YLIKO

1. VI. Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ (1ος
αι. π.Χ. – 3ος
αι. μ.Χ.)
1.ΗΠΕΡΙΟΔΟΣΤΗΣΑΚΜΗΣ (27π.Χ.-193μ.Χ.)
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
 Η κατάλυση της ρωμαϊκής Δημοκρατίας
Στη διάρκεια του 1ου αιώνα π,Χ. οι εμφύλιοι πόλεμοι στο ρωμαϊκό κράτος οδήγησαν
στην παρακμή του δημοκρατικού πολιτεύματος, με αποτέλεσμα στα τέλη της περιόδου
αυτής να εγκαθιδρυθεί από τον Οκταβιανό ένα ιδιότυπο μοναρχικό καθεστώς.
 Η εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ.-14 μ.Χ.)
Την περίοδο της ηγεμονίας του Οκταβιανού Αυγούστου, γνωστή ως «ο χρυσός αιώνας
του Αυγούστου»:
• εδραιώθηκε ο αυτοκρατορικός θεσμός.
• προσδιορίστηκε ο νέος ρόλος του στρατού.
• επεκτάθηκαν τα σύνορα του κράτους.
• δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις της πνευματικής ανάπτυξης του ρωμαϊκού κόσμου.
 Η εποχή των διαδόχων του Αυγούστου (14-193 μ.Χ.)
Κύρια χαρακτηριστικά της εποχής αυτής είναι:
• η επικράτηση της ειρήνης στους λαούς της Μεσογείου (Pax Romana).
• η διάδοση του ρωμαϊκού πολιτισμού, που στην ουσία και στα εξωτερικά χαρακτηριστικά
του ήταν ελληνορωμαϊκός.
• η ανάπτυξη των επαρχιών από αυτοκράτορες που κατάγονταν από περιοχές εκτός της
Ιταλικής Χερσονήσου.
• η βελτίωση των συνθηκών απόδοσης της δικαιοσύνης και η μέριμνα για τους
κοινωνικά ασθενείς.
1.1. Η εποχή του Αυγούστου (27 π.Χ. - 14 μ.Χ.)
 Η ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας
Μετά τη νίκη του στη Ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.) και την επικράτηση του στην πολιτική ζωή
της Ρώμης, ο Οκταβιανός βλέποντας ότι ο ρωμαϊκός κόσμος ήταν κουρασμένος πλέον από τους
συνεχείς εμφύλιους πολέμους και επιδίωκε την επικράτηση της ειρήνης και της τάξης, οργάνωσε
την πολιτεία σε νέες βάσεις.
 Συγκεκριμένα ενίσχυσε την κεντρική εξουσία:
 Χωρίς να προκαλέσει τα δημοκρατικά αισθήματα των Ρωμαίων δε δέχτηκε το αξίωμα
του δικτάτορα, αλλά άφησε τη σύγκλητο και τον λαό να του προσφέρουν οι ίδιοι όλα
τα αξιώματα και να του απονέμουν τίτλους.
 Συγκέντρωσε σχεδόν όλες τις εξουσίες στο πρόσωπό του, όπως συνέβαινε άλλοτε με
τους βασιλείς. Όταν κάποτε προσποιήθηκε ότι ήθελε να αποχωρήσει από την
εξουσία και να παραιτηθεί από τα αξιώματά του η σύγκλητος τον παρακάλεσε να
παραμείνει και τον αναγόρευσε Αύγουστο (σεβαστό), τίτλος με τον οποίο του
αναγνωρίστηκαν θεϊκές ιδιότητες (βλ. παράθεμα 1).
 Συγκέντρωσε στο πρόσωπο του τα σπουδαιότερα αξιώματα της ρωμαϊκής πολιτείας
(ύπατος, ανθύπατος, δήμαρχος, ιμπεράτωρ (=ανώτατος στρατιωτικός αρχηγός), πρώτος
πολίτης του κράτους (princeps), «μέγιστος αρχιερεύς»(pontifex maximus = ανώτατος
θρησκευτικός άρχοντας).
 Η άσκηση της εξουσίας - Η διοίκηση
Για την αποτελεσματικότερη άσκηση της εξουσίας ο Οκταβιανός:
 δημιούργησε το συμβούλιο του αυτοκράτορα (συμβουλευτικό σώμα).

2.  ακολούθησε συμβιβαστική τακτική στην κατανομή της εξουσίας,
αποφεύγοντας τις αυταρχικές μεθόδους
 διατήρησε ο ίδιος την υψηλή εποπτεία της διοίκησης του κράτους, της
εξωτερικής πολιτικής και των στρατιωτικών ζητημάτων.
 ανέθεσε τη διαχείριση των επιμέρους θεμάτων σε δημόσιους άνδρες από τις
τάξεις των συγκλητικών και των ιππέων. Καθόρισε αυστηρές προϋποθέσεις,
βάσει των οποίων θα μπορούσε κάποιος να εισέλθει στις δύο προνομιούχες τάξεις
(ηθική ακεραιότητα – εκπλήρωση στρατιωτικής υπηρεσίας – μεγάλη περιουσία)
 μοιράστηκε τη διοίκηση των επαρχιών με τη σύγκλητο.
