Παρουσίαση των κύριων σημείων κάθε ενότητας του Κεφαλαίου 3

1. κεφάλαιο 3
ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΩΣ ΤΗΝ
ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ
ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ (1054-1204)

2. Εισαγωγικά
• Μεγάλες ανακατατάξεις
• ανάπτυξη της μεγάλης γαιοκτησίας
• εντεινόμενη οικονομική διείσδυση των Ιταλών στη
βυζαντινή επικράτεια
• Προσπάθεια ανασυγκρότησης από Κομνηνούς
• Η δυναστεία των Αγγέλων δεν ανέκοψε την καθοδική
πορεία
• Ανεπανόρθωτες καταστροφές και απώλειες στην
εξωτερική πολιτική
2

3. Οι δυναστείες αυτοκρατόρων
ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ
• Μιχαήλ ΣΤ'1056-1057
• Ισαάκιος Α' Κομνηνός
1057-1059
Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΔΟΥΚΩΝ
• Κωνσταντίνος Ι' Δούκας1059-
1067
• Ρωμανός Δ' Διογένης1067-1071
• Μιχαήλ Ζ' Δούκας1071-1078
• Νικηφόρος Γ' Βοτανειάτης.1078-
1081
3
Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ
•Αλέξιος Α'1081-1118
•Ιωάννης Β'1118-1143
•Μανουήλ Α'1143-1180
•Αλέξιος Β'1180-1183
•Ανδρόνικος Α'1183-1185
Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ
•Αλέξιος Γ'1195-1203
•Ισαάκιος Β' (δεύτερη
βασιλεία)
•Και Αλέξιος Δ'1203-1204
•Αλέξιος Ε' Μούρτζουφλος1204

4. 1. Εσωτερική κρίση και εξωτερικοί κίνδυνοι
(1054-1081)
α. Πολιτική αστάθεια και οικονομικά προβλήματα
• Πολιτική αστάθεια μετά το θάνατο του Βασιλείου του Β (1025)
• Η παράταξη των πολιτικών και η στρατιωτική αριστοκρατία
επέβαλαν εκ περιτροπής τον δικό τους αυτοκράτορα
• Δυναμική ανάμειξη της εκκλησίας κυρίως επί Μιχαήλ Κηρουλάριου
Συνέπειες της πολιτικής αστάθειας
1. Εφαρμογή συστήματος εκμίσθωσης των φόρων
2. Εξαγορά αξιωμάτων
3. Περικοπή στρατιωτικών δαπανών
4. Αύξηση παροχών προς Αυλή, Εκκλησία, γειτονικούς λαούς
4

5. β. Εξωτερικά προβλήματα. Η μάχη τον Ματζικέρτ (1071)
• Ισχυρό πλήγμα σε άμυνα Ιταλίας, Βαλκανικής και Ανατολής
• Σελτζούκοι Τούρκοι: απόγονοι του φύλαρχου Σελτζούκ , ταχύτατα
εξώθησαν Άραβες από Εγγύς Ανατολή
• Ρωμανός Δ΄ο Διογένης προσπάθησε να ανακόψει την πορεία τους
• Μάχη του Ματζικέρτ, 1071 .
1. Βυζαντινός στρατός αποδεκατίστηκε
2. Διογένης αιχμαλωτίστηκε,
3. συνήψε ειρήνη κι ελευθερώθηκε
4. Επέστρεψε Κων/λη και εξοντώθηκε
5. Η Τούρκοι ακύρωσαν την συνθήκη
Σημασία : η ήττα των Βυζαντινών στο Ματζικέρτ
μετατράπηκε σε συμφορά, αφού μέσα σε μια δεκαετία οι
Τούρκοι κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Μ. Ασίας.
5

