπορεία, έμπορος, κάπηλος, αποικία…
 Σήμερα για ποιους λόγους γίνονται μετακινήσεις ανθρώπων από
περιοχή σε περιοχή; Αναπτύξτε τις απόψεις σας σε λίγες γραμμές.

6. Β΄ Ελληνικός Αποικισμός
Ομαδα β΄
Με βάση το λογισμικό «Η ίδρυση μιας αποικίας στο
πλαίσιο του Β΄ ελληνικού αποικισμού (8ος-6ος αι.
π.Χ.)». Πηγαίνουμε χάρτης πλοήγησης και μετά στη
τελευταία ενότητα «τα αποτελέσματα του Β΄
Ελληνικού αποικισμού: οικονομικά αποτελέσματα –
αφού διαβάσετε προσεκτικά και κατανοήσετε τη
συγκεκριμένη ενότητα, καταγράψτε τα
αποτελέσματα επιγραμματικά. Στη συνέχεια
μεταβείτε στην αρχική σελίδα του λογισμικού
«εικόνες» και επιλέξτε αυτές που νομίζετε ότι
ανταποκρίνονται σε ό,τι έχετε διαβάσει.
Δημιουργήστε ένα powerpoint: η σειρά των
διαφανειών είναι ανάλογη με τα θέματα των
παραγράφων. Επιλέξτε μόνοι σας να προσθέσετε τις
δικές σας κατάλληλες λεζάντες.

7. Β΄ Ελληνικός Αποικισμός
Ομάδα γ΄
Με βάση το λογισμικό «Η ίδρυση μιας αποικίας στο πλαίσιο του
Β΄ ελληνικού αποικισμού (8ος-6ος αι. π.Χ.)». Πηγαίνουμε στην
αρχική σελίδα του λογισμικού: ενότητα 5η: εποχή των μεγάλων
ανακαλύψεων 15ος – 16ος αιώνας - χάρτης πλοήγησης – το
εργαστήριο του μικρού εξερευνητή – πλοία – αρχαία ελληνικά
πλοία. Παρατηρούμε προσεκτικά τις εικόνες και διαβάζουμε τις
λεζάντες που τις συνοδεύουν. Στη συνέχεια πηγαίνουμε στην
αρχική σελίδα του λογισμικού: ενότητα 2η «Η ίδρυση μιας
αποικίας στο πλαίσιο του Β΄ ελληνικού αποικισμού (8ος-6ος αι.
π.Χ.)» - εικόνες μελετάμε προσεκτικά τα πλοία που υπάρχουν
εκεί. Με βάση όσα μελετήσατε και αφού πάρετε υπόψη σας και
τις παρακάτω πληροφορίες, δημιουργήστε έναν πίνακα που
αριστερά θα υπάρχουν οι εικόνες και δεξιά τα σχόλια που θα
δημιουργήσετε συνθέτοντας ό,τι διαβάσατε, σχολιάζοντας
ταυτόχρονα ποιο ή ποια από τα είδη των πλοίων ήταν κατάλληλο
για την δημιουργία των αποικιών του 8ου αιώνα.

