.

1. НҮҮРСНИЙ ҮЙЛДВЭР
Сайншанд 11 жилийн 2-р
сургууль 9в анги
 Дашням
 Эрдэнэбат
 Мягмарсүрэн
 Бат-Эрдэнэ
 Доржнамжим
 Бямбаням
 Мөнхтөгөлдөр
 Батзаяа

2. МОНГОЛ УЛСЫН НҮҮРСНИЙ НӨӨЦ, ҮЙЛДВЭРЛЭЛ,
ЗАХ ЗЭЭЛ
 Манай улсын хувьд нүүрсний нөөцөөрөө
баян 15 орны тоонд багттаг. Эх сурвалжаас
үзэхэд Монгол улс нь одоогоор 12 сав газар
, 3 талбайд хамаарагдах 200 гаруй орд
илрэл нээгдсэнээс 70 гаруй ордод
геологийн янз бүрийн үе шатны судалгаа
хийсний үр дүнд манай бараг бүх аймагт ил
аргаар ашиглах таатай нөхцөл бүхий
ордуудын нөөцийг тогтоож улс аймгуудын
хэмжээний түлш, эрчим хүчний салбарын
найдвартай эх үүсвэртэй болсон байна.
Одоогоор манай улсын хэмжээнд үйл
ажилгаагаа явуулж байгаа 31 уурхай байна.
Эдгээр уурхай нь доотоодын нүүрсний
хэрэгцээг 100% хангаж байна.
 Нийт 2006 онд Монгол улсын хэмжээнд
7885,5 мян.тн нүүрс борлуулсан байна.
Үүнээс 28,7% буюу 2266,5 мян.тн нүүрс
экспортонд гаргажээ.2006 онд Монгол
улсын хэмжээгээр 91,1 тэрбум төгрөгийн
нүүрс борлуулсан бөгөөд үүнээс экспортонд
41,0 тэрбум дотоодын зах зээлд 50,1
тэрбум төгрөгийн борлуулат хийсэн байна.
Дотоодын зах зээлд борлуулсан 1 тн
нүүрсний дундаж үнэ 13500 төгрөг,
экспортонд гаргасан 1 тн нүүрсний дундаж
үнэ 8 $ байна. Нийт олборлосон нүүрсний
44,1%-ийг чулуун нүүрс, 55,9%-ийг хүрэн
нүүрс эзлэж байна. Өнгөрөгч оныхоос нүүрс

3.  Монгол улсын нүүрсний хэрэгцээ жилдээ
5500,0-5700,0 орчим мян.тн нүүрс
байдаг бөгөөд дотоодын нүүрсний зах
зээлийг бүрдүүлж буй хэрэглэгчдийг
дараах байдлаар ангилан харуулъя.

 2002 оноос хойш Монгол улсын нүүрс
олборлолтын хэмжээ эрчимтэй нэмэгдэж
байгаа боловч энэ нь дотоодын зах
зээлийн эрэлтийн өсөлттэй төдийлөн
холбоогүй юм. Дотоодын зах зээлийн
хэрэглээ 2002 онтой харьцуулахад
буусан үзүүлэлттэй байхад
үйлдвэрлэлийн хэмжээ өссөн нь 2003
оноос эхлэн “Нарийн сухайт”, “Элдэв”,
“Таван толгой” уурхайнууд БНХАУ-д
нүүрс экспортолж эхэлсэнтэй холбоотой.
2003 онд 435,4 мян.тн, 2004 онд 1643,3
мян.тн, 2005 онд 2253,9 мян.тн нүүрс
экпортолсон бөгөөд 2006 онд 2266.5
мян.тн-ийг экпортонд гаргаад байна.


4. Нийт Монгол улсын нүүрс
олборлолтын хэмжээнд
экспортын эзлэххувийг
харуулъя.
Манай улсын нүүрс экспортын
хэмжээ сүүлийн жилүүдэд эрс
нэмэгдсээр байна. Учир нь
урд хөршийн нүүрсний
хэрэгцээ ихээхэн өссөнтэй
холбоотой. 2006 оны
байдлаар БНХАУ-ын
нүүрсний олборлолт 2,38 тэр
бум тонн болтлоо өссөн хэдий
ч дотоод
ын хэрэгцээ нь өмнөх
жилүүдээс нэмэгдэж байгаа
тул экспорт нь 2003 онтой
харьцуулахад 2,15 сая
тонноор буурсан ба импортын
нүүрсний хэмжээ 34%-иар
нэмэгдсэн байна.

