ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΠΟΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ Σ ΤΗΝ
ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Τ Ν ΕΙΚΟΝ Ν ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ .......... 1
1. Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού και η κρίση της Αυτοκρατορίας (565-610) ........... 1
2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και
µεταρρυθµίσεις .......................................................................................................... 2
3. Η εµφάνιση του Ισλάµ ........................................................................................... 3
4. Οι αραβικές κατακτήσεις και οι συνέπειές τους .................................................... 3
5. Η Εικονοµαχία ....................................................................................................... 4
6. Κοινωνία και οικονοµία ......................................................................................... 5
7. Σλάβοι και Βούλγαροι ........................................................................................... 6
8. Το Φραγκικό Κράτος υπό τις δυναστείες των Μεροβιγγείων και των Καρολιδών
.................................................................................................................................... 7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ
ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ Σ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ Τ Ν ∆ΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙ Ν (843-1054) ............. 9
1. Προοίµιο της ακµής του Βυζαντινού Κράτους (843-867) ..................................... 9
3. Κοινωνία .............................................................................................................. 10
5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου ................................................................ 11
7. Οικονοµία και κοινωνία στη ∆υτική Ευρώπη. Το σύστηµα της Φεουδαρχίας ... 14
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ Τ Ν ∆ΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙ Ν Σ ΤΗΝ ΑΛ ΣΗ
ΤΗΣ Κ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ (1054-1204) .... 17
1. Εσωτερική κρίση και εξωτερικοί κίνδυνοι (1054-1081) ..................................... 17
2. Η εσωτερική πολιτική των Κοµνηνών (1081-1185) ............................................ 18
5. Οικονοµικές µεταβολές στη ∆υτική Ευρώπη ...................................................... 18
7. Οι σταυροφορίες .................................................................................................. 20
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΠΟΧΗ (12041453). Ο ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙ ΝΑΣ ΣΤΗ ∆ΥΣΗ ........................................................ 22
1. Τα Λατινικά κράτη και η αντίσταση των Ελλήνων ............................................. 22
2. Τα ελληνικά κράτη: Τραπεζούς, Ήπειρος, Νίκαια .............................................. 23
6. Οι Οθωµανοί και η ραγδαία προέλασή τους........................................................ 24
7. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης ...................................................................... 26
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Ο ΜΕΣΑΙ ΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, ΤΕΧΝΗ ............................................................................................ 28
1. Ο Βυζαντινός πολιτισµός ..................................................................................... 28
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛ ΣΗ ΤΗΣ Κ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ
ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ Τ Ν ΝΕ Ν Χ Ρ Ν Σ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ
(1453-1648).................................................................................................................. 30
2. Αναγέννηση και ανθρωπισµός ............................................................................. 30
3. Οι ανακαλύψεις ................................................................................................ 31
4. Η Θρησκευτική µεταρρύθµιση (1517-1555) ....................................................... 33
8. Ο πολιτισµός της Αναγέννησης ........................................................................... 35
2.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:
ΑΠΟ ΤΟΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ
Σ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Τ Ν ΕΙΚΟΝ Ν
ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ
1. Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού και η κρίση της Αυτοκρατορίας
(565-610)
α. Εξωτερικά προβλήµατα
Επιδροµές: Σλάβων, Αβάρων → στη Βαλκανική χερσόνησο
Λογγοβάρδων→ στην Ιταλία
Περσών→ στην Ανατολή
Βόρειο µέτωπο
Σλάβοι: στις αρχές του 6ου αιώνα ζουν στα βόρεια του ∆ούναβη
Άβαροι: το κράτος τους εκτεινόταν από τη Βοηµία (Τσεχία) έως το ∆ούναβη
και οι δύο λαοί πραγµατοποιούσαν επιδροµές στις ευρωπαϊκές επαρχίες της
αυτοκρατορίας, αλλά,
µετά τον 7ο αιώνα οι Σλάβοι εγκαθίσταντο µόνιµα στον ελλαδικό χώρο, ενώ
οι Άβαροι επέστρεφαν στις βάσεις τους.
-
Ανατολικό µέτωπο
η Αρµενία αποτέλεσε σηµείο τριβής µεταξύ των Βυζαντινών και των Περσών
το 591 υπογράφεται συνθήκη µεταξύ του βασιλιά των Περσών Χοσρόη Β΄ και
του αυτοκράτορα Μαυρίκιου, οπότε ο τελευταίος αποσύρει τα στρατεύµατά του
από την ανατολή στη Βαλκανική
τα σύνορα του Βυζαντίου φτάνουν στο
∆ούναβη.
∆υτικό µέτωπο
Οι Λογγοβάρδοι/ Λοµβαρδοί κατακτούν µέρη της Ιταλίας το 568.
Ο αυτοκράτορας αντιδρά µε την ίδρυση εξαρχάτων (Ραβένα – Καρχηδόνα)
β. Εσωτερική κρίση και αναρχία
Στα τέλη του 6ου αιώνα η αυτοκρατορία βασανίζεται από:
1. κοινωνικές αντιθέσεις,
2. θρησκευτικές αντιθέσεις,
3. ανταρσίες και κινήµατα µέσα στο στρατό
αποτέλεσµα: εξέγερση των δήµων και του στρατού, που στοίχισε το θρόνο και τη
ζωή στον Μαυρίκιο
Τον διαδέχτηκε ο Φωκάς, τον οποίο
- υποστήριζε ο δήµος των Βενέτων
- πολέµησε: ο δήµος των Πρασίνων και
ο Πέρσης βασιλιάς
1
3.
Ονόµατα και όροιτου κεφαλαίου:
Σλάβοι, Άβαροι, Λογγοβάρδοι/ Λοµβαρδοί, Ιουστινιανός Α΄, Μαυρίκιος, Φωκάς,
εξαρχάτα, δήµοι
2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και
µεταρρυθµίσεις
α. Εξωτερικοί κίνδυνοι
Συνέπειες των Αβαροσλαβικών επιδροµών:
1. καταστράφηκαν ακµαίες πόλεις στα βόρεια της αυτοκρατορίας
2. εξοντώθηκε, αιχµαλωτίστηκε και διώχθηκε µεγάλο µέρος του πληθυσµού
3. δηµιουργήθηκαν οι Σκλαβηνίες
4. ο ελληνικός πληθυσµός διατηρήθηκε κυρίως στις παράλιες πόλεις→ αυτές
υπήρξαν οι εστίες για την αποκατάσταση της βυζαντινής διοίκησης και της
αφοµοίωσης των Σλάβων.
Όταν κλήθηκε ο Ηράκλειος από τον στρατό οι Πέρσες είχαν κατακτήσει τη Συρία
και την Ιερουσαλήµ.
- Ο Ηράκλειος συνάπτει συνθήκη ειρήνης µε τον Χάγανο των Αβάρων→
µετακίνηση του στρατού στο µέτωπο της Μικράς Ασίας.
- Θρησκευτική έξαρση: ο πατριάρχης Σέργιος υποστηρίζει τον Ηράκλειο
οικονοµικά.
→ στη µάχη της Νινευί:
- ο περσικός στρατός αφανίστηκε,
- ο βασιλιάς Σιρόης υπέγραψε συνθήκη ειρήνης µε την οποία
→ το Βυζάντιο ανέκτησε τα εδάφη του στην Εγγύς Ανατολή
630 υψώνεται ο Τίµιος Σταυρός στα Ιεροσόληµα
β. Εσωτερική αναδιοργάνωση
- ∆ηµιουργούνται τα θέµατα (περιοχές εγκατάστασης των στρατιωτικών µονάδων,
που εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες).
- Οι στρατιώτες απέκτησαν στρατιωτόπια
Αποτελέσµατα των διοικητικών µέτρων:
1. εξέλιπαν οι µισθοφόροι,
2. οι στρατιώτες υπερασπίζονταν µε αυταπάρνηση την περιοχή τους (και την
ιδιοκτησία τους).
Επήλθαν µεταβολές και στο κράτος:
Εµφανίζονται: ο λογοθέτης του Γενικού (υπουργός οικονοµικών)
ο λογοθέτης του ∆ρόµου (πρωθυπουργός)
γ. Εξελληνισµός του κράτους
τον 7ο αιώνα το κράτος έχασε µεγάλο µέρος των ανατολικών του περιοχών. Αυτό είχε
ως αποτέλεσµα:
1. εθνική οµοιογένεια
2. η ελληνική γίνεται επίσηµη γλώσσα→ βασιλεύς πιστός εν Χριστώ
2
4.
Ονόµατα, όροι καιγεγονότα του κεφαλαίου:
Σκλαβηνίες, Ηράκλειος, µέχη της Νινευί, θέµατα, στρατιωτόπια, λογοθέτης του
Γενικού, Λογοθέτης του ∆ρόµου
3. Η εµφάνιση του Ισλάµ
α. Η προϊσλαµική Αραβία
νότια Αραβία→ αγροτική κοινωνία
βόρεια Αραβία→ νοµαδική κοινωνία
β. Η οργάνωση των Αράβων
ο Μωάµεθ ήταν:
- πολυταξιδεµένος οδηγός καραβανιών
- γνώστης του Ιουδαϊσµού και του Χριστιανισµού
622 Εγίρα→ εκδιώχθηκε από τη Μέκκα λόγω της διδασκαλίας του και κατέφυγε
στη Μεδίνα (έτος µηδέν για τους Μουσουλµάνους)
Σε 10 χρόνια επέβαλε τη διδασκαλία του και συνένωσε τις αραβικές φυλές.
Στοιχεία Ισλαµισµού→ το Κοράνιο, ο ιερός πόλεµος
Το κοράνιο καθορίζει: – τη θρησκευτική συµπεριφορά
– τα καθήκοντα των πιστών
– τους νόµους
θεοκρατικό κράτος: ταύτιση θρησκευτικής κοινότητας µε το κράτος
Μετά το θάνατο του Μωάµεθ (632) τον διαδέχθηκε ο Χαλίφης ο οποίος είναι:
1. θρησκευτικός αρχηγός
2. αρχηγός κράτους
3. υπεύθυνος για την εφαρµογή του Κορανίου
Ονόµατα και όροι του κεφαλαίου:
Μωάµεθ, Εγίρα, Κοράνιο, ιερός πόλεµος, θεοκρατικό κράτος, χαλίφης
4. Οι αραβικές κατακτήσεις και οι συνέπειές τους
α. Η αραβική εξάπλωση
Στα δύο πρώτα χρόνια µετά το θάνατο του Μωάµεθ οι Άραβες κατέκτησαν την Εγγύς
Ανατολή. Οι κύριες αιτίες ήταν:
1. η εξασθένιση των Βυζαντινών και των Περσών από τους µεταξύ τους αγώνες,
2. το ψυχικό σχίσµα ανάµεσα στο κέντρο και τις ανατολικές επαρχίες του
Βυζαντίου.
→ 646 κατάληψη Αλεξάνδρειας (ο σιτοβολώνας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας),
→ 732 αναχαίτιση από τους Φράγκους στο Πουατιέ
β. Ο πόλεµος στη θάλασσα και οι πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης
επί Κωνσταντίνου ∆΄: 674-678→ απέτυχαν λόγω της χρήσης του υγρού πυρός,
το 717 ο στόλος τους βρέθηκε έξω από τα τείχη τη Κων/λης, αλλά πάλι την έσωσε το
υγρό πυρ.
3
5.
γ. Οι αραβοβυζαντινέςσυγκρούσεις στη Μ. Ασία και την Ανατολική Μεσόγειο
το 821-823 εξαιτίας των:
1. αναστάτωση από το κίνηµα του Θωµά Σλάβου
2. παραµέληση του στόλου
οι Άραβες κατέλαβαν την Κρήτη και έκαναν απόβαση στη Σικελία
→ Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος προσπάθησε να τους αποκρούσει→ 838 καταστροφή
του Αµορίου
Σχηµατισµός νέου κόσµου
παύση της µονοκρατορίας των Βυζαντινών στη θάλασσα→ συγκυριαρχία µε
τους Άραβες,
- επιδροµές Αράβων→ µείωση του πληθυσµού των νησιών του Αιγαίου,
του εµπορίου
- χερσαίες επιδροµές→ περιορισµός των αγροτικών δραστηριοτήτων
-
Ονόµατα και γεγονότα του κεφαλαίου:
Κωνσταντίνος ∆΄, Θωµάς Σλάβος, Θεόφιλος, καταστροφή Αµορίου
5. Η Εικονοµαχία
α. Συνθήκες εκδήλωσης της εικονοµαχίας
αίτια:
1. ανεικονικές αντιλήψεις των ανατολικών επαρχιών
2. υπερβολική λατρεία των εικόνων
περιστάσεις:
1. αραβικά πλοία όργωναν τις Βυζαντινές θάλασσες
2. οι Σλάβοι είχαν κατακλύσει τη Βαλκανική
3. οι Βούλγαροι έκαναν επιδροµές
Σκοπός της εικονοµαχικής πολιτικής ήταν η συµφιλίωση των στρατιωτών της Μ.
Ασίας (ανεικονικές αντιλήψεις) µε την κεντρική εξουσία.
β. Έναρξη της εικονοµαχίας
726→ Λέων Γ΄→ α΄ επίθεση κατά των εικόνων
730→ α΄ επίσηµο εικονοµαχικό διάταγµα→ ο πάπας δυσαρεστηµένος προσέγγισε
τους Φράγκους ηγεµόνες.
γ. Κορύφωση της εικονοµαχίας
Η εικονοµαχία κορυφώθηκε επί Κωνσταντίνου Ε΄→ διεξήγε ανελέητη εκστρατεία
κατά των µοναχών/ µοναστηριών
754→ Σύνοδος της Ιέρειας→ καταδίκασε την λατρεία των εικόνων, αλλά το
787→ Ζ΄ Οικουµενική Σύνοδος: καταδίκασε την εικονοµαχία
δ. Αναζωπύρωση και τέλος της εικονοµαχίας
843, Μάρτιος → σύνοδος αποκατέστησε τις εικόνες
οριστική αποτυχία του κράτους να υποτάξει ολοκληρωτικά στη βούλησή του την
Εκκλησία.
