1. МОНГОЛ УЛСЫН ИХ СУРГУУЛЬ-ШИНЖЛЭХ УХААНЫ СУРГУУЛЬ
Хүмүүнлэгийн ухааны салбар-Философийн тэнхим
Илтгэл
Даосист философи
Сэдэв : “Эртний хятадын философи”-Ян Жу,Лаоз,Жуанз,
Гүйцэтгэсэн : ..........................Философи-1 Нямдоржийнн Золзаяа
Шалгагч багш: ........................Профессор Рэнчингийн Дарьхүү
Улаанбаатар 2014

2. Оршил
Хүн төрөлхтөн үүсэн бий болсноор хамгийн том амжилт нь оюун ухаант хүн бий
болсон явдал бөгөөд үүний зэрэгцээ хүн төрөлхтөн философидож эхэлсэн нь оюун
ухаант хүнийг өнөөгийн төвшинд хүргэжээ. Өнөө үед буй бүхийл шинжлэх
ухаанууд нь филосоиос салбарлан гарсан билээ тиймээс философи нь бүх
шинжлэх ухааныг өөрөөсөө төрүүлсэн бөгөөд бүхийл мэдлэгээс хамгийн эрт 3000
гаруй жилийн тэртээ үүсэн асар их түүхийг өөртөө агуулдаг билээ. Философийн
түүхийг сөхвөл эртний Грек, Египт, Хятад, Энэтхэгийн иргэншилд бараг зэрэг
шахам үүсэн хөгжижээ. Иймээс ч бид философийн арвин түүхтэй мөн дээр нь
манай улстай мөнхийн хөрш Хятад улсын философи үзэл түүний түүхийг судлах
нь зайлшгүй юм. Эртний дорно дахины философид эртний хятадын фтлософи
хамаарах бөгөөд дорнын хүмүүс өрнийн ард түмэнээс юугаараа ялгаатай вэ гэвэл
дорнын хүмүүс хэзээ ч илэрхий зүйлийг тодорхойлдоггүйд оршдог билээ. Мөн нэг
үгнээс нь мянган үг цацарч байдаг гэдэг билээ. Энэ нь эртний хятадын
философиос шууд харагдах бөгөөд юмсын далд утгийг нь гаргаж ил утгийг нь
тайлбарладаг. Иймээс үг өгүүлбэр бүрийн нь утгийг ухаж ойлгох нь чухал билээ.
Энэхүү илтгэлдээ эртний хятадын философи үзэл, сургаалиуд болох Лаоз, Жуанз,
Моз нарын философийн онтологи үзэл, мэдлэгийн тухай, хүн-соёлын философи,
ёс суртахуун,нийгэм улс төрийнх нь үзлийг хооронд нь харьцуулан эдгээр
сургаалиудад дурьдаж буй олон гүн гүнзгий утга санааг нь тайлан эдүүгээчлэн
тайлбарлах нь чухал юм. Ян Жү, Лаоз, Жуанз, нар нь Даосизмыг үндэслэгчид юм.
Даосист философийг үндэслэгч Лаоз (НТӨ VI зуун) түүний жинхэнэ нэр нь Ли Эр,
өргөмжилсөн нэр нь Лао Дань бөгөөд Лаоз нь түүний бичгийн нэр. Эртний хятадын
даосист философийг уламжлан хөгжүүлсэн хүний нэг бол Жуанз юм. Тэрээр НТӨ
369-286 онд амьдарч байсан гэдэг. Моизм энэ үзэл нь тэр үеийн хятадын нийгмийн
дунд давхаргийн үзэл санааг илэрхийлсэн философи баримтлал юм. Моист үзэл
нь анхан үеийн моизм ба хожуу үеийн моизм хэмээх хоёр үе шатыг дамжин хөгжиж
иржээ. Анхан үеийн моизмыг үндэслэгч нь Мо ди буюу Моз НТӨ-470-391оны үед
амьдар ч байжээ. Эдгээр эртний сэтгэгчдийн үзлийг доор харьцуулах болно.