6. Ο στρατός του Ρωμανού Δ'Διογένη
• Ο Αυτοκράτορας ξεκίνησε για την εκστρατεία βιαστικά, με στρατό που δεν άρμοζε σε
αυτοκράτορα των Ρωμαίων, αλλά που ήταν χαρακτηριστικός των καιρών: τον
αποτελούσαν Βούλγαροι, Ούζοι και άλλοι ξένοι που έτυχε να βρίσκονται εκεί, καθώς
επίσης και Φράγκοι και Βαράγγοι. Όλοι αυτοί πήραν την αυτοκρατορική εντολή να πάνε
στη Φρυγία, που βρίσκεται στο θέμα Ανατολικόν, και όπου έβλεπε κανείς το απίθανο αυτό
θέαμα: οι περίφημοι στρατιώτες των Ρωμαίων, που είχαν υποτάξει Ανατολή και Δύση,
δεν ήταν παρά λίγοι άνδρες, τσακισμένοι από τη φτώχεια και το άγχος και άοπλοι...
Επειδή για πολλά χρόνια κανένας αυτοκράτορας δεν είχε επιχειρήσει εκστρατείες, οι
στρατιώτες ήταν άσχετοι και άχρηστοι, και στερημένοι από μισθό και τις
συνηθισμένες προμήθειες. Ήταν δειλοί και φυγόμαχοι και φαίνονταν ανίκανοι για
οποιαδήποτε γενναία πράξη ...Σε αντίθεση οι στρατιώτες του εχθρού ήταν
τολμηροί, επίμονοι, πεπειραμένοι και γενικά κατάλληλοι για πόλεμο.
• Γεώργιος Κεδρηνός , II, 668-669, στο : Σπ. Βρυώνης, Η παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού της Μικρός Ασίας και η διαδικασία
του εξισλαμισμού (11ος- 15ος αι.), μετ. Κ. Γαλαταριώτου, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1996, 82.
• Γιατί ηττήθηκε στο Ματζικέρτ ο ικανός στρατιωτικός και αυτοκράτορας Ρωμανός Δ' Διογένης (σχετικό παράθεμα);
6

7. 7
Δίπτυχο σε ελεφαντόδοτη πλάκα με τον
Ρωμανό Δ' Διογένη και τη σύζυγό του Ευδοκία
Μακρεμβολίτου, Εθνική Βιβλιοθήκη Γαλλίας.

8. 8
Ο Αλπ Αρσλάν εξευτελίζει τον Ρωμανό
Διογένη (γαλλική μινιατούρα του 15ου αι.)
Όταν παρουσιάστηκε ο
αιχμάλωτος Ρωμανός Δ' μπροστά
στον Αλπ Αρσλάν, ο δεύτερος δεν πίστευε
ότι αυτός ο γεμάτος αίματα και
σακατεμένος άνδρας, ήταν πράγματι ο
παντοδύναμος Βυζαντινός Αυτοκράτορας.
Μετά την επαλήθευση των στοιχείων του
αυτοκράτορα, ένας διάλογος έγινε ο
οποίος έμεινε στην ιστορία:
Αλπ Αρσλάν: "Τι θα έκανες, αν ήμουν εγώ
δικός σου αιχμάλωτος;"
Ρωμανός: "Θα σε σκότωνα, ή μάλλον θα
σε εξέθετα στους δρόμους της
Κωνσταντινούπολης."
Αλπ Αρσλάν: "Η τιμωρία μου είναι πολύ
χειρότερη... Σε αφήνω ελεύθερο..."

9. 9
• Ο αυτοκράτορας απελευθερώθηκε μετά την υπογραφή της συμφωνίας και
την καταβολή λύτρων και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου
τυφλώθηκε από το μανιασμένο πλήθος, υποκινούμενο από τον επόμενο
αυτοκράτορα Μιχαήλ Δούκα, πολιτικό αντίπαλο του Ρωμανού. Στην
συνέχεια εξορίσθηκε στην νήσο Πρώτη της Προποντίδας, όπου και πέθανε
το 1072 μ.Χ., από τα τραύματά του, σε ηλικία 49 ετών.
• Η προώθηση και η εγκατάσταση των Τούρκων στη Μικρά Ασία είχε και
άλλες προεκτάσεις. Η μάχη στο Μαντζικέρτ το 1071 θεωρείται σημαντικό
ορόσημο της ιστορίας, επειδή οδήγησε σε δύο μεγάλης σημασίας
διαδικασίες: τη βαθμιαία εγκατάσταση των Τούρκων στη Μικρά Ασία και,
κατά συνέπεια, στον εξισλαμισμό των περιοχών αυτών, ενώ παράλληλα
σηματοδότησε την αρχή της βυζαντινής επιθυμίας και προθυμίας να
«ανοιχτούν» τα εδάφη της αυτοκρατορίας στις δυτικές ευρωπαικές
δυνάμεις προκειμένου να απελευθερωθούν από τους απίστους,
διανοίγοντας είκοσι πέντε χρόνια αργότερα το δρόμο για τους
Σταυροφόρους.
•

10. 10
Η μάχη του Μαντζικέρτ από
γαλλική μινιατούρα του 15ου
αιώνα, στην οποία οι
πολεμιστές απεικονίζονται με
δυτικό οπλισμό και ρουχισμό

