3. 1. Ο συγκεντρωτισμός της εξουσίας
2. Η κυριαρχία της αστικής αριστοκρατίας
3. Η βαθμιαία αναδιοργάνωση του στρατού –
ανακοπή των αραβικών εισβολών
4. Η παρουσία μεγάλων στρατηγών –
αυτοκρατόρων: Νικηφόρος Υωκάς, Ιωάννης Α΄
Σζιμισκή, Βασίλειος Β΄
5. Η κεντρική εξουσία προστατεύει την αγροτική
κοινότητα από τις αρπακτικές διαθέσεις των
αριστοκρατικών γενών

4.  ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟ΢
 ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΗ΢ ΠΑΙΔΕΙΑ΢
΢ΣΡΑΣΙΩΣΙΚΕ΢ ΕΠΙΣΤΧΙΕ΢ ΚΑΣΑ ΣΩΝ
ΑΡΑΒΩΝ
ΕΠΕΚΣΑ΢Η ΣΗ΢ ΠΟΛΙΣΙΚΗ΢ ΕΠΙΡΡΟΗ΢
ΜΕ΢Ω ΙΕΡΑΠΟ΢ΣΟΛΩΝ

5. ΢την κορυφή της πυραμίδας των αξιωμάτων του βυζαντινού
κράτους βρίσκεται ο αυτοκράτορας.
΢την εικόνα, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ' (842-867).
Λεπτομέρεια μικρογραφίας από το Χρονικό του Ιωάννη
Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου αιώνα.

6. ΢ημαντική νίκη του στρατηγού του θέματος των Θρακησίων
Πετρωνά στο Αβυσιανό της Μικράς Ασίας στα 863 επί των Aράβων, καθώς
εγκαινιάζεται η περίοδος του επιθετικού πολέμου των Bυζαντινών στη
Mικρά Aσία. ΢την εικόνα, σύγκρουση Βυζαντινών-Αράβων.
Mικρογραφία από το Xρονικό του Iωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου αρχές-
13ου αιώνα.

7. Ρωσία (μετά το 860):
 Πρώτες ιεραποστολές
Μοραβία (863):
 Ηγεμόνας: ο Ρατισλάβος
 Ιεραπόστολοι: Κων/νος-Κύριλλος & Μεθόδιος
 Επινόηση του γλαγολιτικού αλφαβήτου
 Μετάφραση της Αγίας Γραφής
 Κήρυγμα στη σλαβονική γλώσσα
 Απαρχή της εθνικής φιλολογίας των ΢λάβων
Βουλγαρία (864):
 Ηγεμόνας: ο Βόρης
 Αστραπιαία επέμβαση  ένταξη στη σφαίρα
επιρροής του Βυζαντίου
 Βάπτιση του βούλγαρου βασιλιά

8. Ο εκχριστιανισμός των ΢λάβων ανατέθηκε στους δύο
θεσσαλονικείς αδελφούς Kύριλλο και Μεθόδιο.
΢την εικόνα ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος.
Λεπτομέρεια από τοιχογραφία του 11ου αιώνα από την Κρύπτη
του Αγίου Κλήμεντα στη Ρώμη

9.  Πεδίο αντιπαράθεσης: η Εκκλησία της Βουλγαρίας
 Η Ρώμη προσπαθεί να διεισδύσει εκμεταλλευόμενη
τη δυσαρέσκεια του Βόρη.
 Άμεση αντίδραση του Πατριάρχη Υώτιου.
Κατηγορίες για δογματικές καινοτομίες: filioque
 Αναθεματισμός του Πάπα Νικολάου (867)  Πρώτο
΢χίσμα
 Τπαγωγή της Βουλγαρικής Εκκλησίας στο
Πατριαρχείο Κων/πολης

10. Ο ιδρυτής της Μακεδονικής δυναστείας, αυτοκράτορας
Βασίλειος Α' (867-886).
Μικρογραφία από το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-
αρχές 13ου αιώνα.

