Уул Уурхайн Яам, Ашигт Малтмалын Газар, Монголын Ашигт Малтмал Баяжуулагчдын Холбоо, Геологийн Төв Лаборатори хамтран зохион байгуулсан “АШИГТ МАЛТМАЛЫН БАЯЖУУЛАХ ҮЙЛДВЭРИЙН ТЕХНИК-ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНДЭСЛЭЛ БОЛОВСРУУЛАГЧ АЖ АХУЙН НЭГЖҮҮДИЙН УУЛЗАЛТ, СУРГАЛТ”-нд тавигдсан илтгэлүүд

1. Илтгэгч: А. НАРАНЧИМЭГ
УУХ-ийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, магистр

2. Нүүрсний салбарын өнөөгийн байдал
Нүүрсийг баяжуулах шаардлага, ач
холбогдол
Нүүрс баяжуулах үйлдвэрүүд
Нүүрс гүн боловсруулах үйлдвэрүүд
Дүгнэлт

4. Монгол орны хувьд нүүрс нь эрчим хүч,
төмөрлөгийн үйлдвэрлэл болон шингэрүүлсэн хийн
түлшний түүхий эд төдийгүй манай улсын эдийн
засгийн хөгжилд чухал нөлөөтэй үнэт баялаг юм.
Манай улсын нүүрсний геологийн таамаг нөөц
173.5 тэрбум тонн, цаашдаа өсөх магадлалтай 21.5
гаруй тэрбум тонн нүүрсний нөөцийг урьдчилсан болон
нарийвчилсан хайгуулын үр дүнгээр тогтоосон.
Нийт 15 сав газрын хүрээнд 300 гаруй орд,
илрэл байгаа бөгөөд манай орон нүүрсний нөөцөөр
дэлхийд эхний 10 орны тоонд багтдаг бөгөөд нэг хүнд
ноогдох хэмжээгээр дэлхийд тэргүүлэх байранд ордог
байна.

5. Нүүрс гаргалтын хэмжээ,
мян.тн

6. Нүүрс гаргалтын хэмжээ,
мян.тн
/өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад/

7. Экспортолсон нүүрсний
хэмжээ, мян.тн
/сүүлийн 6 сарын байдлаар/

8. Манай улсын нүүрсний
салбарын давуу талууд
 Нүүрсний хамгийн том хэрэглэгч бөгөөд импортлогч
Хятад улсад газарзүйн хувьд ойр байрлалтай;
 Ази-Номхон далайн бүсийн коксжих нүүрсний гол
хэрэглэгчид /Япон, Хятад, Өмнөд Солонгос/-ийн
хамгийн ойр, боломжит нийлүүлэгч;
 Геологи, олборлолтын тааламжтай нөхцөл – ил уурхайн
аргаар зардал багатай, өргөн хүрээнд үйл ажиллагаа
явуулах боломжтой; хур тунадас бага, цаг агаарын
хуурай нөхцөлтэй;
 Монгол нүүрс нь Австралийн Боуэн Бэйсин, Хятадын
Шанси зэрэг дэлхийд тэргүүлэгч нүүрстэй өрсөлдөхүйц
сайн чанартай.

9. Манай улсын нүүрсний
салбарын сул талууд
• Далайд шууд гарцгүй тул овор ихтэй таваарыг дэлхийн зах
зээлд хүргэхэд бэрхшээлтэй;
• Ихэнх нүүрсний ордууд зам тээвэр, төмөр замын сүлжээ,
усан хангамж, эрчим хүчний дэд бүтэц сул хөгжсөн,
алслагдмал бүс нутгуудад байрлалтай;
• Мэргэжлийн, чадварлаг боловсон хүчний нөөц
хязгаарлагдмал;
• Уул уурхайн салбарын хууль эрхзүйн орчин бүрэн
тогтворжоогүй байгаа;
• Томоохон хөрөнгө оруулалтын хэрэгцээ, шаардлагыг хангах
хөрөнгө, санхүүгийн эх үүсвэр хязгаарлагдмал.

11. Нүүрс баяжуулах
шаардлага
• Нүүрс тээвэрлэлтээс үүдсэн бүс нутгийн тоосжилт, хөрс,
бэлчээрийн эвдрэл;
• Ундны цэвэр усны хомсдол;
• Байгаль орчин болон хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх сөрөг
нөлөө.
• Түүхий нүүрсний үнэ хямд, тээвэрлэлтийн зардал өндөр.

12. Нүүрснээс хамааралтай
байгаль орчны бохирдол
• Улаанбаатар хотын гурван ДЦС, 370 гаруй халаалтын
зуухнууд, 133.0 мян айл өрх жилдээ дунджаар 5.3 сая.тн
түүхий нүүрсийг түлшний хэрэгцээнд зарцуулж, их
хэмжээний хорт бодисыг агаарт цацаж байна. Үүнд:
– Нүүрс хүчлийн дутуу исэл 13939 тн
– Азотын давхар исэл 573 тн
– Хүхрийн давхар исэл 719 тн
– Тоос 1741 тн
• Нийт хорт бодисын хэмжээ зөвшөөрөгдөх үзүүлэлтээс давж
агаарын бохирдол гамшгийн ирмэгт тулав.
• Хотын ДЦС-уудын үнсний хаягдал жилээс жилд
хуримтлагдан орчныг бохирдуулсаар байна. Жишээ нь:
ДЦС-IV-д 5.0 сая.тн, ДЦС-III-д хүндрэл үүсгэвч 3.0 сая.тн
үнс хадгалагдаж байна. Энэ нь цаашид хадгалахад агаар,
хөрсний бохирдолыг нэмэгдүүлсээр байх болно.

13. Түүхий нүүрс
хэрэглэснээр эрүүл
мэндэд үзүүлэх нөлөө
• Амьсгалын замын эмгэг сүүлийн 1 жилд гэр хороололд 489
тохиолдлоор орон сууцны хороололд 329 тохиолдлоор урьд
онуудаас эрс нэмэгдсэн байдал харагдаж байна.
• Амьсгалын замын өвчлөл 0-5 насны хүүхдэд элбэг байгаа
бөгөөд нийт амьсгалын замын өвчлөлд байшин хороололд
амьдрагсад 32.1 % харин гэр хороололд амьдрагсад 34.7%
нь тус тус өртөж эзэлж байна.

14. Нүүрсний баяжуулалтын
ач холбогдол
/цахилгаан станцын жишээн дээр/

16. 1. Гравитацийн арга
А. Хүндийн хүчний арга

17. Б. Хүнд шингэнд баяжуулах

18. 2. Флотацийн арга
/Хөвүүлэн баяжуулах арга/

20. Өнөөдөр нүүрсний салбарт төрийн өмчит
“Эрдэнэс тавантолгой” болон төрийн өмч давамгайлсан
“Багануур” ХК, “Шивээ-Овоо” ХК, орон нутгийн өмч
давамгайлсан “Тавантолгой”, “Баянтээг”, “Могойн гол”
ХК-иуд, дотоодын болон гадаадын хөрөнгө оруулалттай
“Энержи ресурс” ХХК, “Таван толгой” ХК, “МАК” ХХК,
“Чинхуа-МАК-Нарийнсухайт” ХХК, “Саусгоби Сэндс” ХХК,
“Си Өү Эй Эл” ХХК, “МоЭнКо” ХХК, “Чингэсийн хар алт”
ХХК зэрэг идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байгаа 60
орчим аж ахуйн нэгж нүүрс олборлон борлуулж байна.
Одоогийн байдлаар 10 гаруй ААН нүүрсээ
түүхийгээр болон баяжуулж экспортод гаргаж байна.

21. Ховд аймаг Дарви сум “МОН ЭН КО”
ХХК хуурай баяжуулах үйлдвэр
(хүчин чадал 1.0 сая тонн/жил)

22. Өмнөговь аймаг “Энержи ресурс ” ХХК
Ухаа худгийн нойтон баяжуулах үйлдвэр
(хүчин чадал 1.0 сая тонн/жил)

23. Өмнөговь аймаг “Энержи ресурс ” ХХК
Ухаа худгийн нойтон баяжуулах үйлдвэр
(хүчин чадал 1.0 сая тонн/жил)
 Байршил: Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сум,
Тавантолгойн орд, Ухаахудагийн хэсэг
 Анхдагч нүүрсний 72.4% нь баяжмал, 3.2% нь эрчим
хүчний зориулалтын нүүрс /завсрын бүтээгдэхүүн/, үлдсэн
24.4% чулуулаг, хаягдал болон гарах юм.
 Баяжуулалтанд хоногт 2743 м3 технологийн ус хэрэглэх
бөгөөд баяжуулалтын процессийн үед шламтай хаягдах
усыг 30 метрийн диаметр бүхий тунаах байгууламжаар
дамжуулан 94%-ийг нь эргүүлэн ашиглах битүү циклтэй
ба 6% ус агуулсан баяжуулалтын хаягдлыг үйлдвэрийн
бүсээс 3.5 км зайд байгуулсан 49.0 сая м3 багтаамжтай
хаягдлын даланд хадгална.

24. Дархан-Уул аймаг “Шарын гол”
ХХК нойтон баяжуулах үйлдвэр
(хүчин чадал 600.0 мян.тонн/жил)
 Баяжуулах технологи:
Хүнд орчны циклоноор
баяжуулах гравитацийн
технологи.
 Баяжуулах үйлдвэрт 35%
үнслэгтэй, 4500 ккал
илчлэгтэй нүүрсийг орно.
15% нь /20%-н үнслэгтэй
5800 ккал илчлэгтэй/
ретортын тэжээлийн
нүүрс, 70% нь /5000 ккал
илчлэгтэй, 30% үнслэгтэй/
эрчим хүчний нүүрс гарна.

25. Дорноговь аймаг “МАК” ХХК
Элдэвийн хуурай баяжуулах үйлдвэр
(хүчин чадал 500.0 мян.тонн/жил)
 Баяжуулах технологи:
Хуурай баяжуулах FGX-12
төхөөрөмж
 Хүчин чадал:
 Баяжуулах үйлдвэр 2007
оноос үйл ажиллагаагаа
явуулж 2014 он хүртэл
ажилласан.

27. “НАКО Түлш” ХК-ийн хагас
коксын үйлдвэр
Дархан хотын “Нако түлш” ХК
Шарын голын уурхайн нүүрсийг боловсруулан жилд 60000
тонн хагас кокс, 2000 орчим тонн давирхай гарган авах
хүчин чадалтай үйлдвэр юм.

28. “МАК” ХХК-ийн хагас коксын үйлдвэр
(120 000 тонн жил)
 МАК ХХК-ийн “Олон-Овоот”-ын хагас коксын үйлдвэрийн хагас
коксын бүтээгдэхүүний стандарт /MNS5679.1:2011/-аар
баталгаажсан.
 Үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах нөхцөлд жилд 120 000
тонн нүүрс боловсруулж, 75 000 тонн хагас кокс үйлдвэрлэнэ.
 Хагас коксын үйлдвэр нь нүүрсийг карбонжуулж, 25 мянган тонн
хагас кокс болон дайвар бүтээгдэхүүн гарган авах SG маркийн 3
зуухтай. 2014 он хүртэл 1 зуухыг ашиглаж жилд 10 орчим мянган
тонн Элдэвийн нүүрсийг боловсруулж 4800 ккал/кг илчлэг бүхий
хагас кокс, 8700 ккал/кг илчлэгтэй давирхай, 1100-2100 ккал
дулаантай коксын хий үйлдвэрлэж байсан.

29. “Шарын гол энерго” ХХК-ийн
хагас коксын үйлдвэр
Дархан хотын “Шарын гол энерго” ХХК-
ийн Шарын голын уурхайн нүүрсийг боловсруулан жилд
25000 тонн хагас кокс, 1000 орчим тонн давирхай гарган
авах суурилагдсан хүчин чадалтай үйлдвэр юм.
Нийслэлийн агаарын
чанарын албаар брикетэн
түлшинд шинжилгээ
хийлгүүлж, дүгнэлт
гаргуулсан бөгөөд үүгээр
бүтээгдэхүүн болон агаар
бохирдуулагч хийнүүдэд
хортой агууламж бага,
тэдгээрийн хэмжээ нь
зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс
доогуур байгаа нь 2011 оны
5-p сард батлагдсан
/MNS5679-1: 2011/
стандартад нийцэж байна.

30. Боловсруулалт, гүн
боловсруулалтын төслүүд
1. Нүүрс коксжуулах
 “ICM” ХХК (Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолбор )
 “Эрдэнэс МГЛ” ХК ( Тавантолгойн ордыг түшиглэн )
2. Нүүрс шингэрүүлэх
 “ICM” ХХК (Төгрөг нуурын орд)
 “МАК” ХХК (Адуунчулууны уурхай)
 “Энержи ресурс” ХХК
 “Цэцэнс майнинг” ХХК (Бөөрөлжүүтийн орд)
 “Багануур” ТӨХК (Багануурын нүүрсний уурхай)

31.  2013 оныг хүртэл манай улсын нүүрсний олборлолт,
эспортын хэмжээ хурдацтай өсч байсан хэдийч 2014 оноос
дэлхийн зах зээл дээр нүүрсний үнэ буурсантай холбоотой
манай улсын нүүрс экспортын хэмжээ багасч түүнийг дагаад
олборлолтын хэмжээ багасч байна.
 Сүүлийн жилүүдэд япон, солонгосын эрдэмтэдтэй хамтран
нүүрсийг хуурай аргаар баяжуулах технологийг судлаж,
өөрийн оронд нэвтрүүлэх талаар судалгаа хийж байна.
 Мөн гүн боловсруулах /хагас коксжуулах, коксжуулах,
хийжүүлэх, шингэрүүлэх/ чиглэлээр судалгаа шинжилгээ
хийгдэж, төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжиж байгаа бөгөөд дээр
дурьдсан хагас коксжуулах үйлдвэрүүд баригдсан боловч
зарим нэг шалтгааны улмаас зогсонги байдалтай байна.