11. • Ο Αλπ Αρσλάν τιμά τον αιχμάλωτο Ρωμανό Δ΄
Ο αρχηγός των Σελτζούκων Τούρκων Αλπ Αρσλάν, μετά
τη μάχη του Ματζικέρτ φέρθηκε στον αιχμάλωτο
αυτοκράτορα Ρωμανό Δ΄ με την καλοσύνη που μόνον
οι γενναίοι διαθέτουν. Τον κάλεσε στο γεύμα και του
είπε:
«Μη φοβάσαι, δε θα πάθεις κανένα κακό. Θα τιμηθείς
όπως αξίζει στη βασιλική σου μεγαλειότητα. Γιατί
πιστεύω πως είναι ανόητος ο άνθρωπος εκείνος που δε
συλλογίζεται ότι η τύχη μεταβάλλεται και δε σέβεται τις
συμφορές των άλλων».
Και, τηρώντας το λόγο του, τον ελευθέρωσε μαζί με
τους άνδρες της φρουράς του και υπέγραψε συνθήκη
ειρήνης μαζί του.
Μ. Ψελλός, Χρονογραφία
11

12. 12

13. 13

14. 14

15. 15
Η μεγάλη αυτοκρατορία των Σελτζούκων το

16. Το τούρκικο υπουργείο Νεολαίας και Αθλητισμού, αποφάσισε να οργανώσει μια μεγάλη γιορτή για
την 942η επέτειο από την μάχη του Μαντζικέρτ. Για τον εορτασμό αυτό θα συγκεντρωθούν στην
πεδιάδα του Μαντζικέρτ, 1071 νέοι ονόματι Αλπαρσλάν. Το τούρκικο υπουργείο στις 26 Αυγούστου,
με χιλιάδες νέους θα ξαναζωντανέψει στην πεδιάδα του Μαντζικέρτ, την ομώνυμη μάχη. Οι εργασίες
για το γιγάντιο σχέδιο έχουν ολοκληρωθεί. Το υπουργείο μάλιστα για να μπορέσουν οι νέοι να
μείνουν στην πεδιάδα παρήγγειλε από το Κιργιζιστάν 71 σκηνές. Αύγουστος 2013
16

17. Σελτζούκοι Τούρκοι ή Τούρκοι του Ικονίου
• Το πρώτο τουρκικό φύλο που ξεκινώντας από τις πεδιάδες του
Τουρκεστάν διέσχισε την Περσία και έφθασε μέχρι τα παράλια
του Αιγαίου και του Ελλήσποντου, όπου ίδρυσε ένα ισχυρό
κράτος με κέντρο το Ικόνιο (11ος αιώνας).
• Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 13ου αιώνα το κράτος γνώρισε
αξιοσημείωτη ευημερία.
• Μετά την ήττα από τους Μογγόλους το 1243 το κράτος των
Σελτζουκιδών βρισκόταν σε αναταραχή ως τις αρχές του 14ου
αιώνα, όταν διαλύθηκε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.
• Ιδρύθηκαν τότε στην πρώην επικράτεια των Σελτζούκων μικρά
τουρκικά εμιράτα, όπως του Καραμάν, του Τζερμιγιάν, του
Μεντεσί, του Αϊδινίου, του Σαρουχάν, του Καρασί και του Οσμάν.
Το τελευταίο επρόκειτο να καταλύσει έναν αιώνα περίπου
αργότερα τη βυζαντινή αυτοκρατορία.
Πηγή: ΙΜΕ
17

18. γ. Άλλα εξωτερικά και εσωτερικά προβλήματα
Στο εξωτερικό
• ο ηγέτης των Νορμανδών Ροβέρτος Γυισκάρδος κατέλαβε τις
τελευταίες βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία
• η βυζαντινή επικυριαρχία άρχισε να κλονίζεται στις ακτές της
Αδριατικής και στο Δούναβη
Στο εσωτερικό
• η οικονομική κρίση εντάθηκε
• Οι τιμές του ψωμιού και των άλλων βασικών καταναλωτικών
αγαθών εκτοξεύθηκαν στα ύψη
• ξέσπασε αιματηρή λαϊκή εξέγερση κατά των υπευθύνων της
οικονομικής πολιτικής
• Τέλος της οικονομικής κρίσης με ενθρόνιση του Ιωάννη
Κομνηνού 1081
18

19. 19
Ροβέρτος Γυισκάρδος (Robert
Guiscard 1015-1085): Νορμανδός
τυχοδιώκτης, που φημιζόταν για
την ανδρεία και ευφυία του. Το
1081 αποβιβάστηκε στην Ήπειρο με
στρατιά Νορμανδών (Κελτών και
Λατίνων) με βλέψεις ακόμα και
στην ίδια την Κων/πολη. (Αφορμή
στάθηκε η εκθρόνιση του
συμπεθέρου τού Γυισκάρδου,
Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα και ο εγκλεισμός
σε μοναστήρι της κόρης
του Ελένης, μνηστής του Κων/νου
Δούκα, τον οποίο αργότερα
μνηστεύτηκε η Άννα Κομνηνή). Ο
Ροβέρτος, επισκιάζοντας τα οκτώ
αδέλφια του, ανακηρύχθηκε το
1057 ηγεμόνας Λογγοβαρδίας με
πρωτεύουσα το
Μπάρι, καταλύοντας την εξουσία
του Βυζαντίου στην Κάτω Ιταλία.
Πέθανε στην Κεφαλονιά το 1085,
από επιδημία που ενέσκηψε στο
στράτευμά του.