3. Лаоз, Жуанз, Моз нарын онтологи үзэл
 Лоазын өөрийн нь зохиолууд үгүй учир нь тэрээр амьд сэрүүндээ нэг ч
зохиол хэвлүүлээгүй бөгөөд шавь нар нь түүнийг нас барсаны хойно
багшийнхаа үзэл сургаалийг эмхэтгэн цэгцэлж өнөө үед уламжлуулсан
билээ. Тэр зохиол нь Эртний хятадын сонгодог зохиол болох “Дао-дэ-
гийн” ном. Ертөнцийн үүсэл, хөгжлийн зүй тогтол, ахуй болон ахуй бус
тэдгээрийн харьцааны асуудал,мэдлэгийн эх сурвалж, үнэ цэнэ, ач
холбогдлыг гол судлагдахуун болгон түүн дээр тулгаарлан хүн,
нийгэм,улс төр,ёс суртахууны асуудлыг тайлбарлан , нэгтгэн дүгнэсэн
байдагт даосист философийн онцлог оршино. Дао нь бүхнийг хамарсан
ертөнцийг үзэх ойлголт мөн. Даог бүхнээс анхдагч, бүх юмны эхлэл, эх
үндэс гэсэн үзэл санаа байдаг байна. Онтологи үзлийн хувьд Лаозид Даог
орчлонгийн бүхийл зүйлсийн эх үндэс тэдгээрийг бүтээгч, төрүүлэгч
гэснээрээ ертөнцийн олон танин мэдэгдээгүй асуудалд тухайн үеийнхээ
байдалд хариулт өгчээ. Ингээд Даог бүхнээс анхдагч гэж авч үзэхдээ
нэртэй ба нэргүй дао гэсэн хоёр төрлийн даог авч үзжээ. Нэргүй Даог
бүхнээс анхдагч гэж үзээд ерөнхийдөө ахуй бус хэмээн үзсэн. Харин
нэртэй Даог эд юмсын хэлбэртэй, жижигхэн хэсгүүдээс бүрддэг. Тэр нь
төгсгөлгүй, хаа сайгүй үйлчилдэг гэсэн нь нэртэй даог бүхийл ахуй зүйлст
зуршмал байдаг гэжээ. Үүнээс үзэхэд нэртэй дао нь ахуйг илэрхийлж
ахуй бус нь ахуйгаа төрүүлдэг гэсэн байдаг байна.
 Жуанзын онтологи үзэл: Лаоз “дао” хэмээх ойлголтоо ертөнцийн анхдагч
эхлэл, түгээмэл жам ёсны хэмээх утгаар авч үзсэн бол Жуанз үүний
агуулгийг нь гүнзгийрүүлэн дао:
 Юмс үзэдлийн түгээмэл шинжийг илэрхийлэгч эх үндэс;
 Мөнхөд оршин байдаг цорын ганц бодит зүйл
 Мөнхийн жам ёс хэмээх утгаар авч үзсэн юм
Ийн үзсэнд түүний онцлог буй бөгөөд ерөнхийдөө даог мөнхийн шинжтэй гэж илүү
гүнзгийрүүлсэн юм. Мөн тэрээр эсрэг тэсрэгийн талаар дурьдахдаа хорвоо дээр
юмс байсан цагт мөн түүний эсрэг зүйлс ч байдаг гэсэн үзэлтэй байжээ.
Түүнийхээр дао нь аль нэг туйлын шинжийг биш эсрэг тэсрэг талыг ээлж ээлжээр
тусгагч ч биш юм гэжээ. Юмс үзэгдэл хязгааргүй өөрчлөлт хөдөлгөөнд оршдог. Энэ
хөдөлгөөн нь хязгааргүй үргэлжлэх тойрог мэт байдаг. Энэхүү тойргийг тогтоон
баригч зүйл нь дао болдог гэсэн байна. Өөрөө хэлбэл юмс даогаас үүсэн эргээд л
даод нэгдэж эргэх холбоог бий болгоно. Юмс үзэгдэл мөнхийн өөрчлөлт
хөдөлгөөнд оршдог тухай Жуанз хэлэхдээ “Дао эхлэл төгсгөлгүй. Юмс үзэгдэл
үүсэлтэй, мөхөлтэй тул тэд төгс төгөлдөр болно гэдэгт найдах аргагүй” гэжээ.
