1. Илтгэлийн нэр: “Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлт”
Илтгэгч : Б.Сүнжидмаа /ХоМТС-ийн Харилцаа Холбооны Менежмент 3-р курс/
Удирдагч багш: Н.Мөнхөө /МХУЭЗ-ийн Баг. Багш. Магистр/
Агуулга
1. Өгүүллийн хураангуй
2. Түлхүүр үг
3. Оршил
4. Мэдээллийн технологийн дэлхийн чиг хандлага, ажиллах хүчний өнөөгийн
байдал
5. Монгол Улсын мэдээллийн технологийн ажиллах хүчний өнөөгийн байдал
6. Мэдээллийн технгологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлт
7. Санал дүгнэлт
8. Ашигласан материал
1. Өгүүллийн хураангуй
Бидний амьдралд цаг мөч хором бүртэй уралдан өөрчлөлт, шинэчлэлтийг авчирч буй
зүйл бол мэдээллийн технологи билээ. Технологи тэр дундаа мэдээллийн технологийн
хөгжил та бидний амьдралын хэмнэлийг өөрчилж, олон эерэг нөлөөллийг үзүүлсээр
байгаа. Дэлхий нийтээр мэдлэгт тулгуурласан бүтээгдэхүүн, электрон хэлбэрийн ажил
үйлчилгээг хөгжүүлэхийг чухалчлан авч үзэж байгаа ч мэдээллийн технологийн
мэргэжилтнээр гачигдаж байгааг олон орны жишээн дээрээс харж болох юм. АНУ
дутагдаж буй мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүдийг хангахын тулд 200 мянга
гаруй “ногоон картыг” гадаадын өндөр мэргэшилтэй мэргэжилтнүүд тэр дундаа
Мэдээллийн Технологийн мэргэжилтнүүдэд зориулан гаргахаар хэлэлцэж байна. Энэ
эрхийг авсан хүн 7 жил хүртэлх хугацаагаар технологийн салбарт америк хүний нэгэн
адил ажиллах боломжтой болох юм. Энэ мэтчилэн дэлхийн улс орон төдийгүй Монгол
оронд ч мэдээллийн технологи хөгжихийн хэрээр мэдээлэлжсэн нийгмийг цогцлоон
бий болгох авч энэ салбарт ажиллах чадварлаг мэргэжилтэн өдрөөс өдөрт дутагдсаар
байгаа билээ. Ийм учраас энэхүү илтгэлээрээ Монгол улсын мэдээллийн технологийн
салбарын 2009 – 2012 оны хүний нөөцийн төлөвлөлтийг хийхээр зорилоо.

2. 2. Түлхүүр үг
МХХТ – Мэдээлэл Харилцаа Холбооны Технологи
ХНХ – Хүний нөөцийн хөгжил
ХНТ – Хүний нөөцийн төлөвлөлт
МУ- Монгол Улс
3. Оршил
Дэлхийн нийтээр мэдээллийн эринд шилжих үйл явц эрчимжиж мэдээлэлжсэн
нийгмийг цогцлон байгуулж нийгмийн баялаг, үнэт зүйлсийг бүтээх эх сурвалж нь
мэдлэг, мэдээлэл гэдгийг хүлээн зөвшөөрч улс төр, эдийн засаг, нийгмийн бүхий л
салбарт техник, технологийг өргөнөөр нэвтрүүлэх болсон. Үйлдвэржсэн нийгмээс
мэдээлэлжсэн нийгэмд шилжин орж байгаа энэ үйл явц дэлхийн эдийн засгийн
өсөлтөд нэгэн шинэ боломж, орчинг бий болгосон. Энэ зах зээлд эрэлт хэрэгцээ
огцом өссөнөөр нийлүүлэлтийн хурд нь гүйцэхгүй хомсдол үүсэн мэдээллийн
технологид суурилсан ажил үйлчилгээг импортлох явдал нэмэгдсэн.Энэ салбарт
ажиллахад тодорхой мэдлэг чадварын түвшинд хүрсэн байх ёстой. Үүнийг улс
орныхоо онцлог, нөөц бололцоог харгалзан үзэж төр засгийн зүгээс оночтой бодлого
хэрэгжүүлэх нь чухал. Зөвхөн эрдэмтэн доктор, компьютерийн инженер, программ
зохиогчдыг бэлтгэх биш зах зээлд, аж ахуй нэгжүүдэд ямар чиглэлийн мэргэжилтэн
шаардлагатай эсвэл дутмаг байгааг нарийн судалсны үндсэн дээр олон төрлийн
чадварлаг мэргэжилтнүүдийг бэлтгэх нь гол зорилго юм.
Манай орны хувьд МХХТ-ийн ололт, амжилтыг нэвтрүүлэн түүнийг хөгжлийн
тулгуур, тэргүүлэх чиглэл болгон мэдээлэлжсэн нийгмийг байгуулахын тулд чадварлаг
мэргэжилтнүүдийг бэлтгэх нь нэн тэргүүний асуудал юм.
Боловсролын системийг сайжруулан болон дэд бүтцүүдийг хөгжүүлэх зэрэг асуудлыг
засгийн газрын оролцоогүйгээр шийдвэрлэн, мэдээлэлжсэн нийгмийг цогцлоох
боломжгүйтэй адил мэдээллийн технологийн хүний нөөцийг хөгжүүлэлгүй
мэдээлэлжсэн нийгмийг бүтээх аргагүй. Мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүдийн
ур чадвар, нийлүүлэлт дутмаг байгаа нь хүний нөөцийн хөгжлийн хамгийн том асуудал
болоод байгаа юм.

