http://eclass.sch.gr/modules/announcements/announcements.php?course=EL961121

1. Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η
ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΠΟΧΗ
(1204-1453)
Ο Ύστερος μεσαίωνας στη Δύση
Επιμέλεια: Δεμοιράκου Μαρία

2. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος
1. Περίοδος της Λατινικής
Αυτοκρατορίας της
Κωνσταντινούπολης (1204-1261)
2. Παλαιολόγεια Περίοδος (1261-
1453).
2

3. Τα αίτια της καταστροφής της
Βυζαντινής αυτοκρατορίας
• Εμφύλιοι πόλεμοι
• παρακμή του στρατού και της οικονομίας
• στάση των δυτικών δυνάμεων
• επέκταση των Σέρβων
• η ισχύς των Οθωμανών Τούρκων
(πρωτίστως) .
3

4. 1. Τα λατινικά κράτη και η αντίσταση των Ελλήνων
4

5. 5
Τα λατινικά και ελληνικά κράτη που διαδέχτηκαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία
(1204) Πηγή: Ιστορία μεσαιωνική και Νεότερη β Γυμνασίου

6. α. Τα λατινικά κράτη
Στο σχολικό βιβλίο αναφέρονται
• Αυτοκρατορία της
Κωνσταντινούπολης
• Βασίλειο της Θεσσαλονίκης
• Δουκάτο Αθήνας
• Πριγκηπάτο Αχαΐας
6

7. • Ποιοι πήραν τη μερίδα του
λέοντος
Οι Βενετοί
• Ποια σημεία ιδιοποιήθηκαν;
Τα πιο σημαντικά νησιά και
λιμάνια Ιονίου και Αιγαίου
Πελάγους
Μεγάλο μέρος της πρωτεύουσας 7

8. Αυτοκρατορία Κωνσταντινούπολης
• Ποιος έγινε αυτοκράτορας;
Ο κόμη Βαλδουίνος της Φλάνδρας
• Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της εξουσίας
των Βενετών;
Αδύναμη, η επικράτειά τους
κατακερματίστηκε σε σύστημα περίπλοκων
βασιλείων
8

9. Βασίλειο της Θεσσαλονίκης
• Ποιος το ίδρυσε;
 ο άμεσος υποτελής του
Βαλδουίνου > Βονιφάτιος ο
Μομφερατικός
• Τι περιλάμβανε;
Εδάφη μεταξύ Κομοτηνής και
Αξιού.
9

10. • Ποια βασίλεια ίδρυσε ο
Βονιφάτιος ο Μομφερατικός;
Το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης
Το Δουκάτο της Αθήνας
Το πριγκιπάτο της Αχαΐας
10

11. Δουκάτο της Αθήνας
• Πότε;
Το 1204
• Τι περιλάμβανε;
Αττική Βοιωτία Μεγαρίδα Αργολίδα(αργότερα)
• Τι συνέβη τον 14ο αι;
Για 70 χρόνια κυριάρχησαν οι Καταλανοί με πρωτεύουσα
τη Θήβα μέχρι που την κυριαρχία τους τερμάτισε η
οικογένεια Ατζαγιόλι.
• Πόσο κυβέρνησε η οικογένεια Ατζαγιόλι;
Μέχρι το 1456 , κατάληψη Αθήνας από Οθωμανούς
Τούρκους 11

12. Πριγκηπάτο Αχαΐας
• Διοικήθηκε από τους Βιλλεαρδουίνους
• Ισχυρή φεουδαρχική οργάνωση
• Δυτικός τρόπος ζωής
• Ένα κομμάτι της Γαλλίας ήταν μεταμοσχευμένο
σε ελληνικό έδαφος
• Μεθώνη και Κορώνη παραχωρήθηκαν στη
Βενετία
• Τα κάστρα Μυστράς, Μάνη, Γεράκι,
Μονεμβασία αποσπάστηκαν μετά τη Μάχη της
Πελαγονίας (1259) > δεσποτάτο του Μορέως.
>>>>>>>
12

13. Ο δεσπότης του Μορέως Θεόδωρος Α’
Παλαιολόγος
• πολέμησε την τοπική αριστοκρατία και
τα λατινικά κράτη
• Ενίσχυσε τη βυζαντινή εξουσία στην
περιοχή
• Μέχρι το 1432 οι περισσότερες
λατινικές κτήσεις στην Πελοπόννησο
επανακτήθηκαν από Έλληνες.
13