Үүнээс үзэхэд, энэ ертөнцийн юмс үзэндэл мөхөж төрж, хоосор ч дүүрч, багас ч
томрох зэргээр эсрэг тэсрэг шинждээ байнга шилжих хөдөлгөөнд байдаг.

4.  Мозын онтологи үзэл: Моист онтологийн гол ойлголт нь бол тэнгэр хэмээх
ойлголт байдаг. Түүний философид тэнгэр хэмээх ойлголт нь байгалийн
үзэгдэл, бүхний анхдагч эхлэл гэсэн утгаар илэрхийлэгддэг.
Онтологи үзлын хувьд эдгээр гурван сэтгэгч маань ийм ийм байр суурьтай
байсан бөгөөд Лаозын үзлыг Жуанз илүү гүнзгийрүүлэн хөнгжүүлсэн бол Моз
энэ хоёроос бүр өөр байр суурьтай байжээ. Энэ нь бүх зүйлийн анхдагч
эхлэлийг тэнгэр гэж үзснээр илэрч байна.
Лаоз, Жуанз, Моз нарын мэдлэг танин мэдэхүйн үзэл
баримтлал
Мэдлэгийн тухай даосист сургааль нь түүний ахуйн үзэлтэй холбоотой бөгөөд
хоёр төрлийн мэдлэгийг авч үздэг. Үүнд:
Төгс дээд нэргүй даогийн мэдлэг нь туйлын чинагуух шинжтэй, дээд мэдлэг
юм. Ийм мэдлэгийг хүн болгон эзэмшсэн байдаггүй, зөвхөн төгс ухаантанд л
байдаг. Учир энэ мэдлэг нь ахуйн цаадах ахуй бусыг, далд нууцлагдмал нэргүй
дао-г нээн илрүүлдэг байна. Өөрөөр хэлбэл, мөн чанарыг ухан ойлгох мэдлэг
юм.
Доод мэдлэг нэртэй даогийн мэдлэг нь газар дэлхий, эд юмс, хүний өдөр
тутсын, амьдралын тухай мэдлэг. Энэ хүн болгонд байдаг ердын мэдлэг юм.
Төгс ухаантан мэдлэгийг эзэмшихдээ заавал нүдээр үзэж, чихээр сонсох,
өөрөөр хэлбэл мэдрэн хүртэх албагүй, сэтгэхүй, бясалгалын тусламжтайгаар
их зүйлийг танин мэдэж болно хэмээн Лаоз үзжээ. Ихэнх хүмүүс нэртэй даогийн
мэдлэгээр өөр хоорондоо болон ертөнцтэй харилцаж байдаг. Мэдлэггүй хийсэн
үйлдэл муу үр дүнд хүнийг сохроор хүргэдэг бол мэдлэгтэй байж үйлдсэн
үйлдэл сайн үр дүнд хүргэдэг байна. Энэхүү философид танин мэдэхүй бол
энгийнээс нарын руу, багаас их рүү, гүнзгийрч явагддаг үйл явц гэжээ.
Жуанз хүний мэдлэгийн талаар тодорхой авч үзсэн байна. Тэрээр хомс мэдлэг
арвин мэдлэгтэй жишигдэхгүйн адил болно. “Богино амьдрал ч урт настай
зүйрлэгдэхгүй “. “Ертөнцийн юмс үзэгдэл хүнд хэрхэн тусч ойлгогдох нь түүний
олж авсан мэдлэгийн хэмжээнээс хамаарна. Хэрвээ мэдлэг бага бол тэр хүн
хязгааргүй өөрчлөлт хөдөлгөөнд даогийн нэгдэлд орших юмс үзэгдлийн мөн
чанарыг ухаарахгүй юм гэж” гэж Жуанз үзжээ. Түүний үзлээр хүний мэдлэг нь
өргөн хүрээтэй байх тусам үнэн мөн чанарыг зөв ухаарах ажээ. Энэ нь өөрийн
хүрээллээсээ илүүг олж мэдэхийн тулд сэтгэн бодож мэдлэгээ өрөгжүүлэх
тусмаа илүү олон зүйлыг танин мэдэж мөн чанарыг нь ухаарна гэсэн санаа юм.
Хүний мэдлэгийн хэмжээнээс л үнэн зөв танин мэдэхүй хамаарна мэдлэг өргөн
бол төдийчинээ гүн гүнзгий сэтгэж ухаар ч чадна.

5. Моизм:Моист танин мэдэхүйн үзэл нь реалист үзэл юм. Мэдлэг бол практик
үнэлэмжтэй байж, ард түмэнд үйлчлэх ёстой. Танин мэдэхүйн эх сурвалжийг
хүртэхүй, туршлага нэр хүндэтний мэдлэг, оюун ухаан зэрэг олон зүйлтэй
холбон цогц байдлаар моистууд авч үзжээ.
Хожуу үеийн моистууд мэдлэгийг:
 Нэрийн мэдлэг
 Баримтын мэдлэг
 Тохирлын мэдлэг
 Үйлийн мэдлэг хэмээн ангилсан буй.
Мөн мозын үзлээр, үнэний шалгуур нь:
 Үнэн зөв эх сурвалжид тулгуурлах
 Үзэл номлол бол буюу тухайн зүйл хэр үнэн зөв болох нь тодорхой
хэрэглээгээр илэрч байх
 Заавал ашгаа өгч байх ёстой гэж сургажээ.
Эдгээр мэдлэгийн танин мэдэхүйн тухай үзэл баримтлалууд нь өөр хоорондоо
ялгаатай болон адил талуудтай билээ. Лаозын философид мэдлэгийг хоёр хуваан
авч үзээд ерөнхийдөө мэдлэг гэдэг нь хүний амьдралыг таньж ойлгох нэг чухал
зэвсэг гэсэн санааг илнрхийлсэн бөгөөд мөн ийм санааг Жуанз бас гаргасан
бөгөөд түүнийхээр хүн хүрээлэн буй орчныхоо хэрээр сэтгэдэг бөгөөд хэн илүүг
сэтгэнэ тэр хэн өргөн мэдлэгтэй байна тэр орчлон хорвоог илүү мэдэж мэдлэгийг
хуримтлуулах болно хэмээн тус тус үзсэн бөгөөд Мозын үзлээр бол мэдлэг бол
практик үнэлэмжтэй байж, ард түмэнд үйлчлэх ёстой. Танин мэдэхүйн эх
сурвалжийг хүртэхүй, туршлага нэр хүндэтний мэдлэг, оюун ухаан зэрэг олон
зүйлтэй холбон цогц байдлаар моистууд авч үзжээ.

6. Хүний тухай Лаоз,Жуанз,Моз нарын үзэл
Хүний тухай даосист үзэл нь өнөөдөр ч үнэ цэнээ алдаагүй сургаал юм.
Энэхүү сургаалиас дурьдвал:Өрөөлийг ойлгодог хүн эрдэмтэй хүн байж таарна.
Өөрийгөө ухаардаг хүн ухаантай байж таарна.
Дээрх хоёр мөрөөс үзэхэд хүний тухай үзэлд нь ч бас эрдэм мэдлэг чухал байр
суурьтай байгаа нь харагдаж байна. Мөн ийм маягийн сургаалиуддаа хүний тэсвэр
тэвчээр, шийдмэг байдал, эрдэмт хүний тухай гээд хүний мэдлэгийн тухай олон
зүйлийг энд мөн дурьдсан нь хүний тухай үзэл нь эрдэмт, өөрийн биеийг сайтар
мэддэг, ухаант хүний тухай ерөнхий байр суурьтай байна.
Жуанз:Даосист философийн ертөнцийн бүх юмс үзэгдэл нь өөрийн “зам ” болох
засгийн ачаар үүсэн бий болж, хувиран бий болж, хувиран өөрчлөгддөг, ертөнц
дээр хувирашгүй юм гэж үгүй, хувиралт өөрчлөлтийн үндэс нь эсрэг тэсрэгийн
харилцаа мөн. Хүн аливаа цэцэрхлээс татгалзаж, юмс үзгдлийн зүй ёсны байдлыг,
жам ёсыг дагах ёстой. Үүнээс харахад хүн аливаа зүйлсээс татгалзан орчлонгийн
жам ёсыг дагаж амьдрах нь чухал хэмээн үзжээ. Мөн хүмүүс хоорондын харилцааг
үнэн худлын асуудлаар тодорхойлсон бөгөөд хувь хүний танин мэдэхүй өөр өөр
байдаг учир үнэн худлын тал дээр өөр өөр байр суурьтай байх нь бий.
Моз:Хүний оршихуйн үндэс бол хүнлэг ёс, шудраг ёс бөгөөд эдгээр нь “Түгээмэл
хайр”ыг хэрэгжүүлсны үр дүн юм. Хүнлэг хүний ажил бол хорвоогийн тусыг бодож
түүний гай зовлонг арилгах явдал юм. Энэхүү үзэлд хүн төрөлхтөн хайр энэрэлтэй
байж, бие биенээ түгээмэл хайраар хайрлаж амьдравал бүгд нэгэн хорвоод
байгаагийнх эв найртай амьдарч чадна гэсэн санаа билээ. Бусдын зүйлийг ч
өөриййнх мэт хайрладаг бол энэ нь түгээмэл хайрын нэг хэлбэр болно. Хүнлэг хүн
нь хорвоогийн тусыг боддог гэдэг нь хүнлэг энэрэнгүй байснаар тэр хэмжээгээр нь
хорвоо өөрөө сайн сайхан байж нэг өрхөөс эхлээд нэг гүрэн ч оршин тогтнох суурь
нь бэхжинэ.
Бүхийл шинжлэх ухаан мэдлгийн салбар ямарваа нэгэн байдлаар хүнтэй
холбогдох нь зайлшгүй билээ. Хүний тухай эдгээр үзлүүдийг хооронд нь
харьцуулбал Лаозыхаар хүн хэдий чинээ мэдлэгтэй байна тэр хэмжээгээрээ л
амьдардаг гэсэн санааг гаргасаг бөгөөд Жуанзын философид хүн хэдий чинээ
өргөн мэдлэгтэй ухаантай байж үнэн зөвийг тунгаадаг байна тэр хэмжээгээрээ
хоорондоо харилцан амьдардаг гэсэн санаа байсан бол Мозын философид хүмүүс
бие биенээ болон өөрөөс бусад зүйлсыг түгээмэл хайраар хайрласнаар эв
найртай харилцан зохицож амьдар ч болох юм гэсэн санааг тус тус гаргажээ.
Өнөөгийн нийгэмд илүү хэрэгцээтэй байгаа тэр зүйл нь Мозын үзлээр бие биенээ
хайрлах өөрөөсөө бусдыг өөр шигээ хайрлах үзэл юм. Учир нь өнөөгийн нийгэм

7. илүү эрх чөлөөтэй болохынхоо хирээр хувь хүн бүр дор бүрнээ өөрийн хар амийг л
бодож хүслээ гүйцэлдүүлэхийн тулд бусдыгаа золиосолж нэг ёсондоо ашиглаад л
орхиж байгаа нь нийгэмд хурцаар тавигдаад буй тулгамдсан асуудал билээ.
Үүнийг даван туулж шийдэхийн тулд бид өөртөө ханддаг шигээ бусаддаа ч бас
хандах хэргтэй бөгөөд энэ нь түгээмэл хайрын зарчмын нэг илрэл юм.
Лаоз, Жуанз,Моз нарын нийгэм улс төрийн талаарх үзэл
баримтлал
“Дао-Дэ жин” зохиолд нийгэм, улс төр, ёс суртахууны асуудлууд ч тусгагдсан.
Тухайлбал төрийн удирдаг ч нь мэргэн цэцэн бол ард түмэн амгалан тайван
байна. Гэсэн санааг дэвшүүлсэн бөгөөд төрийг захир ч удидах хүн тухайн ард
иргэдийг ч бас чиглүүлж байх ёстой хүн байх хэрэгтэй гэсэн үг юм. Мөн
түүнчлэн хэдий хэмжээгээр сайн удирдагч улсыг удирдана тэр улс тэр
хэмжээгээр нь сайн л байна. Үүнээс гадна бас нэг чухал зүйл гэвэл тэрээр
хууль сайн бол төр улс хүчирхэг, ард түмэн амар жимир байх болно. Улс оронд
зөрсөн, үл зөвшөөрсөн олон хууль байвал ард түмэн ядуурч зүдрэх болно. Энэ
нь хуулийг үгүйсгэсэн хэрэг биш харин ч тухайн улсын хэмжээнд сайн
боловсорсон, цөөхөн хууль байвал нийгэм дэг журамтай эмх цэгцтэй байх
болно гэсэн үг юм. Тухайн ард олныг удирдах удирдагч хэдий сайн байлаа ч
тэр олон түмнийг нэг удирдлага нэг үзэлд захирч эхм замбараатай болгох нь их
төвөгтэй учир үүнийг зохицуулах нэг арга нь нэгдсэн нэг хуулинд захирагдах
бөгөөд тэр хууль нь чанартай ёс суртахуунд нийцсэн цөөн тооны хууль байж л
улс орон хүчирхэг нэгдэлтэй байж чадах билээ.
Жуанз: Энэхүү үзэлд юмсын эсрэг тэсрэг талын харилцан үйлдэл нэг юмыг
нөхцөлдүүлж байдаг.бөгөөд юмс эсрэг тэсрэгийн харилцаанд оршдог гэжээ.
Мөн юмс үзэгдэл хэдий эсрэг тэсрэг чанарт байнга шилжин мөнх байдаггүй
болов ч тэдний инэгж өрчлөлт хөдөлгөөнд оршиж, эсрэг тэсрэгтээ шилжиж
байдаг нь зүй тогтол юм. Үүн дээр үндэслээд улс төр нийгмийн үзлийг нь
гаргахыг оролдож болох юм. Нийгэм улс төр байнгийн өөрчлөлт шинэчлэлт гэх
мэт тогтворгүй байдалд оршдог бөгөөд жуанзын философийн эсрэг тэсрэг үнэн
худлын зарчим ч тэнд бий.
Моз: Хорвоо эмх забараагүй байж хүмүүс, адгуус амьтан шиг байв. Тэднийг
засах эзэн, мөн эмх цэгцийг тогтоох хэрэгтэй болжээ. Ард түмэн эмх забараагүй
байдлаас ангижрахыг хүссэн. Үүнийг мэдсэн цагт энэ шалтгааныг тэрээр
арилгаж, улс гүрэндээ, амар амгалан байдал, хөгжил дэвшлийг бий болгоно.
Төрийн гол үүрэг нь нэгдмэл хэмжүүр тогтоох явдал юм хэмээн тэрээр үзжээ.
Түүний үзлээр, төрийн тэргүүний нэр хүнд нь ард түмны хүсэл зориг ба
тэнгэрийн хүсэл зориг дээр тулгуурладаг. Энэ талаар Моз хэлэхдээ:”Ухаант

8. мэргэдтэй учраад тэдний зөвлөгөөг хэрэгсэхгүй байх, энгийн ард түмнийхээ
хүсэл зоригийг /саналыг/ анхаарахгүй байх нь бас алдаанд хүргэнэ” гэжээ.
Мозын үзлээр “Төрийн түшмэд нь өндөр хэргэм зэрэгтэй, өндөр цалинтай, эрх
мэдэлтэй байх ёстой”. Нийгэмд дуурайх хууль байдаг талаар Моз өгүүлэхдээ
“Аливаа ажил хэргийг гүйцэтгэхэд үлгэрлэн дуурайх зүйлгүй бол төвөг учирдаг.”
