Hak Milik Terpelihara DR Siti Zuraida Maaruf

1. Modul Pedagogi Responsif Budaya
Kraf Tradisional
Pendidikan Seni Visual
Sekolah Menengah
Sulaman 2

2. 3.8 Sulaman Wilayah Gujarat dan Rajasthan
3.8.1 Sulaman Kutch
3.8.2 Sulaman Kutch Bharat
3.8.3 Sulaman Kathiawad dan Saurashtra
3.8.4 Sulaman Soof
3.8.5 Sulaman Aari Bharat
3.8.6 Sulaman Rabari
3.8.7 Sulaman Ahir Bharat
3.8.8 Sulaman Banni
3.8.9 Kaedah Jahitan dalam Sulaman Gujarat dan Rajasthan
3.8.10 Contoh Kaedah Jahitan dalam Sulaman Gujarat dan
Rajasthan

3. 3.8.11 Motif dalam Sulaman Kacchi
3.8.12 Variasi Motif Sulaman Ahir, Banni dan Rabari
3.8.13 Variasi Motif Sulaman Jalinan Kutch
3.8.14 Variasi Gabungan Motif Sulaman Ahir dan Jalinan Kutch
3.8.15 Variasi Motif Sulaman Panel Jalinan Kutch
3.8.16 Variasi Motif Sulaman Soof
3.8.17 Variasi Motif Sulaman Gaya Rajasthan
3.8.18 Contoh Variasi Motif Sulaman Gujarat dan Rajasthan
3.9 Sulaman Kasuti Masyarakat Karnataka
3.9.1 Kaedah Jahitan dalam Sulaman Kasuti
3.9.2 Motif dalam Sulaman Kasuti
3.9.3 Contoh Sulaman Kasuti

4. 3.8 Sulaman Wilayah Gujarat dan Rajasthan
v Gaya sulaman ini adalah sama di Gujarat dan Rajasthan. Warna-warna yang
digunakan, jahitan dan ekspresi figura yang digambarkan hampir sama
dengan puak-puak nomad yang menetap di bahagian yang berlainan
di sekitar Gujarat dan Rajasthan.
v Sindh bukan lagi sebahagian daripada India tetapi
puak-puak yang berhijrah membentuk Sindh menetap
berhampiran sempadan Gujarat dan Rajasthan
mempengaruhi kerja tangan sulaman di kawasan-kawasan
sekitarnya sehingga ke tahap yang sangat
hebat. Kebanyakan jenis jahitan seperti menjahit
tautan, lubang kancing, rantaian dan jerutan yang
berasal dari sulaman Sindhi.
Sulaman Sindhi

5. v Sulaman India dari wilayah Gujarat dan Rajasthan berkemungkinan yang
paling kaya dalam reka bentuk, jahitan dan kombinasi warna terang. Setiap
masyarakat pelbagai di wilayah Gujarat dan Rajasthan memiliki gaya
sulaman tradisional yang berbeza. Reka bentuk hasil sulamannya terikat
dengan makna tertentu, warna yang digunakan adalah cerah dan
melibatkan perayaan.
v Seseorang boleh mengatakan khususnya wilayah Gujarat, adalah seumpama
sebuah taman yang indah gemerlapan di mana mengumpulkan semua jenis
kerja tangan sulaman etnik yang berkembang dengan pesat.
Sulaman Gujarat

6. v Untuk sulaman Gujarat yang kaya dan mempunyai kepelbagaian dalam
jahitan. Terdapat legenda yang menjelaskan keberagaman luas gaya
sulaman yang wujud di Gujarat. 'Dewa Krishna' membebaskan beribu-ribu
wanita dengan membunuh setan. Wanita-wanita ini menjadi rakan
sepermainannya dan penganut. Oleh kerana wanita-wanita ini berasal dari
bahagian-bahagian negara yang berlainan, mereka membawa bersama
pelbagai jenis kraf sulaman.
'Dewa Krishna' dan Gopis (penganutnya)

