b gymn

1. Κεφ.1.Η
καθημερινή ζωή
στο Βυζάντιο.
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ: κορίτσια κάτω από 12 ετών
 Απαγόρευση γάμου αγόρια κάτω από 14 ετών
 Με την τέλεση των αρραβώνων υπογράφονταν συμβόλαιο για την
προίκα.
 Το γαμήλιο γλέντι γίνονταν μόνο με συγγενείς και φίλους του
γαμπρού.
 Επίσης είχαν δικαίωμα στο διαζύγιο.
 Ανάμεσα στα δύο φίλα υπήρχαν διαφορετικά δικαιώματα και η
συμμετοχή της γυναίκας στη κοινωνική ζωή ήταν περιορισμένη.
 Οι γυναίκες όφειλαν να σκεπάζουν το πρόσωπο τους σε
εξωτερικούς χώρους και δεν είχαν δικαίωμα να μετέχουν σε
δημόσιες τελετές.
 11ος αι.: Επίτρεψη συμμετοχής των γυναικών στα κοινωνικά
Πρόσβαση των γυναικών στη παιδεία
 Γέννηση ενός παιδιού:για να το ξεχωρίζουν πρόσθεταν το όνομα
του πατέρα του σε γενική πτώση.(αργότερα καθιερώθηκε και το
επώνυμο)
 Η οικογένεια αναλάμβανε την φροντίδα του παιδιού και η μητέρα
το καθησύχαζε με παραμύθια ή με αφηγήσεις από την Αγία Γραφή.
 Η βυζαντινή νομοθεσία αντιμετώπιζε το παιδί, όπως η μητέρα
του,με μεγάλη συμπάθεια.
 Το παιδί αφού περνούσε τα πρώτα χρόνια της ζωής του κοντά στην
οικογένειά του,άρχιζε να μαθαίνει τα πρώτα γράμματα στο
σχολείο.

2. Το σχολείο:
 Δύο κύκλοι σπουδών
στο βυζαντινό
εκπαιδευτικό
σύστημα:
-του γραμματιστή
-του γραμματικού
 1ος κύκλος
σπουδών:παιδιά
των 7 ετών
 2ος κύκλος:παιδιά
των 12 ετών
 Σταδιακή μάθηση ανάγνωσης, γραφής,γραμματικής,
ρητορικής, φιλοσοφίας, αριθμητικής,
γεωμετρίας,αστρονομίας και μουσικής
δίδακτρα μαθητών
 Λειτουργία σχολείων
δωρεάν για ορφανά

3. Η ασθένεια, η ιατρική και
κοινωνική περίθαλψη, ο θάνατος
 Οργάνωση ιατρικών υπηρεσιών για την αντιμετώπιση των ασθενειών.
 Σε κάθε πόλη υπήρχανε νοσοκομεία με ανάλογο αριθμό γιατρών.
 Υπήρχε ανταγωνισμός μεταξύ μαγείας και ιατρικής.
 Ίδρυση και συντήρηση πτωχοκομείων και ορφανοτροφίων από την Εκκλησία.

4. Η κατοικία
 Κτίσιμο σπιτικών γύρω από την
κεντρική αίθουσα υποδοχής
 Ισόγειο:δωμάτιο με
τζάκι,κουζίνα,πλυσταριό,λουτρό και
εικονοστάσια/παρεκκλήσι
 Επόμενος όροφος:υπόλοιπα
δωμάτια
 Άθλια η ζωή των φτωχών και
χωρικών
 Σπίτια φτωχών κ΄
χωρικών:μικρός,στεγασμένος χώρος
με σπάνια 2 δωμάτια
 Διώροφα σπίτια:
• ισόγειο:κοτέτσι,στάβλος κ΄αποθήκες
• Επάνο όροφος:δωμάτια της
οικογένειας
 Μεγαλοκτηματίες:πολυτελείς
επαύλεις με εσωτερικούς κήπους και
στοές στην επαρχία