4
6.
∆ιάρκεια εικονοµαχίας: 726-843
Ονόµατακαι γεγονότα του κεφαλαίου:
Λέων Γ΄, Κωνσταντίνος Ε΄, σύνοδος της Ιέρειας, Ζ΄ Οικουµενική σύνοδος, Λέων Ε΄,
Θεόφιλος, σύνοδος 843
6. Κοινωνία και οικονοµία
α. Η οικονοµία (6ος-9ος αι.)
Ο πληθυσµός της αυτοκρατορίας µειώθηκε πολύ επειδή υπήρξαν:
1. επιδηµίες και φυσικές καταστροφές
2. απώλειες από πολέµους,
εντούτοις δεκάδες πόλεις επιβίωσαν, όπως π.χ. η Έφεσος και η Νίκαια, αλλά
1. οι αστικές δραστηριότητες περιορίζονται
2. το εξωτερικό εµπόριο φθίνει επειδή οι Άραβες ελέγχουν:
- τους χερσαίους δρόµους για το εµπόριο της Ανατολής
- τα λιµάνια και τα εµπορικά κέντρα Συρίας και Αιγύπτου
3. οι Βυζαντινοί καταβάλλουν τελωνειακούς δασµούς στους Άραβες
Ο Νικηφόρος Α΄ έλαβε τολµηρά δηµοσιονοµικά µέτρα – ονοµάστηκαν
κακώσεις:
1. ακύρωση φοροαπαλλαγών – εγγραφή σε φορολογικούς καταλόγους
2. καπνικός φόρος (στους παροίκους)
3. συλλογική ευθύνη της κοινότητας για την καταβολή φόρων
4. απαγόρευση τοκογλυφίας
5. υποχρέωση ναυκλήρων να δανειστούν µε υψηλό επιτόκιο
β. Στρατιωτικοποίηση και εποικισµοί
- παρατηρείται στρατιωτικοποίηση (οικογενειακά επώνυµα, κάστρα)
- επέκταση δικτύου θεµάτων µε :
i. διχοτόµηση παλαιότερων θεµάτων (Μ. Ασία)
ii. δηµιουργία νέων θεµάτων (Βαλκανική)
- δηµιουργία ναυτικών θεµάτων
Για την αντιµετώπιση των σλαβικών πληθυσµών εντός της αυτοκρατορίας
εποικιστική πολιτική (ανταλλαγή πληθυσµών µεταξύ Βαλκανικής και Μ. Ασίας)
γ. Το κίνηµα του Θωµά του Σλάβου
Εκδηλώθηκε επί Μιχαήλ Β΄ το 821 στη Μ. Ασία.
Ο Θωµάς Σλάβος στέφθηκε αυτοκράτορας από τον πατριάρχη Αντιοχείας
Πολιόρκησε την πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε να την κυριεύσει,
γιατί:
1. τα τείχη της ήταν απόρθητα
2. τα στρατεύµατά του είχαν λιποταξίες
3. ο στόλος του ηττήθηκε βαριά
4. δέχθηκε επίθεση από τους Βουλγάρους (είχαν συµµαχήσει µε τον Μιχαήλ Β΄)
823, Οκτώβριος→ συνελήφθη και θανατώθηκε
5
7.
Το κίνηµα:
∆εν ήτανλαϊκή εξέγερση, αλλά εµφύλιος πόλεµος εξαιτίας:
1. προσωπικών φιλοδοξιών
2. ανταγωνισµού των επαρχιών µε την κεντρική εξουσία
3. διαµάχης για τις εικόνες
Ονόµατα και όροι του κεφαλαίου:
Νικηφόρος Α΄, κακώσεις, καπνικός φόρος, εποικιστική πολιτική, Μιχαήλ Β΄, Θωµάς
Σλάβος
7. Σλάβοι και Βούλγαροι
α. Σκλαβηνίες
Οι σκλαβηνίες αποτελούσαν αυτόνοµες νησίδες σλαβικού πληθυσµού, µικρότερης ή
µεγαλύτερης έκτασης, µέσα στο γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας.
Οι σκλαβηνίες που κατά τον 9ο αιώνα ήταν:
- Βορειοδυτικά του Αίµου→ έγιναν τα πρώτα κράτη Σέρβων, Κροατών→
εκχριστιανίστηκαν εύκολα επί Βασιλείου Α΄,
- Νότια του Αίµου→ άρχισαν να ενσωµατώνονται στη θεµατική διοίκηση του
Βυζαντίου
β. Η ίδρυση του κράτους των Βουλγάρων
Επί Κωνσταντίνου ∆΄ ιδρύθηκε το α΄ αυτόνοµο βουλγαρικό κράτος µεταξύ ∆ούναβη,
Αίµου και Εύξεινου Πόντου.
→ ο αυτοκράτορας το αποδέχτηκε, διότι ουσιαστικά είχαν ήδη αποσπαστεί λόγω του
πληθυσµού τους (διείσδυση σλαβικών φυλών)
→ η συµφωνία ανανεώθηκε επί Λέοντος Γ΄, όταν τον βοήθησαν απέναντι στους
Άραβες
Ο Κωνσταντίνος Ε΄ προσπάθησε να διαλύσει το βουλγαρικό κράτος που είχε
εσωτερική κρίση ανάµεσα σε:
- Παλιά βουλγαρική αριστοκρατία (αντιβυζαντινοί)
- Σλαβικοί πληθυσµοί + λαϊκές βουλγαρικές τάξεις (φιλοβυζαντινό κόµµα)
γ. Η Βουλγαρία υπό τον Κρούµο
Στις αρχές του 9ου αιώνα προσάρτησε Αβαρικά εδάφη
- Ο Νικηφόρος Α΄ προσπάθησε να αποκρούσει τον Κρούµο, αλλά στον Αίµο ο
στρατός του εκµηδενίστηκε και ο ίδιος σκοτώθηκε.
- Ο Κρούµος βρέθηκε µπροστά στην Κωνσταντινούπολη, αλλά πέθανε ξαφνικά
(814)
- Ο διάδοχός του Οµουρτάγ συνήψε 30ετή συνθήκη ειρήνης.
δ. Η οργάνωση του Βουλγαρικού Κράτους
δυαρχία:
1. Χάνος – πρωτοβουλγαρική αριστοκρατία→ κρατική πολιτική
2. Αρχηγοί σκλαβηνιών→ ορισµένη αυτονοµία, συµµετοχή στη διοίκηση
6
8.
Αρχές του 9ουαιώνα:
1. ενισχύεται η κεντρική διοίκηση
2. υποχωρεί η δύναµη των αρχηγών των σλαβικών φυλών, αλλά
η αριθµητική υπεροχή των Σλάβων οδηγεί στον εκσλαβισµό των Βουλγάρων
Ονόµατα και όροι του κεφαλαίου:
Σκλαβηνίες, Βασίλειος Α΄, Κωνσταντίνος ∆΄, Λέων Γ΄, Κωνσταντίνος Ε΄, Νικηφόρος
Α΄, Κρούµος, Οµουρτάγ
8. Το Φραγκικό Κράτος υπό τις δυναστείες των Μεροβιγγείων και
των Καρολιδών
α. Η εποχή των Μεροβιγγείων και η κρίση του Φραγκικού κράτους
Βασίλειο των Φράγκων→ ιδρύθηκε τέλος 5ου – αρχές 6ου αιώνα από τον
Χλωδοβίκο → το σηµαντικότερο «βαρβαρικό» κράτος
Μετά τον θάνατό του οι διάδοχοί του οδηγήθηκαν σε εµφύλιους πολέµους→ το
κράτος διασπάστηκε πολιτικά.
Η κρίση επηρέασε ιδιαίτερα την οικονοµία των Φράγκων γιατί:
1. το εµπόριο υποχώρησε
2. το οδικό δίκτυο εγκαταλείφθηκε
3. οι πόλεις παρήκµασαν
Τέλη 7ου – αρχές 8ου αιώνα:
- Οι Μεροβίγγειοι βρίσκονται σε αδιέξοδο
- Η Εκκλησία αναδεικνύεται σε παράγοντα εξουσίας
β. Οι Καρολίδες και η ακµή της φραγκικής δύναµης
το αξίωµα του αυλάρχη απέκτησε ιδιαίτερο κύρος µε την αναχαίτιση των Αράβων
από τον Κάρολο Μαρτέλος στο Πουατιέ (732)
-
η ίδρυση της δυναστείας των Καρολιδών:
ο πάπας απειλούνταν από τους Λογγοβάρδους,
γι’ αυτό εγκατέλειψε το Βυζάντιο,
προσεταιρίστηκε τους Φράγκους
στέφοντας το γιο του Καρόλου Πιπίνο ελέω Θεού βασιλέα
→ ως αντάλλαγµα ο Πιπίνος Α΄ παραχώρησε στο παπικό κράτος την περιοχή από τη
Ραβένα µέχρι τη Ρώµη.
Ο Πιπίνος και οι διάδοχοί του ονοµάστηκαν πατρίκιοι των Ρωµαίων
Με τα προηγούµενα, ο παπισµός συνδέθηκε στενά µε το Βασίλειο των Φράγκων
Ο Καρλοµάγνος ( Κάρολος ο Μέγας)
Τον Πιπίνο διαδέχθηκε ο Κάρολος ο Μέγας στο βασίλειο που περιελάµβανε τη
Γαλλία και µέρος της Γερµανίας.
Αυτός ενίσχυσε την εσωτερική οργάνωση του κράτους:
1. διαίρεσε την επικράτεια σε 200 κοµητείες. Οι κόµητες ασκούσαν στρατιωτική,
πολιτική διοίκηση, ήταν δικαστές και φοροεισπράκτορες,
2. καθιέρωσε τους βασιλικούς απεσταλµένους,
7
9.
3. προχώρησε σεεκκλησιαστική µεταρρύθµιση
γ. Το πρόβληµα των δύο αυτοκρατοριών
774 ο Κάρολος κατέλυσε το κράτος των Λογγοβάρδων
Αρχική προσπάθεια για διπλωµατική προσέγγιση µεταξύ ανατολής – δύσης:
→ 781 αρραβώνες Κωνσταντίνου ΣΤ΄, µε τη κόρη του Καρόλου, αλλά διαλύθηκαν.
Ο πάπας Λέων Γ΄ ζήτησε τη βοήθεια του Καρόλου µε την υπόσχεση να τον στέψει
αυτοκράτορα.
800, Χριστούγεννα→ στέφεται Μέγας και ειρηνοποιός αυτοκράτωρ κυβερνήτης
→
του Ρωµαϊκού Κράτους→ µεταφέρει την πρωτεύουσα από τη Ρώµη στο Άαχεν
Αποτέλεσµα→ δηµιουργία µίας ανατολικής και µίας δυτικής αυτοκρατορίας.
∆ιάσπαση του κόσµου:
1. γλωσσική
2. πολιτική
3. θρησκευτική
δ. Η διάσπαση της Αυτοκρατορίας του Καρόλου
Η αυτοκρατορία του Καρόλου περιελάµβανε Γαλατία, Γερµανία και Ιταλία. Μετά τον
θάνατό του επήλθε η διάσπασή της.
→ ∆ιάδοχός του ο Λουδοβίκος ο Ευσεβής
Η Συνθήκη του Βερντέν (843) διένειµε την αυτοκρατορία στα τρία παιδιά του:
- Λουδοβίκος→ εδάφη ανατολικά του Ρήνου
- Κάρολος Φαλακρός→ σηµερινή Γαλλία
- Λοθάριος→ Βέλγιο έως κεντρική Ιταλία
→ από αυτά τα εδάφη προήλθαν οι σηµερινές Γερµανία, Γαλλία και Ιταλία
Ονόµατα και γεγονότα του κεφαλαίου
Μεροβίγγειοι, Χλωδοβίκος, Λογγοβάρδοι, Κάρολος Μαρτέλος, Πιπίνος Α΄, πατρίκιοι
των Ρωµαίων, Κάρολος ο Μέγας (Καρλοµάγνος), Κωνσταντίνος ΣΤ΄, πάπας Λέων
Γ΄, Λουδοβίκος ο Ευσεβής, συνθήκη του Βέρντεν, Λουδοβίκος, Κάρολος Φαλακρός,
Λοθάριος
8
10.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:
Η ΕΠΟΧΗΤΗΣ ΑΚΜΗΣ:
ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Σ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ Τ Ν ∆ΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙ Ν (843-1054)
1. Προοίµιο της ακµής του Βυζαντινού Κράτους (843-867)
Επί Μιχαήλ Γ΄ επιτεύχθηκε πρόοδος στα εξής:
- Παιδεία
- Οικονοµία
- Στρατιωτικές επιτυχίες κατά των Αράβων
α. Ο εκχριστιανισµός των Σλάβων
- Αφού οι Βυζαντινοί εδραίωσαν την κυριαρχία τους στη Μ. Ασία και
- Αντιµετώπισαν την επίθεση των Ρώσων στην Κωνσταντινούπολη (860)
- Στράφηκαν στον εκχριστιανισµό των Σλάβων
-
Οι Κωνσταντίνος-Κύριλλος και Μεθόδιος
Ο Ρατισλάβος, ηγεµόνας της Μοραβίας ζητάει ιεραποστολή
Επιλέγονται οι Κωνσταντίνος-Κύριλλος και Μεθόδιος
Ο Κωνστανίνος επινοεί το γλαγολιτικό αλφάβητο
Μεταφράζει την Αγία Γραφή στα σλαβονικά
οι µαθητές τους αργότερα εκδιώχθηκαν, αλλά
στο έργο τους οφείλουν οι Σλάβοι της απαρχές της φιλολογίας τους
-
Ο εκχριστιανισµός των Βουλγάρων
Οι Βούλγαροι ζήτησαν από τον πάπα ιεραποστόλους
το Βυζάντιο επεµβαίνει και αποκλείει τη χώρα από ξηρά και θάλασσα
ο Βούλγαρος ηγεµόνας Βόρης ενδίδει
→ το 864 βαπτίζεται στην Κωνσταντινούπολη και παίρνει το όνοµα Μιχαήλ
β. Ο ανταγωνισµός µεταξύ των δύο Εκκλησιών και το Πρώτο Σχίσµα
Οι συνθήκες πριν από το σχίσµα
- ο ελληνικός κλήρος (πατριάρχης Φώτιος) προχώρησε στην οργάνωση της
βουλγαρικής Εκκλησίας
- ο Βόρης έκαµψε την αντίσταση των βογιάρων (βουλγαρικής αριστοκρατίας),
αλλά
- δυσαρεστήθηκε επειδή η κεφαλή της Εκκλησίας ανατέθηκε σε Έλληνα επίσκοπο
- → στράφηκε πάλι προς τη Ρώµη.
-
Η εκδήλωση του σχίσµατος
ο πατριάρχης Φώτιος απέκρουσε την επέµβαση της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας
την κατηγόρησε για θέµατα λατρείας – εκκλησιαστικής τάξης και κυρίως
για το δόγµα ότι το Άγιο Πνεύµα πηγάζει και από τον υιό (filioque)
το δόγµα απορρίφθηκε από τη Σύνοδο του 867
ο πάπας Νικόλαος αναθεµατίστηκε→ Πρώτο Σχίσµα
9
11.
Η διευθέτηση τουβουλγαρικού ζητήµατος
- έγινε από τη Σύνοδο του 870 στην Κωνσταντινούπολη, η οποία
- αποφάσισε ότι η Βουλγαρία θα υπαγόταν στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της
Κωνσταντινούπολης.
Ονόµατα όροι και γεγονότα του κεφαλαίου
Μιχαήλ Γ΄, Ραστισλάβος, Κωνσταντίνος-Κύριλλος, Μεθόδιος, γλαγολιτικό
αλφάβητο, Βόρης, βογιάροι, πατριάρχης Φώτιος, filioque, Πρώτο Σχίσµα
3. Κοινωνία
α. Η ανώτερη αριστοκρατία
- από τον 8ο αιώνα το Βυζαντινό κράτος προσπαθεί να αλλάξει τη σύνθεση της
αριστοκρατίας
- θέλει να αντικαταστήσει τους µεγαλογαιοκτήµονες µε µία παλατιανή
αριστοκρατία µισθοδοτούµενη για τα αξιώµατά της
- νέοι γαιοκτήµονες εισρέουν στην Κωνσταντινούπολη για να ενταχθούν στη νέα
αυτή αριστοκρατία
- από τα τέλη του 10ου αιώνα οι δύο αριστοκρατίες (γης – αξιωµάτων) συνδέονται
µε επιγαµίες
- σε αυτή την τάξη κυριαρχούν οι βασιλικοί
Αυτοί:
- Μονοπωλούν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώµατα
- κυριαρχούν οικονοµικά και κοινωνικά στην πόλη
- είναι ακόρεστοι για πλούτο
Οι αγροτικές κοινότητες και ο δήµος
- υφίστανται την πίεση των δυνατών → µεγάλων γαιοκτηµόνων
- περιέρχονται σταδιακά υπό την προστασία τους
β. Η µεσαία τάξη
- στον 10ο και 11ο αιώνα διαµορφώνεται µία εµποροβιοτεχνική τάξη η οποία
- αποτέλεσε την πηγή της ευηµερίας του Βυζαντίου → η ευηµερία φαίνεται από
την αύξηση της νοµισµατικής κυκλοφορίας
- την αποτελούσαν οι µεγαλέµποροι πού ταξίδευαν για να εµπορευτούν προϊόντα
της Ανατολής
- τον 11ο αι αρχίζει να συµµετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή
- αποκτά την δυνατότητα να εκθρονίζει και να ενθρονίζει αυτοκράτορες
- τα µέλη της γίνονται δεκτά στο σώµα της Συγκλήτου
γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών
- Στο βυζαντινό χωρίον δεσπόζει ο ιερέας→ έχει ηθικό κύρος
- την οικονοµική δύναµη έχουν οι δυνατοί
- τον κορµό του πληθυσµού αποτελούν οι ελεύθεροι µικροϊδιοκτήτες βοηθούµενοι
από δούλους
από τον 8ο αιώνα οι κοινωνικές διαφορές εντείνονται
→ ευνοείται η διαµόρφωση νέας αριστοκρατίας η οποία:
- ανέρχεται στη διοικητική κλίµακα
10
12.
-
πλουτίζει ταχύτατα
Οι µικροκαλλιεργητές
-υπερφορτωµένοι από τους φόρους
- προτιµούν να γίνουν πάροικοι των δυνατών
- ο φόρος των γεωργών που εγκατέλειπαν τη γη τους επιβάρυνε τους
γείτονες→ αυτοί στρέφονταν σε φυγή
- η αλληλεγγύη των µελών της κοινότητας καταστράφηκε.
Ο αγώνας κατά των δυνατών
υπήρξε από τις σηµαντικότερες πλευρές της εσωτερικής πολιτικής των
Μακεδόνων
- το αλληλέγγυον αποτέλεσε το σηµαντικότερο πλήγµα για τους δυνατούς
-
Ονόµατα και όροι του κεφαλαίου
Βασιλικοί, δυνατοί, προστασία, Σύγκλητος, χωρίον, πάροικοι, δυναστεία των
Μακεδόνων, αλληλέγγυον
5. Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου
α. Η βυζαντινή διπλωµατία
Κατά το Μεσαίωνα τα διακρατικά ζητήµατα ρυθµιζόταν µε ευκαιριακή αποστολή
πρέσβεων→ αυτοί ήταν πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα.
Το βυζάντιο χρησιµοποιούσε
- αποστολή πρέσβεων σε ξένες χώρες
- χορηγίες
- σύναψη συµµαχιών
- εκχριστιανισµό άλλων λαών
-
ο αυτοκράτορας χάραζε την εξωτερική πολιτική
ο λογοθέτης του δρόµου υποδεχόταν τους ξένους πρεσβευτές, όριζε τα µέλη των
βυζαντινών πρεσβειών
β. Οι σχέσεις µε τους Άραβες
άλωση της Θεσσαλονίκης (904)→ σηµαντική απώλεια για το Βυζάντιο
Ο Ιωάννης Κουρκούας → στρατηγός→ µέσα 10ου αιώνα πέτυχε:
- την άλωση της συριακής Έδεσσας
- την ανάκτηση του ιερού µανδηλίου
οι επιτυχίες τους προετοίµασαν την ανάκτηση:
- της Κρήτης (961)
- της Κύπρου (965)
Τα σύνορα του Βυζαντίου έφτασαν ως τη Συρία και την Παλαιστίνη από τους
αυτοκράτορες: Νικηφόρο Φωκά και Ιωάννη Τζιµισκή
Οι σχέσεις µε τους Άραβες δεν ήταν πάντοτε εχθρικές
- Συχνά υπέγραφαν συνθήκες ειρήνης που επέτρεπαν την:
• ανταλλαγή αιχµαλώτων
• ανάπτυξη πολιτιστικών επαφών
11
13.
•
ανάπτυξη εµπορικών ανταλλαγών
γ.Οι σχέσεις µε τους Βουλγάρους
γ1. Οι Βούλγαροι υπό τον Συµεών
Ο εκχριστιανισµός των Βουλγάρων επηρέασε την πολιτική και πολιτισµική τους
εξέλιξη
- Ο Συµεών→ διάδοχος του Βόρη→ µετέφερε την πρωτεύουσα από την Πλίσκα
στην Πρεσλάβα
- η πρωτεύουσα διακοσµήθηκε µε µεγαλοπρεπή κτίρια
- ενθαρρύνθηκε η µετάφραση έργων της βυζαντινής λογοτεχνίας
Επί Συµεών η παλαιοσλαβική λογοτεχνία γνώρισε την πρώτη ακµή της
-
-
Επί Συµεών εγκαινιάζεται µία περίοδος έντασης στις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις
Ο Συµεών απέβλεπε στη δηµιουργία βουλγαροβυζαντινής αυτοκρατορίας µε
αυτοκράτορα τον ίδιο
αντικατέστησε τον τίτλο χάνος µε το βυζαντινό βασιλεύς
913 έφτασε µπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, αλλά
απέτυχε και γι’ αυτό
προχώρησε σε διαπραγµατεύσεις µε τον πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό→
ασκούσε καθήκοντα αντιβασιλέως
ο πατριάρχης ενίσχυσε το ηθικό του κύρος
ο Συµεών Βασιλεύς των Βουλγάρων και Ρωµαίων
Το ηθικό κύρος του Συµεών και
οι επιτυχίες του κατά των Βυζαντινών των οδήγησαν να
αυτοαναγορευτεί Βασιλεύς των Βουλγάρων και Ρωµαίων
924→ εµφανίζεται µπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης αλλά αποτυγχάνει
γιατί:
- δε διέθετε στόλο
- οι αγώνες µε Σέρβους και Κροάτες είχαν εξασθενήσει τις δυνάµεις του
Ο διάδοχός του Πέτρος
- συνήψε ειρήνη µε τους βυζαντινούς
- νυµφεύθηκε την εγγονή του αυτοκράτορα Ρωµανού Λεκαπηνού
- ονοµάστηκε βασιλεύς της Βουλγαρίας
γ2. Η ίδρυση νέου βουλγαρικού κράτους από τον Σαµουήλ. Η υποταγή του στο
Βυζάντιο
967→ Σαµουήλ→ νέος ηγεµόνας των Βουλγάρων
- αρχιτέκτονας βουλγαρικού κράτους µε κέντρο τη βορειοδυτική Μακεδονία
- αργότερα επεκτείνει το κράτος µέχρι το ∆ούναβη και την κεντρική Ελλάδα
Οι σχέσεις µε το Βυζάντιο
Η προέλαση του Σαµουήλ ανησυχεί το Βυζάντιο
- ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ αντιµετώπιζε εσωτερικά προβλήµατα→
περιορίστηκε σε διπλωµατικά µέτρα.
- Στρατηγός Νικηφόρος Ουρανός α΄ βυζαντινή επιτυχία→ στην περιοχή του
Σπερχειού (997)
12
14.
-
1014→ µάχη τουΚλειδίου→ καθοριστική νίκη των Βυζαντινών απέναντι στους
Βουλγάρους
1018→ η Βουλγαρία υποτάσσεται και προσαρτάται στο Βυζάντιο, το οποίο
εφαρµόζει πολιτική εντατικού εξελληνισµού της Παλαιοβουλγαρικής Εκκλησίας
δ. Οι σχέσεις µε τους Ρώσους
- Το Βυζάντιο απειλήθηκε πολλές φορές από τους Ρώσους, αλλά
- ανέπτυξε και εµπορικές σχέσεις που ρυθµίστηκαν µε συνθήκες
957→ η ηγεµονίδα Όλγα επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη→ τέθηκαν οι
βάσεις του οριστικού εκχριστιανισµού των Ρώσων ο οποίος
- ολοκληρώθηκε στα τέλη του 10ου αιώνα
- ο Βασίλειος Β΄ έδωσε ως σύζυγο στο Ρώσο ηγεµόνα Βλαδίµηρο την αδελφή του
Άννα και ο
- Βλαδίµηρος ασπάστηκε το χριστιανισµό
αποτέλεσµα:
- Η Ρωσία απέκτησε διεθνές κύρος,
- τα αγαθά που συνεπάγεται η διάδοση της Ορθοδοξίας και του Βυζαντινού
πολιτισµού
οι Βυζαντινές ιεραποστολές µετέδωσαν:
- στοιχεία κοινωνικής και
- πολιτικής οργάνωσης,
- θεσµούς,
- βυζαντινή τέχνη,
- βυζαντινό πολιτισµό
αυτά αποτέλεσαν τη βάση του ρωσικού πολιτισµού και της ρωσικής πνευµατικής
παράδοσης
ε. Η Βυζαντινή πολιτική στην Ιταλία και η Αγία Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία του
Γερµανικού έθνους
ο Νικηφόρος Φωκάς προσπάθησε:
- να προστατεύσει από τους Άραβες τις Βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία
- να ενισχύσει τη βυζαντινή επιρροή στη Ρώµη και τα ηµιαυτόνοµα κρατίδια της
Ιταλίας
-
Μετά τη στέψη του Όθωνος Α΄→ 962→ αυτοκράτορας Ρωµαίων
τα κρατίδια έγιναν το µήλο της έριδος µεταξύ Βυζαντίου – Γερµανικής
Αυτοκρατορίας
ο Νικηφόρος αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον τίτλο του Όθωνα
απαίτησε την αποχώρησή τους από τα βυζαντινά εδάφη
σηµαντικότερη από τις πρεσβείες αυτή του επισκόπου Κρεµόνας Λιουτπράνδου
→968
οι διαπραγµατεύσεις απέβησαν άκαρπες
Βελτίωση των σχέσεων
- επήλθε επί Ιωάννη Τζιµισκή, κυρίως όταν ο
- Όθωνας Β΄, έλαβε ως σύζυγο την ανιψιά του αυτοκράτορα→ Θεοφανώ
οι ιταλικές κτήσεις χάθηκαν οριστικά το 1071→ τις κατέκτησαν οι Νορµανδοί
13
15.