14. β. Έλληνες και Φράγκοι
• Τι διευκόλυνε την επιβολή της λατινικής
κυριαρχίας
Η ομοιότητα θεσμών πρόνοιας και φέουδου
• Ποια ήταν η στάση των προνοιάριων
Παραιτούνταν από την δύναμή τους και
υποτάσσονταν, αφού εξασφάλιζαν την κατοχή
των κτημάτων τους.
14

15. • Ποιοι αντιστάθηκαν στους Λατίνους;
Ο λαός
• Για ποιο λόγο;
Εξαιτίας δογματικών διαφορών
• Ποια ήταν η στάση πολλών ευγενών;
Με την συνδρομή ντόπιων οργάνωσαν νέα κράτη σε
ελεύθερες περιοχές .
• Ποια ήταν η σημασία της ίδρυσης αυτών των
κρατών
Αποτέλεσαν πυρήνες συσπείρωσης δυνάμεων που
αγωνίστηκαν για την αποκατάσταση της
Αυτοκρατορίας 15

16. 2. Τα Ελληνικά κράτη: Τραπεζούς, Ήπειρος, Νίκαια
16

17. Το κράτος της Τραπεζούντας κατά το μαροκινό
γεωγράφο Κουμάρι (μέσα 14ου αι.)
Αδιάκοπα διασχίζουν τη χώρα αυτή ταξιδευτές, που
κατευθύνονται προς την επαρχία Κριβν, την έρημο του Καμπτσάκ
και άλλες χώρες στο Βορρά. Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας
είναι πιο μεγάλη και σπουδαία στα μάτια των χριστιανών
μοναρχών από το Βασίλειο της Γεωργίας, γιατί ο πληθυσμός της
είναι μεγαλύτερος και τολμηρότερος. Ο βασιλιάς της
Τραπεζούντας είναι από γενιά ενδοξότερη και υπερέχει κατά πολύ
σε δύναμη από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Οι στρατιώτες
του, αν και λίγοι και άσχημα εξοπλισμένοι, είναι ήρωες και
θυμίζουν φοβερά λιοντάρια που δεν επιτρέπουν στη λεία τους να
ξεφύγει ποτέ [...].
• A. Bryer, Shipping in the Empire of Trebizond, Mariner's Mirror
52 (1966) 3-4.
17

18. α. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας
• Πότε;
Το 1204
• Από ποιους;
Από τους Κομνηνούς
• Τι περιλάμβανε;
 εκτεινόταν στις ΝΑ ακτές του Ευξείνου
Πόντου.
Σινώπη, Παφλαγονία και Ηράκλεια του Πόντου
18
έζησε σε απομόνωση επί
250 χρόνια και δεν
άσκησε μεγάλη επίδραση
στις τύχες του Βυζαντίου.

19. 19
β. Το
κράτος
της
Ηπείρου

20. Το Κράτος της Ηπείρου μεταξύ
1205- 1230
20

21. • Ιδρύθηκε και οργανώθηκε από τον Μιχαήλ
Κομνηνό Δούκα
• Διάδοχος του υπήρξε ο αδελφός του
Θεόδωρος (1215) περίοδο νικηφόρας
επέκτασης.
• Θεόδωρος
 σοβαρός ανταγωνιστής της Νίκαιας στην
προσπάθεια αποκατάστασης της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας
 Κορυφαία επιτυχία ήταν η άλωση της
Θεσσαλονίκης και η κατάλυση του Λατινικού
Βασιλείου της (1224).
 στέφθηκε στη Θεσσαλονίκη αυτοκράτωρ
Ρωμαίων. 21

22. Θεόδωρος και Βούλγαροι
στράφηκε το 1230 κατά του τσάρου
των Βουλγάρων Ιωάννη Ασάν Β
 υπέστη συντριπτική ήττα σε μάχη
κοντά στον ποταμό Έβρο
 ο ίδιος συνελήφθη αιχμάλωτος.
• ο Ασάν ίδρυσε βραχύβια
αυτοκρατορία, εκτεινάμενη μέχρι το
Δυρράχιο.
22

23. Ιβάν Ασέν Β΄
23
Ο Ιβάν Ασέν Β', τοιχογραφία στη Μονή Ζωγράφουτου Αγίου Όρους
Ήταν τσάρος των Βουλγάρων (1218 - 1241),
μεγαλύτερος γιος του ιδρυτή της 2ης Σερβικής
δυναστείας ΙβάνΑσέν του 1ου και της Έλενας
(ίσως κόρης του Στεφάν Νεμάνια των Σέρβων).
Θεωρείται ως ο μεγαλύτερος και ενδοξότερος
τσάρος της 2ης αυτοκρατορίας και ένας από
τους ενδοξότερους Βουλγάρους τσάρους στην
ιστορία φέρνοντας τη Βουλγαρία στην
μεγαλύτερη της έκταση και
ακμή Χαρακτηριστικότερος σταθμός στην
βασιλεία του ήταν η συμμαχία με τον Ιωάννη
Βατάτζη (1235), η επαναφορά της Βουλγαρικής
εκκλησίας στην Ορθοδοξία με την ίδρυση του
Βουλγαρικού πατριαρχείου μετά από ένα μακρύ
χάσμα από το 1018.