Үлгэрлэн дуурайгаагүй нэг ч ажил хэрэг үгүй. Үлгэрлэн дуурайх хүн нь хамгийн
хүн чанартай хүн байх хэрэгтэй. Өөрийнхөө үлгэр дуурайлаар тэнгэрийг сонго.
Учир нь тэнгэр хамгийн уудам, өгөөмөр, бүгдэд ач тусаа өгдөг, бүгдэд аддилхан
ханддаг, өөрийнхөө амжилтаар бардамнаж сагсуурдаггүй.
Үүнээс ерөнхийдөө дээрх 3-н үзлийн адил төсөөтэй утгууд гэвэл нийгэм, улс
төрийн асуудлаар бүгд тэр төр нийгмийг удирдаг ч нь ямар байна тийм л байна
гэсэн санааг гаргасан бөгөөд үнэхээр чин сэтгэлээ зориулан ард олныхоо сайн
сайхныг их хамгаалсан байх нь чухал. Өөр нэг чухал санаа гэвэл хууль нь
хэдий сайн байна төр зөсөг нь ч тэр чинээгээрээ сайн бат бөх байж олон
түмнийг нэг санаа бодолд төвөлөрүүлж чадах билээ.

9. Дүгнэлт:
Арвин олон түүх бүхий энэхүү Эртний Дорно дахины Хятадын философийн
эртний төлөөлөгчид Лаоз, Жуанз,Моз нарын философи үзлүүдийг харьцуулсан
бөгөөд үүгээр зогсохгүй их утга агуулгатай ойлголтууд үлдсэн билээ. Далд цаад
санааг агуулсан байдгаараа Эртний хятадын философи давамгай өвөрмөц талтай
бөгөөд цаад философи санааг нь ойлгохын тулд ихэд эргэцүүлэн үг бүрийг нь
тунгаах нь чухал. Аливаа зүйл бүр өөрийн хувьсал өөрчлөлт шинэчлэлийн түүхтэй
байдаг үүний л адил филосфийн түүх арвин бөгөөд бусад мэдлэгийн салбараас
ангид хамгийн эрт үүссэн. Ялангуяа эртний дорно дахины филосфийн үзэлд
энэтхэг, хятадын философи үзэл баримтал голлох нөлөөтэй. Учир нь эдгээр
улсууд нь өөрсдын түүх соёлын дурсгалыг өнөө үедээ гайхалтай өвлүүлж чадсанд
оршиж байгаа билээ. Гол асуудлаа сөхвөл эртний хятад дотроо Лаоз, Жуанз,Моз
нарын философифийг дүгнэн бичнэ. Энэхүү илтгэлдээ Даосист философид голлох
нөлөө үзүүлсэн хоёр сэтгэчийн тухай авч үзсэн бөгөөд мөн түгээмэл хайр хүнлэг
ёсны тухай Мозын сурагаалийг өөрийнхөөрөө боловсруулан эдүгэчлэн
талбарласан билээ. Өнөөгийн нийгэм дэлхий даяараа асар эрх чөлөөтэй
нийгэмтэй хөл нийлүүлэн алхаж олон төрлийн салбар технологиуд шинээр үүсэн
бий болоод улам л хөгжөөд буй болов ч бидэнд өнөөг хүртэл орхигдож гээгдсэн
олон асуудлууд байдаг билээ. Учир нь энэ бол дан гану нийгмийн биш бас
байгалийн шууд хамаарал доор иргэншээд буй юм. Бидэнд дутагдах зүйлүгүй мэт
боловч өнөөг хүртэл 2500гаад жилд үнэ цэнээ алдаагүй уламжлагдан ирсэн
сургааль номлолууд бидний өдөр тутмын амьдралыг зохиуцуулсаар ирсэн одоо
хүртэл яг л биндний амьдрал ёс суртахуунд таардаг. Энэ нь яах арагүй философи
амьдралаас урган гардаг хүн бүрт хамаатай зүйл билээ.