20. 2. Η εσωτερική πολιτική των Κομνηνών
Η Διοίκηση
• Αυξήθηκε ο αριθμός των
αξιωμάτων
• Η γραφειοκρατία λιγότερο
άκαμπτη
• Αυξήθηκε ο αριθμός των θεμάτων
*άρα μειώθηκε η έκταση και η
σημασία τους
20

21. Η Οικονομία
• Ο Αλέξιος Α Κομνηνός δεν επιδίωξε νομισματική
σταθερότητα
• Eκμεταλλεύτηκε την συνεχή υποτίμηση του νομίσματος
λόγω νόθευσης
• Οι φόροι όμως καταβάλλονταν σε νομίσματα πλήρους
αξίας
• Άρα αυξήθηκε η φορολογία
• οι φορολογούμενοι επιβαρύνθηκαν με υποχρεωτική
προσφορά εργασίας σε έργα οδοποιίας, σε κατασκευές
γεφυρών κ.ά
• Η θέση του λαού και των αγροτών επιδεινώνονταν από
την απληστία των ιδιωτών που εισέπρατταν τους
φόρους για λογαριασμό του κράτους.
21

22. Β. Ο στρατός και ο θεσμός της πρόνοιας
• Ο βυζαντινός στρατός στελεχώνεται από μισθοφόρους και (κυρίως)
προνοιάριους
22
Εκείνοι στους οποίους ο αυτοκράτορας παραχωρούσε
αγροτικές εκτάσεις ή το δικαίωμα είσπραξης φόρων με
αντάλλαγμα στρατιωτικές υπηρεσίες.
Ήταν έφιπποι πολεμιστές , που συμμετείχαν στον πόλεμο
επικεφαλής ομάδας αντίστοιχης προς την έκταση της πρόνοιας
που τους είχε παραχωρηθεί.
Πρόνοια, Σύστημα, βάσει του οποίου ο αυτοκράτορας
παραχωρούσε έκταση γης, με τα εισοδήματά της σε
ένα ισχυρό πρόσωπο, το οποίο από την πλευρά του
αναλάμβανε ορισμένες υποχρεώσεις έναντι του
αυτοκράτορα

23. Μπορούμε να πούμε ότι οι πρόνοιες είναι
φεουδαρχία ;
Ο θεσμός της πρόνοιας
παρουσιάζει κάποιες ομοιότητες
με θεσμούς της φεουδαρχίας,
για την οποία έχει ήδη γίνει
λόγος. Σε καμία περίπτωση όμως
δεν μπορεί να γίνει λόγος για
ταύτιση των δύο συστημάτων.
23

24. Η θέση του στρατού στα χρόνια των
Κομνηνών ;
• ο στρατός έγινε η κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο
• ζούσε εις βάρος του εξαθλιωμένου πληθυσμού
• πολλοί έσπευδαν να καταταγούν στο στρατό σε
αντίθεση με παλαιότερες εποχές, που τον
απέφευγαν και προτιμούσαν άλλα
επαγγέλματα.
24
Χρυσό νόμισμα του Μανουήλ Α' Κομνηνού ("μανουελάτο") (Αθήνα,
Νομισματικό Μουσείο).

25. γ. Η προσπάθεια για μεταρρύθμιση
• Για τον αγροτικό κόσμο μόνο ένας από τους Κομνηνούς
ενδιαφέρθηκε, ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Α‘
• προσπάθησε να προστατεύσει τους χωρικούς από τις καταχρήσεις
των δυνατών
• Αγωνίστηκε να εξαλείψει τη διαφθορά και τις καταχρήσεις στη
δημόσια διοίκηση
Αλλά
• Η χρήση βίας > αμαύρωσε την κοινωνική του πολιτική
• η βασιλεία του εξελίχθηκε σε τυραννία
• Ο λαός αγανάκτησε
• Το πρόγραμμα απέτυχε
• Οι σχέσεις του Βυζαντίου με τη Δύση επιδεινώθηκαν, η Δύση
επιθετική προς το Βυζάντιο
25