στ. Το Σχίσµαµεταξύ των δύο Εκκλησιών
εκδηλώθηκε το 1054
- Ξεκίνησε από διαφωνίες σε θεολογικά ζητήµατα:
• νηστεία του Σαββάτου
• αγαµία του κλήρου
• χρήση αζύµων στη Θεία Λειτουργία
• το δόγµα περί εκπόρευσης του Αγίου Πνεύµατος και από τον Υιό
- Κύρια αιτία: η διεκδίκηση εκ µέρους της Ρώµης της πρωτοκαθεδρίας στο
χριστιανικό κόσµο
Μεγάλες ευθύνες πρέπει να αποδοθούν στον Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο
και στον Καρδινάλιο Ουµβέρτο εκπρόσωπο της Ρώµης στις διαπραγµατεύσεις.
Αυτοί:
- Ήταν αδιάλλακτοι
- εξώθησαν τα πράγµατα στα άκρα
- αντάλλαξαν αµοιβαίους αφορισµούς
Η σηµασία του Σχίσµατος φάνηκε µόνο αργότερα→ παραµονές της Άλωσης της
Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους
ζ. Οι σχέσεις µε τις ιταλικές ναυτικές πόλεις
- Κατά τον 10ο αιώνα αναπτύχθηκαν οικονοµικά οι ιταλικές ναυτικές πόλεις→
ιδιαίτερα η Βενετία
- οι σχέσεις µε το Βυζάντιο έγιναν στενότερες
- ο Βασίλειος Β΄ συνήψε ευνοϊκή εµπορική συνθήκη για να τους ανταµείψει επειδή
µετέφεραν µε τα πλοία τους τα βυζαντινά στρατεύµατα στο θέµα της
Λογγοβαρδίας
- πολιτική παραχώρησης προνοµίων στο ιταλικό και ιδιαίτερα στο βενετικό
κεφάλαιο
µακροπρόθεσµα απέβη µοιραία για τα συµφέροντα της αυτοκρατορίας
Ονόµατα όροι και γεγονότα του κεφαλαίου
Χορηγίες, άλωση της Θεσσαλονίκης, Ιωάννης Κουρκούας, Νικηφόρος Φωκάς,
Ιωάννης Τζιµισκής, Συµεών, πατριάρχης Νικόλαος Μυστικός, Ρωµανός Λακαπηνός,
Σαµουήλ, Βασίλειος Β΄, στρατηγός Νικηφόρος Ουρανός, Μάχη του Κλειδίου, Όλγα,
Βλαδίµηρος, Όθων Ά, Όθων Β΄, Νορµανδοί, Σχίσµα
7. Οικονοµία και κοινωνία στη ∆υτική Ευρώπη. Το σύστηµα της
Φεουδαρχίας
α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη
- Η κοινωνία του φραγκικού κράτους ήταν αγροτική
- επικρατούσαν συνθήκες ανασφάλειας, που
- οδήγησαν του αδύναµους να ζητήσουν την προστασία των ισχυρών
οι διάφορες κοινωνικές οµάδες συνδέθηκαν µε δεσµούς εξάρτησης
Λειτουργία της φεουδαρχικής κοινωνίας
- Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες:
• παραχωρούν: εκτάσεις γης, προστασία, κάθε είδους βοήθεια
• απαιτούν: πίστη, υποτέλεια, διάφορες υπηρεσίες
14
16.
-
η γη πουπαραχωρούν ονοµαζόταν φέουδο
η επίσηµη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου
άρχοντα γινόταν µε την τελετή της περιβολής
∆οµή της φεουδαρχικής κοινωνίας
Είχε διαµορφωθεί µία κοινωνική πυραµίδα:
βασιλιάς
προστασία
και πίστη
υπηρεσία
και πίστη
αριστοκρατία → φεουδάρχες
(κόµητες, βαρώνοι, µαρκήσιοι)
προστασία
και πίστη
υπηρεσία
και πίστη
ελεύθεροι γεωργοί, δουλοπάροικοι, δούλοι
-
-
Από την αριστοκρατία εξαρτιόταν κατώτεροι υποτελείς, οι οποίοι επίσης
έπαιρναν γαίες ως αντάλλαγµα για τις υπηρεσίες τους.
Κάτοχοι φέουδων µπορούσαν να είναι και οι εκκλησιαστικοί άρχοντες
Οι δουλοπάροικοι απολάµβαναν µία περιορισµένη ελευθερία:
• ήταν δεµένοι µε τη γη
• πλήρωναν φόρο στο φεουδάρχη
• δεν µπορούσαν να νυµφευθούν χωρίς την άδειά του
οι δούλοι→ χαρακτηρίζονταν από νοµική άποψη ως κινητά αντικείµενα
και οι τρεις οµάδες που αποτελούσαν τη βάση της κοινωνίας:
• ζούσαν σε άθλιες συνθήκες
• πλήρωναν φόρους
• εκτελούσαν αγγαρείες
• τρέφονταν και ενδύονταν ανεπαρκώς
β. Η επικράτηση του συστήµατος της φεουδαρχίας
- Αναπτύχθηκε κατά τον 8ο αιώνα µετά την κατάρρευση της δυναστειάς των
Μεροβιγγείων
- Οι µεταρρυθµίσεις του Καρλοµάγνου ήταν καθοριστικές
Ο στρατός αλλάζει χαρακτήρα→ γίνεται φεουδαρχικός→ τίθεται κάτω από την
ηγεσία των φεουδαρχών
- Κάθε φεουδάρχης συµµετέχει µε τους υποτελείς του και τον οπλισµό τους
- Το φέουδο παρέχει στους φεουδάρχες οικονοµική και πολιτική δύναµη
15
17.
Γαίες παραχωρούνται καιστους βασιλικούς αξιωµατούχους
Λειτουργίες της φεουδαρχίας
1. στρατιωτική
2. οικονοµικοκοινωνική
3. πολιτική
→ αναπτύχθηκαν πλήρως στο κράτος του Καρλοµάγνου και στα κράτη που το
διαδέχτηκαν
10ο-11ο αιώνα→ το σύστηµα γενικεύθηκε.
Αιτία→ το κλίµα ανασφάλειας που προκλήθηκε από:
- Η διάλυση των κρατών των Καρολιδών
- Οι εχθρικές επιδροµές
-
Ονόµατα και όροι του κεφαλαίου
Φέουδο, τελετή της περιβολής, βασάλοι, φεουδάρχες, δουλοπάροικοι, δούλοι,
Καρλοµάγνος
16
18.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3:
ΑΠΟ ΤΟΣΧΙΣΜΑ Τ Ν ∆ΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙ Ν
Σ ΤΗΝ ΑΛ ΣΗ ΤΗΣ Κ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ (1054-1204)
1. Εσωτερική κρίση και εξωτερικοί κίνδυνοι (1054-1081)
α. Πολιτική αστάθεια και οικονοµικά προβλήµατα
- Μετά το θάνατο του Βασιλείου Β΄ επικράτησε πολιτική αστάθεια στο Βυζάντιο.
- Άλλοτε επικρατούσε η παράταξη των πολιτικών
- Και άλλοτε η στρατιωτική αριστοκρατία
- ∆υναµική ήταν και η ανάµειξη της εκκλησίας (πατριάρχης ο Μιχαήλ
Κηρουλάριος).
1.
2.
3.
4.
Συνέπειες πολιτικής αστάθειας
εφαρµόστηκε το σύστηµα εκµίσθωσης φόρων,
εντάθηκε η εξαγορά αξιωµάτων,
περικόπηκαν οι στρατιωτικές δαπάνες,
αυξήθηκαν οι παροχές προς την Αυλή, την Εκκλησία και τους γειτονικούς
λαούς.
β. Εξωτερικά προβλήµατα. Η µάχη του Ματζικέρτ (1071)
- Περί το έτος 1000 οι Σελτζούκοι Τούρκοι απωθούν τους Άραβες στην Ανατολή
- Προσπάθησε να τους αποκρούσει ο Ρωµανός ∆΄ ∆ιογένης
- Αποφασιστική ήταν η µάχη στο Ματζικέρτ→ 1071
→
- Ο Βυζαντινός στρατός αποδεκατίστηκε,
- Ο αυτοκράτορας αιχµαλωτίστηκε, αλλά
- συνήψε συνθήκη ειρήνης και αφέθηκε ελεύθερος.
- Οι πολιτικοί του αντίπαλοι στην Κωνσταντινούπολη τον εξόντωσαν
- Οι Σελτζούκοι Τούρκοι το χρησιµοποίησαν ως πρόφαση→ ακύρωσαν τη συνθήκη
ειρήνης
- Μέσα σε µία δεκαετία οι Τούρκοι κατέλαβαν το µεγαλύτερο µέρος της Μ. Ασίας
γ. Άλλα εξωτερικά και εσωτερικά προβλήµατα
- Τη χρονιά της ήττας στο Ματζικέρτ οι Νορµανδοί κατέλαβαν τις βυζαντινές
κτήσεις στην Ιταλία
- Στο εσωτερικό εντάθηκε η οικονοµική κρίση,
- µε αποτέλεσµα να ξεσπάσει λαϊκή εξέγερση
- Η κρίση έληξε µε την ενθρόνιση του Αλεξίου Α΄ Κοµνηνού
Ονόµατα όροι και γεγονότα του κεφαλαίου
Βασίλειος Β΄, Μιχαήλ Κηρουλάριος, Σελτζούκοι Τούρκοι, Ρωµανός ∆΄ ∆ιογένης,
µάχη στο Ματζικέρτ, Ροβέρτος Γυισκάρδος, Αλέξιος Α΄ Κοµνηνός.
17
19.
2. Η εσωτερικήπολιτική των Κοµνηνών (1081-1185)
α. Η διοίκηση και η οικονοµία
επί Αλεξίου Α΄:
• Αυξήθηκε ο αριθµός των αξιωµάτων
• Η διοίκηση έπαψε να χαρακτηρίζεται από γραφειοκρατία
• Αυξήθηκε ο αριθµός των θεµάτων→ µειώθηκε η έκταση και η σηµασία τους
Οικονοµική πολιτική:
• Ήταν κερδοσκοπική
• Οι φόροι καταβάλλονταν σε νοµίσµατα πλήρους αξίας→ αυξήθηκαν
• Επιβλήθηκε υποχρεωτική προσφορά εργασίας σε διάφορα δηµόσια έργα.
β. Ο στρατός και ο θεσµός της πρόνοιας
• Ο στρατός στελεχώνεται από µισθοφόρους και από προνοιάριους οι οποίοι
κατείχαν πρόνοιες που τους είχε αποδώσει ο αυτοκράτορας
• Οι πρόνοιες ήταν αγροτικές εκτάσεις ή το δικαίωµα είσπραξης φόρων
• Οι προνοιάριοι είχαν την υποχρέωση να παρέχουν στρατιωτικές υπηρεσίες.
• Στον πόλεµο ήταν έφιπποι και ηγούνταν µικρότερης ή µεγαλύτερης οµάδας
στρατιωτών, ανάλογα µε το µέγεθος της παραχωρηθείσας σε αυτούς έκτασης.
Προσοχή! Μοιάζει µε το σύστηµα της φεουδαρχίας, αλλά δεν µπορεί να ταυτιστεί
µε αυτό.
• Στα χρόνια των Κοµνηνών ο στρατός έγινε η κυρίαρχη τάξη, η οποία
• ζούσε εις βάρος του πληθυσµού.
→ Πολλοί έσπευδαν να καταταγούν στο στρατό.
γ. Η προσπάθεια για µεταρρύθµιση
Ο Ανδρόνικος Α΄ ήταν ο µόνος αυτοκράτορας από τους Κοµνηνούς που
ενδιαφέρθηκε για τους αγρότες.
1. προσπάθησε να προστατεύσει τους χωρικούς από τους δυνατούς
2. αγωνίστηκε για την εξάλειψη της διαφθοράς και των καταχρήσεων στη δηµόσια
διοίκηση
Αλλά→ η χρήση βίας αµαύρωσε την πολιτική του→ η εξουσία του έγινε τυραννία
Συνέπειες:
1. ξέσπασε η αγανάκτηση του λαού,
2. το πρόγραµµά του απέτυχε
3. επιδεινώθηκαν οι σχέσεις του Βυζαντίου µε τη ∆ύση.
Ονόµατα και όροι του κεφαλαίου
Αλέξιος Α΄ Κοµνηνός, προνοιάριος, πρόνοια, Ανδρόνικος Α΄ Κοµνηνός
5. Οικονοµικές µεταβολές στη ∆υτική Ευρώπη
α. Ο πληθυσµός και η γεωργία
Στα µέσα του 11ου αιώνα:
• ενδείξεις ακµής στη ∆υτική Ευρώπη – Βόρεια Ιταλία. Συγκεκριµένα
• αύξηση πληθυσµού,
• επέκταση καλλιεργούµενων εκτάσεων
18
20.
•
•
•
•
•
•
άνθιση εµπορίου –βιοτεχνίας
ίδρυση νέων πόλεων,
χρήση χρήµατος στις συναλλαγές.
Γεωργική επανάσταση
αύξηση καλλιεργούµενων εκτάσεων
τεχνολογικές καινοτοµίες→ τροχοφόρο άροτρο – τετράτροχη άµαξα
τριζωνική καλλιέργεια
β. Οι πόλεις
• Ιδρύονται πόλεις
• Επεκτείνονται οι παλαιοί οικιστικοί πυρήνες
• Ανεγείρονται φρούρια
• Βάση της ζωής στην πόλη είναι ο καταµερισµός της εργασίας
• Εµφανίζεται ο νερόµυλος και
• Το 12ο αιώνα ο ανεµόµυλος
Οι πόλεις
1. γίνονται κέντρα εντατικής οικοδόµησης και συναλλαγών,
2. κινητήριες δυνάµεις της παραγωγής
3. παράγουν εµπορεύµατα
4. διαδίδουν τεχνικές και
5. νέες ιδέες
Αναλαµβάνουν τον κοινωνικοοικονοµικό ρόλο που διαδραµάτιζαν οι µονές στον
Πρώιµο Μεσαίωνα.
γ. Το εµπόριο
• το αγροτικό πλεόνασµα διατίθεται στις πόλεις→ πρόοδος του εµπορίου
• οι εµπορικές δραστηριότητες εµφανίζονται στα µέσα του 11ου και στο 12ο αιώνα
• το εµπόριο αναπτύσσεται µέσω των οδών που συνδέουν τα έσχατα σηµεία της
Χριστιανοσύνης, αλλά και προς µουσουλµανικά και βυζαντινά κέντρα της
Μεσογείου.
• Μεγάλα εµπορκά κέντρα: ναυτικές πόλεις, Μπρυζ, Βρέµη
• Εβραίοι και Χριστιανοί έµποροι διακινούν δούλους, προϊόντα πολυτελείας και
καταναλωτικά αγαθά
• Χρησιµοποιούνται τετράτροχες άµαξες, ή καραβάνια ηµιόνων, γαλέρες και
κόγκες
• Περί το 1200 καθιερώνεται η χρήση της πυξίδας και του πρυµναίου πηδαλίου.
Πρώτες εκδηλώσεις χρηµατοπιστωτικού συστήµατος
• Από τα τέλη του 12ου αιώνα διαδίδονται οι εµποροπανηγύρεις.
- Κυρίως στη Φλάνδρα και την Καµπανία
- ∆ιακινούνται εµπορεύµατα
- Γίνονται ανταλλαγές νοµισµάτων
- Χορηγούνται πιστώσεις
Οι ναυτικές εταιρείες
• Κυρίως στη Βενετία και στη Γένουα
• από το 12ο αιώνα
19
21.
•
συγκροτούνται ναυτικές εταιρείεςπου επενδύουν στο θαλάσσιο εµπόριο
Γεγονότα του κεφαλαίου
Τροχοφόρο άροτρο, τετράτροχη άµαξα, τριζωνική καλλιέργεια, πυξίδα, πρυµναίο
πηδάλιο, εµποροπανήγυρης, ναυτικές εταιρείες
7. Οι σταυροφορίες
α. Οι αιτίες
Παράγοντες οι οποίοι τις προκάλεσαν
1. αναβίωση της παράδοσης του προσκυνήµατος στους Αγίους Τόπους
2. φηµολογία για ωµότητες εις βάρος των προσκυνητών από Άραβες – Τούρκους
→ Ο Τούρκοι είχαν κατακτήσει τα Ιεροσόλυµα από το 1055
Στην πραγµατικότητα
οι σταυροφορίες οφείλονται στους πάπες οι οποίοι είχαν προσδώσει χαρακτήρα ιερού
πολέµου στην επιχείρηση ανάκτησης των χριστιανικών εδαφών της Ισπανίας από
τους Άραβες.
• η ιδέα της σταυροφορίας ήταν άγνωστη στο Βυζάντιο
• προσέφερε στον παπισµό την ευκαιρία να ενισχύσει τη θέση του έναντι των
Γερµανών ηγεµόνων - ιδιαίτερα του Ερρίκου ∆΄.
Ο Αλέξιος Α΄ είχε ζητήσει τη βοήθεια του πάπα απέναντι στους Πατζινάκες και τους
Κοµάνους, αλλά:
• περίµενε µισθοφόρους – όχι σταυροφόρους
• οι σταυροφόροι εµφανίστηκαν όταν η αυτοκρατορία είχε απαλλαγεί από τον
κίνδυνο.
•
•
•
•
Η Α΄ σταυροφορία
την κήρυξε ο πάπας Ουρβανός Β΄
το Νοέµβριο του 1095
κάλεσε τους πιστούς σε ιερό πόλεµο κατά των Αράβων για την απελευθέρωση
των Αγίων Τόπων και
έκλεισε το λόγο του µε τη φράση «ο Θεός το θέλει»
δ. Η Τέταρτη Σταυροφορία
οι συνθήκες στο Βυζάντιο το 12ο αιώνα
• το Βυζάντιο είχε απειληθεί σοβαρά από τους Νορµανδούς
• οι σχέσεις µε τους Βενετούς ήταν οξυµένες
• ο Ερρίκος ΣΤ΄ (βασιλιάς των Γερµανών) επεξεργαζόταν σχέδια επέκτασης προς
την ανατολή
• η αυτοκρατορία ήταν αδύναµη πολιτικά, στρατιωτικά, οικονοµικά
•
•
•
•
Η οργάνωση της σταυροφορίας
η ιδέα ανήκει στον πάπα Ιννοκέντιο Γ΄
αρχηγός των φεουδαρχών→ Βονιφάτιος ο Μοµφερατικός
τόπος συγκέντρωσης→ Βενετία
προορισµός→ Αίγυπτος ή Συρία
20
22.
µε συµφωνία τονΑπρίλιο του 1201 η Γαληνοτάτη ∆ηµοκρατία (Βενετία), έναντι
αµοιβής, θα µετέφερε τα στρατεύµατα στην Ανατολή.
• Ιανουάριος 1203→ πρόσκληση Ισαακίου Β΄ Αγγέλου (έκπτωτου αυτοκράτορα)
προς τους σταυροφόρους→ σκοπός: η αποκατάστασή του στο θρόνο
• Η απόφαση οριστικοποιήθηκε στην Κέρκυρα
• Οι σταυροφόροι βρέθηκαν µπροστά από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης τον
Ιούνιο του 1203
•
ε. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους
• Πιστευόταν ότι µετά την αποκατάσταση του Ισαακίου Β΄ Αγγέλου οι
σταυροφόροι θα αναχωρούσαν για τους Αγίους Τόπους
• 17 Ιουλίου 1203 κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και αποκατέστησαν τω
Ισαάκιο, αλλά
• παρέµειναν για να διαχειµάσουν.
• Επέβαλαν βαριά φορολογία και βρέθηκαν σε αντιπαράθεση µε τον πληθυσµό της
πόλης→ επήλθε αναταραχή, την οποία
• Εκµεταλλεύτηκε ο Αλέξιος Ε΄ ∆ούκας για να καταλάβει την εξουσία
• Τέλη Μαρτίου 1024→ υπογραφή συµφωνίας για τη διανοµή της Ρωµανίας
• 13 Απριλίου 1204→ ηµεροµηνία άλωσης της Κωνσταντινούπολης
• Ο αυτοκράτορας τράπηκε σε φυγή
• Οι σταυροφόροι επιδόθηκαν σε σφαγές και λεηλασίες
• Από τότε αρχίζει η µακρά περίοδος της Φραγκοκρατίας στον ελλαδικό χώρο
Ονόµατα, όροι και γεγονότα του κεφαλαίου
Άγιοι Τόποι, Ερρίκος ∆΄, Αλέξιος Α΄, Πατζινάκες, Κοµάνοι, Ουρβάνος Β΄,
σταυροφορίες, σταυροφόροι, Νορµανδοί, Βενετοί, Ερρίκος ΣΤ΄, Ιννοκέντιος Γ΄,
Βονιφάτιος ο Μοµφερατικός, Γαληνοτάτη ∆ηµοκρατία, Ισαάκιος Β΄ Άγγελος,
Αλέξιος Ε΄ ∆ούκας, ∆΄ Σταυροφορία
21
23.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4:
Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΕΙΑΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΠΟΧΗ
(1204-1453). Ο ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙ ΝΑΣ ΣΤΗ ∆ΥΣΗ
1. Τα Λατινικά κράτη και η αντίσταση των Ελλήνων
α. Τα λατινικά κράτη
• Ένα µωσαϊκό βασιλείων αντικατέστησε την Βυζαντινή αυτοκρατορία µετά την
κατάλυσή της από τους Σταυροφόρους→ 1204
• Τη µεγαλύτερη µερίδα κατέλαβαν οι Βενετοί:
- σηµαντικά λιµάνια και νησιά Ιονίου και Αιγαίου
- µεγάλο µέρος της πρωτεύουσας
• Ο βενετός ∆όγης Ερρίκος ∆άνδολος επέβαλε τον κόµη Βαλδουίνο της
Φλάνδρας στην Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης.
• Η Φραγκική εξουσία ήταν δύναµη γιατί κατακερµατίστηκε σε πολλά κρατίδια.
Ο Βονιφάτιος ο Μοµφερατικός ίδρυσε:
• Το βραχύβιο βασίλειο της Θεσσαλονίκης
• Το ∆ουκάτο της Αθήνας
• Το Πριγκηπάτο της Αχαΐας
Το ∆ουκάτο της Αθήνας
• Κατά το 14ο αι. κυριάρχησαν οι Καταλανοί (70 χρόνια) µε πρωτεύουσα την
Θήβα)
• Τους αντικατέστησε η φλωρεντινή οικογένεια Ατζαγιόλι→ το κυβέρνησε έως το
1456→ κατάληψη από τους Οθωµανούς Τούρκους.
Το Πριγκηπάτο της Αχαΐας
∆ιοίκηση Βιλλεαρδουίνων
Φεουδαρχική οργάνωση, δυτικός τρόπος ζωής
Ήταν κοµµάτι της Γαλλίας µεταµοσχευµένο σε ελληνικό έδαφος
Από το πριγκηπάτο η Μεθώνη και η Κορώνη παραχωρήθηκαν στη Βενετία
Ο αυτοκράτορας της Νίκαιας→ Μιχαήλ Παλαιολόγος απέσπασε από αυτό τα
κάστρα Μυστράς, Μάνη, Γεράκι και Μονεµβασία→ αποτέλεσαν τον πυρήνα του
ελληνικού κρατιδίου ∆εσποτάτο του Μορέως
• Ο ∆εσπότης του Μορέως Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος ενίσχυσε τη Βυζαντινή
εξουσία
• → Μέχρι το 1432 οι περισσότερες λατινικές κτήσεις της Πελοποννήσου είχαν
επανακτηθεί από τους Έλληνες.
•
•
•
•
•
β. Έλληνες και Φράγκοι
• υπήρχε σχετική οµοιότητα µεταξύ θεσµού πρόνοιας και φεουδαρχίας,
• → διευκολύνθηκε η λατινική κυριαρχία.
• Οι προνοιάριοι διέθεταν δύναµη→ µπορούσαν να αντισταθούν, αλλά,
• Υποτάσσονταν µόλις εξασφάλιζαν την κατοχή των κτηµάτων τους.
22
24.
•
•
Ο πληθυσµός αντιστάθηκεαρκετές φορές, κυρίως λόγω δογµατικών διαφορών
Ευγενείς κατέφευγαν σε ελεύθερες→ µε τη συνδροµή ντόπιων οργάνωσαν νέα
κράτη.
Ονόµατα του κεφαλαίου
Ερρίκος
∆άνδολος,
Βαλδουίνος
της
Φλάνδρας,
Αυτοκρατορία
της
Κωνσταντινούπολης, Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιος ο Μοµφερατικός,
∆ουκάτο της Αθήνας, Πριγκηπάτο της Αχαΐας, Καταλανοί, Ατζαγιόλι, Μιχαήλ
Παλαιολόγος, ∆εσποτάτο του Μορέως, Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος
2. Τα ελληνικά κράτη: Τραπεζούς, Ήπειρος, Νίκαια
α. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας
• Ιδρύθηκε από τους Μεγάλους Κοµνηνούς µετά το 1204
• Ενσωµατώθηκαν η Σινώπη, Παφλαγονία, Ηράκλεια
• Η κατάληψη της Σινώπης από τους Σελτζούκους απέκοψε την αυτοκρατορία από
τη δυτική Μ. Ασία
• Η αυτοκρατορία έµεινε 250 χρόνια αποµονωµένη→ δεν επηρέασε την τύχη του
Βυζαντίου.
β. Το κράτος της Ηπείρου
• Ιδρύθηκε και οργανώθηκε από τον Μιχαήλ Κοµνηνό ∆ούκα.
• ∆ιάδοχός του ο Θεόδωρος (αδελφός του)→ περίοδος νικηφόρας επέκτασης
• Στην περίοδό του το κράτος έγινε ανταγωνιστής της Νίκαιας στην προσπάθεια
αποκατάστασης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
• → Άλωση Θεσσαλονίκης, κατάλυση του Λατινικού Βασιλείου της.
• 1230→ στρέφεται κατά των τσάρου των Βουλγάρων→ Ιωάννη Ασάν Β΄→
συντριπτική ήττα.
γ. Η αυτοκρατορία της Νίκαιας και η ανασύσταση της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας
• ιδρύθηκε στη δυτική Μ. Ασία, µε κέντρο τη Νίκαια
• Θεόδωρος Λάσκαρης→ γύρω του συγκεντρώθηκαν οι πιστές στο κράτος
δυνάµεις των Βυζαντινών
• 1208→ Ο Θεόδωρος στέφεται αυτοκράτορας και βασιλιάς των Ρωµαίων
•
•
•
•
•
ο διάδοχος Ιωάννης Βατάτζης
επεκτείνει την επικράτειά του, καθιστά την αυτοκρατορία σηµαντική δύναµη.
Στην εσωτερική πολιτική:
- Προσπάθησε να πατάξει τις καταχρήσεις
- ίδρυσε φιλανθρωπικά ιδρύµατα
- δηµιούργησε στρατιωτικά κτήµατα→ σύστηµα άµυνας των ανατολικών
συνόρων
Στην οικονοµική πολιτική:
- Έδωσε σηµασία στην ανόρθωση της αγροτικής οικονοµίας
- στόχος του η αυτάρκεια→ απαγόρευσε εισαγωγή ειδών πολυτελείας από την
Ιταλία
κατέστησε το κράτος µία διεθνώς υπολογίσιµη δύναµη.
Όταν πέθανε:
23
25.
