1. Лекц №9 (S.SS113)
Бие хүний талаар үзэл
баримтлалууд
Diverse fields of Psychology

2. Аристотелийн үеэс 2200 жилийн дараа буюу сэтгэл
судлал бие даасан ШУ болж үүссэн тэр үеэс /1879 он/
эрдэмтэд сэтгэл судлалын судлах зүйл, сэтгэцийн
үзэгдлийн учир шалтгаан зэрэгт өөр өөрийн үзлээр
ялгаатай хандаж иржээ.
Сэтгэл судлал олон үзэл баримтлалтай
шинжлэх ухаан болох нь
aaa

3. Сэтгэл судлалын салбар урсгалууд аливаа сэтгэцийн
үзэгдлийн учир шалтгааныг тайлбарлахдаа хүний
сэтгэц, зан үйлийн өөр өөр хүчин зүйлд гол хүчийг
өгч, тухайн салбар урсгалын үүднээс тайлбар өгч
байдаг.
aaa

4. Ухамсрын мөн чанар
Структурализм
Орчин үеийн
Когнитив
сэтгэл судлал
Гештальт сэтгэл судлал
Ухамсрын үйл ажиллагаа Функционализм
Психометрикс
Орчин үеийн
Психометрикс
Ухамсаргүйн мөн чанар
Психоанализ
Гуманист сэтгэл судлал
Бихевиоризм Нийгмээс
суралцах онолЗан үйл
Сэтгэл судлалын салбар урсгалууд
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

5. 1. Структурализм
Structuralism
ХIХ зуун

6. Структурализмыг үндэслэгч,
түүхэнд анх удаа өөрийгөө “сэтгэл
судлаач” /Psychologist/ гэж
нэрлэсэн энэ хүн 1879 онд
хамгийн анхны сэтгэл судлалын
лабораторийг Лейпцигийн Их
Сургуульд байгуулснаараа орчин
үеийн сэтгэл судлалын үндсийг
тавигчдын нэгэнд зүй ёсоор
тооцогддог.
Вилгельм Вундт (1832-1920), Герман
Wilhelm M. Wundt
URL http://en.wikipedia.org

7. Структурализм бол ухамсар ба түүний мөн чанарыг таних
оролдлого хийсэн онол юм.
“Та яг одоо юу бодож, юу мэдэрч байна вэ?”
Таны бодож, мэдэрч байгаа бүхэн таны ухамсрын “нэг хэсэг”
мөн. Хүний мэдэрч буй олон жижиг мэдрэмжүүд ухамсрыг
бүрдүүлэгч хэсгүүд юм. Ухамсрын үндсэн элементүүд буюу
ухамсрыг бүрдүүлэгч хэсгүүдийг судлах нь сэтгэл судлалын
шинжлэх ухааны гол зорилго болно.
STRUCTURE - БҮТЭЦ
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

8. Ухамсрын бүтцийг судлахдаа “INTROSPECTION” буюу өөрийн
дотоод ухамсрыг шинжих аргаар судална. Энэ нь хүн юу
бодож, мэдэрч байгаагаа нэг бүрчлэн үнэн зөв тодорхойлох
арга юм. В. Вундт болон түүний шавь Э. Титченер нар жишээ
аван тайлбарлахдаа, ...
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

9. Структурализмын ололттой талууд
• Сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд судалгаа шинжилгээ хөгжих
суурийг тавьж өгсөн.
• Өөрийгөө шинжих аргыг сэтгэл судлалд оруулж ирсэн.
• Цаашид сэтгэл судлалын шинэ урсгал онолууд гарч ирэх
үндсийг тавьсан.
Д. Санжжав (1990). Сэтгэл судлал

10. 2. Гештальт сэтгэл судлал
Gestalt Psychology
ХХ зууны эхэн үе

11. Макс Вертхаймер (1880-1943), Герман
Max Wertheimer
Гештальт сэтгэл судлалыг
үндэслэгч, Франкфуртын Их
Сургуулийн сэтгэл судлаач тэрээр
гештальт сэтгэл судлаачдын
бүлгийг удирддаг байжээ.
URL http://en.wikipedia.org

12. Аливаа бүхлийг бүрдүүлэгч жижиг бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг
судалснаар бүхлийн тухай ойлголт бий болохгүй. Учир нь
бүхэл болгон жижиг хэсгүүдийнхээ харилцан хамаарлаар
тодорхойлогддог бөгөөд бүхлээс салгасан жижиг хэсгүүд
нь дангаараа үүргээ алддаг гэж үздэг.
Гештальт сэтгэл судлал хүний ухамсрыг нэгэн бүхэл
хэлбэрээр авч үзэн, түүний мөн чанарыг таних зорилго
тавьж байжээ.
GESTALT (Герман) - БҮХЭЛ
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