5.  Φορεσιά Αστών:
• Μακρύς χιτώνας με πτυχώσεις
• Μπότες δερμάτινες (Χειμώνας)
• Ανατολίτικα παππούτσια(καλοκαίρι)
 Φορεσιά Χωρικών:
• Στιχτάρια(χιτώνες) χωρίς μανίκια
• Μακρυές βράκες μέχρι τον αστράγαλο
• Παπούτσια ανοιχτά στη φτέρνα ή ξυπόλυτοι
 Φορεσιά γυναικών:
• Μανδύας με μακριά μανίκια
• Φροντίδα μαλλιών και περιποίηση προσώπου
 Οι πλούσιες γυναίκες φορούσαν πολύτελη,μεταξωτά και
λινά ενδύματα

6. Η ψυχαγωγίαo Βασικοί τρόποι ψυχαγωγίας Βυζαντινών:
• Ιεροτελεστίες
• Θρησκευτικές,κοινωνικές και λαϊκές γιορτές
o Μέρη ψυχαγωγίας των κατοίκων της
πρωτεύουσας:
• Ιππόδρομος
• Αρματοδρομίες
• Θρησκευτικές πομπές
• Δημόσιες τελετές
• Θεατρικές παραστάσεις
o Τις απόκριες οι κάτοικοι μεταμφιέζονταν
κάνοντας παρέλαση στους δρόμους.
o Με αφορμή τη νέα σελήνη,άναβαν φωτιές στους
δρόμους και οι νέοι πηδούσαν πάνω από αυτές.
o Υπήρχαν,ταβέρνες που πρόσφεραν φαγητό και
κρασί.
o Στην επαρχία οργανώνονταν πανηγύρια που
εξελίσσονταν σε λαϊκές γιορτές
o Παρά τις απαγορεύσεις τις εκκλησίας στα
πανηγύρια αυτά συγκεντρώνονταν
μάγοι,αστρολόγοιθεραπευτές,θαυματουργοί
που τραβούσαν την προσοχή του κοινού.

7. Ο μοναχισμός:
 Αρχική μορφή μοναχισμού:αναχώριση σε ερήμους ή
ακατοίκητα μέρη μακρυά από ανθρώπους.
 Οι άνθωποι αυτοί ονομάστηκαν
μοναχοί,αναχωρητές,ερημίτες ή ασκητές (διότι
υπέβαλλαν το σώμα τους σε δοκιμασίες).
 Το μοναχικό κίνημα ξεκίνησε απο την Αίγυπτο όπου
έγινε η αποκρυστάλλωση δύο κλασικών μορφών
η μοναχική
η κοινοβιακή
 Εξάπλωση του μοναχισμού στην Εγγύς Ανατολή
 Κοινοβιακός μοναχισμός:ίδρυση
μοναστηριών,επικεφαλής μοναστηριού ο ηγούμενος
και υπεύθυνος για τη τήρηση κανόνων.
 Μεγάλη ακμή του μοναχισμού μετά την αναστήλωση
των εικόνων και αύξηση των μοναστηριών.
 Περιοχές καλύφθηκαν με μοναστήρια όπως στην
Καππαδοκία και στον Όλυμπο της Βιθυνίας.
 Σημαντικότερο μοναστικό κέντρο:Άγιο Όρος στη
χερσόνησο του Αθώ.
 Εξέληξη μοναχικής κοινότητας σε μοναστική πολιτεία,με
συνεχή ίδρυση μοναστηριών,χάρη στον Βασίλειο
Α’,Νικηφόρο Φωκά,Ιωάννοι Τζιμσκή και άλλων άλλων
βυζαντινών αυτοκρατόρων.

8. Κεφ.2.Βυζαντινή
Γραμματεία
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ:
 Λόγο του χριστιανισμού αναπτύχθηκε η θρησκευτική ποίηση.
λειτουργική ποίηση
 Διακρίνεται σε δύο είδη μη τελετουργική
ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ:
 Συνέπεια θρησκευτικών αντιλήψεων,αιρέσεων και δογματικών
διαμάχων,η ανάδειξη σημαντικών εκκλησιαστικών συγγραφέων.
ΛΟΓΙΑ ΚΟΣΜΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ:
 Η κοσμική λογοτεχνία σε αντίθεση με την λειτουργική
και την θρησκευτική δεν έχει επιδείξει αξιόλογα έργα.
 Γεώργιος Πισίδης :ο κυριότερος εκπρόσωπος της
περιόδου αυτής, που άκμασε στις αρχές του 7ου αι. Και
ύμνησε με τα ποιήματά του τα κατορθώματα του
αυτοκράτορα Ηρακλείου.
 Κυριότερο ποιητικό μνημείο η Ελληνική Ανθολογία.