7. v Kathi adalah bentuk sulaman yang paling penting dan tertua di India.
'Karna', pahlawan terkenal 'Mahabharat' membawa 'Kathi' yang merupakan
penternak lembu. Mereka adalah nomad yang mengembara secara
berkumpul mencari elemen baru dalam tema, kualiti, emosi dan teknik
sulaman yang tersendiri. Mereka menyembah 'Shiva' dan 'Ganesh'. Dalam
sulaman mereka, figura dewa-dewa dan haiwan yang dikaitkan dengan
dewa-dewa ini seperti gajah, harimau, ular tedung, monyet dan beberapa
jenis bunga dan geometri boleh dijumpai.
Hasil Sulaman Kathi

8. 3.8.1 Sulaman Kutch
v Nama 'Kutch' telah menjadi sinonim dengan pelbagai sulaman. Kaum wanita
menghasilkan barangan kegunaan dengan penuh keanggunan dalam
memenuhi masa lapang mereka. Dengan naungan mantan bangsawan
negara, kraf asli telah membesar, berkembang dengan pesatnya dan
mencapai tahap yang hebat.
v Adat istiadat yang mendalam seperti memberi
barangan bersulam sebagai dowri atau
hantaran untuk pengantin juga menyumbang
kepada perkembangan kraftangan ini. Teknik-teknik
menghasilkan pelbagai sulaman kaya
diperturunkan dari seorang ibu kepada
seorang anak perempuan, dari satu generasi
ke generasi.

9. v Sulaman kutch mewakili aura abadi pesona, kesegaran dan kesenian.
Sulaman yang mengagumkan ini merupakan satu reka bentuk sulaman
Kutch sempurna yang diilhamkan sebagai penghormatan kepada ketabahan
Rabaris, yang membawa seni ini ke kehidupan masyarakat di Gujarat dan
Rajasthan. Rabaris adalah kabilah yang telah mereka bentuk seni sulaman
Kutch ke arah evolusi yang kini telah dijadikan sebagai karya seni bertaraf
antarabangsa. Reka bentuk inovatif, termasuk rantaian dan corak persegi,
disulam menggunakan benang sutera dengan kain kapas di latar belakang.
Hiasan Dinding Hasil
Sulaman Kutch
v Pelbagai corak disulam pada kain kapas dengan
menggunakan benang sutera. Penggunaan warna-warna
terang dan estetika seperti merah jambu,
merah, nila dan ungu memberi kesan yang indah
kepada corak tenunan halus yang elegan melalui
gaya jahitan dan sulaman yang menarik. Gaya ini
telah dihasilkan oleh Rabaris dengan ketekunan,
ketabahan dan dedikasi. Sehinggakan, bahawa
seorang penyulam tidak mungkin dapat mengesan
kesilapan dalam reka bentuknya.

10. v Jahitan lubang kancing banyak digunakan dalam
sulaman Kutch dan cermin kecil antara bahan
sampingan yang menjadi kegemaran. Jahitan
lubang kancing dilakukan menggunakan benang
sutera di seluruh cermin, kecil dan bulat. Motif
yang akan sering terdapat pada sulaman kutch
adalah figura burung merak di samping figura
tarian dewa manusia kelihatan berpakaian indah.
Latar belakang biasanya dibuat dengan jahitan
tona gading gajah, biru, dan hijau.
Golongan Wanita Gujarat
menghasilkan sulaman di
masa lapang
v Meskipun, karya seni ini rumit namun ianya mewakili kehidupan seharian
rakyat rantau ini sebagaimana dalam pakaian mereka, serban dan selendang
yang memberi gambaran keindahan kerja tangan ini. Reka bentuk sulaman
Kutch turut mengalami asimilasi daripada budaya tradisional dan pada masa
yang sama turut melalui perubahan nilai-nilai yang masih dipegang oleh
tukang sulam tradisional. Meskipun mengalami arus perubahan reka bentuk
sulaman tradisional seperti zardozi dan bhanusali masih juga dikekalkan
dan dipupuk oleh para pecinta.