8. Τα πολεμικά πλοία, οι λεγόμενες μακραί νήες, ήταν σε χρήση από τον 8ο αιώνα π.Χ. Αργότερα,
ενισχύθηκαν στην πλώρη με το έμβολο, αυξάνοντας έτσι την επιθετική τους δύναμη. Από το σημείο
αυτό, ο ρόλος τους διαχωρίστηκε από εκείνον των εμπορικών πλοίων.
Οι πεντηκόντοροι (με 50 κουπιά) χρησιμοποιούνταν εκτενέστατα τόσο για τη μεταφορά αγαθών
όσο και σε πολεμικές εκστρατείες, κυρίως από τους Φωκαείς (Ηρόδοτος, Ιστορίαι 1.163). Ο ρόλος τους
ήταν πολύ σημαντικός, ακριβώς εξαιτίας της ικανότητας που είχαν να πλέουν σε αντίθετα θαλάσσια
ρεύματα και να αντιμετωπίζουν εχθρικά πλοία κατά μήκος επικίνδυνων ακτών και περασμάτων.
Ήταν τα πιο κατάλληλα για επιδρομές, για πειρατεία και για τη μεταφορά αγαθών και
στρατευμάτων. Θεωρούνταν τα κατεξοχήν πολεμικά πλοία πριν από την εμφάνιση της τριήρους
(Θουκυδίδης, Ιστοριών 1.14). Επίσης, οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν και τις τριαντακοντόρους, πλοία
δηλαδή με 30 κουπιά.
Τον 6ο αιώνα π.Χ., χρησιμοποιήθηκε ευρύτερα ένα νέο πολεμικό πλοίο η τριήρης, με τρεις σειρές
κουπιών, και με 170 κωπηλάτες. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη, το ναυπήγησαν πρώτοι οι Κορίνθιοι
ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. (Θουκυδίδης, Ιστοριών 1.13). Κατά μία άλλη και πιθανότερη άποψη,
δημιουργήθηκε στην περιοχή του Αιγαίου γύρω στα 530 π.Χ., την εποχή του Πολυκράτη, και ο
σχεδιασμός του είχε επιρροές από τα πλοία των Φοινίκων. Τέλος, άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι
οι Κορίνθιοι ήταν αυτοί που σχεδίασαν το νέο αυτό πλοίο και ότι πιθανώς ο Πολυκράτης ήταν ο
πρώτος που χρησιμοποίησε την τριήρη στη θέση των πεντηκοντόρων.
Τα κατεξοχήν εμπορικά πλοία, οι στρογγύλαι νήες, είχαν την πλώρη και την πρύμνη ψηλές και
στρογγυλεμένες και το αμπάρι ευρύχωρο. Τον 7ο αιώνα π. Χ., απέκτησαν μεγάλα ιστία και
βοηθητικά κουπιά -αυξάνοντας έτσι την ταχύτητά τους- και εφοδιάστηκαν με άγκυρα. Το σκαρί τους
παρέμεινε το ίδιο και στις επόμενες εποχές. Τα κατεξοχήν εμπορικά ονομάζονταν ολκάδες και ο
Αριστοτέλης αργότερα τα παρομοίασε με μεγάλα έντομα που είχαν μικροσκοπικά φτερά.
Αρχαία ελληνικά πλοία

9. Β΄ Ελληνικός Αποικισμός
Ομάδα δ΄
Με βάση το λογισμικό «Η ίδρυση
μιας αποικίας στο πλαίσιο του Β΄
ελληνικού αποικισμού (8ος-6ος
αιώνας π. Χ.)». Πηγαίνουμε
εικόνες μελετάμε προσεκτικά το
χάρτη για τον β΄ ελληνικό
αποικισμό.
Μεταφέρουμε το κενό χάρτη της
Χαλκιδικής στο πρόγραμμα
ζωγραφικής του υπολογιστή μας
και προσπαθούμε να
συμπληρώσουμε όσο
περισσότερες αποικίες
θυμόμαστε τοποθετώντας τες
σωστά στο χώρο. Ποιες διαφορές
εντοπίζετε στην σημερινή
κατοίκηση από την κατοίκηση
εκείνης της εποχής;

10. Β΄ Ελληνικός Αποικισμός
Ομάδα ε΄
• Με βάση το λογισμικό «Η ίδρυση μιας αποικίας στο πλαίσιο του Β΄
ελληνικού αποικισμού (8ος-6ος αι. π.Χ.)». Πηγαίνουμε γραπτές πηγές
και μετά από προσεκτική μελέτη α) των πηγών που υπάρχουν εκεί και
β) των πηγών που παρατίθενται παρακάτω απαντάμε στις ερωτήσεις:
• Οι Συρακούσες φημίζονταν για την πολυτέλεια και την έκλυτη ζωή των
κατοίκων της. Από πού προέρχεται αυτή η φήμη(κείμενο 2).
• Με ποια κριτήρια επέλεξαν ως τόπο αποικισμού τον Κρότωνα, τη
Σύβαρη και τον Τάραντα; (κείμενο 5).
• Πώς εξηγείτε την επιλογή των Φωκαέων να ταξιδέψουν με στρογγυλά
πλοία; (Ηρόδοτος, Ιστορίαι 1. 163)
• Σχολιασμός της είδησης που μετέφεραν οι Αιγύπτιοι «χάλκινοι
άνθρωποι». (Ηρόδοτος, Ιστορίαι 2.152)
• Με ποιο τρόπο έδειξε ο Άμασις το σεβασμό του προς τα θρησκευτικά
αισθήματα των Ελλήνων εμπόρων; (Ηρόδοτος, Ιστορίαι 2. 178.179)