11. Α. Δημογραφικά δεδομένα
9ος αι. Αύξηση της αγροτική παραγωγής 
Δημογραφική ανάκαμψη
10ος αι. Τποχώρηση επιδημιών, εσωτερική
μετανάστευση  νέα αύξηση του πληθυσμού

12. Β. Οικονομικά δεδομένα
10ος αι.: Αναζωογόνηση του εμπορίου και της
βιοτεχνίας
1) Η Κωνσταντινούπολη αποτελεί κομβικό
σημείο των μεγάλων εμπορικών δρόμων.
2) Ανάκτηση Κύπρου, Κρήτης και βόρειας
΢υρίας  Όλες οι μεγάλες χερσαίες και
θαλάσσιες μεσογειακές αρτηρίες είναι υπό
βυζαντινό έλεγχο.

13. Nαυμαχία Bυζαντινών-Aράβων.
Mικρογραφία από χειρόγραφο, 11ος αιώνας.

14. Βιοτεχνικές δραστηριότητες, όπως αυτή της
επεξεργασίας υφασμάτων, αναπτύχθηκαν στις
βυζαντινές πόλεις. ΢την εικόνα, παράσταση
εργαστηρίου υφαντικής.

15. 10ος – 11ος αι.: Η ανάπτυξη των αστικών
επαγγελμάτων. Η εμφάνιση των συντεχνιών.
Σα αστικά, εμποροβιοτεχνικά
κυρίως, επαγγέλματα είναι οργανωμένα σε
προνομιούχα σωματεία, τα συστήματα
(συντεχνίες) η λειτουργία των οποίων διέπεται
από αυστηρούς κανόνες.

16. Κωνσταντινούπολη (τέλη 10ου αι. – 11ος αι.)
1. Αυτοκράτορας
2. Η ανώτερη αριστοκρατία
Η αριστοκρατία της γης και η
αριστοκρατία των αξιωμάτων (παλατιανή
– αστική) συνδέονται με επιγαμίες και
ενοποιούνται.
Οι βασιλικοί: στρατιωτικά, πολιτικά
αξιώματα, οικονομική και κοινωνική
κυριαρχία.

17. ΢την εικόνα, το στέμμα του αυτοκράτορα
Κωνσταντίνου Θ' Μονομάχου (1042-1055).

18. Οι πολίτες με ευγενική καταγωγή ανήκαν στο ανώτερο
στρώμα της βυζαντινής κοινωνίας και καταλάμβαναν
σημαντικά αξιώματα.
΢την εικόνα, αξιωματούχοι της αυλής.

19. 3. Η μεσαία τάξη
 πηγή της αναμφισβήτητης ευημερίας
του Βυζαντίου.
 τολμηροί μεγαλέμποροι που
επιχειρούσαν μακρινά ταξίδια για να
εμπορευτούν τα πολύτιμα προϊόντα της
Ανατολής.
 ενεργή συμμετοχή στην πολιτική ζωή
της αυτοκρατορίας, ενώ τα μέλη της έγιναν
δεκτά στο σώμα της ΢υγκλήτου.
4. Οι λαϊκές τάξεις

20. Σο βυζαντινό χωρίον
1) Ο ιερέας,
που διαθέτει αδιαμφισβήτητο ηθικό κύρος
2) Οι δυνατοί
 Κατέχουν τη μεγαλύτερη οικονομική
δύναμη.
 Ζουν συχνά, κάπως απόμερα από το
χωριό.
 Είναι αντίθετοι με το «αλληλέγγυον».

21. Ο μοναστικός και ο κοσμικός κλήρος αποτελεί ένα
σημαντικότμήμα της βυζαντινής κοινωνίας.
΢την εικόνα, κληρικοί.

