ΥΛΙΚΟ

1. ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
O ΛΟΓΟΣ
Ι. Προφορικός και γραπτός λόγος
1. Επισημαίνω τα στοιχεία της ομιλίας.
 O προφορικός λόγος:
• Είναι εφήμερος, σβήνει με το τέλος των
ακουστικών αισθημάτων.
• Γίνεται αθάνατος με το γραπτό.
• Μπορεί σήμερα να διασωθεί με τη
μαγνητοφώνηση ή τη μαγνητοσκόπηση /
κινηματογράφηση.
• Για να μελετηθεί ο μαγνητοφωνημένος
προφορικός λόγος πρέπει να
απομαγνητοφωνηθεί.
 Παραγλωσσικά στοιχεία:
• Επιτονισμός: το ανεβοκατέβασμα της
φωνής κατά την εκφορά μιας πρότασης
(διαφέρει από τον τόνο που χαρακτηρίζει
μόνο μια λέξη).
• Παύσεις: το σταμάτημα της φωνής.
• Προφορά: ο τρόπος άρθρωσης φθόγγων,
λέξεων ή φράσεων.
• Ένταση φωνής: ο βαθμός της δύναμης
της φωνής κατά την εκφορά μιας
φράσης.
 Εξωγλωσσικά στοιχεία:
• Χειρονομίες.
• Κινήσεις.
• Έκφραση προσώπου.
• Βλέμμα – διάθεση.
2. Συγκρίνω τον προφορικό με τον γραπτό λόγο.
α. Ο προφορικός και ο γραπτός λόγος ως μέσα επικοινωνίας.
Στον Προφορικό Λόγο
Ο πομπός:
• Μπορεί να αναδιατυπώσει το μήνυμα, να
κάνει επεξηγήσεις και διευκρινίσεις,
όταν και όπου χρειαστεί.
• Δεν έχει το χρόνο να οργανώσει τη
σκέψη και το λόγο του.
• Με τη χρήση των εξωγλωσσικών και
παραγλωσσικών στοιχείων εξασφαλίζει
ζωντάνια και παραστατικότητα στο λόγο
του.
Ο δέκτης:
• Παίρνει άμεσα το μήνυμα
• Έχει τη δυνατότητα να ζητήσει
διευκρινήσεις και επεξηγήσεις.
Στο Γραπτό Λόγο
Ο πομπός:
• Έχει το χρόνο να οργανώσει το λόγο
του, που θα διακρίνεται για την
πληρότητα, συνοχή και τελειότητα.
Το μήνυμα:
• Διατηρείται στο χρόνο.
Ο δέκτης:
• Παίρνει το μήνυμα μετά από κάποιο
χρονικό διάστημα.
• Έχει το χρόνο να αφομοιώσει το μήνυμα.

2. β. Διαφορές γραπτού από τον προφορικό λόγο.
ΓΡΑΠΤΟΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ
• πιο σαφής και ακριβής
• πιο πυκνός
• πιο επεξεργασμένο λεξιλόγιο
• πιο φροντισμένη σύνταξη
• τάση για υποτακτική σύνταξη και
μακροπερίοδο λόγο
• καλύτερη οργάνωση και δομή
• μεγαλύτερη συνοχή και συνεκτικότητα
• λιγότερο σαφής και ακριβής
• πιο αναλυτικός
• πιο πρόχειρο λεξιλόγιο
• συχνότερα συντακτικά λάθη και
ανολοκλήρωτες φράσεις
• τάση για παρατακτική σύνταξη και
μικρές προτάσεις
• πρόχειρη οργάνωση και δομή
• «γεμίσματα» και παύσεις
γ. Απροσχεδίαστος και προσχεδιασμένος λόγος:
Ένα μεικτό είδος λόγου, ανάμεσα στον προφορικό και στο γραπτό λόγο.
 Ο προσχεδιασμένος προφορικός λόγος είναι μεικτό είδος π.χ. μια διάλεξη, ένας πολιτικός
λόγος.
 Χαρακτηριστικά:
Ο ομιλητής:
 παρουσιάζει σε σχετικό διάγραμμα τα όσα πρόκειται να ανακοινώσει (μέρη, δομή, πορεία
του λόγου κτλ.)
κάνει συχνές ανακεφαλαιώσεις
επαναλαμβάνει και τονίζει τα κύρια σημεία
χρησιμοποιεί εποπτικά μέσα διδασκαλίας
φροντίζει ώστε ο λόγος να έχει στοιχεία αμεσότητας και αυθορμητισμού του προφορικού
λόγου (απλός και εύληπτος).
δ. Απόδοση του προφορικού λόγου σε γραπτό
Όταν ο μαγνητοφωνημένος λόγος απομαγνητοφωνείται για να δημοσιευτεί, το
απομαγνητοφωνημένο κείμενο:
 διευθετείται, για να γίνει προσιτό
 χρησιμοποιείται στίξη (οι παύσεις μετατρέπονται σε κόμματα ή τελείες)
 παραγραφοποιείται (με οδηγό τον επιτονισμό)
 εξαλείφονται τα γνωρίσματα του προφορικού λόγου (επαναλήψεις, «γεμίσματα»,
ανολοκλήρωτες φράσεις κτλ.)
 η σύνταξη από παρατακτική γίνεται υποτακτική
 κατά τη μεταγραφή του κειμένου από προφορικό σε γραπτό λόγο, μπορούμε να
περιγράφουμε αναλυτικά ή συνοπτικά τα διάφορα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά
στοιχεία.
ε. Το φανερό και το λανθάνον νόημα
 Στηγλώσσα,το«λανθάνον»νόημαμιαςφράσηςεκφράζειτην πραγματικήπρόθεση τουπομπού.
 Οι γραμματικοσυντακτικές κατηγορίες (προτάσεις κρίσεως, επιθυμίας, ερωτηματικές),
διαφοροποιούνται ανάλογα με τις περιστάσεις επικοινωνίας, για να αποδώσουν την
πρόθεση του πομπού. Η ερωτηματική πρόταση λ.χ. μπορεί να δηλώνει επιθυμία ή κρίση.
 Οι κοινωνικές συμβάσεις και η κοινή εμπειρία δέκτη και πομπού επιτρέπουν την κατανόηση
του λανθάνοντος νοήματος.
στ. Τελεστικός (προφορικός και γραπτός) λόγος
Τελεστικός λέγεται ο προφορικός ή γραπτός λόγος, ο οποίος παράλληλα με τη γνωστοποίηση
ενός γεγονότος συνοδεύεται και από την πιστοποίηση, βεβαίωση, δήλωση ή τέλεση από

3. αρμόδιο πρόσωπο συγκεκριμένης πράξης. ‘Όλα αυτά δηλαδή συνιστούν πλαστικό λόγο.
ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΕΝΑΝΤΙ ΓΡΑΠΤΟΥ
 Ο άνθρωπος πρώτα μαθαίνει να μιλάει και ύστερα να γράφει. Η εκμάθηση της γραφής είναι μια
δεξιότητα που αποκτά ο άνθρωπος αφού πρώτα μάθει να μιλάει και με πολύ κόπο φοιτώντας σε
σχολείο.
 Οι άνθρωποι μιλάνε περισσότερο από όσο γράφουν και η ανθρώπινη επικοινωνία στο μεγαλύτερό
της ποσοστό γίνεται με τον προφορικό λόγο.
 Με τον προφορικό λόγο μπορούν να επικοινωνήσουν όλα τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας
ανεξάρτητα από το θέμα συζήτησης και το μορφωτικό τους επίπεδο, ενώ η γραπτή επικοινωνία
θέτει στο περιθώριο τους αναλφάβητους.
 Ο προφορικός λόγος γίνεται σε λιγότερο χρόνο και απαιτεί λιγότερο κόπο.
 Στον προφορικό λόγο πομπός και δέκτης μπορούν να διακόψουν ο ένας τον άλλο, να ζητήσουν
διευκρινήσεις, πράγμα που δεν μπορεί να γίνει άμεσα και γρήγορα στη γραπτή επικοινωνία.
 Στον προφορικό λόγο υπάρχει η άνεση αυτού που μιλάει, επειδή δεν πιέζεται να εκφραστεί με την
ακρίβεια και τη σαφήνεια που απαιτεί η καταγραφή της σκέψης.
 Με τη γραφή δύσκολα αποδίδονται τα παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά στοιχεία που συνοδεύουν
την προφορική ομιλία.
 Ο προφορικός λόγος είναι ζωντανός οργανισμός και εξελίσσεται, ενώ η γραφή έρχεται εκ των
υστέρων να αποτυπώσει τις εξελίξεις που γίνονται στα επίπεδα της γλώσσας. Όταν μάλιστα, ο
γραπτός λόγος παραμένει πιστός σε παλιότερες μορφές, δημιουργείται διάσταση ανάμεσα στην
προφορά και στη γραφή.
 Στην ιστορία της ανθρωπότητας ο προφορικός λόγος προηγείται του γραπτού. Ακόμα και σήμερα,
και μάλιστα σε αναπτυγμένες χώρες, υπάρχουν αναλφάβητοι, ενώ υπάρχουν και γλωσσικές
κοινότητες που δε διαθέτουν σύστημα γραφής. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι ,ωστόσο, επικοινωνούν με
τον προφορικό λόγο.
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
 Με το γραπτό λόγο καταγράφτηκαν οι ανθρώπινες εμπειρίες, οι αναζητήσεις και οι κατακτήσεις
της σκέψης κάθε ιστορικής εποχής και με αυτόν κληροδοτήθηκαν στους μεταγενέστερους ως
αιώνιο κτήμα υπερηφάνειας και παραδειγματισμού των ανθρώπων.
 Η επιστημονική γνώση διαδόθηκε και έγινε γνωστή όταν καταγράφτηκε και τυπώθηκε σε βιβλία.
Ο γραπτός λόγος κατάργησε τις τοπικές και χρονικές αποστάσεις και προώθησε αδιάκοπα την
επιστημονική γνώση.
 Τα γραπτά κείμενα δεν εκφράζουν μόνο γνώσεις αλλά και ιδέες και συναισθήματα. Στο κείμενο ο
λογοτέχνης μεταμορφώνει τη γλώσσα από απλό όργανο επικοινωνίας σε «τέχνη», πεζογραφία και
ποίηση. Με αυτό συγκινεί, προβληματίζει, κρίνει, πείθει, ψυχαγωγεί και μορφώνει.
 Με το γραπτό λόγο διακινούνται ιδέες, προβάλλονται και διεκδικούνται δικαιώματα,
διαμορφώνεται πολιτική και κοινωνική συνείδηση. Με αυτόν είναι καταγραμμένη η κοινωνική και
πολιτική οργάνωση, οι αρχές του Δικαίου, όπως εξελίχτηκαν από τότε που για πρώτη φορά
θεσπίστηκαν μέχρι σήμερα. Διέδωσε δόγματα, κράτησε ζωντανές τις παραδόσεις των εθνών,
διαμόρφωσε ήθη, δημιούργησε πολιτισμούς. Γι’ αυτό και η ιστορία του ανθρώπου αρχίζει από τότε
που έχουμε γραπτά μνημεία.
 Ποια προβλήματα προκύπτουν από τη δυσκαμψία του γραπτού λόγου να
παρακολουθήσει την εξέλιξη της γλώσσας;

4. Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός και βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη. Οι αλλαγές
εμφανίζονται πρώτα στον προφορικό λόγο και στη συνέχεια με κάποια καθυστέρηση
αποτυπώνονται και στο γραπτό λόγο. Μια αλλαγή στη γλώσσα, είτε φωνολογική, είτε
σημασιολογική,
είτε μορφολογική αργεί να ολοκληρωθεί, γι’ αυτό υπάρχει ένα χρονικό διάστημα, άλλοτε
μεγαλύτερο και άλλοτε μικρότερο, όπου η νέα γλωσσική ποικιλία συνυπάρχει με την παλιά. Στο
διάστημα αυτό είναι λογικό να μην αποτυπώνεται πάντα στο γραπτό λόγο η νέα γλωσσική ποικιλία,
αλλά να υπάρχει προτίμηση στην παλιά, που είναι γνωστή. Αυτή η διγλωσσία μπορεί να οδηγήσει
σε παραμόρφωση της γλώσσας, όπως ήταν η καθαρεύουσα. Η καθαρεύουσα ,μολονότι ήταν η
επίσημη γλώσσα του κράτους, επικράτησε μόνο στη διοίκηση και στην εκπαίδευση και όχι στην
καθημερινή επικοινωνία και στη λογοτεχνία όπου κυριαρχούσε η δημοτική ως η ζωντανή γλώσσα.
Για να αποφευχθούν, επομένως, οι στρεβλώσεις που δημιουργεί το χάσμα ανάμεσα στο γραπτό και
στον προφορικό λόγο, πρέπει να παρεμβαίνει έγκαιρα και ρυθμιστικά η γραμματική.
 Το κίνημα του Δημοτικισμού στη χώρα μας
Ο Δημοτικισμός δεν είναι απλά ένα γλωσσικό κίνημα για να καθιερωθεί η δημοτική ως επίσημη
γλώσσα, αλλά ένα πνευματικό και κοινωνικό κίνημα για τη δημιουργία νεοελληνικής/εθνικής
λογοτεχνίας, την εκπαιδευτική αναγέννηση της πατρίδας μας, τη παιδεία όλου του λαού.
Καθοριστική επίδραση άσκησε ο Γιάννης Ψυχάρης με το έργο του Το Ταξίδι μου, το 1888, που
αποτελεί την επαναστατική προκήρυξη για τη δημοτική γλώσσα. Στο κίνημα του Δημοτικισμού,
εκτός από τους λογοτέχνες της «γενιάς του ΄80» που χρησιμοποιούν στα έργα τους τη δημοτική,
πρωτοστάτησαν σημαντικού άνθρωποι της πνευματικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής, όπως ο Φ.
Φωτιάδης, ο Αλ. Δελμούζος, ο Ίων Δραγούμης, ο Μ. Τριανταφυλλίδης, ο Δ. Γληνός, ο Ι. Κακριδής
και πολλοί άλλοι.
Οι δημοτικιστές αναδεικνύουν την αξία της δημοτικής μας γλώσσας και πιστεύουν ότι η στάση
μας απέναντι στον αρχαίο πολιτισμό και στη αρχαία ελληνική γλώσσα πρέπει να είναι δημιουργική
και όχι προγονολατρική. Προτείνουν απλοποίηση της ορθογραφίας και κατάργηση των πνευμάτων
και των τόνων. Αγωνίζονται για ένα δημιουργικό σχολείο, που θα προσφέρει ανθρωπιστική
παιδεία, που θα είναι ανοιχτό στην κοινωνία και στη ζωή, όχι ένα σχολείο κατανάλωσης γνώσεων.
Μέχρι το 1976, όταν καθιερώθηκε η δημοτική, διδασκόταν και ίσχυε – με ελάχιστα διαλείμματα
– η καθαρεύουσα. Το 1976, όταν ήταν υπουργός παιδείας ο Γεώργιος Ράλλης, δόθηκε οριστική
λύση στο γλωσσικό πρόβλημα.

5. ΘΕΜΑ 1Ο
ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ
Πλεονεκτήματα προφορικού λόγου Πλεονεκτήματα γραπτού λόγου
1. Μέσο επικοινωνίας αναλφάβητων ατόμων.
2. Διευκολύνει τη λεκτική επικοινωνία,
καθώς συνοδεύεται από την κίνηση του
σώματος και τις εκφράσεις του προσώπου.
3. Εκδηλώνονται άμεσα και με ενάργεια τα
συναισθήματα του ομιλητή.
4. Αποτελεί κτήμα όλων των ανθρώπων
ακόμα και αυτών που δε δύνανται να
εκφραστούν λεκτικά, καθώς αντικαθίσταται
από τις κινήσεις του σώματος και τις
εκφράσεις του προσώπου.
1. Δίνει τη δυνατότητα στον γράφοντα να
ελέγξει και να επεξεργαστεί το κείμενό του.
2. Παραμένει στο χρόνο με αποτέλεσμα να
εξασφαλίζει τη μετάβαση της γνώσης και της
παράδοσης στις επόμενες γενιές.
3. Δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών και
λαθεμένης αντίληψης των πραγμάτων.
4. Γίνεται το μέσο για την διαιώνιση της
ιστορίας και της παράδοσης στις νεώτερες
γενιές.

6. ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ
«Ο αναλφαβητισμός δεν είναι μόνο ατομική αναπηρία, είναι τροχοπέδη, ίσως
η πιο σημαντική για την κοινωνική και τεχνολογική χειραφέτηση των λαών στις
αναπτυσσόμενες χώρες και ένας από τους σπουδαιότερους παράγοντες που
διευρύνουν το χάσμα ανάμεσα στις βιομηχανικές και στις λιγότερο ανεπτυγμένες
χώρες. Είναι τέλος εμπόδιο στην αλληλοδιείσδυση των πολιτισμών και στον
αμοιβαίο εμπλουτισμό τους. Να μάθεις γραφή και ανάγνωση σημαίνει επίσης να
στερεώσεις τις πολιτιστικές ρίζες σου, αλλά και να γνωρίσεις άλλους πολιτισμούς.»
1. Αναζητήστε τα αίτια του προβλήματος.
2. Εντοπίστε τις επιπτώσεις του αναλφαβητισμού και προτείνετε τρόπους
αντιμετώπισης.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
Η παιδεία αποτελεί αναμφισβήτητα βασικό στοιχείο πολιτισμού και διακριτικό
ανάπτυξης και ευημερίας μιας κοινωνίας. Ωστόσο η σύγχρονη κοινωνία ταλανίζεται από
φαινόμενα όπως αυτό του αναλφαβητισμού, δηλωτικά της κρίσης που διέρχεται ο νευραλγικός
αυτός χώρος. Με τον όρο αυτό δηλώνεται η αδυναμία γραφής και ανάγνωσης. Διακρίνεται σε
οργανικό αναλφαβητισμό, όταν παρατηρείται παντελής άγνοια ανάγνωσης και γραφής - πρόκειται
για την παραδοσιακή μορφή του αναλφαβητισμού και χαρακτηρίζει όσους δε φοίτησαν σε καμιά
βαθμίδα της εκπαίδευσης - και σε λειτουργικό όταν υφίσταται η ικανότητα της ανάγνωσης και της
γραφής αλλά όχι σε ικανοποιητικό βαθμό. Το παρόν φαινόμενο αποτελεί χαρακτηριστικό των
αναπτυσσόμενων και τριτοκοσμικών χωρών χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν εμφανίζεται και στις
ανεπτυγμένες. Σε αυτή την περίπτωση αναφέρεται στις οικονομικά εξαθλιωμένες τάξεις, στα
κοινωνικά κατώτερα στρώματα, στους μετανάστες και στις γυναίκες.
1. ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ:
Αρχικά παρατηρούμε πως οι κοινωνικές ανισότητες, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις
εις βάρος ορισμένων κοινωνικά κατώτερων - περιθωριακών τάξεων, συνέβαλαν στον διαχωρισμό
σε προνομιούχες και μη τάξεις που έχουν πρόσβαση στο χώρο της παιδείας.
Επίσης η ύπαρξη αναλφάβητων συνδέεται άμεσα με την προσπάθεια πολιτικής
χειραγώγησης και εκμετάλλευσης των μελών μιας κοινωνίας από ανελεύθερα καθεστώτα. Όπως
πολύ χαρακτηριστικά έλεγε ο Β. Ουγκώ, όταν μορφωθεί το κεφάλι ενός λαού δε θα χρειαστεί ποτέ
να κοπεί.
Επιπλέον σημαντικός παράγοντας για τη διαιώνιση του προβλήματος αυτού καθώς και για
την όξυνσή του αποτελεί η ύπαρξη ολιγοθέσιων δημοτικών κυρίως σχολείων. Ο δάσκαλος
καλείται να εκπληρώσει την ιερή αποστολή του - συχνά κάτω από άθλιες συνθήκες - και έχοντας
ένα ποικίλο ηλικιακά μαθητικό κοινό, με αποτέλεσμα να μη δύναται να επιδείξει την δέουσα
προσοχή στις μαθησιακές ανάγκες της κάθε ηλικίας. Άλλωστε τα μονοθέσια κυρίως σχολεία
βρίσκονται σε απομονωμένες και δυσπρόσιτες ηπειρωτικές ή νησιωτικές περιοχές όπου δεν
υπάρχει πολιτιστική και κοινωνική ζωή που θα βοηθούσε τη λειτουργία του σχολείου και θα
τόνωνε ψυχικά το δάσκαλο στο έργο του.
Παράλληλα το τεχνοκρατικό και μονοδιάστατο έως τώρα εκπαιδευτικό σύστημα είχε ως
μοναδικό στόχο του την παραγωγή μελλοντικών επαγγελματιών. Ο καθηγητής είχε την υποχρέωση
να βοηθήσει τους νέους στην εκπλήρωση των επαγγελματικών τους ονείρων και όχι στην
ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Για να το πετύχει αυτό έπρεπε να λειτουργεί με
ένα περιορισμένο αριθμό επιμελών μαθητών για να καλύψει την σχολική διδακτική ύλη και όχι να

7. βοηθήσει τους πιο αδύναμους μαθητές. Άλλωστε οι εμπειρικές γνώσεις που αποκτούν οι
διδάσκοντες στην καθημερινή εργασία τους, παρά το ότι είναι πολύτιμες, είναι αποσπασματικές
και ασυστηματοποίητες, καθώς απουσιάζει τις περισσότερες φορές η θεωρητική κατάρτιση με
έρευνες που θα στοχεύουν στην αντιμετώπιση των παραγόντων που αναπαράγουν τον
αναλφαβητισμό.
Επιπρόσθετα παρατηρείται μια αδυναμία του σχολικού εκπαιδευτικού συστήματος να
προσαρμοστεί στις βασικές γνώσεις των μαθητών, στο ρυθμό της μάθησης που αυτοί απαιτούν,
στη γλώσσα των μαθητών, στην ικανότητα συγκέντρωσής τους, στην ικανότητα αφομοίωσης των
διδασκομένων γνώσεων στην διαδικασία επισήμανσης των μηνυμάτων και της μεταφοράς τους
στον γραπτό λόγο. Έτσι οξύνεται το πρόβλημα της ημιμάθειας και της παραγωγής ολοένα και
περισσοτέρων λειτουργικών αναλφάβητων νέων στη σύγχρονη κοινωνία.
Βασικός λόγος όξυνσης και ανάπτυξης του φαινομένου του αναλφαβητισμού αποτελεί και η
αναγωγή του γραπτού σχολικού λόγου σε γλωσσικό πρότυπο και η συνάρτηση του με το βαθμό
προσαρμογής στο πρότυπο αυτό. Αυτό το σημείο δημιουργεί προβλήματα σε κάθε άτομο, το οποίο
για διάφορους λόγους έχει ή είχε προβλήματα στο σχολείο. «Ο αναλφαβητισμός είναι συχνά ο
κληρονόμος της απελπισίας του ατόμου μπροστά στη δυσκολία ν' αποκτήσει αυτή τη ρυθμισμένη
γλώσσα που είναι ο σχολικός γραπτός λόγος» (J. L. Chancarel)
Επίσης είναι ανάγκη να επισημάνουμε πως η εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης
είναι μια διαδικασία που ξεκινά ήδη από τον οικογενειακό χώρο. Η οικογένεια όχι μόνο θα παρέχει
γνώσεις στα νεαρά μέλη της, αλλά και τους τρόπους απόκτησης αυτών. Ωστόσο η άγνοια των
γονέων, η έλλειψη χρόνου για να ασχοληθούν με τα παιδιά, το άγχος και η πίεση της
καθημερινότητας αποτελούν συχνά ανασταλτικούς παράγοντες της διαδικασίας αυτής. Τέλος το
ίδιο ισχύει και για τις οικογένειες που είναι πολυπληθείς, λόγο της αδυναμίας των γονέων να
αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις όλων των μελών τους.
Προχωρώντας στην ανάλυση του θέματός μας παρατηρούμε πως η οικονομική ανέχεια
αποτελεί βασική αιτία του φαινομένου. Η ανάγκη για βιοπορισμό οδηγεί στην αναζήτηση εργασίας
από την παιδική ηλικία και οδηγεί στην ταυτόχρονη απομάκρυνση από τα εκπαιδευτικά κέντρα.
Άλλωστε το φαινόμενο αυτό πλήττει ιδιαίτερα τα παιδιά μεταναστών και προσφύγων και
μειονοτικών ομάδων όπως οι τσιγγάνοι, που ζουν συχνά κάτω από άθλιες και αντίξοες συνθήκες,
με αποτέλεσμα να καταδικάζονται στην αμάθεια.
Επίσης αξίζει να σημειώσουμε πως η οικονομική κατάσταση των γονέων συμβάλει στην
επίταση του αναλφαβητισμού έως ένα ποσοστό. Οι μαθητές που υστερούν στο σχολείο πολύ συχνά
προέρχονται από κάποια χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατηγορία, που η οικογενειακή μόρφωση
και ο τρόπος ανατροφής δεν αποτελούν ευνοϊκές προϋποθέσεις για επαρκείς επιδόσεις στις πρώτες
τάξεις του δημοτικού, όπου και επιτελείται σημαντικότατο μορφωτικό έργο.
Τέλος η ύπαρξη δυσμενών πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών συνθηκών σε ένα κράτος
συμβάλει στην οπισθοδρόμηση του εκπαιδευτικού συστήματος και στην ανάπτυξη του
αναλφαβητισμού. Η απουσία ειρήνης και η έλλειψη ομαλότητας σε πολλές χώρες του σύγχρονου
κόσμου επιτείνουν το φαινόμενο αυτό.
2. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ:
Α. ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ:
Εμβαθύνοντας στην ανάλυση του θέματός μας προκύπτει το συμπέρασμα πως ο
αναλφαβητισμός δυσχεραίνει την δυνατότητα εξεύρεσης εργασίας και περιορίζει τους τομείς
απασχόλησης και εργασιακής ανέλιξης των ατόμων που χαρακτηρίζει. Έτσι ο αναλφάβητος δεν
έχει περιθώρια επαγγελματικών επιλογών και υποχρεώνεται να συμβιβάζεται με είδη εργασίας που
δεν απαιτούν την γνώση γραφής και ανάγνωσης, με χαμηλές συνήθως απολαβές και κοινωνική
αναγνώριση.Ο αναλφάβητος πληθυσμός στις αγροτικές περιοχές δεν δύναται να παρακολουθήσει
μαθήματα επαγγελματικής και συνεταιριστικής κατάρτισης, ώστε να χρησιμοποιήσει σύγχρονα
τεχνολογικά μέσα που θα βελτιώσουν την ποιότητα των παραγόμενων αγαθών. Επίσης αδυνατεί να
εφαρμόσει συλλογικές μεθόδους καλλιέργειας με αποτέλεσμα να μην ακολουθεί τις εξελίξεις της
Ευρώπης στο χώρο αυτό.

8. Επίσης ο αναλφαβητισμός καθιστά το άτομο ανελεύθερο αφού το βυθίζει στον πνευματικό
σκοταδισμό, στις προκαταλήψεις, στις δεισιδαιμονίες, στη θρησκοληψία, στη μισαλλοδοξία, στο
φανατισμό και το μετατρέπει σε άβουλο ενεργούμενο. Ο αναλφάβητος χωρίς αναπτυγμένη κριτική
σκέψη γίνεται έρμαιο της δημαγωγίας, των ηχηρών τίτλων, του πομπώδους ύφους, του
υποκειμενισμού του συνομιλητή του ή του πομπού μηνυμάτων.
Παράλληλα οφείλουμε να αναφέρουμε πως τον αναλφάβητο τον διακρίνουν συχνά
συμπλέγματα κατωτερότητας, ανασφάλειας, φόβου, ντροπής και αδυναμίας πρωτοβουλιών.
Νιώθει κατώτερος επειδή δεν μπορεί να ακολουθήσει τις εξελίξεις της εποχής με αποτέλεσμα να
περιθωριοποιείται και να απομονώνεται από το γύρω κοινωνικό του περιβάλλον. Άλλωστε, συχνά η
κοινωνία αντιμετωπίζει τους αναλφάβητους με υποτίμηση και απαξίωση, συμπεριφορά που
ορισμένες φορές αγγίζει το ρατσισμό.
Επιπλέον παρακωλύεται η συμμετοχή του στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα, αφού ο
αναλφάβητος αδυνατεί να ενημερωθεί, να γνωρίσει και να κατανοήσει τα πολιτικά προγράμματα
και να επιλέξει αυτό που τον εκφράζει ύστερα από κριτική σκέψη και θεώρηση των
πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων του καθενός. Αδυνατεί επίσης να συμμετάσχει στα
κοινά και να κατανοήσει την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, δυσκολεύεται στην
ανίχνευση της όποιας πολιτικής προπαγάνδας, ευκολότερα αποπροσανατολίζεται και
χειραγωγείται. Ο αναλφάβητος αγνοεί τα δικαιώματά του, και αν ακόμα τα γνωρίζει, δεν μπορεί να
τα υπερασπιστεί, αφού δεν είναι σε θέση ούτε καν μια έγγραφη διαμαρτυρία ή καταγγελία να
συντάξει..
Εξίσου σημαντική συνέπεια αποτελεί η αδυναμία του να επικοινωνήσει με τους
συνανθρώπους του αφού δεν κατανοεί πλήρως τον γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας. Δεν έρχεται σε
επαφή με την πολιτιστική του παράδοση και κινδυνεύει να γίνει θύμα πολιτιστικής αφομοίωσης
από ξενόφερτα στοιχεία και συνακόλουθα να χάσει την εθνική του ταυτότητα και τη συνείδηση
πως ανήκει σε ένα συγκεκριμένο έθνος με παραδόσεις, ήθη - έθιμα, ιστορία, γλώσσα, θρησκεία.
Β. ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ:
Προχωρώντας στην ανάλυση του θέματός μας είναι ανάγκη να επισημάνουμε πως ο
αναλφαβητισμός αποτελεί τροχοπέδη για τις δημοκρατικές διαδικασίες μέσα σε ένα κοινωνικό
σύνολο, αφού οι αναλφάβητοι αδυνατούν να συμμετέχουν σε συλλογικές δραστηριότητες. Έτσι
αυξάνονται οι κίνδυνοι για την εμφάνιση απολυταρχικών καθεστώτων και ιδεών. Η δημοκρατία
τίθεται σε κίνδυνο, καθώς μειώνεται η πνευματική αντίσταση των πολιτών και ευνοούνται
φαινόμενα δημαγωγίας και αυθαίρετης άσκησης της εξουσίας.Δημιουργείται επίσης ευνοϊκό
περιβάλλον για την εμφάνιση και ανάπτυξη κοινωνικών ανισοτήτων, αδικιών, ρατσιστικών και
εθνικιστικών συμπεριφορών και εντείνεται η κοινωνική και εργασιακή εκμετάλλευση.
Επιπλέον οι χώρες με υψηλό δείκτη αναλφαβητισμού δεν μπορούν να διαφυλάξουν τον
πολιτισμό τους, να κατοχυρώσουν τις αξίες τους, να προβάλλουν μια αξιοπρεπή εικόνα στο διεθνή
χώρο. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ο διαχωρισμός των λαών σε αναπτυγμένους και
υποανάπτυκτους, σε πολιτισμένους και απολίτιστους, και η κυριαρχία των πρώτων πάνω στους
δεύτερους. Συνέπεια περαιτέρω είναι και η αδυναμία επικοινωνίας με άλλους λαούς και η διεθνής
απομόνωση.
Αναμφισβήτητα η γνώση γραφής και ιδιαίτερα ανάγνωσης αποτελεί βασική προϋπόθεση για
την επιστημονική πρόοδο των λαών και την εξαφάνιση δυσίατων ασθενειών που κατατρύχουν τον
σύγχρονο άνθρωπο. Η κορύφωση ασθενειών που μεταδίδονται μέσα από την γενετήσια πράξη,
είναι αποτέλεσμα της απαιδευσιάς πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων που δεν γνωρίζουν να
διαβάσουν, επομένως δεν μπορούν να ενημερωθούν για τους κινδύνους που διατρέχουν.
3. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ:
Η δημιουργία ενός σύγχρονου ελληνικού σχολείου που θα είναι δημοκρατικό, θα προωθεί
τη συνεργασία, τη συμμετοχή, την ελευθερία, την ισότητα στη μάθηση και την αποκέντρωση στη
διοίκηση, θα είναι κοινωνικό, δεμένο με τον κοινωνικό περίγυρο, κέντρο πολιτιστικό, θα είναι
τέλος δημιουργικό, θα αναπτύσσει τις δραστηριότητες που στηρίζονται στην δημιουργικότητα των
δασκάλων, των γονιών και των μαθητών, θα συμβάλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος του