11. v Wanita merupakan tulang belakang dalam reka
bentuk sulaman Kutch di rantau India. Mereka
menyulam skirt dan Kurtis, yang merupakan
gambaran estetika budaya tradisional yang telah
dipertahankan oleh mereka sepanjang tempoh
masa. Komuniti yang berbeza di Gujarat terlibat
dalam gaya sulaman mereka yang unik dan
tersendiri, dengan Bandhani menonjolkan
kemampuan untuk berinovasi menggunakan
manik. Manik membantu mengetengahkan latar
belakang indah fabrik sulaman yang dihasilkan.
v Dengan ketiadaan flora dan fauna, wanita Banni
Kutch telah mencipta alam semulajadi gantian
dengan pelbagai warna. Setiap komuniti
mempunyai gaya tersendiri daripada teknik
sulaman seperti Aari, Rabari, Ahir, Banni, Mutwa
dan sebagainya.
‘Chaniyo’ Pakaian Tradisional
Masyarakat Gujarat yang
dipenuhi dengan Sulaman
dan Cermin

12. 3.8.2 Sulaman Kutch Bharat
v 'Kutch Bharat' dengan reka bentuk yang rumit mikroskopik dalam warna-warna
yang menarik dianggap sebagai yang paling menonjol dan hebat di
kalangan semua jenis sulaman Kutch. Ini berasal daripada namanya yang
luas berdasarkan jajahan tanah separa-gurun yang dipanggil Banni. Ia
diwakili oleh Lohanas Khavda, Jats, Mutvas, Harijans dan sebagainya.
Lohanas Khavda mendedikasikan diri mereka ke dalam kerja tangan sulaman
bagi menghasilkan skirt dan selimut. Sulaman Jats iaitu pakaian tradisional
bagi masyarakat ini adalah yang paling menonjol.
v Pelbagai jenis sulaman Kutch seperti Bharat Kacho,
Pako Bharat, Niran, Bharat, Kharek Bharat, Kambari
Bharat, Chopad Bharat, Gufuo Bharat dan Tanka Bharat.
Apabila orang lelaki duduk di luar bersama dengan
lembu dan kumpulan mereka, kaum wanita pula duduk
dalam naungan dari rumah mereka bersama jarum dan
benang dan mereka menyulam dan terus menyulam. Sulaman Jats pada
Pakaian Tradisional

13. v Orang-orang muda mula untuk menyulam barangan yang mereka hasilkan
dan dikumpulkan sehingga mereka cukup umur untuk dijadikan sebagai
dowri atau hantaran perkahwinan. Malah mereka juga mempunyai karung
persembahan (Kothalo) di mana mereka menyimpan semua hasil sulaman
yang telah mereka siapkan.
v Baju perayaan yang dikenali sebagai 'Kanchali' merupakan antara pemberian
dalam karung (Kothalo), perkahwinan beg pengantin lelaki, 'Pothu', pula
merupakan langsir pintu lama, toran atau hiasan pintu dan pelbagai
barangan harian lain yang kini banyak dijual di pasar-pasar budaya dan
kraftangan di bandar-bandar di India hari ini.
‘Kanchali’ Pakaian
Tradisional Wanita

14. ‘Toran’ iaitu Hiasan Pintu
Hasil Sulaman Ahir
Pelbagai Reka Bentuk Bag Hasil
Sulaman daripada Rajasthan

15. 3.8.3 Sulaman Kathiawad dan Saurashtra
v Sulaman Kathiawad dan Saurashtra merupakan kombinasi atau gabungan
gubahan sulaman daripada Punjab, Kutch dan Sindh. Terutamanya dalam
reka bentuk pola dan juga teknik jahitannya. Karektoristik yang utama dalam
sulaman ini adalah merujuk kepada kaedah simpulan benang dan jahitan
yang menghasilkan sulaman yang sempurna.
v Sulaman Phulkari mengunakan kaedah jahitan tautan, lubang kancing,
rantaian dan jerutan banyak dihasilkan. Turut digabung jalinkan bahantara
lain bagi membangkitkan keunikan sulamannya. Hiasan dinding, Toran atau
hiasan pintu, skirt, sarung kusyen dan sebagainya merupakan antara produk
hasil sulaman tangan ini.
v Tidak seperti Phulkari, sulaman Kathiawad sering dimulai disebelah kanan
dan permukaan luas fabrik dipenuhi dengan warna-warna yang terang dan
turut mengunakan kepingan logam-logam kecil bagi mengantikan
penggunaan cermin kecil dalam sulaman.

16. Penggunaan Kepingan
Logam Kecil seperti Duit
Syiling dalam Hasil
Sulaman Kathiawad
Hiasan Dinding Hasil
Sulaman Kathi
Hiasan Dinding Hasil
Sulaman Kathiawad
Toran’ iaitu Hiasan Pintu
Hasil Sulaman Ahir

17. 3.8.4 Sulaman Soof
v Masyarakat Sodhas dikenali kerana Sulaman Soof
mereka. Sulaman Soof diusahakan oleh golongan
wanita Sodhas Pajput yang berhijrah daripada
Pakistan dalam tahun 1971 semasa perang Indo-Par
dan berpusat di perkampungan sekitar sempadan
wilayah jajahan Banni iaitu Banaskatha.
v Sulaman ini mempunyai persamaan dengan sulaman
Phulkari yang dihasilkan dengan mengunakan
benang satin yang dijalin menggunakan jarum
sulaman dari bahagian dalam baju dengan
mengambil kira lengkokkan dan benang pakan
tanpa sebarang terapan reka bentuk yang dihasilkan
terlebih dahulu. Keunikan yang terdapat pada
sulaman ini adalah kerana setiap hasil karyanya
adalah berbeza antara satu sama lain.
Pakaian Tradisional
Hasil Sulaman Soof

18. 3.8.5 Sulaman Aari Bharat
v Aari Bharat juga dikenali sebagai ‘Mochi Bharat’
(Jahitan tukang kasut). Sulaman ini dihasilkan
dengan bantuan cangkuk kait khas yang memegang
jarum di mana benang akan dimasukan dari bawah.
Teknik jahitannya adalah dalam bentuk rantaian.
v Gaya ini sering dihasilkan di atas kain sutera dan
juga kulit. Kebanyakan sulaman Rajasthan seperti
dompet dan Mojdis iaitu Kasut India di sulam
dengan gaya Aari Bharat.
Pakaian Tradisional Hasil
Sulaman Aari Bharat.
Kebiasaannya sulaman
agak sarat bagi
Selendang dan Baju bagi
upacara tertentu
Mojdis iaitu Kasut India
disulam dengan Gaya
Aari Bharat

19. 3.8.6 Sulaman Rabari
v Rabaris dan jats mempunyai sulaman individu
mereka sendiri. Masyarat Rabari menyatakan bahawa
mereka adalah penganut Dewa Krishna dan sebagai
tambahan mereka masih lagi berkabung di atas
kematian Krishna. Oleh itu mereka sering memakai
pakaian berwarna hitam. Mereka secara sendiri
menyulam pakaian tradisional mereka sendiri.
v Kaum wanita masyarakat Rabari terkenal kerana
kecantikkan dan keindahan hasil tangan sulaman
mereka. Teknik jahitan yang sering digunakan
adalah dalam bentuk rantaian bertingkat dan
mereka menambah cermin kecil dalam sulaman
tangan mereka dengan mengunakan jahitan lubang
kancing.
Hiasan Dinding Hasil
Sulaman Rabari

20. 3.8.7 Sulaman Ahir Bharat
v Masyarakat Ahir terkenal dengan rangkaian mereka
untuk menjahit dan kumpulan kecil Jats mempunyai
gaya mereka sendiri sulaman. Sama seperti
masyarkat Rabari, mereka juga adalah penganut
Dewa Krishna. Komuniti pengembala lembu ini
adalah berhijrah dari Gokul dan Matkura serta
kebanyakannya menetap di Kutch.
v Cermin bulat sering digunakan berserta dengan
motif-motif flora, ungas, haiwan seperti gajah, kuda
dan sebagainya dalam menghasilkan sulaman
tangan yang indah. Gaya jahitan yang sering
ditemui dalam Sulaman Ahir Bharat adalah dalam
bentuk jerutan tetulang, rantaian bertingkat, kanta
dan cermin.
Hiasan Dinding Hasil
Sulaman Aari Bharat

21. 3.8.8 Sulaman Banni
v Cetusan nama bagi sulaman ini adalah berdasarkan sebuah daerah dalam
jajahan Kutch. Banni merupakan sebuah wilayah yang menghasilkan seni
sulaman tangan yang halus serta indah. Terdapat beberapa gaya dalam
sulaman Banni seperti Khambira, Kharekh, Kudi dan sebagainya.
v Kebanyakan produk hasil sulaman Banni ini
dilakukan oleh kaum Harijans yang berhijrah
dari Rajasthan. Teknik jahitan yang dihasilkan
dalam sulaman tangan ini adalah seperti
jelujur lurus, satin, sembat berbalik, rantaian
bertingkat dan rantaian tunggal. Dalam
sulaman Banni, kegunaan cermin agak kurang
jika dibandingkan dengan sulaman India yang
lain.
Baju Hasil Sulaman Banni

22. Produk-produk Hasil Sulaman
Banni seperti Hiasan Dinding
dan Dompet

23. 3.8.9 Kaedah Jahitan dalam Sulaman Gujarat
dan Rajastan
1. Jelulur Berbalik (Back Stitch)
Jarum bergerakberselang-seli di atas dan di
bawah kain mengikut lakaran garisan.
2. Jerutan Tetulang (Herringbone Stitch)
Jahitan bersilang-silang yang rapat tanpa
meninggalkan ruang di antara jahitan.

24. 3. Rantaian Bertindih
(Double Chain or Rabari Tanka)
Dengan berpandukan kepada diagram
secara berhati-hati. Teruskan
menyambung gelungan benang secara
bergilir-gilir dari kanan ke kiri untuk
membentukjahitan rantaian bertindih.
4. Lubang Kancing (Button Hole Stitch)
Dengan membawa jarum dari bawah kain
mengikut garisan yang telah dibentuk.
Jarum ditusuk di satu sudut dan ditarik
keluar di sudut yang lain. Sebelum
meneruskan tusukkan jarum yang
seterusnya, pintalan benang diselitkan
bertindih dengan jahitan yang seterusnya.

25. 5. Rantaian Bertingkat (Ladder Chain)
Jahitan rantaian beritngkat dihasilkan
dengan kaedah dua garisan selari namun
ia mungkin digunakan pada bentuk-bentuk
yang memiliki kelebaran yang
agak luas.
6. Jahitan Kantha (Kantha Stitch)
Hampir menyamai kaedah jahiran berbulu.

26. 7. Jahitan Cretan (Cretan Stitch)
8. Jahitan Kharek (Kharek Stitch)
Pertamanya, bagi menghasilkan bingkai luar
memerlukan dua langkah. Seterusnya bingkai
dalam dipenuhkan dengan jalinan benang
secara melintang dengan kaedah jahitan satin.

27. 9. Jahitan Satin (Satin Stitch)
10. Jahitan Soof (Soof Stitch)
Jahitan soof sama seperti Phulkari, namun yang berbeza adalah sudut
yang digunakan adalah secara terbalik. Jahitan dimulakan dari kanan
sudut fabrik. Kelihatan seperti jahitan satin dan kekal mendatar di atas
permukaan kain. Helaian benang sulaman tunggal digunakan dalam
kaedah jahitan ini.

28. 11. Jahitan Khambira dan Khuri Teba (Khambira Khuri Teba Stitch)
Jahitan ini kelihatan seperti jahitan jelujur di atas permukaan fabrik kasar
dan tebal. Teknik jahitan ini menyamai Kasuti Karnatak.