5.  Манай улс нүүрсний уурхай ашиглаж эхлээд 90 орчим жил болж байгаа хэдий ч
цогцоор нь шийдэж байсан нь үгүй.
 Монгол Улсын нүүрсний аж үйлдвэрийн ХХI зууны тогтвортой хөгжлийн стратеги
нь эх орны эдийн засгийн өсөлт, хөгжлийг хангахад чиглэгдсэн байдаг.
 Ийм зорилт дараахь хүчин зүйлээс урган гарч байна. Үүнд:
 Түлш эрчим хүчний балансад нүүрс 90 орчим хувийг эзэлж байна
 Дизелийн түлш, бензиний хэрэгцээг 100% импортоор авч байэа
 Нүүрсийг зөвхөн дотоод хэрэгцээний цахилгаан дулааны болон гэр ахуйн
хэрэгцээнд зарцуулж байна
 Мөн нүүрсийг түүхийгээр нь, экологид хэт хортой байдлаар ашиглаж байна
 Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхэд бидэнд нүүрсний нөөц, мэргэжлийн боловсон
хүчин, оюуны чадавхь, дотоодын болон хөрш орнуудын зах зээлийн эрэлт
хэрэгцээ байна.
 Дээр дурьдсанаас үүдэн нүүрсний хэрэглээг шинэ зарчмаар тодорхойлох
шаардлагатай байна.
 1. Цахилгаан дуланы болон түлшний өсөн нэмэгдэх хэрэгцээг хангах
 2. Нүүрсийг боловсруулах замаар дизелийн түлш, бензиний хэрэгцээг хангах
 3. Коксжих нүүрс буюу кокс экспортлох
 4. цахилгаан үйлдвэрлэж өндөр хүчдэлийн тогтмол гүйдлийн цахилгаан
 дамжуулах шугамаар эрчим хүч экспортлох зэрэг асуудлуудыг цогцоор нь
шийдвэрлэх хэрэгтэй.

6. МОНГОЛЫН ТОМООХОН УУРХАЙНУУДЫН
ҮНИЙН СУДАЛГАА

7.  Монгол Улсын нүүрсний салбар нь уул уурхайн салбарын ууган салбар бөгөөд 1922
онд Налайхын уурхайг анхны “Улсын үйлдвэр” болгосноор манай салбарын суурь
тавигдсан. Нүүрс нь эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн үндсэн эх үүсвэр болж байгаа
бөгөөд улсын хэмжээний цахилгаан, дулааны үйлдвэрлэлийн 90 гаруй хувийг зөвхөн
нүүрс ашиглан үйлдвэрлэж байна. Нүүрсний салбар үүсч хөгжсөн 90 жилийн
хугацаанд улс орны эрчим хүчний дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангаад зогсохгүй 2003
оноос эхлэн нүүрс экспотрлож, улс орны эдийн засагт бодитой хувь нэмрээ оруулж
байна.
 Өнөөдөр нүүрсний салбарт төрийн өмч давамгайлсан “Багануур” ХК, “Шивээ-Овоо”
ХК, орон нутгийн өмч давамгайлсан “Тавантолгой”, “Баянтээг”, “Могойнгол” ХК-ууд,
хувийн болон гадаадын хөрөнгө оруулалттай “Энержи ресурс” ХХК, “Тавантолгой” ХК,
Монголын алт (МАК) ХХК, “Чинхуа-МАК-Нарийн сухайт” ХХК, “Саусгоби Сэндс” ХХК
зэрэг 40 гаруй аж ахуйн нэгж нүүрс олборлох үйл ажиллагаа явуулж байна.
 Манай улсын нүүрсний геологийн таамаг нөөц 175 тэрбум тонн, цаашдаа өсгөх
магадлалтай гэж тогтоосон бөгөөд 9,8 тэрбум тонн нүүрсний нөөцийг урьдчилсан
болон нарийвчилсан хайгуулын үр дүнгээр баталгаажуулан 15 сав газарт
хамаарагдах нийт 300 гаруй орд, илрэл байгаа бөгөөд манай орон нүүрсний нөөцөөр
дэлхийн эхний 15 орны тоонд багтдаг.
 2011 онд Монгол Улсын ашигт малтмалын баялаг, ашигт малтмалын нөөцийг үр
өгөөжтэй гүйцэд ашиглах зорилгоор ашигт малтмалын нөөцийг тайлагнах олон улсын
стандартад нийцүүлэх талаар Ашигт малтмалын нөөцийг тайлагнах Олон Улсын
стандартын Хороотой хамтран ажиллах санамж бичиг зураад байна.