-
•
•
•
•
•
Οι κτήσεις στηΜ. Ασία ήταν ασφαλείς
ένα µεγάλο τµήµα των Βαλκανίων ήταν υπό την εξουσία του
Ήπειρος – Βουλγαρία δεν αποτελούσαν κίνδυνο
Λατινική αυτοκρατορία→ ήταν σε αξιοθρήνητη κατάσταση
Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος
Το 1261 συνήψε συνθήκη µε τους Γενουάτες→ αναλάµβαναν την προσφορά
πολεµικής βοήθειας κατά της Βενετίας→ αντάλλαγµα:
- τελωνειακές – φορολογικές απαλλαγές
- λιµάνια, εµπορικές περιοχές της αυτοκρατορίας
→ Εδραιώθηκε η δύναµη της Γένουας στην Ανατολή
25 Ιουλίου 1261→ ο στρατηγός της Νίκαιας Αλέξιος Στρατηγόπουλος
απελευθέρωσε την Κωνσταντινούπολη
Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος στέφθηκε αυτοκράτορας ως Μιχαήλ Η΄
Η στέψη έγινε στην Αγία Σοφία→ συµβόλιζε την αναγέννηση της αυτοκρατορίας
Ονόµατα και γεγονότα του κεφαλαίου
Μιχαήλ Κοµνηνός ∆ούκας, Θεόδωρος (Κοµνηνός), Θεόδωρος Λάσκαρης, Ιωάννης
Βατάτζης, Μιχαήλ Παλαιολόγος (Μιχαήλ Η΄), Αλέξιος Στρατηγόπουλος, 25 Ιουλίου
1261→ απελευθέρωση Κωνσταντινούπολης.
6. Οι Οθωµανοί και η ραγδαία προέλασή τους
α. Η κατάκτηση της Μ. Ασίας
Οι Οθωµανοί Τούρκοι
• Προέρχονταν από την Κεντρική Ασία
•
θούµενοι από τους Μογγόλους εγκαταστάθηκαν κοντά στην Προύσα (1281)
• Προσέλκυσε:
- µισθοφόρους→ ζητούσαν λάφυρα
- καλλιεργητές→ αναζητούσαν κτήµατα
• Οσµάν ή Οθµάν→ θεωρείται ο ιδρυτής του Οθωµανικού κράτους
• Αξιοποίησε το θεσµό των γαζήδων→ έκανε τις πρώτες κατακτήσεις
• Αυτές διευκολύνθηκαν από τη διάλυση των βυζαντινών ακριτικών σωµάτων µετά
το 1261
• 1301→ α΄ νικηφόρα σύγκρουση του Οσµάν µε τα βυζαντινά στρατεύµατα→
κοντά στην Προύσα
• 1326→ η Προύσα καταλαµβάνεται από τον Ορχάν, διάδοχο του Οσµάν
β. Η οργάνωση του κράτους των Οθωµανών
• επιτεύχθηκε από τους σουλτάνους Ορχάν και Μουράτ
• 1331→ κατάκτηση Νίκαιας και της Νικοµήδειας
• οι Τούρκοι επέδειξαν σχετική θρησκευτική ανεκτικότητα στους αγροτικούς
χριστιανικούς πληθυσµούς. Αυτό:
- περιόρισε τις αντιδράσεις,
- διευκόλυνε την ένταξή τους στην οθωµανική κοινωνία
στρατιωτικές µεταρρυθµίσεις
• το σώµα των νοµάδων εθελοντών ιππέων αντικαταστάθηκε από ιππείς –
τιµαριούχους→ Έτσι:
24
26.
- συνδέονταν άµεσαµε το σουλτάνο
- αυξανόταν η επιθυµία τους για κατακτήσεις
• σώµα των γενιτσάρων→ εθελοντές µισθοφόροι ή στρατιώτες στρατολογούµενοι
µε τη βία από τους χριστιανικούς πληθυσµούς. Αυτοί:
- ανήκαν στην προσωπική υπηρεσία του σουλτάνου
- αποτέλεσαν πηγή διοικητικών υπαλλήλων και στρατιωτών.
Ο Ορχάν
η βασιλεία του ήταν αποφασιστική για την εξέλιξη από τη νοµαδική ορδή στο
οργανωµένο κράτος.
• Ήταν ο πρώτος οθωµανός εµίρης που περιβλήθηκε τον τίτλο του σουλτάνο.
•
γ. Η οθωµανική προέλαση στα Βαλκάνια. Το Βυζάντιο υποτελές
Η κατάσταση στο Βυζάντιο τα 100 χρόνια πριν από την άλωση
• Εδαφικός ακρωτηριασµός,
• οικονοµική κατάρρευση,
• άδειο κρατικό ταµείο,
• διαλυµένο διοικητικό σύστηµα,
• υποτιµηµένο νόµισµα,
• εξάντληση πηγών εσόδων.
η πορεία των Οθωµανών στα Βαλκάνια
ο Ορχάν ήταν ο πρώτος που οδήγησε τους Τούρκους στην Ευρώπη
1354→ κατάληψη της Καλλίπολης
Επί Μουράτ Α΄ υπέκυψαν οι πόλεις της Θράκης→ 1361→ ∆ιδυµότειχο,
αργότερα η Αδριανούπολη.
• Οι Σλάβοι και οι Βούλγαροι αναγνώρισαν την ηγεµονία του σουλτάνου,
• το Βυζάντιο υποχρεώθηκε να:
- καταβάλλει φόρο υποτέλειας
- να προσφέρει στρατιωτικές δυνάµεις στο σουλτάνο
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
η µάχη στο Κοσσυφοπέδιο έκρινε την τύχη της βαλκανικής
ο σέρβος ηγεµόνας Λάζαρος συγκρούστηκε µε τον Μουράτ
στην αρχή φάνηκαν να ευνοούνται οι Σέρβοι
ο σουλτάνος δολοφονήθηκε
άλλα οι υπέρτερες οθωµανικές δυνάµεις, µε
αρχηγό το διάδοχο Βαγιαζήτ νίκησαν
→ οι Σέρβοι αναγνώρισαν την επικυριαρχία του σουλτάνου
πίεση στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία
ο σουλτάνος έλεγχε τη διαδοχή στο θρόνο
1390→ επιβάλλει τον Ιωάννη Ζ΄
ο διάδοχός του Μανουήλ→ διαβιούσε στην αυλή, επιτέθηκε µε τους Οθωµανούς
εναντίον της Φιλαδέλφειας→ βυζαντινή πόλη της Μ. Ασίας
ο Μανουήλ τελικά δραπέτευσε
1391→ ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης
ακολούθησε ο α΄ αποκλεισµός της Κωνσταντινούπολης
25
27.
Ονόµατα όροι καιγεγονότα του κεφαλαίου
Οσµάν ή Οθµάν, Ορχάν, Μουράτ Α΄, γενίτσαροι, µάχη της Καλλίπολης, µάχη στο
Κοσσυφοπέδιο, Λάζαρος, Βαγιαζήτ, Ιωάννης Ζ΄, Μανουήλ.
7. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης
α. Αναζήτηση βοήθειας στη ∆ύση
• ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ταξίδεψε στη ∆ύση για να ζητήσει βοήθεια
• έγινε δεκτός µε µεγάλες τιµές, αλλά
• το ταξίδι του δεν είχε ουσιαστικό αποτέλεσµα.
• 1402→ ο Βαγιαζήτ υφίσταται πανωλεθρία από τους Μογγόλους του
Ταµερλάνου.
• Αυτό επιφέρει κρίση στο οθωµανικό κράτος→ το Βυζάντιο απαλλάσσεται από το
φόρο υποτέλειας.
• 1421→ ενθρονίζεται ο Μουράτ Β΄
• 1422→ συστηµατική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης→ σώζεται λόγω της
αντοχής των τειχών της
• 1423→ οι Τούρκοι εισβάλλουν στην Πελοπόννησο→ την καθιστούν φόρου
υποτελή
• 1425→ Αυτοκράτορας ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος→ στη σύνοδο Φερράρας –
Φλωρεντίας δέχεται την πλήρη υποταγή της ορθόδοξης στην καθολική εκκλησία
• ο βυζαντινός λαός δεν αποδέχεται τις συµφωνίες (βλ. φράση Λουκά Νοταρά)
παράλληλες στρατιωτικές απειλές για τους Τούρκους
• οι Τούρκοι αντιµετωπίζουν δυσχέρειες από το βοεβόδα της Τρανσυλβανίας
Ιωάννη Ουνυάδη, και τον αλβανό ηγέτη Γεώργιο Σκεντέρµπεη
• η σταυροφορία που οργανώθηκε από τη ∆ύση συντρίφτηκε στη Βάρνα.
β. Η Άλωση
προπαρασκευαστικές κινήσεις των Τούρκων
• οικοδόµηση του Ρούµελη-Χισάρ στις ευρωπαϊκές ακτές του Βοσπόρου
• αυτό είχε ως αποτέλεσµα:
- απέκοψε την πρωτεύουσα από τα λιµάνια του Ευξείνου
- της στέρησε τη δυνατότητα προµήθειας σιτηρών
• εισβολή στις ελληνικές κτήσεις της Πελοποννήσου→ σκοπός ήταν να εµποδιστεί
ο ∆εσπότης του Μορέως να βοηθήσει την Κωνσταντινούπολη.
• Κατόπιν άρχισε η τακτική πολιορκία
• Την υπεράσπιση της Πόλης ανέλαβε ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος
η βοήθεια της ∆ύσης
• Ήταν ισχνή και ανεπαρκής
• Ένας από αυτούς που έσπευσαν σε βοήθεια ήταν ο Γενουάτης πολεµιστής
Ιουστινιάνης
• Η υπεροπλία των Τούρκων σε έµψυχο και άψυχο υλικό ήταν συντριπτική
Η άλωση
• 29 Μαΐου 1453→ έπεσε στα χέρια των Τούρκων
• ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες
• 1461→ η Τραπεζούντα, το τελευταίο βυζαντινό οχυρό υποκύπτει
26
28.
γ. Το Βυζάντιοµετά την Άλωση
• η πνευµατική παράδοση δεν έσβησε µε την Άλωση
• η επίδραση έµεινε αισθητή στα ευρωπαϊκά κράτη,
• συνετέλεσε στην διατήρηση της πνευµατικής ταυτότητας των Βαλκανικών λαών
• κληρονόµος φιλοδόξησε να γίνει η Ρωσία
• η Μόσχα θεωρήθηκε ως Τρίτη Ρώµη
• ο τσάρος Ιβάν Γ΄ νυµφεύθηκε την ανηψιά του τελευταίου βυζαντινού
αυτοκράτορα,
• υιοθέτησε το δικέφαλο αετό και εισήγαγε στη Μόσχα το βυζαντινό
τελετουργικό
• η ∆υτική Ευρώπη στα χρόνια του Ανθρωπισµού και της Αναγέννησης βρήκε στο
Βυζάντιο την πηγή του αρχαίου πνεύµατος.
Ονόµατα και γεγονότα του κεφαλαίου
Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος, Βαγιαζήτ, Μογγόλοι, Μουράτ Β΄, Ιωάννης Η΄
Παλαιολόγος, σύνοδος Φερράρας – Φλωρεντίας, Λουκάς Νοταράς, Ιωάννης
Ουνυάδης, Γεώργιος Σκεντέρµπεης, Ρούµελη – Χισάρ, Κωνσταντίνος ΙΑ΄
Παλαιολόγος, 21 Μαΐου 1453→ Άλωση, Ρωσία→ Τρίτη Ρώµη, Ιβάν Γ΄.
27
29.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5:
Ο ΜΕΣΑΙΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ, ΤΕΧΝΗ
1. Ο Βυζαντινός πολιτισµός
β. Η βυζαντινή τέχνη
Πορεία βυζαντινής τέχνης:
• Συνέπειες της εικονοµαχίας
- εκτεταµένη καταστροφή έργων τέχνης
- ανάσχεση καλλιτεχνικής δηµιουργίας
• ανάπτυξη της τέχνης επί της Μακεδονικής δυναστείας (867-1056)
• 11ος-12ος αιώνας→ οικονοµική καχεξία→ επηρεάζει την καλλιτεχνική δηµιουργία
• 14ος-15ος αιώνας→ Παλαιολόγεια Αναγέννηση
Η Αρχιτεκτονική
ρυθµοί
• Το βασικό αρχιτεκτονικό σχήµα είναι η βασιλική
• προσθήκη τρούλου από τον 6ο κιόλας αιώνα → τρουλαία βασιλική
• σταθερά χαρακτηριστικά: κόγχη στην ανατολική πλευρά – νάρθηκας στη δυτική
• κατά τη µακεδονική δυναστεία→ εγγεγραµµένος σταυροειδής µε τρούλο
• παραλλαγή του ο αγιορείτικός τύπος
• από τον οποίο προκύπτει ο πεντάτρουλος ρυθµός
• επίσης χρησιµοποιήθηκε ο οκταγωνικός τύπος
χαρακτηριστικά
• το µέγεθος και ο διάκοσµος των ναών σχετίζονται µε την οικονοµική ακµή ή
παρακµή της περιόδου
• οι εξωτερικές επιφάνειες προδίδουν προχειρότητα ως προς τα υλικά
• οι εσωτερικοί χώροι κοσµούνται µε ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, φορητές εικόνες,
έργα ξυλογλυπτικής
• κατά τη µακεδονική δυναστεία έχουµε κεραµοπλαστική στις εξωτερικές
επιφάνειες.
•
Η Ζωγραφική
οι ανεικονικές αντιλήψεις οδηγούν σε οπισθοδρόµηση της θρησκευτικής
ζωγραφικής→ περιορίζεται σε σύµβολα και φυσιοκρατικές παραστάσεις.