22. 3) Οι ελεύθεροι μικροϊδιοκτήτες
Από τα τέλη του 8ου αι., οι
μικροκαλλιεργητές, υπερφορτωμένοι από
τους φόρους, προτιμούν να παραχωρήσουν
τους κλήρους τους και να γίνουν πάροικοι
των δυνατών, παραιτούμενοι εκούσια από μια
οδυνηρή ελευθερία. Ο φόρος των γεωργών
που εγκατέλειπαν επιβάρυνε τους γείτονες, οι
οποίοι τρέπονταν και αυτοί σε φυγή.
4) Οι δούλοι

23. Tο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είναι ελεύθεροι
καλλιεργητές που έχουν στην κατοχή τους μικρές εκτάσεις γης.
Στην εικόνα, σκηνή οργώματος. Λεπτομέρεια μικρογραφίας
χειρογράφου, 11ος αιώνας.

24. Η βαριά φορολογία ήταν μια από τις αιτίες που
δυσκόλευαν τη ζωή των μικροκαλλιεργητών.
΢την εικόνα, φτωχοί μικροκαλλιεργητές εκθέτουν τα
προβλήματά τους στο Γρηγόριο το Θεολόγο.
Λεπτομέρεια από μικρογραφία χειρογράφου, 12ος αιώνας.

25. Α.Η διοίκηση
Η θεματική διοίκηση εξαπλώνεται (βλ. χάρτη σελ.
40 – χάρτη φωτοτυπίας)  απλούστευση στην επαρχιακή
πολιτική διοίκηση.
Αντίθετα
Η κεντρική κρατική διοίκηση γίνεται συνεχώς
περισσότερο πολύπλοκη: νέες
υπηρεσίες, γραφειοκρατία, απόλυτος συγκεντρωτισμός.
Ο ρόλος του αυτοκράτορα:
Ο αυτοκράτορας, εκλεκτός του Θεού και
προστατευόμενος της Θείας Πρόνοιας, η κεφαλή της
δημόσιας διοίκησης, αρχηγός του στρατού, ανώτατος
δικαστής και μοναδικός νομοθέτης, προστάτης της
Εκκλησίας και φύλακας της Ορθοδοξίας.

27. Οι κρατικοί αξιωματούχοι που αποτελούσαν την
κεντρική και την επαρχιακή διοίκηση δεν ήταν όλοι μεταξύ
τους ίσοι. Οι κατώτεροι υπάλληλοι της κρατικής μηχανής
άνηκαν στη μεσαία τάξη. ΢την εικόνα, παράσταση γραφέα

28. Β. Οι σχέσεις του Κράτους – Εκκλησίας
Δύο απόψεις:
1) Σο κράτος υπέταξε τη Βυζαντινή Εκκλησία
και οι πατριάρχες μεταβλήθηκαν σε όργανα των
εκάστοτε αυτοκρατόρων.
2) Περιορίστηκε η αυτοκρατορική εξουσία στο
θρησκευτικό τομέα, ενώ το κύρος του Πατριάρχη και της
Εκκλησίας ενισχυόταν διαρκώς.
Αναγκαίες επισημάνσεις:
 ΢ημαντικός παράγοντας η ισχυρή ή αδύναμη
προσωπικότητα αυτοκράτορα ή Πατριάρχη.
 Δύο περίοδοι στις σχέσεις: α) ως τα μέσα του 10ου αι.
κυριαρχία του αυτοκράτορα, β) μετά τα μέσα του 10ου αι.
το κύρος και η ανεξαρτησία του Πατριάχη ενισχύονται.

29. Γ. Η νομοθεσία
Με τα αξιόλογα νομοθετήματα της
Μακεδονικής Δυναστείας επιδιώχθηκε συνειδητά η
απομάκρυνση από το Δίκαιο των Εικονομάχων και η
επιστροφή στο Ρωμαϊκό Δίκαιο, με προσαρμογές όμως
που υπαγόρευαν τα νέα κοινωνικά και πολιτικά
δεδομένα.