3. 4. МТ-ийн дэлхийн чиг хандлага, ажиллах хүчний өнөөгийн байдал
Дэлхий нийтээр мэдээллийн ач холбогдол асар эрчимтэй өсөж, мэдээллийн технологи
нь улс орны хөгжлийг тодорхойлох гол технологиудын нэг болоод байна.
Мэдээллийн технологийн үсрэнгүй хөгжил нь хүний нийгмийн бүхий л хүрээнд өөрийн
нөлөөгөө үзүүлж, хэвь нэмрээ оруулж байгаа билээ.
График.1
МХТ-ийн 10 жилийн өсөлтийн үзүүлэлт
3.5
3
2.5
2
s
n
o
l
i
r
T
$
S
U
1.5
1
0.5
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Дэлхийн МХТ-ийн зах зээлийн бүсчиллийн хувьд эзлэх хувь хэмжээ
График.2
Зүүн Европ
1
Баруун Европ
28
38
Латин Америк
Аф
рик
6
9
17
Ази
Япон
2
Х
ойд Америк
МТ болон бусад салбарт ажиллагсдын дундаж нас
График.3
25
%
20
15
МТ
10
Бусад
5
0
10
20
30
40
50
60
70

4. ПХ чиглэлээр жиллагсадын 67% - эрэгтэй, 33% - эмэгтэй
МТ-ийн салбарт үйлчилгээний эрхлэгчдийн зах зээлийн өсөлт /2002-2012 он/
USD bollion
График.4
4000
3000
2198
2000
1000
1213
1633
IT
792
392
881
441
825
884
1193
2002
0
ITeS
2003
2006
2009
2012
Аж ахуй нэгжүүдэд МТС-ийн оруулах орлогийн өсөлтийн хэмжээ тэрбум $
График.5
400
300
200
100
0
2002
2003
2006
2009
2012
5. Монгол Улсын мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний
өнөөгийн байдал
Мэдээллийн технологид суурилсан ажил, үйлчилгээ нь харьцангуй бага зардалтай
оюуны үнэлэмж ихтэй бараа, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг тул Монгол улсын хувьд
хурдацтай хөгжүүлэх боломжтой салбар гэж тооцогддог. Манай улсад мэдээллийн
технологи, ялангуяа программ хангамжийн үйлдвэрлэл нэвтрүүлэхэд дэлхийн зах зээлд
нэвтэрч орох, үйлчилгээ, үйлдвэрлэл явуулахад цагийн зөрөөний ашигтай байршил,
чадварлаг мэргэжилтэн бэлтгэх боломжтой зэрэг давуу талуудтай. Дэлхийн улс орнууд
хором бүр шинжлэх ухаан, технологийн шинэ дэвшлээрээ тэргүүлэхийн тулд өрсөлдөж
байгаатай холбогдуулан улс орон бүр мэдээлэл, холбооны хөгжлийн үзэл баримтлал,
бодлогыг нэн тэргүүний асуудал хэмээн үзэх болсон. Ялангуяа Азийн ихэнх хөгжиж