13. Гештальт сэтгэл судлаачид өөрсдийн үзэл баримтлалыг
тайлбарлахдаа олон жишээ баримт авч байснаас
дурьдвал, ...
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

14. М. Вертхаймер хөдөлгөөний хүртэхүйн phi-phenomenon
үзэгдлийг ашиглан “бүхэл нь түүнийг бүрдүүлэгч
хэсгүүдээс ялгаатай, мөн хүний хүртэхүй аливаа юмс
үзэгдлийг бүхэл хэлбэрээр хүртэж байж утга мэдэрдэг”
болох тухай өөрийн бүтээлд тусгаж бичсэн байдаг.
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

15. 3. Функционализм
Functionalism
ХIХ зуун

16. Вильям Жеймс (1842-1910), АНУ
William James
Философич, сэтгэл судлаач тэрээр АНУ-
ын Харвардын Их Сургуульд сэтгэл
судлалын анхны лекцийг уншиж
байснаар “Америкийн сэтгэл
судлалын эцэг” хэмээн хүндлэгдэж
иржээ.
В. Жеймс хүний ухамсарт байдал, хүсэл
тэмүүлэл, зуршил, сэтгэл хөдлөл зэрэг
сэтгэцийн үйлдлүүдийг сэтгэл
судлалын ухааны үүднээс авч үзсэн
анхны эрдэмтэн юм.
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.URL http://en.wikipedia.org

17. Ч. Дарвины Эволюцийн онол Функционализм үүсэх үндэс
суурь болсон бөгөөд хүрээлэн байгаа орчны нөхцөл
байдалд бие махбодын дасан зохицох явцад сэтгэцийн
үйлдлүүд хөгжин төлөвшинө гэж үздэг. Өөрөөр хэлвэл,
бодох, мэдрэх, сурах, санах зэрэг ухамсрын үйлдлүүд нь
хүн төрөлхтний байгальтай дасан зохицож, амьд үлдэх
тэмцлийн үр дүнд бий болсон.
Функционализм ухамсрыг судлахын тулд түүний бүтцийг бус,
үйл ажиллагаа, сэтгэцийн үйлдлүүдийг судлах хэрэгтэй гэж
үзжээ.
FUNCTION – ҮЙЛДЭЛ, ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

18. В. Жеймс Структурализмын “ухамсрын бүтцийг судлах” үзэлд
шүүмжлэлтэй хандаж, дараах тайлбарыг хийсэн байдаг:
Голын усны бүтэц болох молекулыг судалснаар “гол” гэж юу
болохыг мэдэх боломжгүй. Харин голын үйлдэл, үйл
ажиллагааг судлах хэрэгтэй. Сэтгэл судлалын судлах зүйл нь
ухамсрын үйл ажиллагаа юм.
Функционализмд ухамсрыг тодорхойлохдоо, зориудаар
зохицуулахын аргагүй нарийн төвөгтэй мэдрэлийн
тогтолцооны үйл ажиллагаанд онцгой хувь нэмэр оруулагч
“нэмэгдэл эрхтэн” юм гэжээ.
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.Д. Санжжав (1990). Сэтгэл судлал

19. The Stream of Consciousness (1892) William James
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

20. 4. Бихевиоризм
Behaviorism
ХХ зууны эхэн үе

21. Жон Ватсон (1878-1958), АНУ
John B. Watson
Бихевиоризмыг үндэслэгч, Америкийн
сэтгэл судлаач тэрээр
бихевиорист үзэл баримтлалаараа
амьтдын зан үйл, хүүхдийн
хүмүүжил, олон нийтийн
сурталчилгаа зэрэг олон сэдвээр
судалгаа хийж чаджээ. Мөн
түүний явуулсан “Бяцхан Алберт”
туршилт олонд танигдсан ажил
болж байв.
URL http://en.wikipedia.org

22. Оросын физиологич И. П. Павлов нөхцөлт рефлексийн тухай
нээлт хийсэн нь Бихевиоризм үүсч хөгжих үндэс болжээ.
Нохойнд шинэ нөхцөлт рефлекс үүсэх байдлаар шинэ зан
үйл үүсч буйг харуулсан энэ туршилтаас “хүний үйлдэж
буй ихэнх зан үйл нь түүний хүрээлэн буй орчноосоо
суралцсан зүйлс байдаг” гэсэн дүгнэлтийг бихевиористууд
хийсэн байдаг.
Бихевиоризм бол хүний зан үйл, төрх байдлыг туршилтын
аргаар судлах зорилготой сэтгэл судлалын салбар юм.
BEHAVIOR – ЗАН ҮЙЛ
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.Д. Санжжав (1990). Сэтгэл судлал