Ο ίδιος : διόριζε τους στρατιωτικούς διοικητές των παραμεθόριων επαρχιών
καθώς και όλων εκείνων που παρουσίαζαν προβλήματα.
Η σύγκλητος : διόριζε τους ανθυπάτους που είχαν τη διοίκηση των
υπόλοιπων επαρχιών.
 δημιούργησε μια αυτοκρατορική υπαλληλία αποτελούμενη από αξιωματούχους)
μέσω των οποίων ασκούσε την εκτελεστική εξουσία.
Συμπέρασμα: Με τις αλλαγές αυτές ουσιαστικά είχε καταλυθεί το δημοκρατικό
πολίτευμα, χωρίς να δημιουργηθεί η παραμικρή αντίδραση.
 Η κοινωνική πολιτική του Αυγούστου
 Ο Οκταβιανός πήρε μέτρα για την αναγέννηση της γεωργίας και προσπάθησε
να επαναφέρει τα παλαιά αυστηρά ήθη.
 Παράλληλα φρόντισε να στολίσει τη Ρώμη με λαμπρά οικοδομήματα που
αντανακλούσαν τη δύναμη του αυτοκράτορα.
 Το πολίτευμα και οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις
►Το πολίτευμα (που εγκαθίδρυσε ο Αύγουστος)
 Με τη συγκέντρωση όλων των εξουσιών στο πρόσωπο του, ο Αύγουστος εγκαθίδρυσε μια
μορφή μοναρχικού πολιτεύματος που ονομάστηκε Ηγεμονία (Princepatus) από τον τίτλο
του πρώτου πολίτη (princeps), που είχε το δικαίωμα να δρα ως βασιλιάς.
 Εντούτοις στην άσκηση της εξουσίας εμπλέκονταν και άλλες δυνάμεις, όπως η σύγκλητος
και ο στρατός.
 Επρόκειτο για μια δυαρχία εξουσιών με παράγοντες λειτουργίας τον πρώτο πολίτη
(princeps) και τη σύγκλητο, που συχνά έρχονταν σε αντιπαράθεση, καθώς οι
αρμοδιότητες τους δεν ήταν καθορισμένες με σαφήνεια.
 Το θέμα της διαδοχής δεν ήταν θεσμοθετημένο. Έτσι, καθώς η κληρονομική διαδοχή ήταν
αντίθετη με τη δημοκρατική παράδοση της Ρώμης, ο διάδοχος του αυτοκράτορα είτε
οριζόταν από τον ίδιο είτε ήταν κάποιος από τους συγγενείς του, αν εκείνος πέθαινε χωρίς
να έχει ορίσει διάδοχο. Στο θέμα αυτό ο ρόλος της συγκλήτου ήταν καθοριστικός, καθώς
αυτή επικύρωνε την εκλογή του αυτοκράτορα.
Συμπέρασμα: Έτσι, ο αυτοκρατορικός θεσμός στο ρωμαϊκό κράτος διέφερε από τον
αντίστοιχο θεσμό των ελληνιστικών μοναρχιών και των ανατολικών λαών.
►Οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις (του Αυγούστου)
Ο Αύγουστος, έχοντας συναίσθηση του ρόλου του στρατού ως φύλακα των συνόρων και ως
στηρίγματος της αυτοκρατορικής εξουσίας, φρόντισε:
 να εγκαταστήσει το μεγαλύτερο μέρος του στρατού σε μόνιμες στρατιωτικές βάσεις που
δημιουργήθηκαν στα πιο επικίνδυνα σημεία των συνόρων (στον Ευφράτη, στον
Δούναβη, στον Ρήνο).
 να συγκροτήσει στη Ρώμη ένα είδος προσωπικής φρουράς του αυτοκράτορα,
αποτελούμενη από εννέα στρατιωτικές μονάδες, η καθεμιά από τις οποίες αριθμούσε
χίλιους στρατιώτες, τους γνωστούς ως πραιτωριανούς.

3. ↘ Οι πραιτωριανοί σταδιακά έγιναν επικίνδυνοι για το κράτος, καθώς απέκτησαν
μεγάλη δύναμη και άρχισαν να ανεβοκατεβάζουν στο θρόνο αυτοκράτορες
σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
 Ο στρατός την εποχή του Αυγούστου παρέμεινε πιστός στα καθήκοντά του. Η
αριθμητική του δύναμη, ωστόσο, μόλις που επαρκούσε για τη φύλαξη των συνόρων,
μήκους περίπου τεσσάρων χιλιάδων χιλιομέτρων.
1.2. Οι διάδοχοι του Αυγούστου (14 - 193 μ.Χ.)
►Οι αυτοκρατορικές δυναστείες των δύο πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων
Από τον θάνατο του Αυγούστου (14 μ.Χ.) ως τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ. το ρωμαϊκό κράτος
κυβέρνησαν τρεις δυναστείες αυτοκρατόρων:
 η Ιουλιο-κλαυδιανή δυναστεία (14 - 68 μ.Χ.), οι αυτοκράτορες της οποίας συνδέονταν με
δεσμούς αίματος ή μέσω υιοθεσίας με τον Αύγουστο και κατάγονταν από τη Ρώμη.