5. буй орнуудын хувьд мэдээлэлжсэн нийгмийг цогцлоон бүтээх зорилтдоо нарийн
тусгасан байдаг. Манай орны хувьд мэдээлэл, холбооны салбарыг хөгжүүлэх зорилгоор
“Монгол Улсын Мэдээлэл Холбооны Технологийн Хөгжлийн 2010 он хүртэлх үзэл
баримтлал”-ыг боловсруулсан. Зорилгодоо хүрэх хамгийн чухал алхам бол мэдээллийн
технологийн салбарын боловсон хүчний чадавхийг сайжруулах, нөөцийг нэмэгдүүлэх
явдал юм. Өнөөдөр энэ салбарт цөөн хэдэн чадварлаг мэргэжилтнүүдийг эс тооцвол
мэдээлийн технологийн ажиллах хүчний эрэлтийг бүрэн хангахуйц мэргэжилтэнгүүд
бэлтгэгдэж чадаагүй улмаас зарим байгууллага гадаадын мэргэжилтнүүдийг
ажиллуулж байна.
МУ-д МХХТ-ийн салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй
аж ахуйн нэгжийн тусгай зөвшөөрлийн тоо 2007 он
График.6
МХХТ-ийн салбарт ажиллагсад.
График.7
7000
6900
6800
6700
6600
6500
6950
6970
2007
2008
хагас
жил
6850
6716
6751
2004
2005
2006
2008 оны эхний хагас жилийн байдлаар МУ-н мэдээлэл харилцаа холбооны салбарт
нийт 6975 үндсэн ажиллагсад байна. Мөн тус салбарт үйлчилгээ эрхлэгч компаниудын
гэрээт борлуулагчид, суурин болон хөдөлгөөнт холбоо хэрэглэгчийн төгсгөлийн

6. төхөөрөмжийн худалдаа, засвар үйлчилгээний чиглэлээр 4200 орчим хүн байнгын
ажлын байраар, кабель шугамын угсралтын ажил гэх мэт чиглэлээр 600 орчим хүн
улирлын чанартай ажлын байраар хангагдаж байна
Мэдээлэл Харилцаа Холбооны салбарын нийт орлого /тэрбум төгрөг/
График.8
6. Мэдээллийн технологийн салбарын хүний нөөцийн төлөвлөлт
Мэдээллийн технологийн хүний нөөцийн төлөвлөлтийг хийх эхний алхам бол
мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүдийг ангилах явдал юм.
АНУ-ын эрдэмтэн Фрийман болон Эспрэй нар мэдээллийн технологийн ажилтныг
тодорхойлсноор:
“ Мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүд нь техникийн болон шаардагдах бусад
чадваруудыг бүрэн эзэмшсэн байх бөгөөд МТ-ийн мэргэжилтнүүд нь зөвхөн МТ-ийн
салбарын аж ахуй нэгжүүдэд ажиллаад зогсохгүй засгийн газар, бусад аүх салбарын аж
ахуй нэгж, байгууллага ашгийн бус байгууллага зэрэг нийгмийн бүхий л салбарт
ажиллах чадвартай мэргэжилтэн юм. Олон ажил мэргэжлүүд мэдээллийн технологитой
салшгүй холбоотой байдаг бөгөөд МТ-ийн ангиллуудыг нарийвчлан авч үздэг.”
АНУ-ийн худалдааны хэлтсээс МТ-ийн ажиллах хүчийг үндсэн 2 хэсэгт хуваан авч
үзсэн байна. Үүнд :
- МТ-ийн үндсэн мэргэжилтэн
- МТ-ийн чиглэлийн мэргэжилтэн
МТ-ийн чиглэлийн мэргэжилтнүүд
МТ-ийн салбарын мэргэжлүүдийг стандартын дагуу ангилдаг бөгөөд энэ стандарт нь
европын орнуудын батлан гаргасан ISCO88 стандарт юм.

7. МТ-ийн салбарын аж ахуй нэгж байгууллагын ажлын байран дээрх нэршил ба цаашид
шаардлагатай байгаа нарийн мэргэжлийн мэргэжилтэнгүүдийн ангиллыг доорхи
хүснэгтэд үзүүлэв.
МТ-ийн мэргэжилтнүүдийн ISCO88 олон улсын ангилал
Хүснэгт.1

8. №
Occupations
Мэргэжлүүд
Database administration and development - Өгөгдлийн санг зохиох ба хөгжүүлэх
1
Data analyst
Өгөгдөл шинжээч
2
Database administrator
Өгөгдлийн сан зохиогч
3
Database developer
Өгөгдлийн сан хөгжүүлэгч
4
Data architect
Өгөгдөл зохиогч
5
Data modeler
Өгөгдлийг загварчлагч
Digital media – Тоон мэдээ
6
Animator
Хөдөлгөөн оруулагч
7
3D artist
3D бүтээгч
8
Virtual reality specialist
Виртуал мэргэжилтэн
9
Multimedia author
Мультмедиа хянагч
10
Media specialist
Медиа мэргэжилтэн
11
Media design
Медиа дизайнер
Enterprise systems analysis and integration – үйлдвэрийн системийн шинжилгээ ба интеграчлал
12
Systems analyst-
Системийн шинжээч
13
Systems integrator
Системийн интеграчлагч
14
E- commerce specialist
Өгөгдлийн системийн менежер
15
Data systems manager
Э-худалдааны мэргэжилтэн
16
Infrastructure analyst
Дэд бүтцийн шинжээч
Network design and administration – Сүлжээний загвар ба зохиох
17
Network technician
Сүлжээний техникч
18
Network engineer
Сүлжээний инженер
19
Network operations analyst
Сүлжээний ажиллагааны шинжээч
20
Data communications analyst
Өгөгдлийн холбооны шинжээч
21
Network architect
Сүлжээний зохиогч
Programming , software engineering – Программ хангамжийн инженер
22
Software engineer
Программ хангамжийн инженер
23
Software tester
Программ хянагч
24
Software application specialist
Хэрэглээний
мэргэжилтэн
25
Software development engineer
Программ хөгжүүлэгч инженер
26
Programmer
Программист
программ
хангамжийн
Technical support – Техникийн сапорт
27
Technical support representative
Техникийн сапорт төлөөлгч
28
Customer service representative
Хэрэглэгчийн үйлчилгээ төлөөлөгч
29
Help desk technician
Туслах дискний техникч
30
PC support specialist
Хувийн компьютерийн сапорт мэргэжилтэн
31
Sales support technician
Худалдаа дэмжигч техникч

9. МУ-д МТ-ийн чиглэлээр бэлтгэж буй мэргэжлүүд
Хүснэгт.2
№
Мэргэжлүүд
1
Радио холбоо
12
Мэдээллийн систем
2
Шуудан холбоо
13
Программ хангамж
3
Сансрын ба утасгүй холбоо
14
Систем хамгаалал
4
Телевизийн техник холбоо
15
Мэдээллийн сүлжээ
5
Цахилгаан холбоо
16
Мэдээлэл хэмжлийн электроник
6
Мэдээллийн технологи
17
Техник хангамж
7
Электроник
18
Мультимедиа технологи
8
Оптик холбоо
19
Интернет бизнес
9
Мэдээллийн сүлжээ
20
Мэдээлэл холбооны инженер
10
Мэдээлэл хэмжлийн электроник
21
Êîìïüþòåðèéí óäèðäëàãàòàé ñèñòåì
11
Мэдээллийн системийн автоматжуулалт
22
Öàõèëãààí ýëåêòðîíèê
Ажиллах хүчний хомсдолд нөлөөлөх хүчин зүйлс
Боловсрол дээшлүүлэх
Жил бүр нийт ажиллагсдын 7-10% нь энэ
шалтгаанаар ажлаасаа гардаг .
Эмэгтэйчүүд
Гэрлэх болон хүүхэд төрүүлэх
Тахир дутуу
Үйлдвэрийн осол гэмтэл ба бусад
нөлөөлөл