23. Сэтгэцийг судлах гол арга бол сэтгэцийн гадаад илрэлийг
/зан үйл/ судлах явдал гэж үзээд ажиглах, бичлэг хийх,
тэмдэглэл хөтлөх зэргээр хүний зан үйлийг судалж ирсэн.
Уг онолын дагуу “хэнийг ч юунд ч сургаж болно”, өөрөөр
хэлвэл, хүнийг гадны нөлөөллөөр удирдах боломжтой.
Бихевиоризмын сонгодог загвар нь:
Stimuli Reaction
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.Д. Санжжав (1990). Сэтгэл судлал

24. Хүн амьдралын туршлагаас бүхнийг суралцана гэсэн
Бихевиоризмын гол санааг цааш цаашдын сэтгэл
судлаачид дэлгэрүүлэн хөгжүүлж, зан үйлээс гадна танин
мэдэхүйн үйлдлүүдийг нэгтгэн судалж, “Нийгмээс
суралцах онол”-ыг шинээр үүсгэсэн.
Тэдгээр эрдэмтдийн гол төлөөлөгч нар нь Б. Ф. Скиннер,
А. Бандура нар юм.
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.Д. Санжжав (1990). Сэтгэл судлал

25. 5. Психоанализ
Psychoanalysis
ХIХ зуун, Австри

26. Зигмунд Фрейд (1856-1939), АНУ
Sigmund Freud
Психоанализийг үндэслэгч,
Австрийн неврологич, эмч. Фрейд
бусад сэтгэл судлаачдын гол
анхаарлаа хандуулаад байсан
УХАМСАРт бус, УХАМСАРГҮЙд
анхаарал хандуулсан нь тухайн үед
сэтгэл судлалын шинжлэх ухаанд
том эргэлт болж байлаа.
URL http://en.wikipedia.org

27. Хүнд өөрт мэдэгдэхгүй явагдах сэтгэцийн бүх үйлдлүүдийг
УХАМСАРГҮЙ – UNCONSCIOUSNESS
гэж үзнэ. Сэтгэцийн аливаа асуудлууд хүний төрөлхийн чанар ба
дотоод сэдэл, тэр дундаа ухамсаргүйн гүнд орших бэлгийн ба
түрэмгийлэх сэдлүүдээс үүдэлтэй гэж тайлбарладаг.
Психоанализд хүний сэтгэцийн ухамсаргүйн түвшний тухай
судлахын тулд тухайн хүнтэй
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

28. Хүний амьдрал, зан үйлд
сэтгэцийн ухамсаргүйн
төвшин ухамсрын
төвшнөөс хавьгүй илүү
нөлөөтэй гэж үздэг
онолыг Психоанализ
буюу “Сэтгэц задлан
шинжлэлийн онол” гэж
нэрлэдэг. Ухамсрын
түвшнүүдийг мөсөн
уултай зүйрлэн
харуулсан байдал:
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

29. 6. Гуманист сэтгэл судлал
Humanistic Psychology
ХХ зуун, АНУ

30. Абрахам Маслоу (1908 – 1970), АНУ
Abraham Maslow
Хүний сэтгэцэд нөлөөлөх
ухамсаргүйн үүргийн тухай
дараагийн онол болох Гуманист
сэтгэл судлалыг үндэслэгч,
Америкийн сэтгэл судлаач, багш.
Түүний онол Фрейдийнхээс хүний
сэтгэц, зан үйлд ухамсрын оролцоог
хэт үгүйсгэж үздэггүйгээрээ
ялгагддаг.
URL http://en.wikipedia.org

31. Хүн төрөлхийн өсөн дэвжих, сайн руу тэмүүлэх хандлагатай
байдаг. Хүн бүр амьдралдаа зөв шийдвэр гаргаснаар “сайн
хүн” болох чадвартай.
ГУМАНИСТ (Humanistic) – Хүмүүнлэг, энэрэнгүй
Гэвч, Психоанализтай нэгэн адилаар, хүний ухамсаргүй нь
түүнийг зөв бөгөөд сайн шийдвэр гаргахад байнга саад болж
байдаг. Бидний эргэн тойрон буюу нийгэм тэдгээр
ухамсаргүйн түвшний сэтгэцийг бидний тархинд суулгаж өгдөг.
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

32. Self-concept – Өөрийгөө үзэх үзэл
Benjamin B. L (2003). Psychology an Introduction.

33. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА.