Дархан-Уул аймагт байгуулах нефтийн үйлдвэрийн боломж ба эрсдэл /Хүрэлчулуун.С/

1. ДАРХАН-УУЛ АЙМАГТ БАЙГУУЛАХ НЕФТИЙН ҮЙЛДВЭРИЙН БОЛОМЖ БА
ЭРСДЭЛ
Хүрэлчулуун.Са
, Пүрэвсүрэн.Рb
ШУТИС-ийн ДаТС-ийн багш
a
Email: S.Khurelee@yahoo.com , puje_uul@yahoo.com
Хураангуй:
Монгол Улсыг газрын тосны бүтээгдэхүүний импортын хараат байдлаас
гаргаж, эдийн засгийн аюулгүй байдлыг хангах, өмнөх Засгийн газрын 2012-2016
оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор Дархан-Уул аймагт
жилд 2 сая тн газрын тос боловсруулах хүчин чадалтай, төрийн өмчийн
оролцоотой үйлдвэрийг барьж байгуулахаар болсон.
Үйлдвэрийг түлхүүр гардуулах нөхцөлөөр Японы “Тоѐо инженеринг” корпораци
хамгийн сүүлийн үеийн технологиор, Монголын туслан гүйцэтгэгч компаниудын
оролцоотой барьж байгуулж, бензин шатахууны тухайн үеийн үнийг 6-8 хувиар
хямдруулсан нөхцөлөөр борлуулахад үйлдвэрийн анхны хөрөнгө оруулалтаа 4
жилийн хугацаанд нөхөх боломжтой гэсэн тооцоог хийсэн байна.ТЭЗҮ
боловсруулах явцдаа япончууд их олон талаас нь харж усны хэрэгцээ, цахилгаан,
эрчим хүч, зам, мөн зах зээлдээ ойрхон,дараа нь үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ зах
зээлд нийлүүлэхэд энэ байршил нь ерөнхийдөө болж байгаа юм байна.
Түлхүүр үг: зах зээл, нөөц, боловсруулах, үр өгөөж
Оршил:
2011 оны Намрын дунд сарын шинийн 26-ны билэгт сайн өдөр “Дархан
газрын тос боловсруулах үйлдвэр”-ийн шавыг тавихад монголчуудаас гадна
япончууд байлцсан юм. Учир нь “Дархан газрын тос” консорциумид “Монгол сэкию”
компаниа, Петровис, Магнай трейд, Жаст групп хамтарсан бол Японы талаас Тоѐо
инженеринг корпораци, Марубени корпораци, Японы олон улсын хамтын
ажиллагааны банк оролцсон юм. Хоногт 44 мянган тонн буюу жилд 2 сая тонн
газрын тос боловсруулах хүчин чадалтай уг үйлдвэр 1.7 сая тонн шингэн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бөгөөдуг хүчин чадлаараа ажиллавал Монгол Улсын
шатахуун, дизелийн түлш, нисэх онгоцны түлшний хэрэгцээг бүрэн хангах аж.