9.  Ελληνική Ανθολογία: περιέχει 4.000 επιγράμματα σε αρχαία
μέτρα χρονολογιμένα απ΄τον 6ο έως 10ο αι.
 Χαρακτηριστικό της κοσμικής ποίησης είναι οτι οι Βυζαντινοί
συνέχισαν την αρχαία παράδοση.
 Το σημαντικότερο έπος Βασίλειος Διγενής Ακρίτας, γράφτηκε από
άγνωστο ποιητή.(11ο αι.)
 Ένας αραβοβυζαντινός κόσμος αναδύεται μέσα από τους στίχους
του και διακρίνονται η επιρροές των πληθυσμών που ζούσαν στα
ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας.
 Η διάσωση των κλασικών γραμμάτων υπήρξε μ ια από τις
σημαντικότερες προσφορές των βυζαντινών στο νεότερο
πολιτισμό.
 Ίδρυση μοναστηριών και εργαστηρίων αντιγραφής αρχαίων
κειμένων, από τα μοναστήρια.
 Oι φιλόσοφοι, οι ιστορικοί, οι ρήτορες και οι γραμματικοί
κατέβαλλαν μεγάλες προσπάθειες για τη μίμηση του ύφους και
της γλώσσας των αρχαίων Ελλήνων.
 Με πολλή προσπάθεια, μελέτη και αποστήθιση των αρχαίων
κειμένων,η αρχιομάθεια κέρδιζε όλο και περισσότερους
υποστηρικτές.
Πρωταρχικό ρόλο στην
πνευματική άνθηση της εποχής
του,είχε ο πατριάρχης Φώτιος
όπως και στη διάσωση της
αρχαίας κληρονομιάς.Επίσης
διακεκριμένος εκπρόσωπος
των κλασικών γραμμάτων
υπήρξε ο Αρέθας,
Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας.
Στην Ιστοριογραφία
και στη Χρονογραφία
επιδόθηκαν οι
Βυζαντινοί.
Ως πρότυπα τους
αρχαίους Έλληνες
είχαν οι
Βυζαντινοί.
Η χρονογραφία
αποτελεί λαϊκή
ιστορική αφήγηση
χωρίς προσπάθεια
αναζήτησης της
αλήθειας.

10. Ποια αξία έχει για εμάς σήμερα ο προβληματισμός του
συγγραφέα;
 Τον 12ο αι. Διαμορφώνεται η δημώδης λογοτεχνία,όπου επικρατεί η λαϊκή
γλώσσα,την οποία χρησιμοποιούν πολλοί λόγιοι.
 Θεόδωρος Πρόδρομος: έγραψε πολλά λογοτεχνικά έργα
έγινε διάσημος για τα πτωχοπροδρομικά ποιήματα του,
όπου μιλάει για τα βάσανά του ασκώντας κοινωνική
κριτική
 Την εποχή των Παλαιολόγων άκμασε το έμμετρο ιπποτικό μυθιστόρημα σε δημώδη
γλώσσα με φραγκικές,ανατολικές και λαϊκές επιδράσεις.
 Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της λογοτεχνικής παραγωγής της Φραγκοκρατίας
είναι το ποίημα Το Χρονικόν του Μορέως.
 Το Χρονικόν του Μορέως:εξιστορεί τη φραγκική κυριαρχία στο Μοριά,είναι χωρίς
λογοτεχνική αξία,όμως έχει γλωσσικό και ιστορικό ενδιαφέρον.Ο εξελληνισμένος
γλωσσικά Φράγκος στιχουργός του, δεν κρύβει τα εχθρικά αισθήματα του για τους
Έλληνες.
ΔΗΜΩΔΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ:
Τα πρώτα ακριτικά
τραγούδια
εμφανίστηκαν τον 10ο
αι. Τα οποία
αναφέρονται στους
αγώνες των ακριτών
κατά των αράβων και
σηματοδοτούν την
αρχή της νεοελληνικής
δημοτικής ποίησης.
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ:
Τέθηκαν περιορισμοί
στην ενασχόληση με
τη φιλοσοφία για την
απομάκρυνση από την
αρχαία
θρησκεία.Ωστόσο,
εξακολουθούν να
μελετώνατι έργα
αρχαίων Ελλήνων
φιλοσόφων,κυρίως
του Πλάτωνα και του
Αριστοτέλη.