26. 5. Οικονομικές μεταβολές στη Δυτική Ευρώπη
α. Ο πληθυσμός και η γεωργία
μέσα 11ου αιώνα ενδείξεις σταδιακής και ανερχόμενης
ακμής
 Ο πληθυσμός αυξάνεται
 οι καλλιεργούμενες εκτάσεις επεκτείνονται με
εκχερσώσεις και αποξηράνσεις
 ζωντανεύουν το εμπόριο και η βιοτεχνία
 ιδρύονται νέες πόλεις
 Το χρήμα χρησιμοποιείται και πάλι στις συναλλαγές.
26

27. Πώς εκφράζεται η Γεωργική Επανάσταση;
• με την αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων και της
συγκομιδής
• με τεχνολογικές καινοτομίες, όπως είναι το τροχοφόρο
άροτρο και η τετράτροχη άμαξα
• Η έλλειψη λιπάσματος επιβάλλει την τριζωνική
καλλιέργεια
Επιτυγχάνεται έτσι
 καλύτερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του αγρού
 και ο πληθυσμός εξασφαλίζει περισσότερη και
καλύτερης ποιότητας τροφή.
27

28. Αποτέλεσμα των μεταβολών
• πραγματοποίηση του αγροτικού
εποικισμού
• σχηματισμός αστικών κοινοτήτων.
28
Εμπορικός δρόμος
μεσαιωνικής πόλης.
Μικρογραφία σε
χειρόγραφο του 15ου αι.

29. γ. Το εμπόριο
• το αγροτικό πλεόνασμα διατίθεται στις πόλεις άρα
εμπορική άνθιση!
• Πότε ; Μέσα 11ου αλλά και 12ο αιώνα
• εμπόριο με ευρεία ακτίνα δράσης
Αναπτύσσεται κατά μήκος των οδικών αξόνων
που συνδέουν τα έσχατα σημεία της
Χριστιανοσύνης
άλλοι δρόμοι κατευθύνονται προς τα μεγάλα
μουσουλμανικά και βυζαντινά κέντρα της
Μεσογείου.
29

30. 30

31. • Εμπορικά κέντρα
1. Ιταλικές ναυτικές πόλεις
2. Βορράς  Βρέμη και Μπρυζ
• Προέλευση εμπόρων
 εβραίοι και χριστιανοί έμποροι από τη Βενετία και την Πράγα
(δούλοι , προϊόντα πολυτελείας, καταναλωτικά αγαθά)
• Μέσα μεταφοράς
 Ξηρά  μεγάλες τετράτροχες άμαξες ή καραβάνια ημιόνων
 Θάλασσα  γαλέρες και κόγκες (τύπος πλοίων του Βορρά)
περί το 1200 καθιερώνεται η χρήση της πυξίδας και του
πρυμναίου πηδαλίου
31

32. 32
Τεχνολογικές καινοτομίες στο
Μεσαίωνα.
Απεικονίσεις πρυμναίου πηδαλίου
και ανεμόμυλου
σε σφραγίσματα πόλεων της
Κεντρικής Ευρώπης (13ος αι.)

33. Νέοι θεσμοί στην οικονομία!
1. Οι εμποροπανηγύρεις
 στην Φλάνδρα και στην γαλλική Καμπανία
 Προικισμένες με προνόμια
 Διαρκής αγορά όπου προσφέρονται εμπορεύματα αλλά και
 ανταλλαγές νομισμάτων από αργυραμοιβούς –τραπεζίτες
 χορηγούνται πιστώσεις κυρίως από εβραίους επιχειρηματίες και
από τις πλούσιες μονές
2. συγκρότηση ναυτικών εταιρειών
 Σε Βενετία και Γένουα 12ος αι.
 Επενδύουν στο θαλάσσιο εμπόριο με τεράστια κέρδη
Τέλος ενότητας 
33

34. 6. Κοινωνία και εξουσία στη Δυτική Ευρώπη
• Eν συντομία
 Δημιουργείται μια νέα κατηγορία κατώτερων υποτελών , στην
πλειοψηφία τους οι ιππότες
1. έφεραν βαριά και ακριβή ασπίδα,
2. σκληρή εκπαίδευση
3. Έπαιρναν το χρίσμα ετών 12-14
4. Είχαν δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις
5. Υποχρεώσεις: να υπερασπίζεται δικαιοσύνη, να βοηθά τους
αδύνατους και καταπιεσμένους.
6. Τάξη ανοιχτή σε τυχοδιώκτες
 Η θέση των αγροτών βελτιώνεται , πολλοί δραπετεύουν στις πόλεις
ή σε άλλες αγροτικές περιοχές
34

35. Οι κάτοικοι των πόλεων
• Πλούσιοι εμποροβιοτέχνες συμμαχούν με
κατώτερη αριστοκρατία εναντίον ισχυρών
φεουδαρχών
• Τέλη 12ου αιώνα εμφανίζεται η τάξη των
αστών που αντιτίθεται με την πολύπλευρη
δραστηριότητα της στην κοινωνική
διάρθρωση της φεουδαρχικής υπαίθρου
35

36. Σύγκρουση Εκκλησίας Κράτους
• Αιτία: Η μεταρρύθμιση της Καθολικής Εκκλησίας, που ανέλαβε ο πάπας
Γρηγόριος Ζ' (1073-1085)
• Στόχοι μεταρρύθμισης:
 κατάργηση της σιμωνίας (εξαγορά αξιωμάτων),
 επιβολή της αγαμίας του κλήρου και,
 (κυρίως) απαγόρευση της περιβολής, δηλαδή του διορισμού των
επισκόπων από τον αυτοκράτορα
• 1075 παπική γνωμοδότηση (Dictatus Ραpae)
• Ο αυτοκράτορας Ερρίκος Δ‘ στη σύνοδο της Βορμς (1076), χαρακτήρισε τον
πάπα ως ψευδομοναχό και αρπακτικό λύκο και τον καθαίρεσε.
• Ο πάπας αναθεματίζει τον αυτοκράτορα
• Οι γερμανοί ηγεμόνες με το μέρος του πάπα
• Λέγεται ότι ο Ερρίκος αναγκάστηκε τότε να υποκύψει και να ταπεινωθεί
μπροστά στον πάπα, στο φρούριο Κανόσσα (1077)
• 1122, νίκη της Εκκλησίας
36

37. Οι σταυροφορίες
Θα διδαχθείτε αναλυτικά
• α. Οι αιτίες
• δ. Η Τέταρτη Σταυροφορία
• ε. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης
37

38. α. Αιτίες
Πότε γεννήθηκε η ιδέα των σταυροφοριών;
• τον 11ο αι στην Δυτική Ευρώπη
Από ποιες αιτίες ;
• την αναβίωση της αρχαίας παράδοσης των
προσκυνημάτων στους Αγίους Τόπους κατά την
διάρκεια του 10ου αι
• την έντονη φημολογία για ωμότητες σε βάρος
των προσκυνητών από Άραβες και Τούρκους.
Ποια ήταν η κυριότερη αίτια σύμφωνα με τους χρονογράφους του
12ου αι;
• Ο φανατισμός των Τούρκων, αλλά δεν επιβεβαιώνεται από
την ιστορική έρευνα
38

39. Ποιος είχε την πρωτοβουλία ;
Η πρωτοβουλία προήλθε από τους πάπες, που
είχαν προσδώσει χαρακτήρα ιερού πολέμου
στην επιχείρηση ανάκτησης των χριστιανικών
εδαφών της Ισπανίας από τους Άραβες.
Η επικρατέστερη άποψη
Η ιδέα της σταυροφορίας πρόσφερε στον
παπισμό την ευκαιρία να ενισχύσει τη θέση του
έναντι των ηγεμόνων και ιδιαίτερα του Ερρίκου
του Δ’
39

40. Ποιος κήρυξε την έναρξη της Α Σταυροφορίας;
40
Ο πάπας Ουρβανός Β’ στην
Γαλλία το Νοέμβριο το 1095
Με ποιο σκεπτικό;
Κάλεσε τους πιστούς σε ιερό
πόλεμο κατά των Αράβων για την
απελευθέρωση των Αγίων Τόπων
με το σύνθημα «ο Θεός το θέλει»
Σκηνή από την επίσκεψη του Ουρβανού Β' στη Γαλλία.
Μικρογραφία. Χειρόγραφο του 12ου αι.
(Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη)