29. 3.8.10 Contoh Kaedah Jahitan dalam Sulaman
Gujarat dan Rajasthan

31. Jahitan Jalinan Kacchi (Kacchi Interlace Stitch)
v Sebelum membuat sulaman jenis ini, adalah amat perlu untuk
mempelajari terlebih dahulu satu atau dua reka bentuk jahitan ini.
v Sulaman dimulakan dari satu sudut sesebuah reka bentuk. Asas
kepada jahitan ini adalah dua lorong jahitan tetulang dalam dua arah
seperti mana yang ditunjukkan dalam digram.
v Fokus seharusnya diberikan terhadap jahitan bersilangan dalam
lorong kedua. Pembinaan motif-motif juga dalam tatacara yang sama.
v Kaedah simpulan benang jahitan tetulang haruslah betul diikuti
dengan jalinan benang susulan yang menjadi asas kepada
pembentukan motif sulaman pada fabrik.

32. JahitanJalinan Kutch
(Kutch’s Interlace Stitch)
Jahitan Soof (Soof Stitch)
Jahitan Kharek (Kharek Stitch)

33. Jahitan Khambira dan Khuri Teba
(Khambira Khuri Teba Stitch)
Jahitan yang digunakan
dalam Sulaman Gujarat

34. 3.8.11 Motif dalam Sulaman Kacchi
v ke Galeri Motif dalam Sulaman Kacchi

42. 3.8.12 Variasi Motif Sulaman Ahir, Banni dan
Rabari
v ke Galeri Variasi Motif Sulaman Ahir, Banni dan Rabari

47. 3.8.13 Variasi Motif Sulaman Jalinan Kutch
v ke Galeri Variasi Motif Sulaman Jalinan Kutch

52. 3.8.14 Variasi Gabungan Motif Sulaman Ahir
dan Jalinan Kutch

54. 3.8.15 Variasi Motif Sulaman Panel Jalinan
Kutch

56. 3.8.16 Variasi Motif Sulaman Soof

58. 3.8.17 Variasi Motif Sulaman Gaya Rajasthan

60. 3.8.18 Contoh Variasi Motif Sulaman Gujarat
dan Rajasthan

62. 3.9 Sulaman Kasuti Masyarakat Karnataka
v Kasuti: Sulaman Karnataka merupakan salah satu seni
sulaman tangan yang tertua di India. Seni sulaman tangan
ini merupakan representasi perkembangan dalam gaya
sulaman dan juga kebudayaan masyarakat Karnataka
sama ada dalam gerakkan spiritual mahupun kepekaan
terhadap nilai estetika.
v Motif-motif sulaman Kasuti banyak dipengaruhi oleh
seni bina, simbol-simbol keagamaan dan juga
objek-objek yang sering ditemui oleh para kaum
wanita dalam kehidupan seharian mereka. Antara
yang paling popular adalah motif Kuil yang
berbentuk geometri yang dipanggil “Gopur”.
Motif Sulaman 'Kasuti'
Karnataka Pradesh

63. v Selain itu motif-motif seperti gajah, rusa, burung merak, angsa dan burung
kakak tua merupakan antara motif yang sering dihasilkan dalam sulaman
Karnataka.
Motif 'Gopur' dalam Sulaman
'Kasuti' Karnataka Pradesh
Motif seperti Rusa dan Angsa dalam
Sulaman 'Kasuti' Karnataka Pradesh

64. v Kasuti adalah sama seperti sulaman Coptic, Itali, Prancis dan sulaman
Inggeris lama. Namun apa yang membezakannya adalah dalam bentuk
penggunaan warna dan juga kelainan pada motifnya. Gabungan dan
keharmonian warna amat dititikberatkan dalam gaya sulaman ini. Warna-warna
masyarakat India seperti kuning lemon, biru nila, kuning air, hijau
merak, ungu gelap, merah atau hijau sering digunakan
Motif Gajah dalam Sulaman 'Kasuti' Karnataka Pradesh

65. 3.9.1 Kaedah Jahitan dalam Sulaman Kasuti

67. 3.9.2 Motif dalam Sulaman Kasuti

71. 3.9.3 Contoh Sulaman Kasuti

72. Sulaman Sari dalam Gaya Karnataka dengan pelbagai motif dan teknik jahitan