түүвэрлэлт

1. Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их сургууль
Сэдэв: Түүвэр, түүвэрлэх арга зүй.
Гүйцэтгэсэн:................................../АСБД 408-р хэсэг М.Лхагва-Өлзий,
Улаанбаатар 2017 он

2. Оршил:
Шинжлэх ухаан туршилт судалгаа хөгжин буй энэ эрин үед нийгмийн бүхий л
салбар шинжлэх ухаан судалгаа хийж түүн дээрээ анализ хийн тодорхой мэдээлэл
чиг баримжаа авч арга туршлагыг хуримтлуулж хөгжин байдаг. Иймд хөгжил,
туршлага, судалгаа,гэсэн 3 зүйл нягт уялдаа холбоотой мэт санагдана. Судлагаа
хийж байж гэмээнэ тухайн салбар шинжлэх ухаан хөгжиж хөгжихийн хирээр
туршлагын бүтээж байдаг гэж үздэг. Иймд судалгааг үнэн зөв бодитой байлгахын
зэрэгцээ цаг хугацаа зардалыг хэмнэх нь чухал юм. Иймд түүвэрлэл хийх хэв
маягийг ашигладаг. Тухайн судалж буй эх олонлогийн шинж чанар үнэн зөв
бодитой байх эсэх нь төлөөлөх чадвар сайтай эх нэгжүүд түүвэр олонлогт орсон
эсэх мөн түүвэрлэлтийн асуудлыг хэр оновчтой шийдсэн эсэхээс хамаардаг.
Иймээс дээрх 2 зүйл чухал ойлголт болно.
Бие даалтын бүтэц:
Оршил хэсэг
Гол хэсэг: Үүнд
Дүгнэлт хэсэг
Ном зүй, эх сурвалж хэсэг

3. Түүвэр судалгаа нь нилэнхүй биш судалгааны нэг хэлбэр бөгөөд нийт эх
олонлогийг бүхэлд нь бус,түүнээс тодорхой хэсгийг түүвэрлэн авч, судалсаны
дараа түүвэр олонлогийн шинж чанарыг илэрхийлж, улмаар энэхүү шинж чанарыг
тархаах замаар эх олонлогийг ойролцоолон тодорхойлох арга зүй юм.
Түүвэр судалгааны гол анхаарах зүйл нь эх олонлогоос төлөөлөх чадвар бүхий
түүвэр олонлогийг сонгон авах үйл явц арга техник юм. Иймд түүвэрлэх арга зүйн
талаар өгүүлэхийн өмнө зарим нэг ойлголтыг тодруулая гэж бодлоо.
Анхдагч нэгж гэж судалгааны мэдээлэл цуглуулах гэж буй объект буюу хүн ам
юм.
Эх олонлог гэж судлах гэж буй бүх анхдагч нэгжүүдийг хэлнэ. Жишээ нь МУ-н
нийт цэцэрлэгийн насны буюу 3-5 настай хүүхдийн дундах халдварт шар өвчний
тархалтыг тогтоох судалгааны эх олонлог нь нийт монгол улсын 3-5 настай
хүүхдүүд юм.
Түүвэр олонлог гэж Эх олонлогоос судалгаанд хамруулахаар сонгосон тодорхой
нэгжүүдийн бүлэг, өөрөөр хэлбэл, эх олонлогийн нэг хэсэг болох судлагдаж буй эх
олонлог юм. Жишээ: МУ-н нийт цэцэрлэгийн насны буюу 3-5 настай хүүхдийн
дундах халдварт шар өвчний тархалтыг тогтоох судалгаанд сонгогдсон хүүхдүүд
нь түүвэр олонлог юм.
Түүвэрлэлт гэж Эх олонлогоос төлөөлөх чадвар бүхий түүвэр олонлогийг сонгон
авах үйл явц арга техник юм.
Түүврийн хэмжээ гэж судалгаанд хамрагдаж буй анхдагч нэгжийн тоог хэлдэг
иймд түүвриййн хэмжээ 30-аас бага бол тухайн түүврийг бага түүвэр гэж нэрлэнэ.
150`000-аасдээш хэмжээтэй эх олонлогийг маш том эх олонлог гэж үзнэ.Энэ
тохиолдолд түүврийн хувь нь нэгээс багагүй байвал зохино гэж үздэг.Эх олонлог
багахан бол түүврийн хувь 10-30 байхад боломжийн гэж үзнэ. Жишээ: МУ-н нийт
цэцэрлэгийн насны буюу 3-5 настай хүүхдийн дундах халдварт шар өвчний
тархалтыг тогтоох судалгаанд нийт түүврийн хэмжээ нь 7500 хүүхдэд
хамрагдахаар тодорхойлогдлоо гэх мэт.

4. Түүвэрлэлтийн үйл явц:
Түүвэр судалгааг явуулахдаа судалгааны зорилго, судлах гэж буй эх олонлогийн
ялгаатай шинж чанаруу, алдааны боломжит түвшин, цаг хугаца, хөрөнгө
санхүүгийн асуудлыг нэгэн зэрэг авч үзсэний үндсэн дээр эх олонлогийг төлөөлөх
чадвартай нэгжийг сонгох хэрэгтэй болдог.
Түүвэрлэлтийн үйл явцыг графикаар дүрсэлвэл:
Анхдагч нэгжийг хэрхэн тодорхойлсон нь судалгааны мэдээллийн бодитой
байдалд нөлөөлөх чухал асуудал учир анхдагч нэгжийг тухайн судалгааны зорилго
зорилтоос хамааруулж үнэн бодитой сонгох хэрэгтэй.
1.эх олонлогийг
тодорхойлох
2.Түүврийн
хүрээг
боловсруулах
3.түүврийн
хэмжээг
тодорхойлох
4.түүврийн
загварыг сонгох
5.түүвэр
олонощлогийг
бүрдүүлэх
6.түүврийгүнэлэх

5. Түүврийн хүрээг боловсруулахдаа тухайн эх олонлогийн бүх анхдагч нэгжүүдийн
жягсаалтыг гаргана.Түүврийн хүрээг тодорхойлохдоо алдаатай дутуй, давхар
бүртгэлийн асуудлыг анхаарч аль болох бүрэн сүүлийн үеийн байдлаар
тодорхойлох хэрэгтэй.
Түүврийн хэмжээ нь түүврийн зайлшгүй хэрэгцээт тоо юм. Түүврйин хэмжээг
тодорхойлохдоо дараах зүйлсийг анхаарах хэрэгтэй.
1.Цаг хугацаа,хөрөнгө хүч,хүн хүчний боломж
2.Түүврийн хувь ноогдол
3.Байж болох алдааны түвшин
4.Түүврийн бус алдааг тооцох
Түүврйин загварыг сонгохдоо тохирсон аргыг ашиглах бөгөөд хамгийн сайн
түүвэрлэлтийн загварын үр дүн нь эх олонлогийг бүрэн төлөөлөх чадвартай
байдаг.Нэг үгээр бол түүвэрлэлт хйих арга техник юм
Үүнд:
:
Түүвэрлэлтийн
арга
Магадлалт
түүвэрлэлт
Энгийн
санамсаргүй
эх олонлог
нэгэн
төрөл жигд
байгаа үед
ашиглана
Механи
к
эх олонлог
нэгэн төрөл
жигд
байгаа үед
ашиглана
Мужилсан
эх олонлог
ялгаатай
нэгэн төрөл
бус байгаа
тохиодолд
ашиглана
Кластер
эх олонлог
ялгаатай
нэгэн төрөл
бус байгаа
тохиодолд
ашиглана
олон
шатат
Магадлалт бус
Тохиолдлын зорилготой