8.  Нүүрс олборлолтын хэмжээ жилээс жилд
өсөж, нүүрсний экспорт нэмэгдэж буйтай
холбогдуулан нүүрс тээвэрлэлтийн,
тухайлбал экспортын тээврийг төмөр
замаар тээвэрлэх асуудал тулгаран гарч
ирж байна.
 Нүүрсний олборлолт, боловсруулалт,
экспортыг нэмэгдүүлэх, коксхимийн
үйлдвэрлэлийг өргөжүүлэх, нэмүү өртөг
шингэсэн нүүрсний бүтээгдэхүүний
(баяжмал, кокс, давирхайн
боловсруулалтын бүтээгдэхүүн)
экспортыг бүх талаар дэмжиaх бодлогын
хүрээнд юуны түрүүнд тээвэр
ложистикийн асуудлыг шийдэж, хилийн
боомтын нэвтрүүлэх чадварыг
нэмэгдүүлэх нь нэн чухал юм. Ингэснээр
уул уурхайн салбараас орж ирэх
орлогын тодорхой хувийг олон тулгуурт
эдийн засгийг хөгжүүлэхэд
зарцуулсанаар улс орон тогтвортой
хөгжих боломж бүрдэх юм

9. НҮҮРСНИЙ ГҮН БОЛОВСРУУЛЛАТЫН БОДЛОГО
 Кокс, цахилгаан эрчим хүч зэрэг нүүрс боловсруулалтын эцсийн бүтээгдэхүүнийг гадаад зах зээлд гаргах, газрын тосны
бүтээгдэхүүн, шатдаг хий, химийн бусад бүтээгдэхүүний импортыг чөлөөлөх бодлого баримталж оруулсан хөрөнгө
оруулалтаа түргэн нөхөх эдийн засгийн өндөр үр ашигтай байх нөхцлийг бүрдүүлэх шалгуур үзүүлэлтийг хэрэгжих төсөл
бүрт мөрдөнө.
 Хар алтны хаанчлалын үе эхэлж байна. Нүүрсний салбарын зах зээл манай улсын эдийн тэргүүлэх салбар болжээ.
Өмнө нь манай экспортын гол бүтээгдэхүүн зэс, алт, ноолуур байсан бол одоо нийт экспортод эзлэх нүүрсний хэмжээ 28
хувьд хүрснээр зэсийнхтэй тэнцэж байна. Тун ч удахгүй уг ашигт малтмал манай экспортын гол бүтээгдэхүүн болж,
Монголын эдийн засаг түүхий нүүрсний үнээс хамаарахад хүрэх нь. Ашигт малтмалын газрын мэргэжилтн үүдийн таамаглаж
буйгаар энэ жил монголчууд 22.5 сая тонн нүүрс олборлох нь.
Нүүрсний экспортын хэмжээ 16 сая тоннд хүрч, өнгөрсөн жилийнхээс хоѐр дахин өснө хэмээн мэргэжилтнүүд үзэж байна.
Үндэсний статистикийн хорооноос мэдээлж буйгаар энэ оны эхний найман сард монголчууд 10.34 сая тонн нүүрс
экспортолсон нь 517.4 сая доллараар үнэлэгдэж, зэсийн баяжмалын орлоготой дүйцжээ.
2003 онд бид ердөө 500 мянган тонн нүүрс экспортолж байснаас үзэхэд долоон жилийн дотор уг үзүүлэлт 30 дахин
нэмэгдсэн байх юм. Өмнө нь Монголд зөвхөн Багануур, Шивээ-Овоо, Шарын гол зэрэг уурхай ажиллаж, цахилгаан
станцуудыг нүүрсээр ханган, биднийг дулаацуулах ганц үүрэгтэй байлаа. Саяхны жишээ өгүүлэхэд Эрдэнэставантолгойн
баруун цанхийн нүүрс экспортлох гэрээ батлагдаж, урд хөршийг зорьсон нүүрсний цуваа өнгөрсөн одоо хоногт хөдөлсөн.
Энэ жилдээ багтааж 1.3 сая тонн нүүрс экспортлоно. Харин ирэх жил энэ хэмжээг нэмэгдүүлж 3.5 сая тонн болох аж.
Манай өмнөд хөрш Хятад улс нүүрсний нөөцөөрөө дэлхийд тэргүүлдэг атал манай гол худалдан авагч. “World coal
institute”- ийн судалгаанаас үзэхэд БНХАУ 1.16 их наяд тонноор хэмжигдэх “хар алт”-ны нөөцөөрөө дэлхийд толгой цохиж
байгаагийн хажуугаар нүүрсний үйлдвэрлэлийн хувьд бүр “Номер 1.
Монгол Улс өнөөдөр 162,3 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэй. Энэ хэмжээ цаашид ч өснө гэж судлаачид хэлж буй. Дэлхийд
нүүрсний хэрэглээ өндөр байдаг бөгөөд жилд 7,5 тэрбум тонн нүүрс хэрэглэдэг аж. Үүний 40 хувийг нь эрчим хүч гаргахад
зарцуулдаг гэсэн статистик бий.
Харин монголчууд олборлож байгаа нүүрснийхээ 93 хувийг эрчим хүч гаргаж авахад зориулдаг байна.

10. НҮҮРСНИЙ УУРХАЙН ОЛБОРЛОЛТЫН ЗУРАГ