2. Дэлхийн зах зээл дээр түүхий тосны үнэ нэг баррель нь 100 доллар байх нөхцөлд
хийсэн тооцоогоор уг үйлдвэр улсын төсөвт жилдээ 340 тэрбум төгрөгийн
татварын орлого оруулах ба энэ нь манай улсын 2010 оны нийт татварын орлогын
18 хувьтай тэнцэх аж. Энэ үйлдвэрт 600 хүн ажиллах бөгөөд үйлдвэрийн барилга
баригдах хугацаанд 50 инженер техникийн ажилтныг Японд, 220 гаруй инженер
техникийн ажилтанг Монголдоо Японы мэргэжилтэнүүдийн тусламжтайгаар сургаж
бэлтгэхээр төлөвлөжээ. Энэ үйлдвэрийг барьж байгуулахад 600 сая долларын
хөрөнгө оруулалт шаардлагатай. Үүний 85 хувийг Японы олон улсын хамтын
ажиллагааны банкны урт хугацаатай, бага хүүтэй зээлээр санхүүжүүлэх, үлдэх 15
хувийг Монголын тал санхүүжүүлэх учиртай аж. Үйлдвэрийн барилгыг
компаниудын оролцоотойгоор 2015 онд ашиглалтад оруулах даалгавартай байсан.
“Зарчмын хувьд дотоодын газрын тосыг боловсруулах үндсэн чиглэлтэй байна.
Гэвч дотоодод олборлож байгаа түүхий тосны хэмжээ бага байгаа учраас эхний
хэдэн жилд импортын түүхий тосыг боловсруулах бөгөөд хамгийн боломжтой
хувилбар нь ОХУ-аас түүхий тос авах. Түүхий тос ОХУ-аас авах, шатахуун
импортлохын ялгааг мэргэжилтэнүүд тооцоолж гаргасан ба газрын түүхий тосны
гадаад худалдаанд олон улсын зах зээлийн үнийг баримталдаг бол бензин
шатахууны үнийг экспортлогч компаниуд өөрсдөө тогтоодог бөгөөд үе үе өсгөн
нэмэгдүүлдэг. Ийм учраас нэг тонн түүхий тосны импортын зардал шатахууныхаас
хоѐр дахин бага байх аж.
Үндсэн хэсэг:
Манай улсынсүүлийн 25 жилийн ололтуудын үр дүнд улс төрийн аюулгүй
байдлаа баталгаажуулж чадсан ч эдийн засгийн аюулгүй байдалд эргэлзээ үүсгэж
буй асуудлуудын нэг нь шатахууны хангамж юм.
Энэ байдлаас гарах арга зам бол дотооддоо нефть боловсруулах үйлдвэр
байгуулах явдал гэж олон жилийн турш дээр дооргүй ярьсан ч өнөөг хүртэл
баригдсан үйлдвэр нэг ч алга. Яагаад Монгол Улс нефть боловсруулах үйлдвэргүй
өнөөдрийг хүрсэн бэ?
Юуны өмнө Монгол орны нөөцийн талаарх судалгаанд анхаарал хандуулж, бид
хэдий хэрийн нөөцтэйгээ мэдэх нь чухал юм.

3. Монголд газрын тос илрэх магадлалтай 30 талбар байдаг. 2012 онд 490 мянга
орчим тонн газрын тос олборлосон бол 2013 онд 686 мянган тонн, 2014 онд 800
мянга гаруй тонныг гадагш гаргажээ. 2015 оноос эхлэн олборлолтын хэмжээгээ
1.5 сая тонн-д хүргэж нэг тэрбум ам.долларын борлуулалт хийхээр зэхжээ. Улсын
хэмжээнд Зүүнбаян, Тамсаг-19, Тамсаг-21 гэсэн гурван үндсэн талбайгаас
олборлолт хийдэг. Энэ гурван талбайгаас нийт 332.6 сая тонн баталгаат нөөц бийг
баталсан ч ашиглалтын баталгаат нөөц буюу олборлох нөөцийн хэмжээ нь 43 сая
тонн. Өнгөрсөн 14 жилийн хугацаанд манайх 1.9 сая тонн газрын тос олборлож
урагш гаргаад байгаа юм байна. Ингээд одоогоор 41.1 сая тонн газрын тосны
нөөцтэй гэж үзэж байгаа юм. Монгол Улс нефтийн нөөцийн хэмжээгээрээ дэлхийн
улс орнуудаас 33 дугаар байрт орсон. Газрын тос олборлогч болоод удаагүй орны
хувьд энэ бол боломжийн үзүүлэлт.
Манай улсын газрын тосны дотоодын хэрэглээ 2020 онд 2-2.5 сая тонн хүрэх
бөгөед 2018 оноос олборлолтын хэмжээ 1.6 сая тонн хүрэх боломжтой юм байна.
Өнгөрсөн жил манай улс 1.4 сая тонн бензин. шатахуун, шатах, тослох
материалыг оруулж ирж дотооддын хэрэгцээгээ хангажээ. 1.2 тэрбум ам.долларыг
ОХУ-д зарцуулсан нь дотооддоо ам.долларын ханшийг огцом өсгөхөд нөлөөлжээ.
Ер нь валютын ханшийг савлалттай, тогтворгүй болгодог гол хүчин зүйл бол
шатахууны импортын тоо хэмжээ.Харин Монгол Улс дотооддоо нефть
боловсруулах үйлдвэртэй болчихвол дээрх бүх сөрөг зүйлүүд арилна.
Нефтийн бүтээгдэхүүний импорт, хилийн дундаж үнэ