24. Τα Βαλκάνια 1230 - 1251
24

25. Τα Βαλκάνια 1252-1315
25

26. γ. Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας και η ανασύσταση
της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
26

27. Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΛΑΣΚΑΡΙΔΩΝ
(ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ)
• Θεόδωρος Α 1204-1222
• Ιωάννης Γ' Δούκας Βατάτζης
1222-1254
• Θεόδωρος Β‘1254-1258
• Ιωάννης Δ'1258-1261
27

28. Πρωταγωνιστές
28
Πορτραίτο του αυτοκράτορα Θεόδωρου Α΄ από
χειρόγραφο του 15ου αιώνα. Περίοδος εξουσίας
1205 - 1222
Ο Ιωάννης Δούκας Βατατζής ως άγιος. η μνήμη του ετιμάτο
με ιδιαίτερη ευλάβεια από τους μικρασιατικούς πληθυσμούς
μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα.
Η μνήμη του αγίου-αυτοκράτορα διατηρήθηκε μέχρι
τους νεότερους χρόνους, κυρίως στη μητρόπολη της Εφέσου.
Η Εκκλησία δεν αναγνώρισε επίσημα ως άγιο τον Ιωάννη Βατάτζη
, ωστόσο στα μηναία αναφέρεται
η μνήμη του «Ιωάννη Δούκα Βατάτζη» στις 4 Νοεμβρίου.

29. • Πότε;
Το 1205
• Ποιος ;
1208 Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης
αυτοκράτορας και βασιλιάς Ρωμαίων
• Διάδοχος ;
Ο Ιωάννης Γ’ Βατάτζης από 1222- 1254
Επέκτεινε το κράτος , το έκανε
υπολογίσιμη δύναμη
29
Πορτραίτο του αυτοκράτορα
Ιωάννη Γ΄ από χειρόγραφο του
15ου αιώνα.

30. Έργο Βατάτζη
• Εσωτερική πολιτική
1. προσπάθησε να πατάξει τις καταχρήσεις στη
διοίκηση και
2. ίδρυσε πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα, για
να απαλύνει την ένδεια και τα βάρη των
φτωχών.
3. με τη δημιουργία στρατιωτικών κτημάτων
εξασφάλισε ένα αποτελεσματικό σύστημα
άμυνας των ανατολικών συνόρων του.
30

31. Οικονομικός Τομέας
• απέδωσε ιδιαίτερη σημασία στην
ανόρθωση της αγροτικής
οικονομίας.
• Στόχος της οικονομικής πολιτικής
του ήταν η αυτάρκεια
• απαγόρευσε την εισαγωγή ειδών
πολυτελείας από τις ιταλικές
πόλεις. 31

32. Η εσωτερική πολιτική τον I. Βατάτζη
Ο ίδιος ο αυτοκράτορας ξεχώρισε ένα κομμάτι γης, αρόσιμο και κατάλληλο
για αμπελουργία, τόσο μεγάλο, ώστε να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες
του αυτοκρατορικού τραπεζιού και εκείνες που απασχολούσαν το
φιλάνθρωπο και κοινωνικά ευαίσθητο αυτοκράτορα (εννοώ τα
γηροτροφεία, πτωχοκομεία και νοσοκομεία που φρόντιζαν τους
αρρώστους) τη φροντίδα τους ανέθεσε σε ανθρώπους που είχαν καλή
γνώση της γεωργίας και της αμπελουργίας και έτσι κάθε χρόνο είχε μεγάλη
και άφθονη σοδειά καρπών. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό απέκτησε επίσης
κοπάδια αλόγων, βοδιών, προβάτων και χοίρων και πολλά είδη
εξημερωμένων πουλιών από αυτά εξασφάλιζε πλούσιο εισόδημα κάθε
χρόνο. Το ίδιο συνιστούσε να κάνουν όχι μόνο οι συγγενείς του, αλλά και
οι άλλοι ευγενείς. Επιθυμούσε να καλύπτει ο καθένας τις ανάγκες του από
δικές του πηγές, έτσι ώστε να μη βάζει αρπακτικό χέρι στην περιουσία των
φτωχών και ασθενέστερων τάξεων και συνάμα η Ρωμαϊκή Πολιτεία να
απαλλαγεί τελείως από την κοινωνική αδικία. Σύντομα οι αποθήκες είχαν
γεμίσει καρπούς, ενώ οι δρόμοι και τα σοκκάκια, οι μάντρες και οι σταύλοι
μόλις μπορούσαν να χωρέσουν τα ζώα και τα σμήνη των πουλιών.
Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία II, 6, έκδ. L. Schopen, τόμ. I, Βόννη 1829, 42
32