9. αναλφαβητισμού. Το σχολείο έτσι θα καταστεί χώρος μάθησης και πνευματικής ανάπτυξης των
νέων. Θα αναπτύξει την κριτική τους ικανότητα με αποτέλεσμα να παταχθεί σε ένα μεγάλο
ποσοστό ο λειτουργικός αναλφαβητισμός.
Επιπλέον είναι απαραίτητη η καθιέρωση εξωσχολικής βοηθείας μέσα στα πλαίσια της
λειτουργίας του σχολείου, στους μαθητές εκείνους που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα στην
αφομοίωση των γνώσεων που λαμβάνουν από το σχολικό χώρο. Έτσι θα μειωθούν οι τυχόν
διαφορές που υπάρχουν λόγω κοινωνικών και οικονομικών διαφοροποιήσεων των μαθητών μεταξύ
τους. Βοηθητική θα ήταν και η οικονομική ενίσχυση των οικονομικά ασθενέστερων μαθητών από
μέρους της πολιτείας.
Η εκπαίδευση είναι προνόμιο όλων και γι' αυτό η πολιτεία οφείλει την έμπρακτη
κατοχύρωση του δικαιώματος της παιδείας ανεξάρτητα από φυλή, καταγωγή, οικονομική
κατάσταση με τη δημιουργία εκπαιδευτικών κέντρων σε όλες τις περιοχές της χώρας. Ωφέλιμη θα
ήταν και η δημιουργία επιμορφωτικών κέντρων και προγραμμάτων κατάλληλων για ενήλικους
αναλφάβητους. Μια εθνική επιτροπή αναλφαβητισμού θα μπορούσε να επιβλέπει την παραπάνω
προσπάθεια. Η παροχή επίσης, κινήτρων πολιτιστικών, οικονομικών στους διδάσκοντες θα τους
διευκολύνει στην μετάβαση σε δυσπρόσιτες περιοχές που έως τώρα είναι απευκταίες.
Η πολιτεία οφείλει επίσης να αυξήσει τις δαπάνες για την παιδεία και να εφαρμόσει
έμπρακτα την υποχρεωτική εκπαίδευση μέσα από τη συνεργασία των εκπαιδευτικών με τους γονείς
που ευθύνονται για τη διακοπή της φοίτησης των παιδιών τους στο σχολείο.
Παράλληλα με την παροχή ψυχολογικής βοήθειας από ειδικευμένους επιστήμονες στα
παιδιά που αντιμετωπίζουν σημαντικά οικογενειακά ή άλλης φύσεως προβλήματα, θα επιτευχθεί η
ψυχολογική στήριξη των μικρών μαθητών και θα τους δοθεί η ευκαιρία να προσαρμοστούν
ευκολότερα στο σχολικό περιβάλλον και στις απαιτήσεις του.
Επίσης είναι ανάγκη οι γονείς να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να διαβάζουν όχι μόνο τα
σχολικά βιβλία αλλά και εξωσχολικά ώστε το παιδί να δημιουργήσει μια ωφέλιμη σχέση με τον
γραπτό λόγο και να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα.
Τα ΜΜΕ οφείλουν να ευαισθητοποιήσουν το κοινό για το πρόβλημα μέσω μιας
διαφημιστικής εκστρατείας, δημοσιευμάτων στον τύπο και ενημερωτικών εκπομπών, ώστε να
αποφεύγεται ο στιγματισμός των αναλφάβητων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Συμπερασματικά καταλήγουμε στη διαπίστωση πως ο αναλφαβητισμός είναι ένα φλέγον
κοινωνικό πρόβλημα που αποσταθεροποιεί την κοινωνική ομαλότητα και ισορροπία και απειλεί
την πνευματική ελευθερία των λαών. Το δικαίωμα στη γνώση έχει αποκτηθεί με κόπο και
μεγάλους αγώνες συχνά αιματηρούς και γι' αυτό θα πρέπει να είναι σεβαστό απ' όλους.

10. ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ
ΘΕΜΑ: «Σύμφωνα με την πανελλήνια έρευνα για τον αναλφαβητισμό που διεξήγαγε το Εθνικό
Κέντρο Βιβλίου (1998) ο μισός περίπου πληθυσμός της Ελλάδας είναι υποεκπαιδευμένος, δηλαδή
δεν έχει ολοκληρώσει την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα το 12,2% των
ερωτώμενων δεν έχει παρακολουθήσει καθόλου το σχολείο ή έχει ολοκληρώσει μόνο το Δημοτικό,
το 9,1% από τους τελευταίους συνέχισε για ένα δύο χρόνια σε κάποια τεχνική ή επαγγελματική
σχολή και οι υπόλοιποι παρακολούθησαν μία ή περισσότερες τάξεις του Γυμνασίου χωρίς να το
ολοκληρώσουν.
Συζητήστε σχετικά με το φαινόμενο της υποεκπαίδευσης στη χώρα μας. Ποιοι παράγοντες το
προκαλούν; Ποιες συνέπειες μπορεί να έχει; Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για την αντιμετώπισή
του;»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ : Στην εποχή μας, αυτονόητα δεδομένη η παροχή δημόσιας δωρεάν παιδείας, πολλά
τα σχολεία και οι δάσκαλοι, μαζικές οι εκδόσεις βιβλίων και καλύτερες οι οικονομικές και
κοινωνικές συνθήκες σε σχέση με το παρελθόν.. παρόλα αυτά, υπάρχουν στη χώρα μας
αναλφάβητοι άνθρωποι..
ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ:
Αναλφάβητος ή αγράμματος γενικά είναι όποιος δεν μπορεί να διαβάσει και να γράψει.. Στους
αναλφάβητους κατατάσσουμε όσους δεν γνωρίζουν ανάγνωση και γραφή και αγνοούν τις βασικές
πράξεις της αριθμητικής (οργανικά αναλφάβητοι) και όσους δεν έχουν ολοκληρώσει την
υποχρεωτική εκπαίδευση, έχουν δηλαδή φοιτήσει το πολύ μέχρι τη Δ΄ τάξη του δημοτικού
σχολείου (λειτουργικά αναλφάβητοι ή ημιαναλφάβητοι)..
Ο αναλφαβητισμός αποτελεί μία από τις συνιστώσες της υποεκπαίδευσης.. η υποεκπαίδευση δεν
ορίζεται μόνο από τη διάρκεια φοίτησης στο σχολείο ή μόνο από την ικανότητα χρήσης του
γραπτού λόγου, αλλά και από την έλλειψη ακόμα και της στοιχειώδους επαγγελματικής
κατάρτισης.. Στην Ελλάδα, με κριτήριο την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, περισσότεροι
από τους μισούς Έλληνες ανήκουν στην κατηγορία των λειτουργικά αναλφάβητων..
ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ:
Α. ΙΣΤΟΡΙΚΑ:
 Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος..
 Εμφύλιος πόλεμος..
 Τα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια..
⇒ Οι μεγάλες καταστροφές και η φτώχεια που υπήρχε δεν άφηναν πολλά περιθώρια στο κράτος να
ανοικοδομήσει σχολεία, να εκπαιδεύσει και να διορίσει δασκάλους, να μορφώσει όλους τους
πολίτες του.. Επιπλέον, τα επείγοντα προβλήματα επιβίωσης που αντιμετώπιζε ένα μεγάλο μέρος
του πληθυσμού το απομάκρυναν από το σχολείο.. Εννοείται πως τα ιστορικού χαρακτήρα αίτια
αφορούν μόνο τους πολύ μεγάλους σε ηλικία πια ανθρώπους της χώρας μας..
Β. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ:
 Οικονομική καθυστέρηση..
 Ανεργία, ανάγκη για βιοπορισμό..
 Χαμηλό βιοτικό επίπεδο..
 Φτωχές και πολυμελείς οικογένειες..
⇒ Και σήμερα για πολλά παιδιά ο αγώνας για την επιβίωση είναι εμπόδιο στη μόρφωσή τους..
Σύμφωνα με την απογραφή του 1991, δεκατέσσερις χιλιάδες παιδιά μπήκαν στη βιοπάλη σε ηλικία
κάτω των δεκατεσσάρων ετών, διακόπτοντας τη φοίτησή τους στο σχολείο..

11. Γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ - ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ:
Ÿ Κοινωνικές ανισότητες – ρατσιστικές πρακτικές (η ρατσιστική συμπεριφορά αποκλείει πολλές
φορές μειονοτικούς πληθυσμούς και άτομα που ανήκουν σε περιθωριοποιημένες ομάδες από την
εκπαιδευτική διαδικασία), δομή και οργάνωση των κοινωνιών (αντίθεση πόλης-υπαίθρου= ευθύνες
φέρει η πολιτεία, καθώς έχει επιδείξει τουλάχιστον αδιαφορία για την εκπαιδευτική στελέχωση της
περιφέρειας και ιδίως των απομακρυσμένων περιοχών)..
Ÿ Δυσμενής κοινωνική θέση των Τσιγγάνων, των εθνικών μειονοτήτων και των μεταναστών..
Κύριος λόγος για τον οποίο τα παιδιά αυτά απομακρύνονται από το σχολείο δεν είναι τόσο οι
διακρίσεις, που ακόμα δυστυχώς δεν έχουν εκλείψει, όσο το γεγονός ότι οι αξίες της οικογένειας ή
του περιβάλλοντός τους, η θρησκεία τους και η γλώσσα τους, για παράδειγμα, είναι πολύ
διαφορετικές από τις σχολικές αξίες..
Ÿ Υποδεέστερη θέση της γυναίκας στην οικογένεια και τις κλειστές κοινωνίες..
Ÿ Κακές σχέσεις μεταξύ των γονιών - διαζύγια (τα παιδιά για να δείξουν την αντίθεση και την
αντίδρασή τους ή και για να προσελκύσουν την προσοχή των γονιών που έχει χαθεί προς αυτά
δρουν σπασμωδικά και ορισμένα εγκαταλείπουν το σχολικό περιβάλλον..).. έλλειψη φροντίδας
ορισμένων γονιών για τα παιδιά τους, έλλειψη επικοινωνίας ανάμεσά τους, αδιαφορία για τη
σχολική τους πρόοδο, άκριτος φιλελευθερισμός (η απουσία ελέγχου και η αδιαφορία από τους
γονείς μπορεί να επιφέρει τον «εκτροχιασμό» των παιδιών από τη σωστή πορεία, τη συναναστροφή
αυτών με επικίνδυνες παρέες και την εγκατάλειψη – παραμέληση του σχολείου).. εκμετάλλευση
παιδιών από τους γονείς (υποχρεωτική συμβολή των παιδιών στον οικογενειακό προϋπολογισμό με
εργασιακή συνεισφορά) και κακομεταχείρισή τους..
Ÿ Αμόρφωτοι γονείς έχουν την αντίληψη ότι η μόρφωση είναι περιττή για τα παιδιά τους, ιδιαίτερα
αν αυτή τους επιβαρύνει οικονομικά..
Δ. ΠΟΛΙΤΙΚΑ:
Ÿ Η εκπαιδευτική πολιτική αναπαράγει και διαιωνίζει την αγραμματοσύνη με την έλλειψη σχολείων
που πληρούν όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις σε διδακτικό προσωπικό και σε σχολική υποδομή,
με την έλλειψη σχολείων ημερήσιων, νυχτερινών και σχολείων για παιδιά με ειδικές ανάγκες εκεί
όπου είναι απαραίτητα, με την έλλειψη μέριμνας για τους αναλφάβητους κάθε ηλικίας και γενικά
με τις μειωμένες δαπάνες για την παιδεία..
Ÿ Ο αναλφαβητισμός εξυπηρετεί την πολιτική χειραγώγηση και εκμετάλλευση.. τα αναλφάβητα
άτομα αδυνατούν να συμμετάσχουν στα κοινά, να ελέγξουν τους πολιτικούς και άρα τρέπονται
εύκολα σε υποχείρια, εξυπηρετώντας πολιτικές – κομματικές σκοπιμότητες..
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ
Α. Στο άτομο:
☹ Δυσχεραίνει την εξεύρεση εργασίας, με δεδομένο ότι οι περισσότερες θέσεις εργασίας στην
εποχή μας απαιτούν υψηλή εξειδίκευση και υπάρχει η ανάγκη του ανταγωνισμού και του διαρκούς
εκσυγχρονισμού.. το φάσμα της ανεργίας είναι ορατό..
☹ Υποβαθμίζει το βιοτικό επίπεδο.. ο αναλφαβητισμός συνήθως δεν επιτρέπει την εύρεση μιας
εργασιακής θέσης με υψηλές απολαβές ούτε προοιωνίζεται επαγγελματική ανέλιξη –
σταδιοδρομία..
☹ Προκαλεί συμπλέγματα κατωτερότητας, φόβο, ανασφάλεια, ντροπή.. άλλωστε, η κοινωνία
αντιμετωπίζει τους αναλφάβητους με υποτίμηση και απαξίωση, συμπεριφορά που ορισμένες φορές
αγγίζει το ρατσισμό..
☹ Κωλυσιεργεί την επικοινωνία οδηγώντας στην περιθωριοποίηση..
☹ Δημιουργεί την εξάρτηση από άλλους.. Ο αναλφάβητος αγνοεί τα δικαιώματά του, και αν ακόμα
τα γνωρίζει, δεν μπορεί να τα υπερασπιστεί, αφού δεν είναι σε θέση ούτε καν μια έγγραφη
διαμαρτυρία ή καταγγελία να συντάξει..
☹ Περιορίζει την πρωτοβουλία, την κριτική σκέψη, το διάλογο..

12. ☹ Υποθηκεύει την εσωτερική ελευθερία, καθώς ο αναλφάβητος συχνά μένει δέσμιος των
προκαταλήψεων, των προλήψεων των δεισιδαιμονιών, της θρησκοληψίας και της μισαλλοδοξίας..
☹ Αδυναμία κατανόησης της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας.. δυσκολία συμμετοχής
στα κοινά και ανίχνευσης της όποιας προπαγάνδας.. ευκολότερος ο αποπροσανατολισμός και η
χειραγώγησή του..
☹ Αδυναμία επικοινωνίας με την εθνική και πολιτιστική παράδοση..
Β. Στην κοινωνία:
☹ Δημιουργεί ευνοϊκό περιβάλλον για την εμφάνιση και ανάπτυξη κοινωνικών ανισοτήτων,
αδικιών, ρατσιστικών και εθνικιστικών συμπεριφορών..
☹ Εντείνει την κοινωνική και εργασιακή εκμετάλλευση..
☹ Θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία, καθώς μειώνει την πνευματική αντίσταση των πολιτών και
ευνοεί φαινόμενα δημαγωγίας και αυθαίρετης άσκησης της εξουσίας..
☹ Καθυστερεί την οικονομική ανάπτυξη, επειδή αυτή έχει άμεση σχέση με τη μόρφωση των
πολιτών μιας χώρας..
☹ Ενισχύει την οικονομική εξάρτηση από τις αναπτυγμένες χώρες..
☹ Υποβοηθά την απώλεια της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας..
☹ Δημιουργεί αποξένωση, αλλοτρίωση..
☹ Επιφέρει πολιτιστική, επιστημονική, τεχνολογική στασιμότητα..
☹ Αδυναμία επικοινωνίας με άλλους λαούς, διεθνής απομόνωση..
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ
↪ Ευαισθητοποίηση του κοινού για το πρόβλημα, ώστε να αποφεύγεται ο στιγματισμός των
αναλφάβητων.. διαφημιστική εκστρατεία.. δημοσιεύματα στον τύπο.. εκπομπές στην τηλεόραση..
↪ Βελτίωση της θέσης της γυναίκας..
↪ Καταπολέμηση του ρατσισμού..
↪ Έμπρακτη κατοχύρωση του δικαιώματος της παιδείας ανεξάρτητα από φυλή, καταγωγή,
οικονομική κατάσταση..
↪ Λειτουργία εκπαιδευτικών κέντρων σε αγροτικές, ορεινές, νησιωτικές και δυσπρόσιτες περιοχές..
↪ Οικονομική ενίσχυση των οικονομικά ασθενέστερων μαθητών..
↪ Αύξηση των δαπανών για την παιδεία και έμπρακτη εφαρμογή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης..
συνεργασία των εκπαιδευτικών με τους γονείς που ευθύνονται για τη διακοπή της φοίτησης των
παιδιών τους στο σχολείο.. ενισχυτική διδασκαλία στα παιδιά που έχουν μαθησιακές δυσκολίες,
ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο η σχολική αποτυχία και κατά συνέπεια η εγκατάλειψη..
↪ Επιμόρφωση εκπαιδευτικών ώστε να ανταποκρίνονται με επιτυχία στο έργο τους..
↪ Δημιουργία επιμορφωτικών κέντρων και προγραμμάτων κατάλληλων για ενήλικους
αναλφάβητους..
↪ Καθιέρωση εθνικής επιτροπής αναλφαβητισμού..
↪ Δημοκρατική πολιτική βούληση για να μην υπάρχουν διακρίσεις ανάμεσα στους πολίτες
τουλάχιστο σε κοινωνικά αγαθά, όπως η παιδεία..
ΘΕΜΑ 3Ο
ΔΙΑΛΟΓΟΣ
Ορισμός:
Διάλογος είναι η συνομιλία, η συζήτηση μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ατόμων και η
ανταλλαγή απόψεων πάνω σε ένα θέμα με σκοπό την εύρεση της αλήθειας. Ωφέλιμος θεωρείται ο

13. διάλογος όταν όλες οι διαλεγόμενες πλευρές θέτουν ως πρώτιστο στόχο τους την εύρεση της
αλήθειας και την αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων ή ζητημάτων προσπαθούν να επιλύσουν.
Πλεονεκτήματα ωφέλιμου διαλόγου:
1. Βελτιώνει τις διαδικασίες παραγωγής, διακίνησης, ανταλλαγής αγαθών, που συγκροτούν
την οικονομική δομή της κοινωνίας.
2. Μειώνει το χάσμα εργαζομένων - εργοδοτών, αφού βοηθά στην αμοιβαία κατανόηση και
συνεργασία.
3. Κατοχυρώνει την ελευθερία και τη δημοκρατία και διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία των
δημοκρατικών θεσμών.
4. Εκτο ώνει την ένταση και συμβάλλει στη διατήρηση της πολιτικής ομαλότητας και της
κοινωνικής σταθερότητας.
5. Δίνει τη δυνατότητα ελέγχου των ενεργειών της κυβέρνησης και πρόληψης πιθανόν
ατασθαλιών εκ μέρους της εξουσίας.
6. Συμβάλλει στην επιστημονική πρό οδο αφού προωθεί την προσέγγιση της αλήθειας και τη
συνεργασία ανάμεσα στους επιστήμονες.
7. Αποτελεί αντίδοτο στην πνευματική μονομέρεια που γεννά η επιστημονική εξειδίκευση.
8. Θεμελιώνει τις σχέσεις των μελών της οικογένειας.
9. Αμβλύνει τον εγωισμό, το ατομικιστικό πνεύμα και αναπτύσσει αρετές όπως η
ανεκτικότητα και η αλληλοκατανόηση.
10. Γεφυρώνει το χάσμα των γενεών.
11. Στο χώρο της παιδείας δίνει τη δυνατότητα συμμετοχής στη διδασκαλία και εκμαίευσης των
γνώσεων που ασυνείδητα κατέχουν οι μαθητές.
12. Προωθεί την κριτική σκέψη, τον έλεγχο, την ανάλυση, την αναζήτηση.
13. Ερεθίζει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα.
14. Αποτελεί το έρεισμα της παγκόσμιας ειρήνης.