4. Нефьтийн бүтээгдэхүүний импорт 16% буюу 207 сая доллараар буурчээ.
Дотоодын хэрээгцээгээ үйлдвэр ашиглалтад орсноос хойш 2-3 жилийн дараа
бүрэн хангаж эхлэх бөгөөд ам.долларын ханшийг 2020 он гэхэд 1000 төгрөгт барих
боломжтой гэж мэргэжилтнүүд үзэж байгаа юм. Мөн улсын аюулгүй байдалд
хамааралтай стратегийн нөөцөө одоогийнхоос нэг дахин нэмэгдүүлэх сайхан
ирээдүй харагдаж байна. Ингэснээр Монгол Улсын нэр хүнд олон улсын тавцанд
урагшилж, дараагийн шатны стратегийн зорилготой үйлдвэрүүдийг байгуулахад
дөхөм болох юм.
Нөгөө талаас дэлхийд томд тооцогдох Хайлаар, Эрээний газрын тосны сав газрын
нэг хэсэг нь Хятадад, нэг хэсэг нь нь Монголын нутагт оршиж байгааг
судалгаагаар тогтоосон.
Монгол Улсын жилийн хэрэгцээний нефть бүтээгдэхүүн 2014 оны байдлаар ердөө
нэг сая 50 мянган тонн байна. Үүний 60 хувь нь, зарим эх сурвалжийн тооцоогоор
80 хувь нь дизель түлш юм. Энэ хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг
боловсруулах үйлдвэр байгуулья гэж бодоход жилд хэдий хэмжээний түүхий тос
шаардлагатай вэ? Монгол Улсын газрын тосны бүтээгдэхүүний хэрэглээ цаашид
жилд 10 хувийн өсөлттэй байх, түүнчлэн боловсруулах үйлдвэр ойролцоогоор 40
жилийн хугацаанд ажиллана гэж үзвэл үйлдвэрийн хүчин чадлын доод хэмжээ
жилд 2,5 сая тонн байх тооцоо гарч байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл, жилд 2.5 сая
түүхий тос боловсруулах хүчин чадалтай үйлдвэр гэсэн үг. Гэхдээ заавал энэ
хэмжээний хүчин чадалтай биш юм гэхэд үүнээс бага хэмжээтэй, дотоодын
хэрэглээнийхээ тодорхой хэсгийг хангах үйлдвэрүүд байсан ч стратегийн хувьд
өндөр ач холбогдолтой гэж үзэж болох юм.
Тэр үйлдвэрийн техник, эдийн засгийн үндэслэлийн тооцоогоор улсын төсөвт жилд
470 тэрбум төгрөгийн орлого оруулахаар байгаа юм. Түүгээр ч зогсохгүй энэ бол
нэг их наяд төгрөгийн нэмүү өртөг бүтээх, дотоодын бензины борлуулалтын үнийг
тогтворжуулах, хямдруулах, экологийн цэвэр бензин шатахуун үйлдвэрлэх,
дэлхийн дээд зэргийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх төсөл юм.
Бидний хувьд 2016,2017 он гэхэд 1,5 сая тонн газрын тос олборлох түвшинд
хүрнэ. Уул уурхайн яаманд газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг байгуулах ажлын
хэсэг гараад ажиллаж байна.Нефьт эрдэс баялгийнгол нэр

5. төрлийн бүтээгдэхүүний экспортын 2014 оны гүйцэтгэлийг дараах
хүснэгтээс харъя.
2014 эхний 11 сарыг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулсан байдал.
№Бүтээгдэхүүний
нэр
2013 2014 Өөрчлөлт ( +/-)
Экспортын гүйцэтгэл 2014/2013
Тоо
хэмжээ
Үнийн
дүн
(сая.дол)
Тоо
хэмжээ
Үнийн
дүн
(сая.дол)
Тоо
хэмжээ
Үнийн
дүн
(сая.дол)
Нийт
экспортод
эзлэх хувь
1 Зэсийн баяжмал
(мян.тн)
649.8 948.9 1378.1 2,573.6 +728.3 +1624.7 44.5%
2 Нүүрс (сая.тн) 18.2 1,116.1 19.5 848.6 +1.3 -267.5 14.7%
3 Төмрийн хүдэр,
баяжмал (сая.тн)
6.7 654.3 6.3 446.4 -0.4 -207.9 7.7%
4 Цайрын баяжмал
(мян.тн)
130.8 119.1 99.3 113.2 -31.5 -5.9 1.9%
5 Жоншны баяжмал
(мян.тн)
338.1 83.2 313.9 71.5 -24.2 -11.7 1.2%
6 Молибдены
баяжмал(мян.тн)
3.9 29.5 4.0 35.6 +0.1 +6.1 0.6%
7 Боловсруулаагүй
нефть (сая.
баррель)
5.2 515.4 6.9 634.6 +1.6 +119.2 11.0%
8 Боловсруулаагүй
буюу хагас
боловсруулсан
алт, тн-оор
7.5 309.8 10.0 405.2 +2.5 +95.4 7.0%
Шийдлийн засгийн газарманай улсын стратегийн нэн тэргүүний бодлого нь
нефтийн үйлдвэртэй болох чиглэл гэж тодорхойлсон. Гэхдээ аж үйлдвэрийн сайд