33. Ο Ιωάννης Βατάτος (1222-1254) απαγορεύει την εισαγωγή
πολυτελών ενδυμάτων
Ο αυτοκράτορας είδε ότι οι Ρωμαίοι σπαταλούσαν, χωρίς να
υπάρχει ανάγκη, τα πλούτη τους, για να αγοράσουν εδύματα
από ξένους λαούς παρδαλά ρούχα που είχαν κατα-σκευάσει
πέρσες και σύροι υφαντουργοί και κομψά ενδύματα που είχαν
υφανθεί από ιταλούς υφαντουργούς.
Γι' αυτό έβγαλε νόμο, κατά τον οποίο, αν κάποιος από τους
υπηκόους του και η οικογένειά του φορούσαν τέτοια
ξενόφερτα ρούχα, θα κηρυσσόταν άτιμος. Όλοι ήταν
υποχρεωμένοι να φορούν ρούχα που κατασκευάζονταν στη
χώρα των Ρωμαίων και από ρωμαίους υφαντουργούς.
Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία, έκδ. I. Bekker-L.
Schopen (Βόννη 1829), τόμ. 1, 43.
33

34. Τι έγινε μετά το θάνατο του;
• Οι κτήσεις στη Μ. Ασία ήταν απόλυτα ασφαλείς
• Μεγάλο τμήμα των Βαλκανίων ήταν υπό την
εξουσία του.
• Η Ήπειρος και η εξαθλιωμένη Βουλγαρία δεν
αποτελούσαν πια σοβαρό κίνδυνο
• η Λατινική Αυτοκρατορία βρισκόταν σε
αξιοθρήνητη κατάσταση.
• Χρειαζόταν ακόμη μία τελευταία προσπάθεια,
για να ανακτηθεί η Κωνσταντινούπολη. Ποιος
πραγματοποίησε το έργο αυτό; >>>>>
34

35. 35
Η αυτοκρατορία της Νίκαιας το 1254, έτος θανάτου του Ιωάννη Γ'.

36. Ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος
• 1261 : συνήψε με τους Γενουάτες
συνθήκη, με την οποία
ανέλαβαν να προσφέρουν στον Μιχαήλ
πολεμική βοήθεια κατά της Βενετίας
αντάλλαγμα: τελωνειακές και
φορολογικές απαλλαγές, λιμάνια και
εμπορικές περιοχές της Αυτοκρατορίας.
36

37.  η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια του
στρατηγού της Νίκαιας Αλέξιου
Στρατηγόπουλου.
 Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος (Σεπτέμβριος
1261) για δεύτερη φορά αυτοκράτορας ως
Μιχαήλ Η'.
 Η στέψη αυτή έγινε στο ναό της Αγίας
Σοφίας>>>> αναγέννηση της
Αυτοκρατορίας στις ακτές του Βοσπόρου.
37
25 Ιουλίου
1261

38. 4.3. Μιχαήλ Η' και Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγοι
• Μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν την αυτοκρατορία
• Ο Μιχαήλ αποδέχτηκε την εκκλησιαστική ένωση με τη Ρώμη (σύνοδος
Λυών, 1274)> βαθιά εσωτερική κρίση/
• Αλλεπάλληλες συμμαχίες με Γένουα και Βενετία.
• Ανδρόνικος Παλαιολόγος >
 Ο στρατός αποκλειστικά μισθοφορικός> επιβάρυνση κράτους > μείωση
δύναμη στρατού και στόλου.
 Οικονομική κρίση (νόθευση νομίσματος, νέοι φόροι για εξαγορά ειρήνης
από τους ισχυρούς γείτονες)
 Εξωτερική πολιτική> ανεπανόρθωτα πλήγματα από Βορρά, Γένουα και
Βενετία. Απώλεια Μ. Ασίας.
 Εμφύλιος πόλεμος Ανδρόνικου Β΄-Ανδρόνικου Γ (εγγονό). Ήττα
Ανδρόνικου Β΄, παραίτηση του.
38

39. • Οι Οθωμανοί προελαύνουν ..
• Μικρές αναλαμπές ελπίδας σβήνουν αμέσως..
• Εσωτερικές διαμάχες, κοινωνικές αντιθέσεις λόγω
οικονομικής κρίσης, εξαθλιωμένες λαϊκές μάζες
στράφηκαν κατά αριστοκρατίας. Κοινωνική
αναταραχή στη Θεσσαλονίκη:
• Οι Ζηλωτές καθοδηγούν και ξεσηκώνουν τα μεσαία
και κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
• 1350 , η Θεσσαλονίκη στα χέρια του Ιωάννη Ε΄
Καντακουζηνού.
39

40. 6. Οι Οθωμανοί και η ραγδαία προέλαση τους
• Οι νομάδες Τούρκοι, που αργότερα έγιναν
γνωστοί ως Οθωμανοί, προέρχονταν από την
Κεντρική Ασία.
• Ωθούμενοι από τους Μογγόλους,
μετακινήθηκαν προς τα δυτικά και
εγκαταστάθηκαν κοντά στην Προύσα (1281)
• Η μικροσκοπική αυτή ηγεμονία προσέλκυσε
πλήθος από μισθοφόρους που αναζητούσαν
λάφυρα και από καλλιεργητές που
αναζητούσαν κτήματα.
40

41. Οσμάν ή Οθμάν 1289-1326
• Ιδρυτής του Οθωμανικού κράτους
• μετά το 1261 >>>>Οι κατακτήσεις του
διευκολύνθηκαν από τη διάλυση των
βυζαντινών ακριτικών σωμάτων
• 1301 >>> Η πρώτη νικηφόρα σύγκρουση
του Οσμάν με τα βυζαντινά στρατεύματα
στην Προύσα
• 1326 >>> Κατάληψη Προύσας από Ορμάν
Η Προύσα πρωτεύουσα του κράτους των
41

42. 42
Ο Σουλτάνος Ορχάν
(1326-1360) έθεσε τα
θεμέλια της μελλοντικής
επέκτασης των Οθωμανών.
ήταν ο πρώτος Οθωμανός
εμίρης που περιβλήθηκε
τον αυτοκρατορικό τίτλο
του σουλτάνου. Και
οδήγησε το λαό του σε
κατακτήσεις στην Ευρώπη
Μικρογραφία από χειρόγραφο
του 16ου αι. (Κωνσταντινούπολη,
Βιβλιοθήκη Τοπκαπί).

43. 43
Ορχάν (1326-1362)
Μουράτ Α' (1362-1389)
κατάκτηση της οχυρής
Νίκαιας (1331)
Κατάληψη της
Νικομήδειας- τελευταία
πράξη της τραγωδίας της
βυζαντινής Μ. Ασίας
Οργάνωση κράτους
Έλεγχος Βιθυνίας
ο πρώτος Οθωμανός
εμίρης που
περιβλήθηκε τον
αυτοκρατορικό τίτλο
του σουλτάνου.

44. Οργάνωση κράτους
44
Θρησκευτική ανεκτικότητα
σε χριστιανικούς
πληθυσμούς
Περιορισμός αντιδράσεων χριστιανών
Διευκόλυνση ενσωμάτωσης
χριστιανών στην οθωμανική
κοινωνία

45. Στρατιωτική μεταρρύθμιση
45
1. Αντικατάσταση
νομάδων εθελοντών
ιππέων από ιππείς
τιμαριούχους
Η παραχώρηση
τιμαρίων συνέδεε
άρρηκτα τους ιππείς με
τον σουλτάνο
ενίσχυε την επιθυμία
τους για κατακτήσεις
2. Γενίτσαροι : εθελοντές
μισθοφόροι ή στρατιώτες
στρατολογούμενοι με τη
βία από τους υποτελείς
χριστιανικούς πληθυσμούς
Προσωπική υπηρεσία
σουλτάνου
ανεξάντλητη πηγή
διοικητικών υπαλλήλων
και στρατιωτών
Αντίβαρο και
συμπλήρωμα

46. 46
Οι κατακτήσεις των Οθωμανών από τα μέσα τον 14ου μέχρι τα μέσα τον 15ου αι.

47. γ. Η οθωμανική προέλαση στα Βαλκάνια. Το Βυζάντιο υποτελές
47
Βυζαντινή Αυτ/ρία: Αγωνία
Σε απελπιστική κατάσταση,
ακρωτηριασμένη ,άδεια ταμεία, διάλυση
διοικητικού συστήματος, υποτιμημένο
νόμισμα.
1354- 1365
Ορχάν και Μουράτ Β καταλαμβάνουν
Καλλίπολη Διδυμότειχο, Ανδριανούπολη
(πρωτεύουσα)
Σλάβοι ηγεμόνες και η Βουλγαρία
αναγνωρίζουν την ηγεμονία του
σουλτάνου
Βυζάντιο : φόρος υποτέλειας , παροχή
στρατιωτικών υπηρεσιών
1389
Μάχη Κοσσυφοπεδίου
Νίκη Μουράτ Βαγιαζήτ επί των Σέρβων
1390 Ο σουλτάνος επέβαλε ως
αυτοκράτορα τον Ιωάννη Ζ’
1391 Ο Μανουήλ Β διαβιοί στην αυλή του
σουλτάνου
1391 : Δραπέτευση Μανουήλ Β’
Πληθυσμός Πόλης: 50,000
1393-1394 : Α αποκλεισμός Πόλης

48. 7. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης
48

49. 49
Πορτραίτο του
Μωάμεθ Β΄, από τον
Τζεντίλε Μπελλίνι
(Λονδίνο, Εθνική
Πινακοθήκη).
Σύμφωνα με μια
παράδοση ο Μωάμεθ
διαφώνησε με τον
Μπελλίνι για το πώς
έπρεπε να
απεικονίζεται ο
ανθρώπινος λαιμός. Για
να λύσει το πρόβλημα,
ο σουλτάνος διέταξε να
φέρουν μπροστά τους
έναν δούλο, τον οποίο
έβαλε να
αποκεφαλίσουν
επιτόπου.

50. Μωάμεθ Β' ο Πορθητής (1432-1481)
• Σουλτάνος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έμεινε στην ιστορία ως ο Πορθητής της
Κωνσταντινούπολης και της κατάλυσης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
• Διαδέχθηκε τον πατέρα του Μουράτ Β' σε ηλικία 12 ετών το 1444. Όμως τα χριστιανικά
κράτη της Ευρώπης, η Ουγγαρία, η Βλαχία, η Βενετία, βλέποντας την παρουσία ενός
άπειρου σουλτάνου επικεφαλής των Οθωμανών δημιούργησαν στρατιωτικό
συνασπισμό και ξεκίνησαν πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον του. Ο Μεγάλος Βεζύρης
Τσανταρλί Χαλίλ επεδίωξε και πέτυχε την επάνοδο του πατέρα του Μουράτ Β', ο
οποίος και νίκησε το χριστιανικό στρατό. Όταν ο Μουράτ πέθανε το 1451, ανέβηκε και
πάλι στο θρόνο ο Μωάμεθ.
• Όνειρο του νεαρού σουλτάνου ήταν η δημιουργία μιας αυτοκρατορίας παρόμοιας με
εκείνη των Ρωμαίων. Άλλωστε το Οθωμανικό κράτος χρειαζόταν μια πρωτεύουσα
αντάξια της έκτασης και της δύναμής της. Επίσης στην πόλη αυτή είχαν βρει καταφύγιο
πολλοί διεκδικητές του οθωμανικού θρόνου. Έτσι έθεσε στόχο του την άλωση της
Κωνσταντινούπολης.
• Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Οθωμανών στις 29
Μαίου 1453 όταν ο ίδιος ήταν μόλις 21 ετών ύστερα από γενική επίθεση
και λεηλατήθηκε σκληρά. Ο σουλτάνος εισήλθε στην Πόλη την επόμενη ημέρα, πήρε
τον τίτλο του Πορθητή (Fatih) και μετέτρεψε την Αγιά Σοφιά σε τζαμί. Προσπάθησε να
ξαναδώσει στην Κωνσταντινούπολη (την οποία μετονόμασε σε Ισταμπούλ, από το
ελληνικό "Εις την Πόλιν") την χαμένη της αίγλη κατασκευάζοντας παλάτια, τζαμιά,
αγορές και εποικίζοντάς της με πληθυσμό από τις άλλες πόλεις που καταλάμβανε.
• Πέθανε το 1481 σε ηλικία 49 ετών και τον διαδέχθηκε ο γιος του Βαγιαζήτ Β'.
50

51. α. Αναζήτηση βοήθειας στη Δύση
51
Ο Μανουήλ Παλαιολόγος (1391-1425)
ταξιδεύει στην Δύση για να ζητήσει
βοήθεια
έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές
προκάλεσε στους Δυτικούς αισθήματα θαυμασμού
και συμπάθειας
•το ταξίδι του στην πράξη δεν είχε
ουσιαστικό αποτέλεσμα

52. Μικρή ανάσα ζωής…
Ο σουλτάνος των Τούρκων Βαγιαζήτ επέστη
πανωλεθρία στη μάχη της Άγκυρας από το
στρατό των Μογγόλων του Ταμερλάνου
52
το Βυζάντιο έπαψε να
πληρώνει φόρο υποτέλειας
και εξασφάλισε, παρά την
αδυναμία του, παράταση
ζωής μισού αιώνα
1402

53. 53
1421
Αναβίωση κινδύνου
με την άνοδο στο
θρόνο του Μουράτ
Β
1422
έναρξη συστηματικής
πολιορκίας
Κωνσταντινούπολης
Σώθηκε
χάρη στα
τείχη της!
1423
οι Τούρκοι εισέβαλαν
στην Πελοπόννησο
1426
κατέστησαν φόρου
υποτελή την
Πελοπόννησο

54. 54
1425
έγινε αυτοκράτορας ο Ιωάννης
Η' Παλαιολόγος (1425-1448)
Τελευταία προσπάθεια
εξασφάλισης βοήθειας από Δύση
1438-1439
Σύνοδος Φερράρας Φλωρεντίας
Πλήρης υποταγή της Ορθόδοξης στην
Καθολική Εκκλησία
Αντίδραση βυζαντινού λαού :
δεν αποδέχθηκε τις συμφωνίες αυτές.
«Είναι προτιμότερο να δω να
κυριαρχεί στην αγορά της Πόλης το
φακιόλι (τουρμπόνι) των Τούρκων παρά
η καλύπτρα των Λατίνων»! (Λουκάς
Νοταράς)
1444
Σταυροφορία που οργανώθηκε στη
Δύση, για να σταματήσει την
προέλαση των Τούρκων,
συντρίφθηκε τελικά στη Βάρνα

55. Τείχη της
55
Ο Ιωάννης Η΄ ο Παλαιολόγος ταξίδεψε στη Δύση
για να ζητήσει βοήθεια. Ο Benozzo Gozzoli
θυμάται την αυτοκρατορική επίσκεψη στη
Φλωρεντία στις τοιχογραφίες του Palazzo Medici.

56. β. Η Άλωση
Ένα από τα
δραματικότερα
γεγονότα της
παγκόσμιας ιστορίας
56

57. Προηγήθηκε
• η οικοδόμηση στις ευρωπαϊκές ακτές των
στενών του Βοσπόρου ενός επιβλητικού
φρουρίου, του Ρούμελη-Χισάρ, το 1452
• απέκοψε την πρωτεύουσα από τα λιμάνια
του Ευξείνου και της στέρησε τη
δυνατότητα να προμηθεύεται σιτηρά
από εκεί
57

58. 58
Ρούμελη Χισάρ

59. Στη συνέχεια
• Ο Μωάμεθ εισέβαλλε σε Πελοπόννησο για
να αποκόψει Βυζάντιο από Δεσποτάτο
Μορέως
• Ακολούθησε η τακτική πολιορκία της
Πόλης
• Η πολιορκία κράτησε 54 μέρες (6 Απριλίου
29 Μαΐου 1453)
• Υπερασπιστής της ο Κωνσταντίνος ΙΑ ο
Παλαιολόγος
59

60. Η στάση της Δύσης
• Ισχνή και ανεπαρκής η βοήθεια
της
• Ιωάννης Ιουστινιάνης από
Γένουα έσπευσε σε βοήθεια
60

61. Τούρκοι
• Υπεροπλία σε
Έμψυχο υλικό (αναλογία 10 προς 1)
Άψυχο υλικό
Τα κανόνια έκριναν τα πάντα
61

62. 62
Το τουρκικό πυροβολικό μπροστά στην
Κωνσταντινούπολη. Μικρογραφία χειρογράφου
(Κωνσταντινούπολη, βιβλιοθήκη Τοπκαπί).

63. γενική επίθεση της 29ης Μαΐου
• ηρωική αντίσταση των ολιγάριθμων
υπερασπιστών της
• η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των
Τούρκων
• φοβερές σφαγές και λεηλασίες
• πτώση και των υπόλοιπων ελεύθερων περιοχών
• 1461. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μετά και την
πτώση της Τραπεζούντας δεν υπήρχε πια.
63

64. 64
Βαρύς ο
κόσμος να τον
ζήσεις όμως
για λίγη
περηφάνια το
άξιζε
Οδυσσέας Ελύτης

65. γ. Το Βυζάντιο μετά την Άλωση
• Εξακολούθησε να υπάρχει και να επιδρά στα ευρωπαϊκά
κράτη
• συνετέλεσε στη διατήρηση της πνευματικής ταυτότητας των
Βαλκανικών λαών
• η Ρωσία φιλοδόξησε να γίνει κληρονόμος των
πνευματικών παραδόσεων και των πολιτικών ιδεών του
Βυζαντίου
• Η Μόσχα  Τρίτη Ρώμη
• τσάρος Ιβάν Γ
 νυμφεύτηκε την ανηψιά του τελευταίου αυτοκράτορα
 υιοθέτησε το δικέφαλο αετό στα λάβαρά του - εισήγαγε
στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό. 65

66. Ανθρωπισμός και Αναγέννηση
Η Δυτική Ευρώπη βρήκε
στο Βυζάντιο την πηγή, από
την οποία γεύθηκε τους
καρπούς του αρχαίου
πνεύματος.
66

67. β. Η Άλωση
67
Είσοδος των Τούρκων
στην Κωνσταντινούπολη.
Πίνακας του Μπ.
Κόνσταντ, Μουσείο των
Αυγουστίνων, Τουλούζη

68. "Η πόλις εάλω! Αλίμονον,
όμως εάν την αφήσωμεν να
αλωθεί εντός μας"
(Καθηγητής Ν. Τωμαδάκης)
68

69. 69

70. 70
Ο Μωάμεθ Β΄
εισέρχεται στην
Κωνσταντινούπολη,
ελαιογραφία του
ζωγράφου Fausto
Zonaro, 1903,
Κωνσταντινούπολη,
Παλάτι Dolmabahçe.

71. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης και ο θάνατος του
Κωνσταντίνου ΙΑ΄
Καὶ τῇ κθ–ῃ Μαΐου, ἡμέρᾳ γ–ῃ, ὥρᾳ τῆς ἡμέρας ἀρχῇ ἀπῆρε
τὴν Πόλιν ὁ ἀμηρᾶς, ἐν ᾗ ὥρᾳ καὶ ἁλώσει τῆς πόλεως καὶ ὁ
μακαρίτης αὐθέντης μου καὶ βασιλεὺς κὺρ Κωνσταντῖνος
σκοτωθεὶς ἀπέθανεν, ἐμοῦ πλησίον αὐτοῦ οὐχ εὑρεθέντος τῇ
ὥρᾳ ἐκείνῃ, ἀλλὰ προστάξει ἐκείνου εἰς ἐπίσκεψιν δῆθεν ἄλλου
μέρους τῆς πόλεως, ἰού, ἰοὺ κἀμοί, τῆς προνοίας οὐκ εἶδ’ εἰς
τίνα με καιρὸν φυλαττούσης. (10.) Ἦν δὲ ἡ πᾶσα ζωὴ αὐτοῦ δὴ
τοῦ μακαρίτου βασιλέως καὶ μάρτυρος χρόνοι μθʹ(49) καὶ μῆνες
γʹ καὶ ἡμέραι κʹ, ὧν ἦν βασιλεὺς χρόνους δʹ, μῆνας δʹ καὶ
ἡμέρας κδʹ, ὄγδοος βασιλεὺς τοῦ γένους αὐτοῦ τῶν
Παλαιολόγων ὑπάρχων.
Γεώργιος Σφραντζής, Χρονικόν, Grecu, V. (ed.), Georgios Sphrantzes. Memorii 1401-
1477 (Scriptores Byzantini 5, Bucharest 1966), σελ. 49-50.
71

72. Οδυσσέας Ελύτης
Μεσημέρι από νύχτα
Και μήτ' ένας πλάι του
Μονάχα οι λέξεις του οι πιστές που 'σμιγαν όλα τους τα
χρώματα ν' αφήσουν μες στο χέρι του μια λόγχη από άσπρο
φως
Και αντίκρυ σ' όλο των τειχών το μάκρος μυρμηκιά οι χυμένες
μες στο γύψο κεφαλές όσο έπαιρνε το μάτι του
«Μεσημέρι από νύχτα - όλ' η ζωή μια λάμψη!» φώναξε κι
όρμησε μες στο σωρό σύρνοντας πίσω του χρυσή γραμμή
ατελεύτητη
Και αμέσως ένιωσε ξεκινημένη από μακριά η στερνή χλωμάδα
να τον κυριεύει. [… ]
Αυτός ο τελευταίος Έλληνας!
72

73. Διαδίκτυο
• Το βίντεο του National Geographic
• Tα αίτια της Άλωσης
• Άλωση Κωνσταντινούπολης, 1453
• Η Μηχανή του χρόνου
73