6. Магадлалт түүвэрлэлт: Түүвэр олонлогийн эх олонлогийгтөлөөлөх чадвар
харьцангуй сайн байх түүвэрлэлтийн төрөл ихэвчлэн томоохон хэмжээний тоон
судалгаанд ашигладаг.Эх олонлогийн ялгаатай шинж чанарыг харгалзан үзэж,
санамсаргүйгээр,бүх анхдагч нэгжүүд сонгогдон магадлалтайгаар хийгдэж
түүвэрлэлт судалгааны үр дүнг эх олонлогт тархаан тайлбарлах боломж олгодог.
Магадлалт бус түүвэрлэлт: Анхдагч нэгжүүдийн сонгогдох магадлал харилцан
адилгүй.Эх олонлогийн талаар ямар нэгэн нэмэлт мэдээллийг харгалзан үзсэний
үндсэн дээр аль болох эх олонлогийг төлөөлөхөөр хамруулж, эх олонлогийн шинж
чанарыг батлах хандлагатай Ажиглалт, тайлбар, чанарын судалгаанд өргөн
ашигладаг.Төлөөлөх чадварыг нарийн авч үздэггүй.
Энгийн санамсаргүй түүвэрлэлт: Эрүүл мэндийн судалгаанд нилээд түгээмэл
ашиглагддаг бөгөөд тэнцүү магадлалтай сонгох арга зүйн тусгай төрөл юм.
Томоохон хэмжээний түүвэр судалгаанд бараг ашигладаггүй.
Энгийн санамсаргүй түүвэрлэлт нь нэгжүүдийг хэрхэн сонгож байгаагаас хамааран
2 хэлбэртэй байдаг.
Буцаалттай Буцаалтгүй
Нэгэнт сонгогдсон нэгжийг эх
олонлогт буцаан хийгээд
дараагийн нэгжийг сонгох
замаар эх олонлогийг
бүрдүүлдэг.Сонгогдох
магадлал 1N ба энэ нь
сугалалт бшрт ижил байна.
Дараагийн нэгжиийг
сонгохдоо өмнө нь сонгогдсон
түүврийн нэгжийг эх олонлогт
буцаан хийхгүйгээр сонголт
хийж эх олонлогийг бүрдүүлж
байвал буцаалтгүй ЭСТ юм.

7. Механик түүвэрлэлт нь ЭСТ-тэй ижил боловч түүвэрлэлт хийж буй үйл явц нь илүү
хөнгөвчилсөн шинж чанартай байдаг.Эх олонлогийг бүрдүүлэгч анхдагч
нэгжүүдийг дэс дарааллан байрлуулж эхнээс нь ижил интервалтайгаар сонгон
авах үйл явцыг хэлнэ.Анхдагч нэгжүүдийн шинж чанар ойролуоо үед ашиглахад
тохиромжтой. Механик түүвэрлэлтийн үе шатууд:
Алхам 1:Түүврийн хүрээг тодорхойлох
Алхам 2:Эх олонлогийн хэмжээ И, түүвэр олонлогийн хэмжээ n ашиглан
интервалын утгыг олох k=N/n
Алхам 3:1-с K хүртэлх тоонуудаас аль нэг тоог санамсаргүйгээр сонгох
Алхам 4:Эхэлж сонгосон тооноосоо эхлэн K дахь тоо бүрийг сонгох замаар түүвэр
олонлогийг бүрдүүлэх.
Кластер түүвэр нь эх олонлогийн хүсэж буй шинж байдлыг тодорхойлохын тулд
газар зүйн болон орон сууцны байршлын хувьд кластер буюу тодорхой хэсгүүдийг
судалгаанд хамруулдаг арга зүй.
КЛАСТЕР ТҮҮВЭР – ДАВУУ ТАЛУУД
Дэд хэсгийн (кластерийн) хэмжээний талаарх нарийн мэдээлэл бүлэглэсэн
түүвэртэй адил шаардлагатай байдаггүй.
Анхдагч нэгжүүдийн жягсаалтыг гаргах,тодорхойдох зэрэгтэй холбоотой ажлыг
ерөнхийдөө хөнгөвчилдөг учир үүнтэй ходбоотой зардал бага.
КЛАСТЕР ТҮҮВЭР – ДУТАГДАЛТАЙ ТАЛ
Энгийн тодорхойлогдсон кластерийн нэгжүүд нь ерөнхийдөө нэг төрлийн
байдаг.Түүврийн хэмжээ бага байгаагаас стандар алдаа нэмэгддэг.

8. Ном зүй:
 Эпидемиологи-Биостатистик тэнхим -“Биостатистик “ сурах бичиг УБ 2011
 С.Төгсгэрэл С.Эвлэгсүрэн “Тархвар зүйн үндэс “ УБ 2008 он