η εικονογράφηση του εσωτερικού των ναών
• στον τρούλο → ο Παντοκράτορας περιστοιχιζόµενος από αγγέλους και προφήτες
• στην αψίδα του Ιερού→ η Θεοτόκος ανάµεσα στους Μιχαήλ και Γαβριήλ
• στα λοφία του τρούλου→ οι Ευαγγελιστές
• στους τοίχους→ οι δεσποτικές γιορτές, οι Άγιοι και οι Μάρτυρες
28
30.
στην παλαιολόγεια περίοδουπάρχει οικονοµική κρίση→ τα ψηφιδωτά
καταργούνται→ χρήση τοιχογραφιών και φορητών εικόνων.
• Γνωστοί ζωγράφοι της περιόδου: Μανουήλ Πανσέληνος, Θεοφάνης ο Έλληνας
•
•
•
•
•
•
•
•
χαρακτηριστικά ζωγραφικής
η ελευθερία του καλλιτέχνη περιορίζεται στο ελάχιστο
συγκεκριµένοι κανόνες για την εικονογράφηση προσώπων
απουσία βάθους
αδιαφορία για φυσικές αναλογίες, απόδοση τρίτης διάστασης
µετωπική απεικόνιση των µορφών
αυστηρότητα και επισηµότητα
σκοπός→ να εκφράσει τη µαταιότητα του φυσικού κόσµου και να προβάλει την
αιωνιότητα.
•
•
•
•
Μικρογραφία- Μικροτεχνία- Μικρογλυπτική
χρησιµοποιούνται πολύτιµα µέταλλα, σµάλτο, ξύλο, ελεφαντόδοντο
ποικιλία συνθέσεων
λεπτή επεξεργασία υλικών
Η ακµή της µικρογλυπτικής συµπίπτει µε την επικράτηση του κλασικισµού→
ιδιαίτερα επί του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου.
Όροι και ονόµατα του κεφαλαίου
Παλαιολόγεια αναγέννηση, τρουλαία βασιλική, εγγεγραµµένος σταυροειδής,
αγιορείτικος, πεντάτρουλος ναός, οκταγωνικός ναός, Μανουήλ Πανσέληνος,
Θεοφάνης ο Έλληνας, µακεδονική δυναστεία, παλαιολόγεια δυναστεία, ψυφιδωτά,
µικρογραφία, µικροτεχνία, µικρογλυπτική.
29
31.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6:
ΑΠΟ ΤΗΝΑΛ ΣΗ ΤΗΣ Κ ΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ Τ Ν ΝΕ Ν Χ Ρ Ν
Σ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1453-1648)
2. Αναγέννηση και ανθρωπισµός
χαρακτηριστικά της Αναγέννησης (15ος-16ος αιώνας):
• αναβίωση αξιών κλασικής αρχαιότητας
• απελευθέρωση από τη µονοµέρεια της θρησκευτικής σκέψης
ο αναγεννησιακός άνθρωπος
• εµπνέεται από τον αρχαίο κόσµο→ στοχεύει στο µέλλον
α. Οι νέοι δρόµοι δηµιουργίας
• ξεκίνησε από της πλούσιες πόλεις της Ιταλίας (Φλωρεντία, Βενετία, Ρώµη)
• την πνευµατική και καλλιτεχνική δραστηριότητα υποστήριζαν πλούσιοι ευγενείς
(Μέδικοι της Φλωρεντίας)
• τα πανεπιστήµια προσεγγίζουν την οικονοµική, κοινωνική και πνευµατική ζωή
β. Το κίνηµα του Ανθρωπισµού
• ανθρωπισµός ονοµάστηκε η στροφή προς την µελέτη των ελληνικών και
λατινικών γραµµάτων και της αρχαιότητας γενικότερα
διαφορά στην αντιµετώπιση της αρχαίας γραµµατείας ανάµεσα στο Βυζάντιο
και τη ∆ύση:
- στο Βυζάντιο: η µελέτη γίνεται σε θεωρητικό επίπεδο
- στη ∆ύση: ο µελετητής προσπαθεί να αντλήσει αξίες για τη θεµελίωση
του σύγχρονου κόσµου
πρόδροµοι του ανθρωπισµού
• ∆άντης, Πετράρχης, Βοκκάκιος
Ο καθολικός άνθρωπος (homo universalis)
• Ο άνθρωπος τοποθετείται στο κέντρο του κόσµου και πρέπει να έχει ως εφόδια:
• Πολύπλευρη προσωπικότητα
• Αγάπη για δηµιουργία
• Πίστη στις δυνάµεις του ανθρώπου
• Ο άνθρωπος αισθάνεται πλέον ελεύθερος και είναι
→ δηµιουργός του πολιτισµού και υπεύθυνος για τη µοίρα του
•
Η συµβολή των Ελλήνων λογίων στην ανθρωπιστική κίνηση
Έλληνες λόγιοι κατέφυγαν στη ∆ύση πριν και µετά την άλωση της
Κωνσταντινούπολης
30
32.
Προσωπικότητες που βρέθηκανστη ∆ύση: Μανουήλ Χρυσολωράς, Γεώργιος
Σχολάριος, Μάρκος ο Ευγενικός, ο Νικαίας Βησσαρίων, Γεώργιος Γεµιστός ή
Πλήθων.
• Άλλοι διαπρεπείς Έλληνες διδάσκουν στα ιταλικά πανεπιστήµια
→ αποτέλεσµα της δραστηριότητάς τους: έντονο ενδιαφέρον για την έκδοση αρχαίων
κειµένων και τη συλλογή χειρογράφων
•
Μία νέα αντίληψη για την αγωγή και την επιστήµη
• «οι άνθρωποι δε γεννιούνται, αλλά γίνονται»: Έρασµος
• πιστεύεται ότι η επιστήµη εξελίσσεται µε την παρατήρηση, την εµπειρία, το
πείραµα
γ. Η τυπογραφία και η διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισµού
• Η Αναγέννηση γρήγορα έφτασε σε: Γαλλία, Γερµανία, Κάτω Χώρες, Ιβηρική
Χερσόνησο
• Ανθρωπιστική δραστηριότητα εκδηλώθηκε και σε άλλες πόλεις µε πανεπιστήµια
και εκδοτικά κέντρα: Αµβέρσα, Παρίσι, Στρασβούργο, Μιλάνο, Βενετία
Η εµφάνιση της τυπογραφίας
Έως τα µέσα του 15ου αιώνα τα χειρόγραφα ήταν πολύ ακριβά
Ο Ιωάννης Γουτεµβέργιος γύρω στο 1450 στη Μαγεντία εφευρίσκει την
τυπογραφία
• Εκδόσεις βιβλίων:
- 15ος αιώνας: 30-35.000 βιβλία
- 16ος αιώνας: 150-200.000
• αλλά στην επαρχία η πλειονότητα του πληθυσµού παρέµεινε αναλφάβητη
→ αυτό θα αλλάξει µε το ∆ιαφωτισµό δύο αιώνες αργότερα
•
•
Ονόµατα όροι και γεγονότα του κεφαλαίου
Αναγέννηση, Μέδικοι, πανεπιστήµια, ανθρωπισµός, ∆άντης, Πετράρχης, Βοκκάκιος,
καθολικός άνθρωπος (homo universalis), Μανουήλ Χρυσολωράς, Γεώργιος
Σχολάριος, Μάρκος ο Ευγενικός, ο Νικαίας Βησσαρίων, Γεώργιος Γεµιστός ή
Πλήθων, Έρασµος, τυπογραφία, Ιωάννης Γουτεµβέργιος.
3. Οι ανακαλύψεις
α. Προς αναζήτηση νέων δρόµων
οι παράγοντες που ώθησαν στην αναζήτηση νέων δρόµων:
1. Οι αφηγήσεις των εµπόρων από την Ανατολή και κυρίως το Βιβλίο των θαυµάτων
του Μάρκο Πόλο
2. Η κυριαρχία των Οθωµανών στη δυτική Ασία και στην Ανατολική Μεσόγειο που
έκλεισε τους δρόµους προς την Ανατολή
3. Ο µονοπωλιακός έλεγχος των µπαχαρικών από Βενετούς – Άραβες και η έλλειψη
πολύτιµων µετάλλων
4. Ο έντονος ανταγωνισµός µεταξύ των µοναρχών
• Πρωτοστάτησαν η Ισπανία και η Πορτογαλία.
β. Οι πρόοδοι στη ναυσιπλοΐα
Τα ταξίδια διευκολύνθηκαν από τη χρήση:
31
33.
•
•
•
•
πυξίδας,
αστρολάβου,
πορτολάνου,
καραβέλας, η οποίαείχε µεγαλύτερη χωρητικότητα και ήταν πιο ασφαλής
γ. Οι Ευρωπαίοι ανακαλύπτουν τον κόσµο
Προς τις Ινδίες
Οι Πορτογάλοι
• µε χρηµατοδότηση του Ερρίκου του Θαλασσοπόρου οργάνωσαν ταξίδι προς τις
Ινδίες παραπλέοντας την Αφρική
• 1487→ ο Βαρθολοµαίος Ντιάζ φτάνει στο ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας→ 1487
• 1498→ ο Βάσκο ντα Γκάµα φτάνει στο Κάλικουτ των Ινδιών
• Σεπτέµβριος 1499→ γυρίζει µε τα αµπάρια γεµάτα µπαχαρικά→ ο νέος δρόµος
ήταν πραγµατικότητα
• 1500→ ο Αλβαρέζ Καµπράλ παρασύρθυκε από τα κύµατα µέχρι τη Βραζιλία→
πήρε το όνοµά του.
Προς την Αµερική, µια νέα ήπειρο
• 1492-1504→ ο Χριστόφορος Κολόµβος (γενουάτης στην υπηρεσία του βασιλιά
της Ισπανίας) ακολούθησε δυτική κατεύθυνση για την ανατολική Ασία (πίστη στη
σφαιρικότητα της γης)
• αποβιβάστηκε στο Σαν Σαλβαδόρ
• 1507→ Αµέρικο Βεσπούτσι (φλωρεντινός στην υπηρεσία του βασιλιά της
Πορτογαλίας) διαπίστωσε ότι οι περιοχές ανήκαν σε µία νέα ήπειρο→ τη
χαρτογράφησε, η ήπειρος πήρε το όνοµά του.
Ο πρώτος περίπλους της γης
Οι Ισπανοί αναζητούσαν συντοµότερο δρόµο για την Ανατολή εξαιτίας του
ανταγωνισµού τους µε τους Πορτογάλους
• 1519-1522→ Ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος ταξίδεψε δυτικά, παρέκαµψε τη νότια
Αµερική→ αποδείχθηκε η σφαιρικότητα της γης.
•
δ. Η κατάκτηση του Νέου Κόσµου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
• Συνθήκη της Τορντελίλας→ Ισπανοί – Πορτογάλοι µοιράστηκαν τις περιοχές
που ανακάλυψαν
• Οι χώρες που ανακάλυψαν έγιναν αποικίες των Ευρωπαίων
• Αυτό συνοδεύτηκε από σφαγές των αυτοχθόνων, λεηλασίες και καταστροφές
• Οι Ισπανοί εξαφάνισαν τους προκολοµβιανούς πολιτισµούς
• Οι Πορτογάλοι ίδρυσαν οχυρωµένους σταθµούς σε Αφρική, Περσικό Κόλπο,
Ιαπωνία και:
- δηµιούργησαν µία αυτοκρατορία που εφοδίαζε µε µπαχαρικά και πολύτιµα
µέταλλα
- ανέπτυξαν φυτείες τσαγιού, κακάου, ζάχαρης
- εγκαινίασαν το εµπόριο µαύρων από την Αφρική
• Οι Ισπανοί:
- Ίδρυσαν αυτοκρατορία από το Μπουένος Άιρες ως την Καλιφόρνια
• ανέπτυξαν φυτείες,
• έφτιαξαν ορυχεία µετάλλου→ ο άργυρος ήταν το σηµαντικότερο είδος
32
34.
Σύντοµα οι Άγγλοι,Γάλλοι και Ολλανδοί θα διεκδικήσουν µερίδιο από το νέο
κόσµο→ αποικιακός ανταγωνισµός
ε. Η Ευρώπη µετά τις Ανακαλύψεις
οικονοµικές µεταβολές
• το κέντρο της παγκόσµιας οικονοµίας µετατοπίστηκε από τη Μεσόγειο στον
Ατλαντικό και τη Βόρεια Θάλασσα
• η ∆υτική και Βόρεια Ευρώπη έγιναν το κέντρο των διεθνών εξελίξεων
• Εισαγόταν ασήµι και χρυσάφι→ το νόµισµα έγινε αποκλειστικό ανταλλακτικό
µέσο
• Τα κεφάλαια επενδύονταν σε εµπορικές, τραπεζικές, χρηµατιστηριακές,
ασφαλιστικές επιχειρήσεις
• → βάσεις του κεφαλαιοκρατικού συστήµατος – παρακµή φεουδαρχίας
• πρόοδος σε υφαντουργία, µεταξουργία, τυπογραφία
• παραγκωνισµός συντεχνιών
• η γεωργία εξακολουθούσε να είναι το θεµέλιο της οικονοµίας→ εµπλουτιζόταν
µε αποικιακά προϊόντα
• η εισαγωγή µετάλλων προκάλεσε:
- πτώση της τιµής τους, και αντίθετα
- αύξηση της τιµής των αγαθών (300% - 400% τέλη του 16ου αιώνα)
κοινωνικός µετασχηµατισµός και ανανέωση της σκέψης
• εµφάνιση νέας τάξης→ αστικής
• η άνοδος των τιµών:
- ευνοούσε τους χωρικούς,
- ήταν ολέθρια για τους ευγενείς, µε αποτέλεσµα
- κοινωνικές ανακατατάξεις που θα ωριµάσουν µε το διαφωτισµό (18ος αιώνας)
• ανάπτυξη αστρονοµίας, µαθηµατικών, ζωολογίας, βοτανικής, εθνογραφίας
Ονόµατα, όροι και γεγονότα του κεφαλαίου
Μάρκο Πόλο, πυξίδα, αστρολάβος, πορτολάνος, καραβέλα, Ερρίκος ο
Θαλασσοπόρος, Βαρθολοµαίος Ντιάζ, Βάσκο ντα Γκάµα, Αλβαρέζ Καµπράλ,
Χριστόφορος Κολόµβος, Αµέρικο Βεσπούτσι, Φερδινάνδος Μαγγελάνος, Συνθήκη
της Τορντεζίλας, προκολοµβιανοί πολιτισµοί, κεφαλαιοκρατικό σύστηµα, αστική
τάξη
4. Η Θρησκευτική µεταρρύθµιση (1517-1555)
α. Η Ρωµαιοκαθολική Εκκλησία σε κρίση
• από τα τέλη του Μεσαίωνα το ηθικό κύρος της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας
υποχωρεί.