6. Д.Эрдэнэбат “Засгийн газрын тогтоолд хоѐр зүйлтэй тогтоол гарсан. Нэгдүгээрт
хаана үйлдвэр барих вэ. Хэдэн үйлдвэр барих гэдэг асуудлыг тогтоосон. Ингээд
бид говийн бүсэд үйлдвэр барих хэрэгтэй юм байна гэж үзсэн. Хоѐрдугаарт зүүн
бүсэд буюу өнөөдрийн газрын тос гарч байгаа байршлаа сонгож барих нь зөв юм
байна гэдэг шийдэлд хүрсэн” гэлээ.Тухайлбал,Сайншандын Зүүнбаян, Дорнодын
Тамсаг гэсэн хоѐр газрын аль нэгэнд үйлдвэр барихаар тогтсон бөгөөд газрын нам
дор байрлалтай гэдгээр нь мэргэжилтнүүд еренхийдөө Зүүнбаян гэсэн хувилбарыг
нь дэмжээд байгаа аж. Зүүн баянгийн хэсэг нь манай улсын хамгийн нам доор
газар учраас хаанаас ч төмөр хоолой татсан ч хямд өртгөөр нефт боловсруулах
үйлдвэрүүд түүхий эдээ татах боломжтой гэж үзээд байгаа юм. Дархан-Уул
аймгийн төвд төмөрлөгийн хүнд үйлдвэрийн суурь бий болгочихоод нэмж нефть
нэрэх үйлдвэр байгуулна гэдэг нь зөв үү. Тэндхийн экологийн даац хүрэх үү? Мөн
Дархан-Уул аймагт бол хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл зонхилдог. Энэ бүрэн эрхийн
хугацаанд бид нефть, зэс, ган боловсруулах үйлдвэрүүдийн суурийг тавихыг зорьж
байна гэж тэмдэглэжээ.
Дүгнэлт:
Дарханчууд энэ үйлдвэрийг хэзээ босохыг хүсэн хүлээж байна. Дарханы
боловсруулах үйлдвэрийн тухайд гаднаас импортоор оруулж ирэх тосон дээр
суурилсан тооцоо судалгаатай байсан. Түүнийг Үндэсний аюулгүй байдлын
зөвлөлөөс 2014 оны дөрөвдүгээр сард гаргасан зөвлөмжийн дагуу өөрийн оронд
олборлож байгаа тосон дээр суурилсан боловсруулах үйлдвэр байгуулах талаар
дахин судлах шаардлагатай гэж үзсэн байна. Нэгэнт хоѐр үйлдвэр байгуулна гэж
байгаа бол нэгийг нь дотоодынхоо нөөц дээр тулгуурлан барих, нөгөөгий нь
импортын газрын тос ашиглан Дархан-Уул аймагт барих нь зүйтэй юм.
Манай аймагт байгуулах газрын тосны үйлдвэрийн ТЭЗҮ нь бэлэн, хөрөнгө
оруулагч нь бэлэн, газар нь бэлэн, ажиллах хүчний нөөцтэй байгаа нөхцлүүдийг
харгалзан үйлдвэрээ аль болох хурдан хугацаанд байгуулаад эхэлчихвэл улс
орны эдийн засагт ус агаар шиг хэрэгтэй байна. Нөгөө талаар төр засгийн шийдвэр
улс төржилтөөс хамааралгүйгээр явагдаж байвал ард түмний амьдралд тус

7. дэмтэй бөгөөд аймгийн удирдлага, сонгогдсон их хурлын гишүүд асуудлыг
шийдвэрлэх тал дээр эрчимтэй ажиллах хэрэгтэй байна.
Ашигласан материал:
1.Mining.mn
2.Mongolianminingjournal, 2014 он
3.Ашигт малтмалын газрын материал
4.Монгол банк, гадаад худалдааны тойм, 2014 он
5.http://www.darkhantimes.com/