16. ΔΙΑΛΟΓΟΣ
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΟΝΙΜΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ:
• Η σαφής γνώση του αντικειμένου της συζήτησης, αλλά και η ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια
εξασφαλίζουν την αλληλουχία των απόψεων και τη δυνατότητα πειθούς..
• Η ετοιμότητα, η οξυμμένη κριτική σκέψη και η ευστροφία είναι χαρακτηριστικά που δυναμώνουν
πάντα τη θέση του ομιλητή και του επιτρέπουν να προβάλλει εύστοχη επιχειρηματολογία..
• Η διαφωνία είναι αναπόφευκτη στον ελεύθερο δημοκρατικό διάλογο, επειδή με τη διαφωνία και
τον αντίλογο οξύνεται η κρίση, ενδυναμώνεται ο προβληματισμός, διατυπώνονται νέες ιδέες και
αρχές, επιλύονται οι διαφορές και γεφυρώνονται τα χάσματα..
• Απαιτείται ωριμότητα και οξυδέρκεια από την πλευρά του ατόμου, ώστε να γίνονται αποδεκτά τα
λάθη του και μην εκλαμβάνεται η ορθότητα της άλλης όψης ως αμφισβήτηση της αξιοπρέπειάς
του..
• Απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη πνεύματος ανεκτικότητας, ο σεβασμός για τη γνώμη του άλλου
και η αξιολόγηση κάθε συνομιλητή ανάλογα μόνο με την ορθότητα της άποψής του, η
απομάκρυνση από φανατισμούς – δογματισμούς – προκαταλήψεις..
• Ουσιαστική για την ομαλή διεξαγωγή του διαλόγου είναι η σαφήνεια στη διατύπωση των
απόψεων των συνομιλητών, ώστε να μην προκύπτουν συγχύσεις, παρανοήσεις, παρεξηγήσεις και
να μην τελματώνεται η συζήτηση..
• Σημαντική είναι η ύπαρξη ψυχικών δυνάμεων που θα επιτρέψει τη με παρρησία και θαρραλέα
έκφραση των θέσεων του ατόμου.. Ταυτόχρονα, χρήσιμη κρίνεται και η διατήρηση της ηρεμίας,
της αυτοκυριαρχίας και της σύνεσης ακόμα και όταν παρουσιάζονται θέσεις αντίθετες προς τις
υπάρχουσες..
.
• Η κατάρριψη του εγωισμού είναι απαραίτητη προϋπόθεση, που εξασφαλίζει την αυτοσυγκράτηση
και δε μετατρέπει το διάλογο σε προσωπική αναμέτρηση.. Ο διάλογος, ακόμα, θα πρέπει να είναι
απαλλαγμένος από την αυθεντία, ώστε να διατηρεί ο συνομιλητής «πάντα ανοιχτά και άγρυπνα τα
μάτια της ψυχής του»... Η μισαλλοδοξία, η εμπάθεια, η ισχυρογνωμοσύνη, οι λοιδορίες, η λεκτική
βία, οι προπηλακισμοί λειτουργούν αρνητικά και παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του
διαλόγου. Αντίθετα, απαιτείται ευγενική διάθεση και διακριτικότητα προς τους συνομιλητές,
αποφυγή προσβλητικών διατυπώσεων, αλλά και της όποιας προσπάθειας για μονοπώληση της
συζήτησης και μετατροπής της σε στείρο μονόλογο..
• Στόχος του διαλόγου είναι η αναζήτηση της αλήθειας και όχι η εξυπηρέτηση επιμέρους
σκοπιμοτήτων ή η επίδειξη των ικανοτήτων του ατόμου..
• Αναγκαίος όρος για μια γόνιμη συζήτηση είναι η ελευθερία της έκφρασης καθώς και η
απρόσκοπτη διακίνηση των ιδεών.. Είναι αναγκαίο οι διαλεγόμενοι να αντιμετωπίζονται ισότιμα
και να εκφράζουν αδέσμευτα όσα πρεσβεύουν (ισηγορία, αποφυγή διακρίσεων)..
.
• Η δημοκρατία ως πολίτευμα και ως τρόπος ζωής αποτελεί εγγύηση για το διάλογο γιατί έτσι μόνο
ανταλλάσσονται απόψεις και εξασφαλίζεται η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.. Ο πλουραλισμός
απόψεων και η πολιτική πολυφωνία αποτελούν ζωτικό στοιχείο της δημοκρατίας.. Το δημοκρατικό
πολίτευμα στηρίζεται στην ελευθεροτυπία και στην ελεύθερη πάλη των ιδεών..
• Προϋπόθεση ωστόσο για όλα τα παραπάνω αποτελεί η ανθρωπιστική παιδεία που θα συντελέσει

17. στη διαμόρφωση ατόμων με τα αναφερθέντα χαρακτηριστικά..
• Οι αποφάσεις του διαλόγου πρέπει να μετουσιώνονται σε πράξη, διαφορετικά επιτυγχάνεται μόνο
η θεωρητική ικανοποίηση των ανησυχιών..
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ - ΑΞΙΑ:
Α. ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ:
1. Ο διάλογος βοηθά το άτομο στην εμπέδωση των γνώσεων που έχει ήδη αποκτήσει, ενώ
παράλληλα συντελεί στη διεύρυνση των γνωστικών και πνευματικών του οριζόντων.. Επιπλέον,
συμβάλλει στην απαγκίστρωση από λανθασμένες αντιλήψεις ή αυθαίρετα συμπεράσματα.. Ο
διάλογος κινητοποιεί πνευματικά τον άνθρωπο και διευρύνει συνεχώς τους πνευματικούς του
ορίζοντες, καθώς του προσφέρει πνευματική εγρήγορση, σφαιρική και πολύπλευρη προσέγγιση των
διαφόρων θεμάτων, καθώς και τη δημιουργική αναζήτηση και προσπέλαση της αλήθειας και της
ουσίας των πραγμάτων..
2. Επιτρέπει την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας, αφού το άτομο είναι υποχρεωμένο να
αναπτύξει τις οποιεσδήποτε απόψεις του στηριζόμενο σε λογικά επιχειρήματα ή να προβάλλει
αντίθετες απόψεις.. Βοηθάει το άτομο στο να αντιμετωπίζει πολύπλευρα την πραγματικότητα και
να αποκτήσει μια διευρυμένη και σφαιρική αντίληψη γύρω από τα πράγματα και τα φαινόμενα.. Το
άτομο έτσι γίνεται αντικειμενικό..
3. Το άτομο κινητοποιείται και ηθικά μαθαίνοντας να ελέγχει τα συναισθήματά του, να κυριαρχεί
σ’ αυτά με την ορθή σκέψη και τη δύναμη του λόγου.. Άλλοτε πάλι, εκφράζει συναισθήματα,
εξωτερικεύεται, αποβάλλει την εσωστρέφεια, υποτάσσει τον εγωισμό του..
4. Καλλιεργούνται τα ηθικά στοιχεία της προσωπικότητας.. Καλλιεργείται ο σεβασμός,
εκδηλώνεται η φιλία, η άμιλλα, η αυτοκυριαρχία και γίνεται αντιληπτή η αξία της ομαδικότητας
και η ανάγκη της συνεργασίας..
5. Ο διάλογος αποτελεί ερέθισμα για αυτοκριτική, όταν το άτομο ανακαλύπτει μέσα απ’ αυτόν τις
αδυναμίες του χαρακτήρα του και την ένδεια του πνεύματός του..
6. Εν κατακλείδι, γίνεται κατανοητό ότι ο διάλογος καλλιεργεί και αναπτύσσει την προσωπικότητα
του ατόμου, συμβάλλοντας θετικά προς την κατεύθυνση της ηθικοπνευματικής του ολοκλήρωσης..
Β. ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ:
1. Οι αποφάσεις που απορρέουν από το διάλογο – αποφάσεις κοινής αποδοχής και λογικά
επεξεργασμένες – χαρακτηρίζονται από την ορθότητα και προάγουν την ασφαλέστερη
αντιμετώπιση των προβλημάτων.. Ο πολίτης που συμμετέχει εμβαθύνει στα προβλήματα, με
αποτέλεσμα να διαμορφώνει μια συγκροτημένη άποψη για τα διάφορα θέματα..
2. Η αντίθεση – ουσιαστικό στοιχείο του διαλόγου – αμφισβητεί κάθε κατεστημένη τάξη
πραγμάτων, καταρρίπτει οτιδήποτε προβάλλει ως απόλυτο, με αποτέλεσμα τη δυναμική και
δημιουργική εξέλιξη της κοινωνίας.. Εξανθρωπίζει, προάγει την κοινωνία, εγγυάται την πολύτιμη
ετερότητα..
3. Ο διάλογος θεμελιώνει τη δημοκρατία, αφού επιλύει ομαλά τις αντιθέσεις και επιτρέπει τον
κριτικό έλεγχο των αποφάσεων που λαμβάνονται στον πολιτικό χώρο.. Με το διάλογο, η
Δημοκρατία βρίσκει την ολοκλήρωση της και η κριτική φτάνει γρηγορότερα στο στόχο της: τον

18. έλεγχο της πολιτικής ζωής και την προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών..
4. Τίθενται σωστά πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης, παραμερίζονται οι αψιμαχίες, η βία και οι
αντιδικίες που καλλιεργούνται από το φανατισμό..
5. Ο διάλογος δίνει εναύσματα για ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, πράγμα ιδιαίτερα
σημαντικό σήμερα που οι συγκρούσεις και ο ανταγωνισμός κλονίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις και
αποξενώνουν..
6. Συντελείται η πρόοδος των επιστημών και των τεχνών, ενώ ταυτόχρονα ευνοούνται οι
πολιτιστικές ανταλλαγές και η προαγωγή του πολιτισμού στο σύνολό του..
7. Η αμοιβαία υποχώρηση των αντιπαρατιθέμενων που προϋποθέτει ο διάλογος εξασφαλίζει την
ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και σε παγκόσμιο επίπεδο..
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:
Ο διάλογος, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό και σε διεθνές επίπεδο αποτελεί το
βασικότερο παράγοντα της αρμονικής συνύπαρξης ατόμων και λαών και τον αποτελεσματικότερο
κοινωνικό παράγοντα που συναιρεί τις δυνάμεις των ανθρώπων σε μια κοινή συνισταμένη για την
κοινή τους πρόοδο και ευδοκίμηση.. Ο διάλογος είναι έννοια πολυκύμαντη όπως η κοινωνία που
τον χρησιμοποιεί.. Στοχεύει και αναπτύσσει όλους τους τομείς της ζωής, πνευματικούς,
ψυχολογικούς , πολιτικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς και πρακτικούς..
ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΛΟΓΟ
«Η αλήθεια είναι πολλαπλή»
Δεν είναι εύκολο να κατακτήσει κανείς την αλήθεια σε όλο της το βάθος και πλάτος. Γι’ αυτό
έχουμε ανάγκη από τον έλεγχο, τη σκέψη, τη γνώση του άλλου..
«Όταν λες ότι κατέχεις την αλήθεια μόνος σου και δε χρειάζεσαι τον άλλον, είσαι δογματικός,
δεν είσαι κριτικός νους»
Ο άνθρωπος που πιστεύει ότι έχει κατακτήσει την αλήθεια και ότι είναι αυτάρκης, είναι
δογματικός, προσκολλάται σε μια άποψη και δεν ανέχεται αντιρρήσεις για την ορθότητά της. Ένας
τέτοιος άνθρωπος δεν δέχεται την κριτική και αντιδρά επιθετικά όταν τον αμφισβητούν..
«Του διαλόγου η μέθοδος είναι η πειθώ»
Αυτός που συμμετέχει στο διάλογο προσπαθεί να πείσει για τις ιδέες του, κρίνοντας και τις ιδέες
των συνομιλητών του. Παράλληλα θέτει και τις δικές του ιδέες στην κρίση των άλλων. Κρίνει και
κρίνεται. Ο στόχος δεν πρέπει να είναι η εγωιστική ικανοποίηση ότι «έχει δίκιο», αλλά να πείσει
για την αλήθεια των ιδεών του. Αν μέσα από το διάλογο αποκαλυφθεί λανθασμένη η θέση του, θα
πρέπει να παραδεχτεί την πλάνη του και όχι να γαντζωθεί με δογματισμό στην αρχική του θέση.
Αυτό είναι και το πνεύμα των φράσεων: «Στο διάλογο δεν πάμε να σώσουμε τις ιδέες μας. Πάμε να
σώσουμε την αλήθεια»..

19. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ:
1. ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ:
Ο διάλογος εξυπηρετεί όλους τους τομείς της. Με την ανταλλαγή απόψεων στον παραγωγικό τομέα
βελτιώνονται οι διαδικασίες της οικονομικής δράσης και αυξάνεται η παραγωγικότητα. Σ’ αυτό
συντελεί και ο διάλογος εργαζομένων και εργοδοτών για το συντονισμό των προσπαθειών τους
στον κοινό σκοπό. Οι εμπορικές συναλλαγές προωθούνται και βελτιώνονται με το διάλογο.
2. ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ:
Α) Απαραίτητα προϋπόθεση για μια δημοκρατική εκπαίδευση είναι ο διάλογος. Το Υπουργείο
Παιδείας πρέπει να επιδιώκει το διάλογο με την επιστημονική κοινότητα, με εκπροσώπους των
εκπαιδευτικών αλλά και των γονέων και ενδεχομένως και των μαθητών για την εκπαιδευτική του
πολιτική και τα εκπαιδευτικά προγράμματα που πρόκειται να εφαρμόσει.. Σε ένα δημοκρατικό
σχολείο ο διευθυντής συνεργάζεται και βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με το σύλλογο των
καθηγητών, με το δεκαπενταμελές συμβούλιο και τις μαθητικές κοινότητες.
Β) Στην τάξη, όταν το μάθημα είναι μονόλογος του καθηγητή, η ωφέλεια για τους μαθητές είναι
ελάχιστη. Επομένως, ο διάλογος διδασκόντων και διδασκομένων και των μαθητών μεταξύ τους
βοηθά στην ολόπλευρη εξέταση των ζητημάτων της παιδείας, στην ενίσχυση του γόνιμου
προβληματισμού, στην ανάπτυξη καλοπροαίρετης κριτικής και ουσιαστικού προβληματισμού για
το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, στη δημιουργική αφομοίωση των γνώσεων, στην
πνευματική εγρήγορση, στην καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας του μαθητή και στη
διαμόρφωση δημοκρατικών συνειδήσεων. Αποτελεί την καλύτερη παιδαγωγική μέθοδο που πρέπει
να υιοθετούν οι σύγχρονοι εκπαιδευτικοί..
3. ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ:
Ο διάλογος μεταξύ των επιστημόνων οδηγεί στην επιστημονική πρόοδο, γιατί μ’ αυτόν γίνεται
διασταύρωση των γνώσεων και προσέγγιση στην όσο γίνεται αντικειμενικότερη αλήθεια. Η
επιστημονική γνώση αναπτύσσεται χάρη στο διάλογο. Τα επιστημονικά συνέδρια για παράδειγμα
είναι ένα ανοιχτό και υπεύθυνο βήμα διαλόγου. Εκεί ο επιστήμονας παρουσιάζει μια ανακάλυψη ή
τα πορίσματα μιας έρευνάς του και τα θέτει στην κρίση των άλλων επιστημόνων, για να
επαληθευτούν, να τροποποιηθούν ή να καταρριφθούν. Μόνο έτσι προχωρά η επιστημονική έρευνα.
Παράλληλα, αποφεύγεται η πνευματική μονομέρεια εξαιτίας της μεγάλης επιστημονικής
εξειδίκευσης και συνειδητοποιεί κάθε επιστήμονας την κοινωνική του ευθύνη.
4. ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ:
Ένας καλλιτέχνης δεν αρκεί να έχει μόνο ταλέντο. Χρειάζεται να βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με
τη σκέψη και τα δημιουργήματα των ομοτέχνων του. Διαφορετικά, αν περιχαρακωθεί στο καβούκι
του, θεωρώντας ότι επειδή είναι προικισμένος είναι και αυτάρκης, θα μείνει στη μετριότητα. Οι
μεγάλοι καλλιτέχνες ήταν ανοιχτοί στα άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα και στην κριτική των
ομοτέχνων τους αλλά και των τεχνοκριτικών.
5. ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ:
Ο διάλογος βοηθά στη σωστή διαπαιδαγώγηση των νέων και στην ομαλή κοινωνικοποίησή τους.
Παράλληλα, ενισχύει το θεσμό της οικογένειας, αφού εξασφαλίζει την ομαλή, αλλά και γόνιμη
συμβίωση των μελών της μέσα σ’ αυτήν. Τέλος, λειτουργεί ως παράγοντας άρσης του χάσματος
των γενεών, αφού καλλιεργεί κλίμα αλληλοσεβασμού, συνεργασίας για την επίλυση των κοινών
προβλημάτων και αλληλοκατανόησης. Με το διάλογο μεταφέρονται εμπειρίες ζωής, παραδόσεις
και αξίες από γενιά σε γενιά και αναπόφευκτα περιορίζεται το χάσμα των γενεών. Οι γονείς
λειτουργούν ως υγιή πρότυπα που προσπαθούν να επιχειρηματολογήσουν τις απόψεις τους στα
παιδιά τους χωρίς να τους τις επιβάλλουν.
6. ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ:
Στις καθημερινές συναναστροφές, ο διάλογος συμβάλλει αποφασιστικά στη στενότερη επαφή και

20. επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, στην καταπολέμηση της μοναξιάς που αισθάνεται ο σύγχρονος
άνθρωπος, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η έννοια της φιλίας, καλλιεργώντας σταθερά ένα
πολυδύναμο πνεύμα συνεργασίας ανάμεσα στα άτομα και τους λαούς, αμβλύνοντας τις κοινωνικές
αντιθέσεις και περιορίζοντας τις κοινωνικές αντιπαλότητες. Οι πολίτες μέσω του διαλόγου
διεκδικούν τα ατομικά και πολιτικά τους δικαιώματα, ασκούν έλεγχο στην εκάστοτε εξουσία και
καταδικάζουν απερίφραστα κάθε είδους παρανομία και ατασθαλία.
7. ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ:
α) Ο διάλογος μεταξύ των πολιτικών και κομμάτων είναι αποφασιστικός παράγοντας για την ομαλή
λειτουργία του πολιτεύματος και γενικότερα για την εγκαθίδρυση της ελευθερίας, της παρρησίας
και της δημοκρατίας, κοινωνικοπολιτικών αξιών που δεν μπορούν να πραγματωθούν χωρίς το
διάλογο. Ο πολίτης απαλλάσσεται από το δογματισμό και την πνευματική μονομέρεια. Η πολιτική
ανεκτικότητα προϋποθέτει την ελευθερία της έκφρασης, τον ανοικτό διάλογο και το σεβασμό στη
διαφορετικότητα των απόψεων..
β) Ο διάλογος πολίτη – κράτους βοηθά στη δημιουργία κλίματος πολιτικής σταθερότητας, στη
σωστή λειτουργία του κρατικού – διοικητικού μηχανισμού, ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες των
πολιτών και ταυτόχρονα συμβάλλει στην ομαλή κοινωνικοποίηση των νέων. Ο διάλογος λειτουργεί
ως ένα εργαλείο δημοκρατίας, άσκησης κριτικής στις επιλογές των κυβερνώντων, συνεννόησης
των ανθρώπων και επίλυσης των προβλημάτων.
γ) Σε διεθνές επίπεδο, ο διάλογος μεταξύ των λαών συντελεί στην ανάπτυξη της διεθνούς
συνεργασίας και εξομαλύνει τις διεθνείς διαφορές. Έτσι, βοηθά στην ειρηνική επίλυση των
προβλημάτων που απασχολούν τη διεθνή κοινότητα, συντελώντας στη διαφύλαξη της διεθνούς
τάξης και στην παγίωση της παγκόσμιας ειρήνης.
8. ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΖΩΗ:
Ο διάλογος μεταξύ των λαών αποτελεί τον καλύτερο τρόπο άρσης των αντιπαραθέσεων και
διαφωνιών. Οι λαοί αναζητούν κοινούς τρόπους επαφής, συνεργάζονται για την επίλυση των
προβλημάτων τους, τηρούν τις διεθνείς συμφωνίες και αναπτύσσουν τις προϋποθέσεις για την
παγκόσμια συναδέλφωση και ειρήνη. Σήμερα, μάλιστα, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, η αρμονία
πολιτισμού και ανάπτυξης με σεβασμό στις πολιτιστικές ταυτότητες, συνιστά ένα στόχο στον οποίο
πρέπει να συγκλίνουν οι πολιτικές των κρατών.
9. ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ:
Το διαδίκτυο και η σύγχρονη πληροφορική τεχνολογία δίνουν τη δυνατότητα στον πολίτη να
δημιουργήσει το δικό του κίνημα διαμαρτυρίας και παρέμβασης αυξάνοντας τις δυνατότητες
παρέμβασής του (ενδυναμωμένος πολίτης). Ο πολίτης μπορεί να επιλέξει τον τρόπο, τον τόπο και
το ρυθμό ενημέρωσης και της παρέμβασής του, συμμετέχοντας σε οποιοδήποτε βήμα διαλόγου ή
παρουσιάζοντας τη δική του «εφημερίδα». Η τεχνολογία διαθέτει τα μέσα για να αυξηθεί τόσο η
ποσότητα όσο και η ποιότητα των πληροφοριών που ανταλλάσσονται παγκοσμίως. Η ηλεκτρονική
δημοκρατία αποτελεί προϊόν αυτής της έκρηξης στον τομέα των πληροφοριών. Η μετουσίωση της
πληροφορίας σε γνώση, η μετατροπή της ανταλλαγής απόψεων σε ουσιαστικό διάλογο, η
σύγκρουση διαφορετικών κοσμοαντιλήψεων, η επεξεργασία και όχι απλή συσσώρευση στοιχείων
αποτελούν ευθύνη αυτών που μεσολαβούν σ’ αυτούς τους νέους παγκόσμιους χώρους. Οι
δημοκρατίες μας βασίζονται στην παραδοχή ότι υπάρχει μια ελάχιστη ποσότητα πληροφοριών στις
οποίες όλοι διαθέτουμε πρόσβαση, ενώ απαιτεί ενημερωμένο και ενασχολούμενο με τα κοινά
σύνολο πολιτών.
Η ηλεκτρονική δημοκρατία στηρίζεται σε δύο βασικούς άξονες: την ηλεκτρονική διαβούλευση και
συμμετοχή και την ηλεκτρονική ψηφοφορία. Η έννοια της ηλεκτρονικής διαβούλευσης
περιλαμβάνει την εμπλοκή του πολίτη στα κοινά με τη χρήση νέων τεχνολογιών και βασικά του
διαδικτύου, καθώς και άμεση και γρήγορη πρόσβαση στην πληροφόρηση. Ο πολίτης/χρήστης,
μπορεί να εκφράζει τη γνώμη του και να παίρνει μέρος σε δημοσκοπήσεις, έρευνες, online
ερωτηματολόγια ή και να προτείνει ο ίδιος θέματα προς συζήτηση.

21. ΝΕΟΙ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ
Α. Ψυχολογικά:
• Έντονη ευαισθησία..
• Δράση με βάση το συναίσθημα και όχι τη λογική, ρομαντισμός..
• Αυθορμητισμός, συναισθηματικότητα, ενθουσιασμός..
• Ζωτικότητα, δυναμισμός, θάρρος, τόλμη, σφρίγος..
• Ονειροπόληση..
• Εσωστρέφεια, απομόνωση, τάση για εσωτερίκευση..
• Ανασφάλεια και άγχος για το μέλλον, έλλειψη αυτοπεποίθησης, ανάγκη αυτοεπιβεβαίωσης..
• Ανυπομονησία, βιασύνη, επιπολαιότητα..
• Κυκλοθυμία, αστάθεια, συναισθηματικές μεταπτώσεις..
• Εκρήξεις θυμού, οξυθυμία, ακραίες αντιδράσεις, ορμητικότητα..
Β. Πνευματικά:
• Φιλομάθεια, φιλοπεριέργεια..
• Εξερευνητική διάθεση και προσπάθεια κατανόησης του κόσμου..
• Πνευματικές αναζητήσεις..
• Πρωτοτυπία, φαντασία..
• Ανωριμότητα, απειρία..
• Αμφισβήτηση (ανούσια πολλές φορές) καθιερωμένων αξιών, παραδόσεων και ιδανικών..
• Αντίδραση στον ορθολογισμό των μεγαλυτέρων..
• Απολυτότητα, μονομερής σκέψη (πιστεύουν πως πάντα έχουν δίκιο), αδιαλλαξία..
• Υποκειμενισμός (κρίνουν τον κόσμο και τους ανθρώπους σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες και
επιθυμίες)..
• Ευπιστία, αφέλεια..
• Έλλειψη αυτογνωσίας..
• Εξιδανίκευση, ιδεαλισμός..
Γ. Σωματικά:
• Τεράστιες βιολογικές αλλαγές..
• Ορμονικές αλλαγές, σεξουαλική ωρίμανση..
Δ. Κοινωνικά:
• Κοσμοπολιτισμός..
• Αναζήτηση φιλικών δεσμών..
• Ενδιαφέρον για ερωτικές σχέσεις..
• Ένταξη σε ομάδες..
• Αγωνία για ευρύτερη κοινωνική αποδοχή..
• Επιθυμία πρόκλησης του ενδιαφέροντος των άλλων, τάση για διάκριση – υπεροχή..
• Αυθεντικότητα, όχι υποκρισία, γνησιότητα..
• Αναζήτηση προτύπων – ινδαλμάτων..
• Ριζοσπαστικότητα, ανανέωση, επαναστατικότητα, τάση προς το ιδεώδες, οραματισμός..
• Πάθος για ελευθερία και ανεξαρτητοποίηση από κάθε δέσμευση..
• Αγωνιστικότητα, μαχητικότητα, αποφασιστικότητα, αυταπάρνηση..
• Ανθρωπισμός, ανιδιοτέλεια, εντιμότητα, ειλικρίνεια..
• Κοινωνική αντιδραστικότητα, επιθετικότητα..
• Τάση απεξάρτησης και συγκρούσεις με γονείς..
• Εγωκεντρισμός..
• Ευμετάβλητη αντιμετώπιση των πραγμάτων, ασυνέπεια..
• Μιμητισμός..

22. ΧΡΕΟΣ – ΡΟΛΟΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ
☺ Ενεργή συμμετοχή στα κοινά, συνειδητή πολιτικοποίηση, επίλυση κοινωνικών προβλημάτων..
☺ Αγώνας για διασφάλιση δημοκρατίας, ισονομίας, ελευθερίας, εθνικής ανεξαρτησίας..
☺ Συμβολή στην επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων (πόλεμοι, οικολογική καταστροφή..)..
☺ Αναπροσδιορισμός της στάσης των νέων απέναντι σε θέματα ανθρωπιστικά, στην παράδοση,
στη γλώσσα, στην οικογένεια..
☺ Συμβολή στην εξέλιξη του πολιτισμού..
☺ Συνειδητοποίηση των αρνητικών στοιχείων της τεχνολογίας..
☺ Καταπολέμηση των ναρκωτικών, αποστροφή για βία - τρομοκρατία..
☺ Παραγωγική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου..
☺ Ανανέωση σε όλους τους τομείς της ζωής, νέες ιδέες, γκρέμισμα αναχρονιστικών θεσμών –
προκαταλήψεων..
☺ Ποιότητα ζωής, όχι αποδοχή ειδώλων..
☺ Γεφύρωση του χάσματος γενεών, διαλλακτικότητα..
ΤΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΥΣΗΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ
↪ Μετατρέπονται σε άγονους αμφισβητίες, έρχονται σε ρήξη με τους ώριμους (επικρατεί η άποψη
ότι αυτοί υπηρετούν το κατεστημένο), αγεφύρωτο το χάσμα γενεών..
↪ Έλλειψη αξιών, ιδανικών..
↪ Απάρνηση της πραγματικότητας, ζουν με τα όνειρα και τις ελπίδες..
↪ Αποστασιοποιούνται από την πολιτική, τα κοινά, τη θρησκεία..
↪ Απογοήτευση, μοναξιά, αδιαφορία..
↪ Αποδοχή ανάξιων προτύπων, επιρροή από ξένα είδωλα, αλλοτρίωση, τυφλός μιμητισμός..
↪ Δε δημιουργούν δική τους οικογένεια..
↪ Παρατηρείται στροφή σε ναρκωτικά, βία, ένταξη σε αναρχικά ρεύματα..
ΤΡΟΠΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΝΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ
► Ανθρωπιστική παιδεία, διάπλαση και εφοδιασμός των νέων με αξίες..
► Εμπλουτισμός του αναλυτικού προγράμματος στο σχολείο με νέα μαθήματα (οικολογική,
πολιτική αγωγή..), εγκατάλειψη της στείρας αποστήθισης και της εξειδίκευσης..
► Προβολή σωστών προτύπων από οικογένεια, ΜΜΕ, πολιτική..
► Οι πνευματικοί άνθρωποι οφείλουν να βρίσκονται κοντά στους νέους και να δίνουν νόημα στη
ζωή τους..
► Περισσότερη κατανόηση από τους μεγαλύτερους στους προβληματισμούς των νέων, επιείκεια
στις επιπολαιότητες και στις άστοχες ενέργειές τους..
► Απομυθοποίηση ναρκωτικών, βίας..
► Ιστορική, πολιτική συνείδηση..
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ
Α. Εκπαίδευση:
• Μεγάλος φόρτος εργασίας και περιορισμένος ελεύθερος χρόνος..
• Βαθμοθηρικό και ανταγωνιστικό πνεύμα..
• Αυξημένο άγχος για τις εισαγωγικές εξετάσεις..
• Παρωχημένες γνώσεις..
• Αναποτελεσματικές μέθοδοι διδασκαλίας..
• Ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή..
• Σχέσεις με παιδαγωγούς..
Β. Επάγγελμα – Εργασία:
• Αγωνία για επαγγελματική αποκατάσταση, φόβος ανεργίας..
• Ανύπαρκτος επαγγελματικός προσανατολισμός..
• Αναξιοκρατία – Ρουσφετοκρατία – Ευνοιοκρατία..