10. Тэтгэвэрт гарах
Өндөр насныхаа тэтгэвэрт гарах.
2005-2008 оны мэдээллийн технологийн чиглэлээр төгсөгчдийн тоо
МХХТ-ийн ажиллах хүчний таамаглал /2004-2012 он/
График.9

11. 7. Санал дүгнэлт
МТ-ийн салбарын онцлог нь тухайн улс орны газар зүйн байршил бага нөлөөлдөг, гол
суурь дэд бүтэц нь техник, технологи мөн ажиллах хүчний чадавхи дээр голлон
тулгуурласан байдаг онцлогтой.
2008 оны хамгийн их эрэлттэй мэргэжлүүд гэсэн судалгаагаар эхний 2 ба 3-р байранд
компьютерийн системийн шинжээч , компьютерийнн программ хангамжийн инженер
гэсэн мэргэжлүүд орсон байгаа нь мэдээллийн технологийн салбар манай орон хэр
хөгжиж байгаа мөн залуус энэ чиглэлээр суралцах сонирхолтой өндөр байгаа зэргийг
харах боломжтой байна. Манай орны хувьд мэдээлэлжсэн нийгмийг бүтээн, дэлхийн
хөгжилтэй хөл нийлүүлэн алхахын тулд улс төрийн дэмжлэг, бодлого боловсруулахын
зэрэгцээ чадварлаг боловсон хүчнийг бэлтгэх, мэдээллийн технологийн хүний нөөцийн
төлөвлөлтийг хийснээр зорилгодоо хүрэх чухал алхам болох юм.
МТ-ийн салбарын ажиллах хүчний нэмэгдүүлэх ба төлөвлөлтийг хийх арга хэмжээ:

12. •
•
•
•
•
•
•
•
Боловсролын салбарын хүний нөөцийн мэдээллийн технологийн мэдлэг,
чадварыг сайжруулах
Мэдээлэл, харилцаа холбоо технологийн чиглэлээр их, дээд сургуульд
элсэгчдийн тоог нэмэгдүүлэх, сургалтын чанарыг сайжруулах,
Чадварлаг мэргэжилтэнг бэлтгэх хүчин зүйлсийг хөгжүүлэх
МХХТ-ийн эрдмийн зэрэг цолтой мэргэжилтнүүдийн тоо, эзлэх хувийг
нэмэгдүүлэх
МХХТ-ийн боловсролын олон улсын стандартыг нэвтрүүлж, түвшин тогтоох
тогтолцоог бий болгох
Монголд төгссөн мэргэжилтэнг дэлхийн аль ч улс оронд хүлээн зөвшөөрдөг
байх
МХХТ-ийн чиглэлээр олон улсын түвшинд хүрсэн эрдэм шинжилгээ,
судалгааны ажлууд хийх
Е-сургалт буюу зайнаас сурах нээлттэй сургалтыг хєгжүүлэх
Эцэст нь хэлэхэд мэдээллийн технологийн хөгжилтэй эн зэрэгцэх явж, улс орноо
хөгжүүлэх гол түлхүүрийг оновчтой зөв удирдах нь мэдлэг боловсрол эзэмшсэн
ирээдүйн чадварлаг боловсон хүчин болох бидний эх орныхоо төлөө хийж гүйцэтгэх
эрхэм үүрэг билээ. Иймээс мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний нөөцийг
төлөвлөн түүний дагуу чадварлаг боловсон хүчнийг бэлтгэн гаргах нь манай улсын эн
тэргүүний асуудлуудыг нэг юм.
8. Ашигласан материал
1.О. Цэцэгмаа “Хүний нөөцийн менежмент “
2.Статистикийн эмхэтгэл 2006,2007
3. Charles R.Greer – “Human Resource Management”
4. www.estatistic.com
5. www.icta.gov.mn
6. www.humanresource.com

13. 7. www.hr2000.com
8. www.nasscom.com
9. www.hrzone.com
10. mhri.mn