41. Εν συντομία
• Τα αποτελέσματα των τριών πρώτων σταυροφοριών
• Ουσιαστικά κανένας από τους επισήμως προβληθέντες ή απώτερους
στόχους των τριών πρώτων σταυροφοριών (κατάκτηση Αγίων Τόπων,
παροχή βοήθειας στους Έλληνες, συνένωση της Χριστιανοσύνης) δεν
πραγματοποιήθηκε.
• Η κατάκτηση των Αγίων Τόπων δεν διήρκεσε για πολύ.
• Το μίσος Χριστιανών και Μουσουλμάνων αναζωπυρώθηκε.
• Οι τρεις πρώτες σταυροφορίες αύξησαν επίσης την εχθρότητα μεταξύ
Ελλήνων και Λατίνων, με αποτέλεσμα η Τέταρτη Σταυροφορία να οδηγήσει
στην άλωση της Κωνσταντινούπολης
• Τέλος, στο πλαίσιο των κοινών εκστρατειών οξύνθηκαν οι αντιπαλότητες:
οι προσωπικοί ανταγωνισμοί των ηγετών, οι εθνικοί ανταγωνισμοί, οι
αντιθέσεις μεταξύ κληρικών και λαϊκών, μεταξύ των γηγενών Λατίνων και
των νέων σταυροφόρων που έφταναν από τη Δύση.
• Από οικονομική άποψη τα οφέλη για τους σταυροφόρους ήταν
περιορισμένα
• η Εκκλησία περισσότερα έχασε, παρά κέρδισε
41

42. Η κατάληψη της
Αντιόχειας από
τους
σταυροφόρους (3
Ιουνίου 1098).
Μικρογραφία
γαλλικού
χειρογράφου του
14ου αι.
(Chantilly,
Μουσείο Conde).
42

43. δ. Η Τέταρτη Σταυροφορία
• Το κλίμα στην αυτοκρατορία τον 12ο αι.
Το Βυζάντιο απειλείται από τους Νορμανδούς
Οξυμένες σχέσεις με τους Βενετούς
Ο γερμανός αυτοκράτορας Ερρίκος Δ’
επεξεργαζόταν επεκτατικά σχέδια σε βάρος της
αυτοκρατορίας
Πολιτική, στρατιωτική και οικονομική αδυναμία
της αυτοκρατορίας εμφανέστατη
43

44. 44

45. Σε ποιον οφείλεται η ιδέα της δ σταυροφορίας
 Στον πάπα Ιννοκέντιο
• Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά αυτής της ιδέας;
 Διάχυτη θρησκευτικότητα
 Ανάμεικτη με το ιπποτικό αίσθημα
 Ασαφής και απροσδιόριστος σκοπός
• Ποιος ορίστηκε αρχηγός;
 Ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός
• Ποιος ήταν ο τόπος συγκέντρωσης;
 Η Βενετία
• Ποιος ήταν ο προορισμός
 Η Αίγυπτος ή η Συρία
45

46. Πότε υπογράφτηκε η σύμβαση με την
Γαληνότατη Δημοκρατία και τι προέβλεπε
Τον Απρίλιο του 1201
Η Γαληνότατη Δημοκρατία ανέλαβε να
μεταφέρει με το στόλο της στην Ανατολή και να
εφοδιάζει με τρόφιμα τα στρατεύματα επί ένα
έτος έναντι αμοιβής
• Ποιος πρότεινε την ιδέα της επίθεση ςστην
Κων/λη; Γιατί;
Ο Ισαάκιος Β Άγγελος για την αποκατάστασή
του στο θρόνο.
46

47. Οι σταυροφόροι έφτασαν
μπροστά στα τείχη της
Κωνσταντινούπολης τον Ιούνιο
του 1203
47
Τα χάλκινα άλογα, που αφαιρέθηκαν
από τον Ιππόδρομο της
Κωνσταντινούπολης (1204) και
τοποθετήθηκαν μπροστά στο ναό
τον Αγίου Μάρκου της Βενετίας.

48. 48
Η πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204).

49. 49
Η είσοδος των Σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη (Ευγένιος Ντελακρουά, 1840)

50. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης 1204
• Πότε οι Λατίνοι κατέλαβαν την Πόλη;
στις 17 Ιουλίου του 1203 και αποκατέστησαν τον
Ισαάκιο
• Γιατί παρέμειναν;
Για να ξεχειμωνιάσουν
• Πώς τους είδε ο πληθυσμός της Πόλης; και γιατί;
Η αντιπαράθεση με τον πληθυσμό της πρωτεύουσας
οξύνθηκε εξαιτίας της αλαζονικής συμπεριφοράς των
Λατίνων, οι οποίοι επέβαλαν και βαρύτατη
φορολογία.
50

51. • Πότε έγινε η Άλωση
 Η άλωση πραγματοποιήθηκε στις 13 Απριλίου 1204.
• Ποιος εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση και πώς;
 ο Αλέξιος Ε' Δούκας Μούρτζουφλος για να καταλάβει
πραξικοπηματικά το θρόνο.
• Τι συνέβη στην πόλη μετά την Άλωση;
 Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Ε' είχε τραπεί προηγουμένως σε φυγή
 Η Πόλη στις άγριες διαθέσεις των σταυροφόρων.
 επέβαλαν τώρα το δίκαιο του κατακτητή.
 Οι σφαγές και οι λεηλασίες ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο.
 Πολύτιμα έργα τέχνης διοχετεύτηκαν στη Δύση, για να
κοσμήσουν τους καθεδρικούς ναούς και τους πύργους των
ευγενών.
51