23. Γ. Οικογένεια:
• Αδιαφορία από γονείς..
• Χάσμα γενεών (διαφωνίες, ένταση, οξύτητα, συγκρούσεις)..
• Φυγή από την οικογενειακή εστία..
• Ενδοοικογενειακή βία..
Δ. Κοινωνική πραγματικότητα:
• Δυσκολία προσαρμογής στο κοινωνικό περιβάλλον..
• Αντίδραση προς το κοινωνικό κατεστημένο..
• Απολιτική στάση, απογοήτευση από τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος..
• Προβληματικές φιλικές και ερωτικές σχέσεις..
• Επιβλαβείς έξεις (τοξικομανία, αλκοολισμός κ.λπ.)..
• Παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων, αυταρχισμός εξουσίας..
• Πόλεμοι..
• Τρομοκρατία..
• Ρατσισμός, ξενοφοβία..
• Κρίση ηθικών αξιών, υποκρισία, συμφέροντα..
• Γοργοί ρυθμοί ζωής..
• Διεθνή προβλήματα (οικολογική καταστροφή, υποσιτισμός, οικονομική κρίση..)..
ΠΡΟΤΥΠΑ – ΕΙΔΩΛΑ

24. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Με παραγωγικό τρόπο σκέψης: Γενικότερες αξίες που
οδηγούν το άτομο ή την κοινωνία στην πρόοδο… πρότυπα)
Η διαμόρφωση και χαλύβδωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, η ηθικοπνευματική ανέλιξη και
κοινωνική βελτίωση του ατόμου πραγματοποιούνται στους κόλπους της κοινωνίας.. Ένα κύριο
συντελεστικό μέσο της πραγμάτωσης αυτών των στόχων είναι η χρησιμοποίηση και προβολή
κάποιων προτύπων και η προσπάθεια εφαρμογής των μηνυμάτων που δεχόμαστε από αυτά..
ΟΡΙΣΜΟΣ: Πρότυπο είναι ένα υπόδειγμα τρόπου ζωής, το οποίο προβάλλεται μέσα από
εξειδικευμένους τύπους ανθρώπων και από τις ηθικές αξίες που επικρατούν..Το πρότυπο είναι
καταρχήν θετικό, όμως στη σύγχρονη κοινωνία, που χαρακτηρίζεται κατά πολύ ως αλλοτριωμένη,
αναπτύσσονται τέτοιες μέθοδοι ταύτισης προσώπων (είδωλα) και καταστάσεων με τα πρότυπα,
ώστε ο ρόλος τους να αποβαίνει και αρνητικός..
ΜΟΡΦΕΣ ΠΡΟΤΥΠΩΝ
☺ πρότυπα κοινωνικής ζωής: συγκεκριμένα πρόσωπα που έχουν να επιδείξουν επιστημονική,
πολιτική, καλλιτεχνική ή γενικότερα πνευματική δράση άξια μίμησης και θαυμασμού.. /
φανταστικό κατασκεύασμα, ιδεατό δημιούργημα που συγκεντρώνει πνευματικά και ηθικά
πλεονεκτήματα..
☺ επιστημονικό πρότυπο, πρότυπο επιστημονικής έρευνας και αναζήτησης..
☺ πρότυπο στην τέχνη, φυσικό ή φανταστικό για την καλλιτεχνική δημιουργία..
☺ τεχνολογικό πρότυπο, υποδειγματικό τεχνικό μέσο..
ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ - ΕΙΔΩΛΑ
♦ Στις μέρες μας αμφισβητείται η ποιότητα και ο ρόλος των προτύπων και επικρατεί η αντίληψη ότι
τα σύγχρονα πρότυπα έχουν πάρει τη μορφή ειδώλων και συνεπώς διαδραματίζουν ανασχετικό
ρόλο στην κοινωνική πρόοδο και στην καλλιέργεια της ανθρώπινης προσωπικότητας..
↘ οι οικονομικά επιτυχημένοι..
↘ οι αστέρες της τηλεόρασης, της μουσικής, του κινηματογράφου, του χώρου του θεάματος και της
μόδας, του αθλητισμού..
↘ άτομα που αντιπροσωπεύουν τη διασημότητα, το ηχηρό – γνωστό όνομα..
↘ πρόσωπα που μπορούν να φέρουν σε πέρας το καταναλωτικό πρότυπο που προβάλλει η
σύγχρονη εποχή..
↘ άνθρωποι που ενσαρκώνουν τη γρήγορη άνοδο, τον πλουτισμό με κάθε μέσο, τον αμοραλισμό..
↘ πολιτικά πρότυπα, προσωπικότητες που αναδεικνύονται σε χαρισματικά όντα μέσα από τις
κατάλληλες «τροποποιήσεις» που γίνονται από τα ΜΜΕ..
↘ πρόσωπα που ενσαρκώνουν την ανάγκη φυγής από μια στείρα και καθημερινή πραγματικότητα..
♦ η κοινωνία προβάλλει έντονα και ορισμένα πρότυπα συμπεριφοράς και χαρακτήρα, τα οποία
αποσκοπούν στη διαιώνιση και συντήρηση συγκεκριμένων κοινωνικών ρόλων (αναπαράγεται η
εικόνα του άντρα – κυρίαρχου και της γυναίκας – καλλονής..)..
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ – ΕΙΔΩΛΩΝ
☹ νέκρωση της σκέψης, απουσία περιθωρίων ελεύθερης δράσης, αμφισβήτησης και ανάπτυξης
ανεπηρέαστης προσωπικότητας..
☹ εθισμός των νέων στην κατανάλωση έτοιμων ιδεών, με αποτέλεσμα να μην αποκαλύπτεται η
αλήθεια που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια.. παθητικότητα, αδράνεια, χειραγώγηση..
☹ αλλοτρίωση, καθώς εκλείπουν πλέον τα ηθικά και πνευματικά ιδεώδη και ο μοναδικός ορατός
σκοπός αποτελεί η οικονομική και κοινωνική υπεροχή.. έτσι, όμως επέρχεται αποξένωση από τους
συνανθρώπους και ξεριζώνεται κάθε αίσθημα συναδέλφωσης, αλληλοβοήθειας και αγάπης..
☹ δημιουργία αισθημάτων κατωτερότητας όταν δεν υπάρχει δυνατότητα εξισορρόπησης του νέου
με τα πρότυπα και κατ’ επέκταση ανάπτυξη αντικοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς με νόμιμα και
θεμιτά μέσα δεν κατορθώνει τους στόχους του..
☹ καταστρατηγούνται οι αξίες, οι ιδέες, τα ιδανικά και διαμορφώνονται άτομα ψυχρά, κυνικά,
χωρίς αισθήματα..

25. ☹ επικράτηση του υλιστικού πνεύματος και θεοποίηση του χρήματος, με παράλληλη αδιαφορία
καλλιέργειας του εσωτερικού κόσμου..
☹ δημιουργείται ένας λανθασμένος τρόπος σκέψης και μια κοινωνική νοοτροπία σύμφωνα με την
οποία μεγαλύτερη σημασία έχει ο τίτλος και η επιφάνεια και όχι η αξία, η ουσία, η εσωτερικότητα,
η συμμετοχή στα κοινά, η μέθεξη πνευματικών και πολιτιστικών αγαθών.. με αυτό το σκεπτικό,
όμως, αναστέλλεται κάθε δυνατότητα ολοκληρωμένης προσωπικότητας, εξυπηρετούνται
επιλεκτικά κοινωνικά και κομματικά συμφέροντα και η κοινωνία πέφτει σε τέλμα και
στασιμότητα..
ΕΧΟΥΝ ΟΙ ΝΕΟΙ ΑΝΑΓΚΗ ΑΠΟ ΠΡΟΤΥΠΑ;
 Αν αναλογιστούμε τα χαρακτηριστικά της νεανικής ηλικίας, δηλαδή
↘ βρίσκονται στο μεταίχμιο παιδικής ηλικίας και ενηλικίωσης, ανωριμότητας και ωριμότητας..
αναζητούν επομένως κάποια σταθερά σημεία αναφοράς..
↘ χαρακτηρίζονται από ζωτικότητα και ενεργητικότητα, που για να τις διοχετεύσουν δημιουργικά
χρειάζονται κάποια καθοδήγηση..
↘ επιζητούν ιδεολογικά στηρίγματα και κίνητρα για εποικοδομητική δράση..
 Αν αναλογιστούμε τα προβλήματα της σύγχρονης εποχής
↘ ρευστή κοινωνική κατάσταση, κατάρρευση ιδεολογιών, υποκρισία, συμφέροντα, ανηθικότητα,
απουσία νομιμοφροσύνης, αδικίες, ανισότητες, βία, εγκληματικότητα, ανεργία, οικολογικά
ζητήματα..
↘ παγκόσμιες ανακατατάξεις, πληθώρα προβλημάτων σε εθνικό επίπεδο..
↘ δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας στα πλαίσια του πνεύματος συνεργασίας των λαών..
⇒ τότε, έναντι των παραπάνω τα πρότυπα είναι αναγκαία επειδή
↪ παρέχουν πνευματικά και ηθικά ερείσματα..
↪ καθοδηγούν σε δύσκολες περιστάσεις..
↪ εμπνέουν εμπιστοσύνη με το συνδυασμό θεωρίας και πράξης..
↪ συμβάλλουν στην αναβάθμιση του επιπέδου ζωής..
ΠΟΙΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ;
√ επιβάλλεται να καλλιεργούν την πίστη στην αυταξία του ανθρώπου, ανεξάρτητα από την
οικονομική του δύναμη ή την κοινωνική του φήμη..
√ αποτελεί επιτακτική ανάγκη να συμβάλλουν στη διαδικασία εξανθρωπισμού και να είναι φορείς
μιας υπερατομικής συνείδησης, ορθώνοντας την κοινωνική πρόοδο πάνω από ένα εκμαυλιστικό –
ατομικιστικό ευδαιμονισμό..
√ κρίνεται απαραίτητο να μην διστάζουν να θίγουν τα «κακώς κείμενα» της κοινωνίας, να μη
συμβιβάζονται, να μην απομακρύνονται από την υπεράσπιση των ιδανικών..
√ θεωρείται δέον να διαθέτουν πλατιά πνευματική και ψυχική καλλιέργεια και να προάγουν με τη
δράση τους ό,τι ευγενικότερο έχει να επιδείξει η ανθρώπινη φύση..
Σημείωση: τα παραπάνω, χωρίς το δεοντολογικό χαρακτήρα, αποτελούν επίσης υλικό για το «γιατί
τα πρότυπα είναι αναγκαία»..
ΜΙΜΗΤΙΣΜΟΣ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ (με αντίθετη έννοια – αντίθεση):
Αναντίρρητα, η αυτοδιάθεση, η αυτενέργεια και η σφραγίδα του προσωπικού στίγματος σε
κινήσεις κάθε είδους αποτελούν στοιχεία μιας ανεξάρτητης και ελεύθερης προσωπικότητας..
Ωστόσο, συχνά, παρατηρείται απώλεια αυτών των γνωρισμάτων και εγκλωβισμός των ατόμων,
κυρίως των νέων, σε φαινόμενα μιμητισμού και άγονης μεταφύτευσης στοιχείων..

26. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ
Ορισμός: Μιμητισμός είναι η μηχανική αντιγραφή, χωρίς αξιολόγηση και κριτική διάθεση,
στοιχείων ενός προσώπου ή μιας συμπεριφοράς, που μας αλλοτριώνει και μας ετεροκατευθύνει..
Τομείς εμφάνισης: Ο μιμητισμός παρατηρείται τόσο σε διαπροσωπικό όσο και σε διακρατικό
επίπεδο.. Οι τομείς στους οποίους εμφανίζεται ποικίλλουν (ψυχαγωγία – διασκέδαση, τρόπος
σκέψης – δράσης, έκφραση – γλώσσα, ενδυμασία, πολιτική σκέψη…)..
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΙΜΗΤΙΣΜΟΥ – ΥΓΙΟΥΣ ΜΙΜΗΣΗΣ
Το φαινόμενο του μιμητισμού οδηγεί στην απόρριψη των χαρακτηριστικών εκείνων που συνθέτουν
και αποτελούν το «είναι» του ατόμου και συντελεί στην αρνητική προσκόλληση σε ξένα σώματα,
που καταργούν την αυθεντικότητα και τη γνησιότητα.. Κατά συνέπεια, ο μιμητισμός
καταστρατηγεί κάθε έννοια πρωτοτυπίας, αυτοέκφρασης και δυναμικής παρουσίας στο κοινωνικό
γίγνεσθαι.. Παράλληλα, σε καμιά περίπτωση, δε θα πρέπει να συγχέεται με την υγιή μίμηση, που
αποτελεί πρόσκτηση των θετικών στοιχείων μιας συμπεριφοράς και προσαρμογής τους στα
ιδιαίτερα στοιχεία της προσωπικότητας..
ΑΙΤΙΑ ΜΙΜΗΤΙΣΜΟΥ
↘ Χαρακτηριστικά νέων: εύπιστοι, άπειροι, εντυπωσιάζονται εύκολα, εύπλαστοι, επιρρεπείς,
επιπόλαιοι, ανάγκη της καταξίωσης, φόβος του χλευασμού και της απόρριψης..
↘ έμφυτη τάση ανθρώπου για κοινωνικότητα: προκειμένου να γίνεται αποδεκτός από μια ομάδα,
να αισθάνεται ασφαλής και να ικανοποιεί τις κοινωνικές του «ορμές», αποδέχεται χωρίς αντίρρηση
όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής..
↘ μόδα και διαφήμιση: προώθηση συγκεκριμένων προτύπων ζωής ως των πιο ορθών (διαφημιστική
προπαγάνδα) και ταυτόχρονη άσκηση ψυχικού εκβιασμού, ότι δηλαδή το άτομο θα θεωρείται
οπισθοδρομικό, συντηρητικό και οικονομικά αδύναμο, εφόσον δεν ακολουθεί τα κελεύσματα της
μόδας (ως γνωστό, κάθε άνθρωπος επιθυμεί όχι μόνο την κοινωνική του ένταξη, αλλά και την
κοινωνική του καταξίωση και υπεροχή έναντι των υπολοίπων)..
↘ Τα αισθήματα μειονεκτικότητας, η ανάγκη αυτοπροβολής, η αρχή της ήσσονος προσπάθειας
εξωθούν στον μιμητισμό και όχι στη συνειδητή ενεργητική συμπεριφορά..
↘ Η κρίση των θεσμών της οικογένειας και του σχολείου.. ειδικότερα, στο οικογενειακό
περιβάλλον απουσιάζει κάθε προσπάθεια πνευματικών ερεθισμάτων, ενώ συχνά διακρίνεται και η
επιβολή απόψεων, καταστάσεις όμως που δεν ευνοούν την αυτενέργεια και την αυθεντικότητα..
παράλληλα, στο χώρο του σχολείου, όπου κυριαρχεί η αποστήθιση και η καλλιέργεια της
ειδικευμένης γνώσης, δεν ευνοείται η όξυνση της κριτικής ικανότητας και της σφαιρικότητας, με
συνέπεια τη δημιουργία μη σκεπτόμενων ατόμων..
↘ Ο κερδοσκοπικός χαρακτήρας των ΜΜΕ που αδρανοποιούν και μαζοποιούν τα άτομα με τους
μηχανισμούς χειραγώγησης, αποσκοπώντας στη μυθοποίηση προτύπων και στο μιμητισμό αυτών..
↘ Η παθητική στάση της πολιτείας και της πνευματικής ηγεσίας.. αδιαφορούν να αφυπνίσουν τους
χειραγωγημένους ανθρώπους προσφέροντάς τους υψηλές αξίες.. η απουσία όμως αυτή των υψηλών
αξιών απογυμνώνει κάθε σύγχρονο άνθρωπο και τον οδηγεί στη δουλική μίμηση..
↘ Η εκβιομηχάνιση της ζωής, της εργασίας, της ψυχαγωγίας, καθώς επικρατεί τυποποίηση,
εξειδίκευση, μονομέρεια, μαζική παραγωγή ψυχαγωγικών αγαθών, οδήγησε τη ζωή σε καλούπια
και σε στερεότυπες – όμοιες κινήσεις..

27. ↘ Οι αλλοτριωτικές συνθήκες διαβίωσης στα αστικά κέντρα με τους ξέφρενους και ισοπεδωτικούς
ρυθμούς δεν αφήνουν ελεύθερο χρόνο για σφαιρική ολοκλήρωση, ενώ ταυτόχρονα επιζητούν
γοργές αποφάσεις.. έτσι, όμως, υποθάλπεται το αυτεξούσιο του ανθρώπου, που παγιδεύεται στη
μηχανική αντιγραφή των άλλων..
↘ Το αντιπαραδοσιακό πνεύμα, η μόδα, το μοντέρνο, η ξενομανία, τα υλιστικά πρότυπα ζωής, η
θεοποίηση των υλικών αγαθών, ο υλικός ευδαιμονισμός δεν επιτρέπουν στους ανθρώπους να
κρίνουν και να σκεφτούν και επομένως τους στρέφουν στη «φτηνή» απομίμηση..
↘ Οι ευκολίες που προσφέρει η τεχνολογική εξέλιξη και τα επιτεύγματά της ωθούν πάρα πολλούς
στην άκριτη υιοθέτησή τους, σε συνδυασμό μάλιστα με την πολλαπλότητα των απαιτήσεων της
σύγχρονης κοινωνίας..
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΙΜΗΤΙΣΜΟΥ
☹ Αποδυνάμωση της σκέψης και του προβληματισμού, συρρίκνωση των πνευματικών οριζόντων,
αποπνευματοποίηση, τυποποίηση της γνώσης, μαζοποίηση, φανατισμός, απολυτότητα,
χειραγώγηση..
☹ Απουσία ιδανικών, έλλειψη υγιών προτύπων, έξαρση παθών και ενστίκτων, αμοραλισμός,
κατάλυση ηθικών αξιών, εκμαυλισμός, υιοθέτηση σαθρών ειδώλων, απώλεια ενδιαφέροντος για
αυτοκριτική – ενδοσκόπηση..
☹ Το άτομο αλλοτριώνεται, εκφυλίζεται ο εσωτερικός του κόσμος, αμβλύνονται οι αντιστάσεις
του, χάνεται η προσωπικότητά του και πλήττεται η αξιοπρέπειά του (αναιρείται η ατομικότητα)..
☹ Ο μιμητισμός συμβάλλει άλλοτε στην αδιαφορία για τα κοινά και άλλοτε στην τυφλή
κομματικοποίηση, το φανατισμό και τις αναξιοκρατικές μεθόδους αναρρίχησης (αναξιοκρατία)..
έτσι, όμως, κλονίζεται το δημοκρατικό πολίτευμα και αμαυρώνονται οι αρχές της ισοτιμίας και
ισονομίας..
☹ Ευνοούνται τα φαινόμενα καταπάτησης του δικαίου και των νόμων, ρατσιστικών συμπεριφορών,
παθογένειας, με αποτέλεσμα την υπονόμευση των κοινωνικών ελευθεριών..
☹ Η επιλογή του επαγγέλματος πολλές φορές δεν ανταποκρίνεται στις προσωπικές δεξιότητες, με
επιπτώσεις στην αποδοτικότητα και στην ψυχική υγεία..
☹ Σε οικονομικό επίπεδο, δεν εμφανίζεται η άμιλλα, σημειώνονται φαινόμενα παραοικονομίας και
εξυπηρέτησης προσωπικών συμφερόντων, ενώ η μίμηση και κατανάλωση ξένων αγαθών επιφέρει
συνέπειες στην εγχώρια παραγωγή και στην εθνική οικονομία..
☹ Στην τέχνη χάνεται η ποιοτική και ανανεωτική δημιουργία, καθώς παράγονται τυποποιημένα
έργα.. στην επιστήμη διαφαίνονται εκφυλιστικά φαινόμενα με τη γνώση να στρατεύεται σε
συμφέροντα.. στη γλώσσα επέρχεται υποβάθμιση και συνθηματοποίηση.. στον αθλητισμό
κυριαρχεί η εμπορευματοποίηση και ο φανατισμός – χουλιγκανισμός..
☹ Όταν η μίμηση αφορά στοιχεία ξένων πολιτισμών, τότε ισοπεδώνεται ο εγχώριος πολιτισμός,
λησμονούνται ήθη και έθιμα, οι εθνικές παραδόσεις ατονούν, η εθνική ταυτότητα υπονομεύεται..
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΟ ΜΙΜΗΤΙΣΜΟ
 καλλιέργεια πνεύματος, εσωτερικού κόσμου..
 γνώσεις, πληροφόρηση..
 όξυνση κριτικής σκέψης και φαντασίας..
 γόνιμη αμφισβήτηση..

28.  ενδοσκόπηση - αυτοκριτική..
 αποφυγή φανατισμών, προκαταλήψεων..
 προβληματισμός έναντι των μαζικών τάσεων..
 πρωτοβουλίες για πρωτότυπες δράσεις.. ενασχόληση με την τέχνη, τον αθλητισμό, το βιβλίο..
 απόρριψη εκείνων των στοιχείων των ομάδων που καταργούν τις ιδιαιτερότητες του ατόμου..
 ανάταση των ψυχικών δυνάμεων, παρρησία, σθένος, αυτοπεποίθηση..
 διαμόρφωση ισχυρής, πολύπλευρης και ανεξάρτητης προσωπικότητας..
 δια βίου παιδεία (έμφαση στο ανθρωποκεντρικό της κομμάτι)..
 εγρήγορση των φορέων κοινωνικοποίησης, κατάλληλη διαπαιδαγώγηση..
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΣΗΜΕΡΑ ΕΧΕΙ ΑΥΞΗΘΕΙ Ή ΜΕΙΩΘΕΙ;
 Αν και υφίστανται ουσιαστικοί παράγοντες αύξησης του ελεύθερου χρόνου, ωστόσο οι νέες
κοινωνικές και οικονομικές δομές τον περιόρισαν σημαντικά, υποβαθμίζοντας την ποιότητα
ζωής…:
Παράγοντες αύξησης του ελεύθερου χρόνου
 επικράτηση του ανθρωπιστικού κινήματος και εκδημοκρατισμός των κοινωνιών: η
συνειδητοποίηση της αξίας του ανθρώπου και η συνταγματική κατοχύρωση των δικαιωμάτων του
επέτρεψαν τη βελτίωση της ποιότητας του βίου του και ευνόησαν και την αύξηση του ελεύθερου
χρόνου του, ώστε να μπορεί να ασχοληθεί με το «είναι» του και την αναβάθμιση της
προσωπικότητας του..
 τεχνολογία: η τεχνολογική πρόοδος και η εισαγωγή των μηχανών σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης
δραστηριότητας βοήθησαν στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου, γιατί οι μηχανές αντικατέστησαν
τον άνθρωπο και τον απάλλαξαν από ποικίλες εργασίες που ως τότε ήταν υποχρεωμένος να εκτελεί
ο ίδιος.. τώρα μάλιστα πολλές απ’ αυτές πραγματοποιούνται ταυτόχρονα και σαφώς κατά πολύ
ταχύτερα..

29. Παράγοντες μείωσης του ελεύθερου χρόνου
 Το υλιστικό – καταναλωτικό πνεύμα της εποχής δημιούργησε πολλαπλές πλαστές ανάγκες στον
άνθρωπο και σχεδόν εκβιαστικά του τις επέβαλε  για να ικανοποιηθούν λοιπόν, η βασική λύση
ήταν η υπερεργασία που επέτρεπε τη μεγιστοποίηση των απολαβών και άρα και την αγοραστική
δυνατότητα.. το κόστος βέβαια ήταν η συρρίκνωση του ελεύθερου χρόνου..
 Οι σύγχρονες εξελίξεις διαμόρφωσαν έναν ανταγωνιστικό τύπο ζωής, που διέπεται από σύνθετες
και πολυδιάστατες υποχρεώσεις, η διεκπεραίωση των οποίων συνιστά χρονοβόρα διαδικασία..
ταυτόχρονα, η ανάγκη εξειδίκευσης και απόκτησης πολλών γνώσεων και τίτλων σπουδών αποτελεί
μια πραγματικότητα, που όμως η επίτευξή της περιορίζει αισθητά τον ελεύθερο χρόνο του ατόμου..
 Οι συνθήκες αστικοποίησης με τις μεγάλες αποστάσεις και το κυκλοφοριακό πρόβλημα στερούν
καθημερινά ένα σεβαστό διάστημα χρόνου..
ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
- ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ:
 Ενασχόληση με την τέχνη και τα δημιουργήματά της (ποιοτική μουσική, κινηματογράφος,
βιβλίο, θέατρο… πολιτιστικές εκδηλώσεις..)
 Ταξίδια, τουρισμός..
 Επαφή με τη φύση..
 Ενασχόληση με τον αθλητισμό..
 Σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων..
 Κοινωνική δράση, συμμετοχή σε ομάδες πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα..
ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ (ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ
ΚΑΙ ΣΤΕΙΡΑΣ ΕΚΤΟΝΩΣΗΣ):
 Τηλεοπτικά προγράμματα χαμηλής ποιότητας..
 Εμπορικός κινηματογράφος, μουσική..
 Νυχτερινά κέντρα..
 Παθητική παρακολούθηση αθλητικών θεαμάτων..
 Ηλεκτρονικά παιχνίδια..
 Εγκλωβισμός στο διαδίκτυο..
 Χαρτοπαιξία, αλκοόλ, ναρκωτικά..
ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ
 Συναισθηματική αποφόρτιση, ψυχική ανανέωση, ανάκτηση ψυχικών δυνάμεων, αγχολυτική
διαδικασία, απομάκρυνση από την πεζότητα και την ανία της καθημερινότητας, ψυχική
εξισορρόπηση..
 Εξευγενισμός του εσωτερικού κόσμου του ατόμου, εκλέπτυνση του χαρακτήρα, κινητοποίηση
ποικίλων συναισθημάτων, κάλυψη συναισθηματικών αναγκών, ευαισθητοποίηση, καλλιέργεια

30. αισθητικών κριτηρίων, αισθητική συγκίνηση..
 Διεύρυνση πνευματικών οριζόντων, όξυνση της κρίσης, διέγερση του προβληματισμού έναντι
ποικίλων θεμάτων, προώθηση της πολυπρισματικότητας και άρση της μονομέρειας, πηγή
έμπνευσης και φαντασίας..
 Δημιουργική εκτόνωση της ενέργειας των ανθρώπων, απομάκρυνση από παθογενείς κοινωνικές
δράσεις..
 Συμβολή στην κοινωνικοποίηση των ατόμων (πολλές ψυχαγωγικές δράσεις προϋποθέτουν την
ύπαρξη και τη συνεργασία ενός συνόλου), πνεύμα συλλογικότητας και αλληλοσεβασμού..
 Πρόκληση κοινωνικού ενδιαφέροντος, ευαισθητοποίηση ως προς κοινωνικά δρώμενα και
προβλήματα, ερεθίσματα περί κοινωνικής δράσης..
 Επαφή με τον πολιτισμό του έθνους και των άλλων λαών, αποκόμιση νέων εμπειριών και
βιωμάτων, καλλιέργεια διεθνιστικής αντίληψης, περιορισμός εθνικιστικών πρακτικών, διασφάλιση
της ειρήνης..
ΑΙΤΙΑ ΛΑΘΕΜΕΝΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
 Ευθύνες φορέων αγωγής: μη παροχή υγιών προτύπων προς τα νεότερα μέλη, αδυναμία
διάπλασης ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων και ώθησής τους από μικρή ηλικία σε δημιουργικές
επιλογές  οι νέοι αδυνατούν να εκτιμήσουν το ποιοτικό και εύκολα τίθενται υποχείρια στα
«κελεύσματα» της μόδας και των παρεχόμενων από τα ΜΜΕ προτύπων διασκέδασης..
 Οικονομικά συμφέροντα και εμπορευματοποίηση της ψυχαγωγίας: ύπαρξη βιομηχανίας μαζικής
παραγωγής ψυχαγωγικών αγαθών υποκουλτούρας που έντεχνα, μέσω της διαφήμισης, προωθούνται
στην αγορά και εξωθούν τον πολίτη στην κατανάλωσή τους, καθώς μάλιστα διαθέτει και την
οικονομική ευχέρεια ώστε να ανταποκριθεί..
 Συνθήκες αστικοποίησης και κρίση σχέσεων: μεγάλες αποστάσεις, χωροταξικά προβλήματα,
καταλυτικοί ρυθμοί ζωής, ψυχρές και ανταγωνιστικές σχέσεις, έλλειψη επικοινωνίας 
εσωστρέφεια, εγκλωβισμός ατόμου στο σπίτι και στην τηλεόραση  παθητική ψυχαγωγία..
 Υλισμός και εργασιακά δεδομένα: οι σύγχρονες αυξημένες πλασματικές ανάγκες οδήγησαν τον
άνθρωπο από τη μια στην επιλογή επαγγελμάτων που υπόσχονται κοινωνική και οικονομική
επιφάνεια, αλλά δεν ανταποκρίνονται απαραίτητα στις κλίσεις και στις δεξιότητες του, και από την
άλλη στην υπερεργασία προς αποκόμιση υψηλών εισοδημάτων.. ας μη λησμονηθεί και το ότι στους
περισσότερους εργασιακούς χώρους έχει επικρατήσει ο ανταγωνισμός και η πίεση – ανάγκη
αποδοτικότητας..  υπ’ αυτές τις συνθήκες κυριαρχεί το άγχος, η καταπίεση, η μονοτονία στην
εργασία και ο αμβλυμμένος ελεύθερος χρόνος σε συνδυασμό με τη σωματική και ψυχική κόπωση
στην εξωεργασιακή ζωή..  ανάγκη εκτόνωσης και φυγής που εύκολα θα υλοποιηθεί μέσω της
διασκέδασης..
 Πολιτικά συμφέροντα: η προσπάθεια κοινωνικοπολιτικού αποπροσανατολισμού πετυχαίνεται με
την κατασκευή ινδαλμάτων, την ειδωλοποίηση καλλιτεχνικών ασημαντοτήτων και την καλλιέργεια
προτύπων ζωής που δε σχετίζονται με την ποιότητα και την ψυχαγωγία που επιχειρούν την
ολοκλήρωση των προσωπικοτήτων και τη χειραφέτησή τους..
 Πολιτιστικός συγκεντρωτισμός: περιορισμένες οι ποιοτικές επιλογές για τους κατοίκους της
ευρύτερης περιφέρειας, καθώς αυτές εντοπίζονται κατά κόρον στα πολυπληθή αστικά κέντρα..
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΟΡΘΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
 Συνειδητοποίηση εκ μέρους του ατόμου της σημασίας του ελεύθερου χρόνου και της ανάγκης
ορθής εκμετάλλευσής του, καθώς, ανάλογα με το πώς και πού θα επενδυθεί, μπορεί να αποτελέσει
παράγοντα ολοκλήρωσης ή αλλοτρίωσης..

31.  Πνευματική καλλιέργεια και ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας ώστε να είναι εφικτή η
αντίσταση στην τυποποιημένη και εμπορευματοποιημένη ψυχαγωγία..
 Παροχή υγιών προτύπων από την οικογένεια, το στενό κοινωνικό περιβάλλον και τα ΜΜΕ… Κι
αυτό γιατί αγαπάμε διάφορες δραστηριότητες, εφόσον μας μάθουν να τις αγαπάμε..
 Εθισμός του παιδιού κατά τη διάρκεια του σχολικού του βίου σε ουσιώδεις μορφές αξιοποίησης
του ελεύθερου χρόνου (πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκθέσεις δημιουργημάτων των μαθητών,
αθλητικές δραστηριότητες, εκπαιδευτικές εκδρομές..)..
 Ορθή επιλογή επαγγέλματος, ώστε το άτομο να μην έχει στον ελεύθερο χρόνο του την ανάγκη
εκτόνωσης από αλλοτριωτικές εργασιακές συνθήκες που προκύπτουν όταν η εργασία δε συμβαδίζει
με τις κλίσεις και τις επιθυμίες του..
 Οικονομική ενίσχυση από την πολιτεία των ασθενέστερων τάξεων, για να εξασφαλιστεί η
δυνατότητα συμμετοχής τους σε ψυχαγωγικές δράσεις που απαιτούν χρηματική ευχέρεια, οι οποίες
δεν είναι και λίγες..
 Απαραίτητη κρίνεται η ύπαρξη υψηλού πολιτιστικού επιπέδου στην κοινωνία με ευθύνη της
πολιτείας και της τοπικής αυτοδιοίκησης (σε κάθε περιοχή πρέπει να εκτυλίσσεται ένα διαρκές
πολιτιστικό πανηγύρι ποικίλων εκδηλώσεων).. όταν υφίστανται υγιή ερεθίσματα, τότε και τα
κοινωνικά μέλη λειτουργούν πιο εποικοδομητικά..
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΝΕΩΝ
↪ Να δημιουργηθεί υποδομή ή να αξιοποιηθεί η υπάρχουσα υποδομή για τον ελεύθερο χρόνο των
μαθητών.. Για παράδειγμα, να εμπλουτιστεί η βιβλιοθήκη του σχολείου και να λειτουργεί και ώρες
εκτός ωρολόγιου προγράμματος ως αναγνωστήριο και δανειστική βιβλιοθήκη.. Να γίνει το ίδιο με
την αίθουσα Πληροφορικής, το γυμναστήριο, τους χώρους αθλοπαιδιών..
↪ Να ενταχτούν μέσα στο πρόγραμμα του σχολείου εξωσχολικές δραστηριότητες (πολιτιστικές,
αθλητικές, κοινωνικής δράσης..) με τις οποίες θα ανοίγεται το σχολείο στην κοινωνία και θα
επικοινωνεί άμεσα μ’ αυτήν..
↪ Να δώσει το Υπουργείο Παιδείας κίνητρα σε πολιτιστικούς, επιστημονικούς, κοινωνικούς και
αθλητικούς φορείς (θιάσους, κινηματογραφικές και θεατρικές λέσχες, φυσιολατρικούς ομίλους,
συλλόγους, επιστημονικά κέντρα, αθλητικά σωματεία..) να πραγματοποιούν επισκέψεις /
εκδηλώσεις, που μπορούν να παρακολουθούν τα σχολεία που ενδιαφέρονται.. Να ενισχύσει άμεσα
τους παραπάνω φορείς, ώστε να αυξήσουν τον αριθμό των μελών τους, να βελτιώσουν και να
κάνουν πιο ελκυστικό το περιεχόμενό τους..
↪ Να γίνουν μεταρρυθμίσεις στο Γυμνάσιο και Λύκειο, ώστε να απαλλαγούν οι μαθητές από το
φροντιστηριακό φόρτο που τους συμπιέζει τον ελεύθερο χρόνο..
↪ Να πολλαπλασιάσει η Πολιτεία τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες, ακόμη και με χορήγηση
κινήτρων, για μόρφωση και επιμόρφωση (μαθήματα μουσικής, χορού κι εικαστικών τεχνών) σε
κατάλληλα για το σκοπό αυτό κέντρα..
↪ Για να περιορίσει η Πολιτεία τα αντικοινωνικά και παθολογικά φαινόμενα που εμποδίζουν την
ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων, είναι απαραίτητο να ελέγχει αυστηρά τις αιτίες
και τις εστίες που τα εκκολάπτουν, (βία στα γήπεδα, προβαλλόμενα θεάματα, ύποπτα κέντρα
ψυχαγωγίας..).. Έτσι, ο ελεύθερος χρόνος θα είναι χρόνος δημιουργικότητας, διασκέδασης και
χαράς, όχι ανίας, παραβατικότητας και θλίψης..
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ: «Σε μια ομιλία στο πολιτιστικό κέντρο του δήμου σας καλείστε να
διατυπώσετε τις απόψεις σας για το αν ο ελεύθερος χρόνος των ανθρώπων στη σύγχρονη εποχή
έχει αυξηθεί ή μειωθεί, καθώς και να επισημάνετε τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες είναι δυνατή η