• ∆ιαµαρτυρίες για:
- διοικητική ανεπάρκεια
- πολυτέλεια αυλής
- ηθική διαφθορά αξιωµατούχων
• ο κλήρος ζει στην αµάθεια
• η εκκλησία ελέγχει το λαό µέσω του φόβου µε τα συγχωροχάρτια
αντέδρασαν οι φορείς του ανθρωπισµού
33
35.
στόχος→ αναζήτηση τουαυθεντικού χριστιανικού πνεύµατος
→
προϋπόθεση→ άµεση επαφή µε τα ιερά κείµενα
→
β. Η Μεταρρύθµιση του Λουθήρου
• Η αντίδραση ξεκίνησε από τις γερµανικές χώρες
• Αίτια:
- βαριά οικονοµική επιβάρυνση του πληθυσµού από την Εκκλησία
- προσπάθεια Γερµανών ηγεµόνων να απαλλαγούν από την παπική και
αυτοκρατορική επιρροή
• Αφορµή: 1515→ άδεια για µαζική πώληση συγχωροχαρτιών από τον Πάπα
Λέοντα Ι΄
• Αντίδραση: από τον µοναχό και Θεολόγο Μαρτίνο Λούθηρο
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Εκδήλωση της Μεταρρύθµισης
1517→ 95 θέσεις του Λούθηρου που καταδίκαζαν τα συγχωροχάρτια και
αµφισβητούσαν δογµατικά ζητήµατα
ο πάπας αφορίζει το Λούθηρο ως αιρετικό
ο Λούθηρος καίει τη βούλλα του αφορισµού του (1520)
ο αυτοκράτορας Κάρολος Ε΄ καλεί το Λούθηρο σε απολογία ενώπιον της ∆ίαιτας
ο Λούθηρος αρνείται να παρουσιαστεί και καταδικάζεται
Η επίδραση του κινήµατος
είχε κοινωνική, πολιτική και οικονοµική επίδραση
1529 η ∆ίαιτα καταδίκασε το Λουθηρανισµό και
οι γερµανοί ηγεµόνες διαµαρτυρήθηκαν για τη δίωξη των πεποιθήσεών τους→
προτεστάντες – διαµαρτυρόµενοι
1530→ Οµολογία της Αυγούστας→ υποβάλλονται οι βασικές αρχές του
λουθηρανισµού
η σύγκρουση έλαβε τη µορφή εµφυλίου πολέµου
1555→ Ειρήνη της Αυγούστας→ ο αυτοκράτορας αναγνωρίζει τη νοµιµότητα
του Λουθηρανισµού
η Γερµανία διαιρείται σε καθολικά – διαµαρτυρόµενα κράτη
δ. Η Αντιµεταρρύθµιση
Η καθολική εκκλησία αποφάσισε να αντιδράσει στη συρρίκνωση της επιρροής της
και χρησιµοποίησε:
• µοναχικά τάγµατα→ άσκηση προπαγάνδας
• ιερά εξέταση→ χρήση βασανιστηρίων και καύσης (autodafe) για καταστολή
µεταρρυθµιστικών ιδεών
• λογοκρισία→ ένα Συµβούλιο Λογοκριτίας συνέτασσε ένα κατάλογο
απαγορευµένων βιβλίων (Index Librorum Prohibitorum)
Η Σύνοδος του Τρέντο (1545-1563)
1545→ ανέλαβε την ηθικοπνευµατική ανασυγκρότηση και την αποσαφήνιση του
καθολικού δόγµατος
ε. Οι συνέπειες της Μεταρρύθµισης
• σήµανε το τέλος της θρησκευτικής ενότητας της Ευρώπης, η οποία
• χωρίστηκε σε τµήµατα µε διαφορετικό ιδεολογικοπολιτικό προσανατολισµό
34
36.
•
•
•
•
•
•
•
έναρξη διαδικασίας διαµόρφωσηςεθνικών ταυτοτήτων:
- β΄ µισό 16ου αιώνα η Γαλλία κλυδωνίζεται από θρησκευτικές διαµάχες – οι
βασιλείς προσπαθούν για την ενότητα της χώρας
- η καλβινιστική Ολλανδία αποσπάται από την καθολική Ισπανία
- 17ος αιώνας→ προσπάθεια γερµανών ηγεµόνων για επιβολή καθολικισµού→
Τριακονταετής πόλεµος
Αίτια επικράτησης µεταρρύθµισης - Καλβινισµού
δηµοκρατικό πνεύµα
ελευθερία ατοµικής δραστηριότητας
συνέβαλε σε ανάπτυξη κοινοβουλευτικού πολιτεύµατος – κεφαλαιοκρατικού
συστήµατος (Ολλανδία, Αγγλία, ΗΠΑ→ πρωτοστάτησαν σε πολιτειακές
µεταβολες ≠ Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία → σηµαντική υστέρηση) Η Γαλλία
χρειάστηκε την επανάσταση του 1789 για να ακολουθήσει την Αγγλική ανάπτυξη
Αποτελέσµατα µεταρρύθµισης
µεταβολές στην νοοτροπία και τις κοινωνικές σχέσεις
νέα ρεύµατα σε: επιστήµες, γράµµατα, τέχνες
διάδοση της παιδείας από καθολικούς και διαµαρτυρόµενους.
Οι συνέπειες της Μεταρρύθµισης και Αντιµεταρρύθµισης ήταν:
→Θρησκευτικές:
α) διάσπαση της ενότητας της Καθολικής Εκκλησίας
β) αµφισβήτηση του πρωτείου και του αλάθητου
γ) στηλίτευση των κριτηρίων επιλογής του ανώτερου κλήρου
δ) αναµόρφωση του κλήρου
ε) αναγνώριση της πρωταρχικότητας της πίστης και όχι των εξωτερικών τύπων
λατρείας
στ) στροφή προς τη µελέτη της Βίβλου ως µοναδικής πηγής της αλήθειας,
→Πολιτικοϊδεολογικές:
α) ανάπτυξη τοπικιστικού πνεύµατος και κοινοβουλευτισµού, κεφαλαιοκρατικού
συστήµατος και διεθνισµού (Καλβινισµός, Καθολικισµός)
β) διευκόλυνση διαδικασιών για διαµόρφωση εθνικής ταυτότητας
γ) αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις και στη νοοτροπία'
δ) επέκταση και βελτίωση της εκπαίδευσης,
→Πολιτιστικές:
α) δηµιουργία νέων δεδοµένων σε επιστήµη, γράµµατα και τέχνες
β) διάδοση της παιδείας από καθολικούς και µεταρρυθµιστές.
Ονόµατα, όροι και γεγονότα του κεφαλαίου
Συγχωροχάρτια, Μεταρρύθµιση, Μαρτίνος Λούθηρος, θέσεις, βούλλα, Κάρολος Ε΄,
∆ίαιτα, Λουθηρανισµός, προτεστάντες – διαµαρτυρόµενοι, Οµολογία της Αυγούστας,
Ειρήνη της Αυγούστας, µοναχικά τάγµατα, Ιερά Εξέταση, λογοκρισία, Συµβούλιο
Λογοκρισίας, κατάλογος απαγορευµένων βιβλίων, Σύνοδος του Τρέντο, Καλβινισµός
8. Ο πολιτισµός της Αναγέννησης
γ. Η τέχνη της Αναγέννησης
1. Το Κουατροτσέντο
35
37.
Έτσι ονοµάστηκε στηνιστορία της τέχνης ο 15ος αιώνας (1401-1500)
στην αρχιτεκτονική εµφανίζονται νέες τάσεις µε κυριότερους τους:
- Μπρουνελέσκι→ τρούλος του ναού της Παναγίας των Λουλουδιών
- Αλµπέρτι→ ανάκτορα και ναοί στη Φλωρεντία και αλλού
• στη γλυπτική:
- Λορέντσο Γκιλµπέρτι→ παραστάσεις στο Βαπτιστήριο της Φλωρεντίας
- Ντονατέλλο→ συνδυάζει την απλότητα των αρχαίων µε το ρεαλισµό και τη
θρησκευτικότητα του µεσαίωνα
• στη ζωγραφική:
- Φρα Αντζέλικο→ απόδοση θρησκευτικών θεµάτων
- Μποτιτσέλι→ εµπνέεται από τη θρησκεία και τη µυθολογία, εκφράζει το
ανθρωπιστικό πνεύµα της φλωρεντινής Ακαδηµίας→ Γέννηση της
Αφροδίτης – Αλληγορία της Άνοιξης
•
•
2. Οι µεγάλοι καλλιτέχνες της Αναγέννησης
Αρχιτεκτονική
• Έντονα επηρεασµένη από την κλασική
• Κυριότερα χαρακτηριστικά:
- ακρίβεια αναλογιών
- αρµονία
• χρήση αρχιτεκτονικών στοιχείων της αρχαιότητας (αετώµατα, µετόπες,
ζωφόρους, κιονόκρανα)
• κυριότεροι εκπρόσωποι:
- Μπραµάντε→ σχεδίασε το ναό του Αγίου Πέτρου στη Ρώµη
- Μιχαήλ Άγγελος→ τον αποπεράτωσε
- Ανδρέας Παλλάντιο→ έλυσε αρχιτεκτονικά προβλήµατα→ 2ος όροφος στα
κτήρια
•
•
•
•
•
•
•
•
Γλυπτική –Ζωγραφική
Επικρατεί η απεικόνιση του γυµνού σώµατος
θεµατολογία: Βίβλος, µυθολογία, ιστορία
οι προσωπογραφίες ενσωµατώνονται στο τοπίο→ ανθρωποκεντρισµός
αναγέννησης
χρήση λαδιού→ τα έργα γίνονται φωτεινότερα
εφαρµογή προοπτικής→ απόδοση τρίτης διάστασης
κορυφαίοι εκπρόσωποι της Αναγέννησης:
- Λεονάρντο Ντα Βίντσι→ καθολικός άνθρωπος, ασχολήθηκε µε πολλούς
τοµείς της τέχνης και της επιστήµης→ Τζοκόντα, ο Μυστικός ∆είπνος, η
Παρθένος των βράχων
- Μιχαήλ Άγγελος→ ∆ευτέρα Παρουσία στην Capella Sixtina→ εκφράζει την
πάλη του πνεύµατος εναντίον του θανάτου
- Ραφαήλ Σάντι→ ακρίβεια στο σχέδιο, αρµονία γραµµών, λεπτότητα
χρωµάτων→ Η Σχολή των Αθηνών, Ο Παρνασσός, Μαντόνες
- Τιτσιάνο→ θεµατολογία: Βίβλος και µυθολογία, µεγάλος προσωπογράφος
Κίνηµα του Μανιερισµού
Χαρακτηρίζεται από:
- στοιχεία εκζήτησης
- ανορθόδοξη έκφραση χρωµάτων, έκφρασης, προοπτικής
36
38.
στο Μανιερισµό ανήκειο Έλληνας ∆οµήνικος Θεοτοκόπουλος El Greco:
- έζησε στην Ισπανία
- το έργο του περικλείει: βυζαντινή αγιογραφία, αναγεννησιακή τεχνοτροπία,
µυστικισµό, πάθος, δύναµη, δραµατικότητα
- θέµατα: θρησκευτικά, τοπία, προσωπογραφίες
- πρωταρχικό µέληµά του→ η έκφραση, γι’ αυτό
- θεωρείται πρόδροµος του εξπρεσιονισµού
• Γερµανία→ διακρίνεται ο Άλµπρεχτ Ντύρερ
• Κάτω Χώρες→ τάσεις ρεαλιστικές
• Πρωτότυποι δηµιουργοί:
- Ιερώνυµος Μπος→ θέµατα φανταστικά, συµβολικά, παράξενες αλλόκοτες
εφιαλτικές µορφές
- Πήτερ Μπρέγκελ→ αποδίδει µε ιδιαίτερο τρόπο σκηνές από την καθηµερινή
ζωή των αγροτών
•
•
•
•
•
Μουσική
Πριν από το 1500 η µουσική ήταν µονοφωνική
Η σύγχρνοη µουσική γραφή γεννήθηκε στην Ιταλία
Το εκκλησιαστικό όργανο έπαιξε σηµαντικό ρόλο
1600→ α΄ µελόδραµα→ εγκαινιάζει νέο είδος το λυρικό µουσικό θέατρο
Ονόµατα και όροι του κεφαλαίου
Κουατροτσέντο, Μπρουνελέσκι, Αλµπέρτι, Λορέντσο Γκιλµπέρτι, Ντονατέλλο, Φρα
Αντζέλικο, Μποτιτσέλι, Μπραµάντε, Μιχαήλ Άγγελος, Ανδρέας Παλλάντιο,
Ιερώνυµος Μπος Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Ραφαήλ Σάντι, Τιτσιάνο, Μανιερισµός,
∆οµήνικος Θεοτοκόπουλος (El Greco), Άλµπρεχτ Ντύρερ, Ιερώνυµος Μπος, Πήτερ
Μπρέγκελ, µελόδραµα, λυρικό µουσικό θέατρο
37