11. Η ίδρυση μιας αποικίας
Τις Συρακούσες έκτισε ο Αρχίας αφού
από την Κόρινθο έπλευσε εκεί την ίδια
εποχή που ιδρύθηκαν η Νάξος και τα
Μέγαρα. Λέγεται ότι ο Μύσκελλος και ο
Αρχίας συγχρόνως ήρθαν στους
Δελφούς και όταν ζήτησαν χρησμό από
το θεό ρωτήθηκαν: τι από τα δύο
προτιμούν, πλούτο ή υγεία. Ο Αρχίας
λοιπόν προτίμησε τον πλούτο, ο
Μύσκελλος όμως την υγεία· στον ένα
έδωσε χρησμό να ιδρύσει τις
Συρακούσες και στον άλλο τον Κρότωνα.
Έτσι λοιπόν συμβαίνει η πόλη των
Κροτωνιατών να είναι τόσο υγιεινή,
όπως προηγούμενα ανέφερα. Οι
Συρακούσες όμως έφτασαν σε τέτοιο
σημείο πλούτου, ώστε να διαδοθεί μια
παροιμία γι' αυτές που λεγόταν για
εκείνους που ζούσαν πολυτελή ζωή, ότι
δηλαδή δεν θα τους αρκούσε ούτε ο
φόρος των Συρακουσών
Οι οικονομικές δυνατότητες των
ελληνικών αποικιών της Κ.
Ιταλίας
Κατά το τέλος του Η΄ αι. π.Χ. ιδρύθηκαν οι τρεις πρώτες
ελληνικές αποικίες σε παράλια του κόλπου του Τάραντος (σημ.
Σικελία): ο Κρότων, η Σύβαρις και ο Τάρας. Οι άποικοι είχαν
αποκλειστικά αγροτικά ενδιαφέροντα: για τούτο οι θέσεις που
διάλεξαν ήταν παράμερες σε σχέση με τις γραμμές
επικοινωνίας μεταξύ Ελλάδος και Τυρρηνικού πελάγους, αλλά
παρουσίαζαν εξαίρετα πλεονεκτήματα από άποψη φυσικών
πόρων. [...] Στον Κρότωνα, που πρόσφερε μικρό και όχι
ασφαλές λιμάνι, αλλά καλές γαίες και το πιο υγιεινό κλίμα της
δυτικής πλευράς του κόλπου [...] εγκαταστάθηκαν άποικοι που
ήλθαν από τις Ρύπες με αρχηγό τον Μύσκελο. [...] Η Σύβαρις
παρήγε μεγάλες ποσότητες δημητριακών, λαδιού, κρασιού,
ξυλείας και είχε μεταλλεία αργύρου.
Οι άποικοι που εγκατέλειψαν τη Σπάρτη οδηγήθηκαν από τον
αρχηγό τους Φάλανθο στον Τάραντα, θέση που συγκέντρωνε
εξαιρετικά πλεονεκτήματα: το μεγαλύτερο και ασφαλέστερο
λιμάνι ανάμεσα στα ελληνικά παράλια και στο στενό της
Μεσσήνης, φυσική οχυρότητα, άφθονα και γευστικά
αλιεύματα, μια εσωτερική θάλασσα κατάλληλη για την
καλλιέργεια οστρέων (σημ. οστρακοειδή), και μάλιστα της
πορφύρας (σημ. οστρακοειδές από το οποίο παραγόταν το
περιζήτητο πορφυρό χρώμα που χρησιμοποιούνταν στη βαφή
υφασμάτων), και γη αποδοτική, παρά την ασβεστολιθική
σύνθεση του εδάφους και την ξηρότητά του.