 η δυναστεία των Φλαβίων (69 - 96 μ.Χ.),που ιδρύθηκε από τον Βεσπασιανό και της οποίας οι
αυτοκράτορες κατάγονταν από ιταλικές πόλεις («αστοί»).
 η δυναστεία των Αντωνίνων (96 - 192 μ.Χ.),οι αυτοκράτορες της οποίας κατάγονταν από τις
επαρχίες και συνέβαλαν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη τους.
Τα κριτήρια της διάκρισης:
> Οι συγγενικοί δεσμοί μεταξύ των αυτοκρατόρων
> Η περιοχή καταγωγής τους.
►Η διοίκηση καιτο δίκαιο
⇨Όσον αφορά τη διοίκηση του ρωμαϊκού κράτους, την περίοδο των διαδόχων του Αυγούστου:
 εφαρμόστηκε ο τρόπος διοίκησης του Οκταβιανού (Αυγούστου),με μεγαλύτερο όμως
συγκεντρωτισμό - οι αντιπολιτευτικές τάσεις της συγκλήτου εξασθένησαν.
 μειώθηκε ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Ρώμης στο διοικητικό τομέα έναντι των
κατακτημένων περιοχών, πράγμα στο οποίο συνέβαλε
> η είσοδος στη σύγκλητο αξιωματούχων από τις επαρχίες και η ανάδειξη επαρχιωτών
αυτοκρατόρων, που φρόντισαν για τον εκρωμαϊσμό των επαρχιών με την ίδρυση
αποικιών και την εγκατάσταση εκεί Ρωμαίων στρατιωτών. Οι αποικίες αυτές αλλά και τα
ρωμαϊκά στρατόπεδα εξελίχθηκαν σταδιακά σε πολυάνθρωπα κέντρα.
> η παραχώρηση του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη σε μεγάλο αριθμό κατοίκων των
επαρχιών το 212 μ.Χ. μετο διάταγμα του Καρακάλλα η απόκτηση του δικαιώματος αυτού
γενικεύτηκε (όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας αναγνωρίστηκαν ως Ρωμαίοι
πολίτες.
 επικράτησε γενικά ειρήνη (Ρax Romana) που, σε συνδυασμό με τον τρόπο διοίκησης των
αυτοκρατόρων, επέτρεψε
> τη διάδοση του ρωμαϊκού πολιτισμού ιδιαίτερα στις επαρχίες της Δύσης, οι οποίες
εκλατινίστηκαν.
> την άνεση και την ευημερία των υπηκόων του ρωμαϊκού κράτους.
Αυτή οφειλόταν στην οργάνωση της αυτοκρατορίας
στο ισχυρό αμυντικό της σύστημα
στο διευρυμένο οδικό δίκτυο, που διευκόλυνε τη μετακίνηση του
στρατού και τη μεταφορά αγαθών (βλ. παράθεμα 4)

4. > Οι Ρωμαίοι με τις κατακτήσεις τους κράτησαν ορισμένους λαούς έξω από τα σύνορα και
σταμάτησαν τους πολέμους. Οι συγκρούσεις μεταξύ μονάδων του ρωμαϊκού στρατού
για την επικράτηση κάποιου αυτοκράτορα περιορίστηκαν στην ιταλική χερσόνησο και
δεν ταραζόταν η ησυχία των επαρχιών.
⇨Οι πολιτικές και οι κοινωνικές συνθήκες της περιόδου αυτής οδήγησαν στη δημιουργία του
ρωμαϊκού δικαίου, το οποίο:
• αποτέλεσε τη μεγαλύτερη προσφορά του ρωμαϊκού πνεύματος σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο.
• διαμορφώθηκε με βάση
- τη Δωδεκάδελτο, που στην αρχή ήταν προορισμένη μόνο για τη πόλη-κράτος της Ρώμης αλλά
συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε σταδιακά, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες και των
κατακτημένων λαών.(*)
- τα ήθη και τις συνήθειες των υπηκόων του ρωμαϊκού κράτους.
- τις φιλοσοφικές ιδέες των Ελλήνων
- αργότερα επηρεάστηκε και από τη χριστιανική ηθική.
(*)Η Δωδεκάδελτος συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε από συγκλητικά ψηφίσματα, διατάγματα
πραιτώρων και αποφάσεις αυτοκρατόρων, οπότε το ρωμαϊκό δίκαιο έγινε πολύπλοκο, και έτσι για
την ερμηνεία του ήταν απαραίτητοι οι νομοδιδάσκαλοι, πιο γνωστοί από τους οποίους υπήρξαν την
εποχή των Αντωνίνων (2ος αιώνας μ.Χ.) ο Σάλβιος Ιουλιανός και ο Γάιος, ενώ άλλοι αργότερα τον 4ο
αι. μ.Χ.