32. ορθή αξιοποίησή του (500-600 λέξεις)».
ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ
ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ: Ιδεολογική διάσταση μεταξύ δύο επάλληλων γενεών που έχει
αντίκτυπο στις σχέσεις νέων – μεγάλων, καθώς κλονίζει την αληθινή επικοινωνία και την
κοινωνική συνοχή.. αυτή η διάσταση επικεντρώνεται στον τρόπο συμπεριφοράς, στο κύρος των
αξιών και εκδηλώνεται με έντονες συγκρούσεις:
↪ σε θέματα ηθικής ↪ στη θρησκεία - παράδοση
↪ στη γλώσσα ↪ στις πολιτικές απόψεις
↪ στην εμφάνιση ↪ στις σχέσεις των δύο φύλων
↪ στον τρόπο ψυχαγωγίας ↪ στην επιλογή επαγγέλματος
↪ στον τρόπο σκέψης ↪ στα οράματα – στόχους
ΑΙΤΙΑ ΧΑΣΜΑΤΟΣ
► Η κοινωνία εξελίσσεται διαρκώς ως προς τις δομές της και ως προς τις αντιλήψεις που τη
χαρακτηρίζουν.. φορέας αυτής της εξέλιξης είναι οι νέοι που αποτελούν τον πυρήνα της
ανανέωσης.. ωστόσο, η πρόοδος – εξέλιξη προϋποθέτει την άρνηση ή τη διαφοροποίηση έναντι του
παλιού, το οποίο εκπροσωπείται από τους μεγαλύτερους ⇒ αντίθεση / χάσμα νέων – μεγάλων..
► Οι νέοι, ονειροπόλοι ενός καλύτερου κόσμου, εναντιώνονται με πάθος στους μεγάλους,
κατηγορώντας τους για πολλά από τα σύγχρονα προβλήματα (αδικίες, αναξιοκρατία, θεοποίηση
του χρήματος, βία – πόλεμοι, καταστροφή του περιβάλλοντος, υποκρισία..).. από την άλλη, οι

33. μεγάλοι κατηγορούν τους νέους για ανωριμότητα, άγονη αμφισβήτηση, επιπολαιότητα, αλαζονεία
και έλλειψη ρεαλισμού ⇒ ρήξη / σύγκρουση..
► Πνεύμα αδιαλλαξίας διέπει τους νέους που, λόγω αυθορμητισμού και συναισθηματισμού
(χαρακτηριστικά νεανικής φύσης), εμμένουν στις θέσεις τους και απορρίπτουν στείρα καθετί
προερχόμενο από την προηγούμενη γενιά.. πνεύμα όμως αδιαλλαξίας διέπει και τους μεγάλους που
έχουν την πεποίθηση πως τα γνωρίζουν όλα και έτσι αντιδρούν σε κάθε προοδευτικό στοιχείο,
ταυτιζόμενοι με τον συντηρητισμό ⇒ αδυναμία συνεννόησης..
► Νέοι και ηλικιωμένοι, καθώς μεγάλωσαν σε διαφορετικές εποχές, γαλουχήθηκαν με άλλες αξίες
και έχουν διαφορετικές ηθικές – κοινωνικές αρχές.. είναι λογικό λοιπόν να έχουν ξεχωριστή
βιοθεωρία που συνεπάγεται «απόσταση» μεταξύ τους..
► Ο δημοκρατικός χαρακτήρας της εποχής μας, το κλίμα ελευθεροστομίας, η πολύπλευρη
ενημέρωση από τα ΜΜΕ επιτρέπουν στους νέους και να έχουν άποψη συγκροτημένη και
ουσιαστική, αλλά και να μπορούν να την εκφράσουν και να την υποστηρίξουν (αφού απουσιάζει ο
φόβος της τιμωρίας που υφίσταται στις αυταρχικές κοινωνίες) ⇒ η δυνατότητα έκφρασης με
παρρησία της όποιας άποψης εκ μέρους των νέων διευρύνει τη διαφοροποίησή τους από τους
μεγάλους..
► Οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής και οι πολλαπλές υποχρεώσεις τόσο των μεγαλυτέρων (υπερεργασία)
όσο και των νεότερων (μαθητικά – μορφωτικά χρέη) περιορίζουν ζωτικά τον ελεύθερο χρόνο των
μεν και των δε, με συνέπεια να ελαχιστοποιείται ο μεταξύ τους διάλογος και η δυνατότητα
επικοινωνίας ⇒ αδυναμία αλληλοκατανόησης και ψυχικής επαφής..
► Η τεχνολογική εξέλιξη και οι επιταχυνόμενες αλλαγές δεν επιτρέπουν στους μεγαλύτερους να
τις παρακολουθήσουν με ευκολία, σε αντίθεση με τους νέους που είναι εξοικειωμένοι μ’ αυτές ⇒ το
χάσμα διογκώνεται και τα κοινά στοιχεία που εκφράζουν τις επάλληλες γενιές λιγοστεύουν..
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΧΑΣΜΑΤΟΣ
☹ Οι νέοι δεν αξιοποιούν την πείρα, τη λογική των μεγάλων και πολλές φορές προβαίνουν σε
άστοχες ενέργειες.. οι μεγάλοι δεν αξιοποιούν τη ζωντάνια και τη δυναμικότητα των νέων, οπότε η
κοινωνία δεν προοδεύει..
☹ Προωθείται η απολυτότητα, ο δογματισμός και το χάσμα ταυτίζεται με την έλλειψη σεβασμού
των μεν προς τους δε..
☹ Η απουσία αλληλοκατανόησης δημιουργεί πικρία και απογοήτευση εκατέρωθεν.. ειδικά στους
νέους αυτό επιτείνει το άγχος και την ανασφάλεια..
☹ Οι νέοι λειτουργούν αντιδραστικά, αμφισβητούν στείρα το ό,τι προέρχεται από τον κόσμο των
μεγάλων και προβαίνουν σε ενέργειες που ξέρουν ότι θα τους εκνευρίσουν..
☹ Στο πλαίσιο της αμφισβήτησης, οι νέοι εκτονώνονται σε ανούσιες μορφές διασκέδασης,
αδιαφορούν για τις παραδόσεις, κακοποιούν τη γλώσσα και συντελούν στην αλλοίωση της
πολιτιστικής ταυτότητας (μέσω υιοθέτησης ξενόφερτων προτύπων)..
☹ Οι μεγάλοι φέρονται «εξουσιαστικά», προσπαθούν να επιβάλλουν τις δικές τους απόψεις στους
νέους, δεν τους δείχνουν εμπιστοσύνη.. απομακρύνονται ψυχικά από τη νεολαία, αφήνοντάς τη
χωρίς καθοδήγηση – υγιή πρότυπα..
☹ Περιορίζεται η συνεργασία και η αλληλεγγύη.. οι μεγάλοι εμμένουν σε συντηρητικές απόψεις, οι
νέοι αποκλείονται από τα κέντρα λήψης αποφάσεων και οδηγούνται στην απολίτικη συμπεριφορά,

34. αμφισβητώντας τους θεσμούς και υπονομεύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη δημοκρατία..
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
♦ Οικογένεια:
 όχι αυταρχισμός αλλά ούτε και άκριτος φιλελευθερισμός..
 όχι ανούσιες απαγορεύσεις..
 σεβασμός προς τους νέους..
 ενδεικτικές υποχωρήσεις εκ μέρους των γονιών (δείγμα καλής θέλησης)..
 αφιέρωση χρόνου – διάλογος – κατανόηση των προβλημάτων των νέων..
 αποφυγή επιβολής ιδεών ή τρόπων σκέψης.. παροχή περιθωρίων αυτενέργειας και πρωτοβουλιών
στους νέους (δείγμα εμπιστοσύνης)..
 συναισθηματικότητα, συμβουλευτική διάθεση..
♦ Σχολείο:
 ανθρωπιστική παιδεία.. το σχολείο πρέπει να γίνει ο κρίκος μεταξύ νέων – μεγάλων και να
αποδείξει πως μέσω της συνεργασίας τους μπορούν να επιτευχθούν πολλά..
⇒ Γονείς και εκπαιδευτικοί απαιτείται να λειτουργήσουν ως υγιή πρότυπα που θα κερδίσουν το
σεβασμό και την εκτίμηση των νέων, ώστε να τους προσεγγίσουν και να αποφευχθούν οι
ακρότητες – αντιπαραθέσεις..
♦ Νέοι:
 προσπάθεια περιορισμού των αρνητικών χαρακτηριστικών της νεανικής τους φύσης
(παρορμητισμός, οξυθυμία, αντιδραστικότητα..)..
 προσέγγιση των μεγάλων και παρουσίαση των ανησυχιών – προβλημάτων τους σ’ αυτούς..
 κατανόηση της προστατευτικότητας και της συντηρητικής αρκετές φορές στάσης των μεγάλων..
 αμοιβαίες υποχωρήσεις.. διάθεση διαλλακτικότητας – συνεννόησης – συνεργασίας..
♦ ΜΜΕ:
 συζητήσεις που αφορούν το θέμα.. συμβουλές από ψυχολόγους / κοινωνιολόγους κατά τη
διάρκεια αυτών των εκπομπών..
 παρουσίαση των επιπτώσεων του χάσματος γενεών στις αντικρουόμενες πλευρές αλλά και
ευρύτερα στην κοινωνία (επιβράδυνση της προόδου)..

35. ΑΓΑΠΗ - ΕΡΩΤΑΣ
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
√ Η πραγματική αγάπη είναι η δ ί χ ω ς ό ρ ο υ ς και ανταλλάγματα αγάπη.. Δεν είναι
ωφελιμιστική, αποστρέφεται τον ατομικισμό, προωθεί τον αλτρουισμό..
√ Η αγάπη είναι κορυφαία ηθική αξία.. Είναι η αξία την οποία έκανε περιεχόμενο της διδασκαλίας
του ο Θεός..
√ Η αγάπη είναι η δύναμη που μπορεί να μεταμορφώνει και να κάνει καλύτερο τον άνθρωπο και τη
ζωή του..
√ Γνωρίσματα της αγάπης είναι η μακροθυμία (ανεκτικότητα) και η καλοσύνη.. Αυτός που αγαπάει
δεν είναι ζηλόφθονος, αλλά σεμνός και ταπεινός.. Δεν είναι εγωιστής και επιθετικός, αλλά
ευγενικός και ευπρεπής..
√ Στην αγάπη συγχωρείς και συμμετέχεις στον πόνο και τη χαρά του άλλου..
√ Η αγάπη ενώνει τους ανθρώπους.. Τους προσφέρει κατανόηση, ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη και
αλληλεγγύη..
√ Η αγάπη είναι ανιδιοτελής προσφορά.. Ανάμεσα στους ανθρώπους που αγαπιούνται δε νοείται
εκμετάλλευση.. Η αγάπη υπαγορεύει την αλληλοβοήθεια, την ενίσχυση του φτωχού από τον
πλούσιο, του αδύναμου από το δυνατό..
√ Η αγάπη είναι η ομορφότερη από τις ανθρώπινες εμπειρίες και χωρίς αυτή η ζωή είναι άδεια -
κενή.. Δεν εκδηλώνεται με λόγια, αλλά με έργα..
√ Η αγάπη λυτρώνει τον άνθρωπο.. Είναι το ισχυρότερο αντίδοτο σε ψυχικές και σωματικές
αρρώστιες..

36. √ Η αγάπη επιφέρει ψυχική ισορροπία.. Το άτομο νιώθει ασφάλεια, προστασία, σιγουριά,
αυτοπεποίθηση, δύναμη, αισιοδοξία, χαρά, ευτυχία.. Διαθέτει μεγαλύτερη υπομονή και επιμονή
στη ζωή του, γίνεται πιο δημιουργικό.. Γενικότερα, οι ψυχικές δυνάμεις ενισχύονται, η ψυχή
εξευγενίζεται, τα συναισθήματα πληθαίνουν, ο εσωτερικός κόσμος πλουτίζει..
√ Όταν υπάρχει αγάπη στους ανθρώπους, δε χρειάζεται να τους επιβάλλει ο νόμος, με τις ποινές
που προβλέπει, το σεβασμό των δικαιωμάτων που έχουν.. Ο σεβασμός είναι πηγαίος,
ανυστερόβουλος..
√ Η πραγματική αγάπη δε βάζει σύνορα, δε στήνει τείχη, δε θέτει όρους, δεν κάνει διακρίσεις..
Καταργεί τις ανισότητες, τις αδικίες, τις ρατσιστικές συμπεριφορές.. Συντελεί στον εκπολιτισμό
των ανθρώπων και στις αρμονικές ανάμεσά τους σχέσεις.. Η συνεννόηση μεταξύ τους είναι
ευκολότερη, οι παρεξηγήσεις και τα συμφέροντα περισσεύουν, ο ανθρωπισμός κυριαρχεί και οι
ορμές – τα ένστικτα υποχωρούν..
√ Είναι η αξία που ενέπνευσε και υμνήθηκε από καλλιτέχνες, ποιητές και φιλοσόφους που
οραματίστηκαν έναν κόσμο όμορφο, δίκαιο και ειρηνικό.. Είναι η αξία που αποτέλεσε το
ουσιαστικό μήνυμα της πανανθρώπινης τέχνης και του παγκόσμιου πολιτισμού..
√ Η αγάπη ενώνει τους λαούς, καταργεί τα σύνορα και τις διαφορές, εξακοντίζει τον εθνικισμό και
το σοβινισμό.. Διασφαλίζει την ειρήνη και υπόσχεται ένα υγιές μέλλον για την ανθρωπότητα..
ΘΕΜΑ: Πώς αντιλαμβάνεστε την άποψη του Έριχ Φρομ ότι «η ώριμη αγάπη είναι ένωση, με
τον όρο ότι ο άνθρωπος διατηρεί ταυτόχρονα την ακεραιότητά του»;
Η αγάπη που προσφέρει και δέχεται κάποιος έχει περιεχόμενό της τον άλλο.. Και ο άλλος είναι
μια ξεχωριστή, ιδιαίτερη προσωπικότητα.. Αυτό ακριβώς αγαπούμε, την ατομικότητα, τη μοναδική
προσωπικότητα του άλλου.. Όταν δυο άνθρωποι αγαπιούνται, δε σημαίνει ότι χάνουν την
ατομικότητά τους, αλλά ότι αλληλοσυμπληρώνονται.. Με την αγάπη ο άνθρωπος δε χάνει τον
εαυτό του, αλλά τον ανακαλύπτει με τη βοήθεια του άλλου και τον διαμορφώνει.. Έτσι, οι
άνθρωποι που αγαπιούνται γίνονται καλύτεροι και ο δεσμός τους πιο ουσιαστικός και στέρεος..
Η ανιδιοτελής αγάπη είναι μια προσφορά που χρειάζεται ωστόσο, πνευματική και ηθική
ωριμότητα.. Στοιχεία της είναι η καλοσύνη, η ταπεινότητα, η ανεξικακία, η αλληλεγγύη, η ανοχή, η
εμπιστοσύνη, η ελπίδα, η υπομονή, η φροντίδα, ο σεβασμός και η γνώση του άλλου..
ΘΕΜΑ: «Η μητρική αγάπη»
Η αγάπη είναι αναγκαία για όλους τους ανθρώπους.. Ξεχωριστή σημασία, όμως, έχει η μητρική
αγάπη.. Η αγάπη της μάνας για το παιδί της είναι τόσο απαραίτητη για τη φυσιολογική ανάπτυξή
του, όσο και η τροφή που του δίνει.. Κύρια γνωρίσματα της μητρικής αγάπης είναι η στοργή, η
τρυφερότητα, η φροντίδα, η προστασία ακόμα και με αυτοθυσία..
Η αγάπη της μάνας επιδρά καθοριστικά στην ψυχική ισορροπία του παιδιού, στη διανοητική
του ανάπτυξη, στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους.. Το παιδί που δέχεται τη στοργή και το
χάδι της μάνας, νιώθει ασφάλεια και πληρότητα.. Η αγάπη αυτή το θωρακίζει απέναντι στις
αντιξοότητες της ζωής..
Αντίθετα, οι άνθρωποι που δε βιώνουν την οικογενειακή θαλπωρή και στερήθηκαν την αγάπη
της μάνας παρουσιάζουν πιο συχνά και πιο έντονα παθολογικά φαινόμενα, όπως εγωκεντρισμό,
επιθετικότητα, έλλειψη προσαρμοστικότητας και ψυχικές διαταραχές..