12. Πηγές
Ηρόδοτος, Ιστορίαι 1. 163 Ιστορία της Φωκαίας
Οι Φωκαείς αυτοί πρώτοι από τους Έλληνας επεχείρησαν μακρινά θαλάσσια ταξίδια και αυτοί είναι
που άνοιξαν δρόμον προς την Αδριατικήν θάλασσαν, την Τυρρηνίαν, την Ιβηρίαν και τον Ταρτησσόν.
Και εταξίδευσαν όχι με στρογγυλά πλοία, αλλά με πεντηκοντόρους. Όταν έφθασαν εις τον
Ταρτησσόν, εκέρδισαν την αγάπην του βασιλέως των Ταρτησσίων, που το όνομά του ήτο
Αργανθώνιος, και εβασίλευσε εις τον Ταρτησσόν ογδοήκοντα έτη, έζησε δε όλα όλα εκατόν είκοσι.
Ηρόδοτος, Ιστορίαι 2. 152
...Δεν πέρασε όμως πολύς καιρός και η μοίρα το θέλησε, Ίωνες και Κάρες, οι οποίοι εξεκίνησαν με τα
πλοία τους προς λεηλασίαν, να τους ρίξη η θάλασσα εις την Αίγυπτον· εβγήκαν εις την ξηράν
ντυμένοι με χάλκινη πανοπλία· και τότε ένας Αιγύπτιος, που δεν είχε ιδεί ως τότε ανθρώπους με
χάλκινη πανοπλία, ήλθε εις τα έλη προς τον Ψαμμήτιχον και του φέρνει την είδηση ότι ήλθαν από τη
θάλασσα χάλκινοι άνθρωποι και λεηλατούν τους αγρούς.
Ηρόδοτος, Ιστορίαι 2. 178. 179
Η φιλελληνική πολιτική του
Εφάνη φιλέλλην ο Άμασις και δείγματα της συμπαθείας του έδωσε και άλλα εις μερικούς και κυρίως
εις εκείνους που επήγαιναν εις την Αίγυπτον, τους έδωκε την πόλιν Ναύκρατιν να κατοικούν· εις
εκείνους δε που δεν ήθελαν να κατοικήσουν εκεί, αλλά εταξίδευον διά εμπορικούς λόγους, τους
παρεχώρησε τόπους διά να κτίσουν εκεί μέσα βωμούς και ιερά εις τους θεούς. Το μεγαλύτερον από
τα ιερά αυτά, το ονομαστότατον και το πλέον πολυσύχναστον ονομαζόμενον δε Ελλήνιον, το ίδρυσαν
από κοινού αι εξής πόλεις· αι ιωνικαί πόλεις Χίος και Τέως και Φώκαια και Κλαζομεναί· αι δωρικαί,
Ρόδος και Κνίδος και Αλικαρνασσός και Φάσηλις και των αιολικών η Μυτιλήνη μόνη. Εις αυτάς ανήκει
το τέμενος τούτο και αυταί αι πόλεις δίδουν τους προστάτας του εμπορίου· όσαι όμως άλλαι πόλεις
αντιποιούνται ότι μετέσχον εις την ίδρυσίν του, αντιποιούνται χωρίς να έχουν κανένα δικαίωμα.
Χωριστά και μόνοι τους οι Αιγινήται ίδρυσαν το ιερόν του Διός, ένα άλλο της Ήρας οι Σάμιοι και ένα
τρίτον οι Μιλήσιοι του Απόλλωνος. …………………….

13. Β΄ Ελληνικός Αποικισμός
Ομάδα στ΄
Υποθέστε ότι είστε ο Περιήρης και ο Κραταιμένης, πολίτες των
Χαλκιδέων και των Ερετριέων του 8ου π. Χ. αιώνα. Οι
συμπολίτες σας σας έχουν ορίσει ως οικιστές για τη δημιουργία
δυο αποικιών στη Χαλκιδική. Μεταβαίνετε στο μαντείο των
Δελφών για να πάρετε πληροφορίες ποιος είναι ο
καταλληλότερος τόπος για τον αποικισμό αυτό.
Με βάση τις πληροφορίες που παρατίθενται παρακάτω ποια
περιοχή θα προτιμούσατε ως τόπο εγκατάστασης και για
ποιους λόγους; …………………………………………………….
Αιτιολογήστε το σκεπτικό σας. Ποιους από τους συμπολίτες σας
θα επιλέγατε, αν εξαρτιόταν βέβαια από σας, να πάρετε μαζί
σας στο νέο τόπο και για ποιους λόγους;
Αν αυτή η εγκατάσταση γινόταν σήμερα, τον 21ο μ. Χ. αιώνα
ποια επιχειρήματα θα μπορούσατε να προβάλετε για τη
δημιουργία αποικιών στον ίδιο χώρο της Χαλκιδικής;

14. Η πόλη Μένδη της αρχαιότητας ήταν ένας πολύ σημαντικός τόπος αφού πέρα από το εξαιρετικό της
κρασί ήταν γνωστή και για την πολιτιστική της ανάπτυξη. Ο Θουκυδίδης μας πληροφορεί πως η
Μένδη ήταν αποικία των Ερετριέων που την ίδρυσαν στην χερσόνησο της Παλλήνης, στο δυτικό ή
πρώτο πόδι της Χαλκιδικής. Δεδομένου του ότι οι Χαλκιδείς και Ερετριείς είχαν αποικίες στα
μακεδονικά παράλια ήδη από το 1.000 ή 1100 π.Χ., σύμφωνα με την αξιολόγηση των νεότερων
ευρημάτων, η ίδρυση της πόλης ανάγεται γύρω από την χρονολογία αυτή. Ο κάτοικος της πόλης
λεγόταν Μενδαίος. Η ονομασία της πόλης προέρχεται από το ηδύοσμο φυτό μίνθη ή μίνθα που
φύονταν σε αφθονία στην περιοχή (στα λατινικά mentha, εξ ου και η μέντα). Η μεγάλη οικονομική
της άνθηση, ήδη από τις αρχές του 6ου αι., επιβεβαιώνεται από την μεγάλη κυκλοφορία των
νομισμάτων της και οφείλεται κυρίως στις εξαγωγές του περίφημου "Μενδαίου οίνου". Το 1992
βρέθηκε στις ακτές της Αλοννήσου αρχαίο ναυάγιο του πέμπτου αιώνα π. Χ. σε βάθος 30 μέτρων
που είχε 3000 περίπου αμφορείς με οίνο από τη Μένδη.
Ο οικισμός του χωριού ΄Αφυτος ή ΄Αθυτος πάει πίσω στους αρχαίους χρόνους. Το χωριό οφείλει το
όνομα του σε έναν πολίτη του που ονομαζόταν ΄Αφυτος. Η ΄Αφυτος ήταν αποικία της πόλης
Ερέτριας της νήσου Εύβοιας. Πότε κτίστηκε δεν είναι ακριβώς γνωστό, είναι εν τούτοις ιστορικά
αποδεδειγμένο ότι η Ερέτρια είχε ήδη αποικίες σε όλη την Χαλκιδική τον όγδοο αιώνα προ Χριστού.
η αρχική θέση τού χωριού στο βράχο είχε επιλεγεί για αμυντικούς λόγους γιατί ο βράχος είναι
κομμένος κάθετα προς την πλευρά της θάλασσας. Η ΄Αφυτος είχε ήδη τον πέμπτο αιώνα π. Χ. τα
δικά της νομίσματα με σύμβολο το κεφάλι του ΄Αμμωνα Δία στην μία πλευρά και δύο αετούς ή ένα
σκαθάρι με την γραφή ΑΦΥ Ή ΑΦΥΤΑΙΩΝ στην άλλη πλευρά.
Τον 8ο αι. π. Χ. πλήθος κατοίκων καταφθάνει στην περιοχή, προερχόμενο κυρίως από την Χαλκίδα
(εξ ου Χαλκιδική) και την Ερέτρια. Το 5ο αι. π.χ. οι σημαντικότερες πόλεις της είναι: Αίνεια,
Γίγωνος, Λίπαξος, Ποτίδαια, Σάνη, Μένδη, Σκιώνη, Αιγαί, Νεάπολις, Άφυτις, Όλυνθος,
Σερμύλη, Γαληψός, Τορώνη, Σάρτη, Σίγγος, Πύλωρος, Δίον, Κλεωναί, Ολόφυξος, Άκανθος,
Στάγιρα, Απολλωνία, Αρναία, Ανθεμούς. Πολλές από αυτές αποτελούν συνέχεια προϊστορικών
οικισμών, που υπήρχαν στην ίδια θέση.