52. Ποια περίοδος εγκαινιάζεται μετά
την Άλωση;
• Η φραγκοκρατία
• διαρκεί σε ορισμένες περιοχές μέχρι
το 17ο αιώνα.
52

53. 53
Ο αποκεφαλισμός ενός
Κωνσταντινουπολίτη
κατά τη διάρκεια της
Άλωσης του 1204.
Το γεγονός της
γενικευμένης σφαγής
συμβολοποιείται
σε ψηφιδωτό του 1213
στον Άγιο Ιωάννη της
Ραβέννας.

54. 54
Ένας από τους θησαυρούς που κλάπηκε από την Πόλη και μεταφέρθηκε στη Βενετία ήταν τα τέσσερα
χάλκινα άλογα του Λύσιππου. Τοποθετήθηκαν στην πρόσοψη της βασιλικής του Αγίου Μάρκου στη Βενετία
το 1254 μ.Χ. Τα αγάλματα αυτά αποτελούσαν τμήμα ενός μεγαλύτερου συμπλέγματος που παρίστανε ένα
τέθριππο και αποδίδονται στον Λύσιππο, τον προσωπικό γλύπτη του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Θεοδόσιος
μετέφερε τα αγάλματα στο τέλος του 8ου αρχές 9ου αιώνα μ.Χ. από τη Χίο στην Κωνσταντινούπολη
προκειμένου να διακοσμήσει τον Ιππόδρομο.

55. • Ο Γάλλος ιστορικός Βελλεαρδουίνος, που ακολουθούσε τη
Σταυροφορία γράφει:
«Όταν αντικρίσαμε την Κωνσταντινούπολη, δεν μπορούσαμε
να πιστέψουμε ότι υπάρχει άλλη τόσο πλούσια πόλη
παρόμοια με αυτή. Τα ψηλά τείχη, οι πλούσιοι πύργοι, τα
ανάκτορα και οι μεγάλες εκκλησίες, που ήταν τόσες πολλές
ώστε κανείς δεν μπορεί να πιστέψει πως τις είδε όλες.
Κανένας από μας δεν ήταν τόσο σκληρός, ώστε να μην
αισθανθεί το δέρμα του να ανατριχιάζει. Γιατί ποτέ άλλος
λαός, από την απαρχή του κόσμου, δεν ανέλαβε μια τόσο
μεγάλη επιχείρηση όσο εκείνη της δικής μας επίθεσης».
Will Durant, Παγκόσμια Ιστορία Πολιτισμού
55

56. Θρήνος για τη χαμένη Πόλη
«Ω πόλη, βασίλισσα των πόλεων, ποιος είναι εκείνος που
μας παίρνει από σένα, όπως τα παιδιά από την
αγαπημένη τους μητέρα; Τι θα γίνουμε; Πού θα πάμε;
Ποια παρηγοριά θα βρούμε, γυμνοί καθώς είμαστε, όπως
ήρθαμε στον κόσμο, και άστεγοι σαν τα πουλιά;».
Νικήτας Χωνιάτης (βυζαντινός χρονογράφος)
56

57. «...Eβλεπε κανείς όχι μόνον τις ιερές εικόνες του Χριστού να
θραύονται με αξίνες και να ρίπτονται στο χώμα και τα στολίδια
τους να αποσπώνται χωρίς φειδώ και προσοχή και να ρίχνονται
στη φωτιά, αλλά και τα σεπτά και πανάγια σκεύη να αρπάζονται
με θράσος από τους ναούς, να ρίχνονται στη φωτιά και να
παρέχονται στα εχθρικά στρατεύματα ως απλός άργυρος και
χρυσός».
Νικήτας Χωνιάτης, ιστορικός της αλώσεως της πόλης
57

58. «Από τότε που χτίσθηκε ο κόσμος δεν πάρθηκαν τόσα
λάφυρα από μία και μόνο πόλη»
Γοδεφρείδος ο μαρεσάλης της Καμπανίας.
«τα λάφυρα ήταν τόσο πολλά που κανείς δεν ήξερε να πει
πόσα, χρυσάφι και ασήμι και σκεύη και πολύτιμα
πετράδια και μετάξια και γούνινα φορέματα από γκρίζο
σκίουρο και από ερμίνα και όλα τα ακριβά πράγματα που
βρέθηκαν ποτέ στη γη».
Βιλλαρδουίνος
58