11. Κεφ.3.
Επιστήμη και
τεχνολογία
Τα έργα των βυζαντινών λογίων μαρτυρούν την αγάπη των
Βυζαντινών για τη γνώση και την πνευματική τους
δραστηριότητα.
Ίδρυση ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με πρωτοβουλία
των αυτοκρατόρων.Λειτουργία της Πατριαρχικής Ακαδημίας,του
Πανδιδακτηριου της Κωνσταντινούπολης και της Νομικής Σχολής,
με τη συμβολή διαπρεπών λογίων.
Ανάπτυξη του Δικαίου,με την αντιμετώπιση των δεδομένων από
το κράτος και η διαμόρφωση νέων νόμωμ ή η βελτίωση τους.
Ανάδειξη αξιόλογων ιατρών,αστρονόμων και μαθηματικών
μέσα από την ενασχόληση με τις Φυσικές Επιστήμες.(παρόλο
που δεν είχε ακμάσει στο Βυζάντιο.)Επίσης οι Βυζαντινοί έδειξαν
ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για τη Γεωγραφία.Ορισμένα βιβλία
αποτέλεσαν σημαντικές πηγές για τις σχέσεις της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας με τους γειτονικούς λαούς,παρά τις ανακρίβειες
που υπήρχαν.

12. Eπιστήμη και Τεχνολογία:
Οι λίγες εφευρέσεις που γνωρίζουμε για την τεχνολογία του Βυζαντίου
αφορούν,κυρίως,στρατιώτικους σκοπούς.Σημαντικότερη ήταν το υγρό πυρ: μίγμα από εύφλεκτα
υλικά που εκτοξευόταν με ειδικούς σωλήνες εναντίον εχθρικών πλοίων.Μια άλλη σημαντική
εφεύρεση ο οπτικός τηλέγραφος, από τον Λέοντα τον Φιλόσοφο, ένα σύστημα ταχείας
προειδοποίησης των Βυζαντινών για τις αραβικές επιδρομές.
Η αξιοποίηση των Βυζαντινών της ναυτικής τεχνολογίας,η βελτίωση και η προσαρμογή της στα
νέα δεδομένα.Γνωστότερο πολεμικό πλοίο,οδρόμων με μια σειρά κουπιών αρχικά και αργότερα
με δύο. Τυπικό βυζαντινό εμπορικό πλοίο: μήκος 21 μέτρα,πλάτος 7 μέτρα,χωρητικότητα 50
τόνοι.Μονοκάταρτο ή δικάταρτο με τριγωνικά πανιά και μόνο πηδάλιο.

13. Κεφ.4.Εικαστικές
Τέχνες και
Μουσική
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ:

14. Αρχιτεκτονική:

18. 1) Αρχιτεκτονική – ρυθμοί ναών:
Α) Βασιλική με τρούλο (Αγία Σοφία, 6ος αι.)
Β) Σταυροειδής με τρούλο (: μορφή ενός σταυρού εγγεγραμμένου σε τετράγωνο)
Παραλλαγές: α) Αγιορείτικος τύπος (με τρεις κόγχες) β) Πεντάτρουλος ρυθμός
Γ) Οκταγωνικός τύπος (11ος αι.)
- Εξωτερική εμφάνιση ναών: όχι ιδιαίτερα επιμελημένη
- Εσωτερική εμφάνιση ναών: είναι ιδιαίτερα επιμελημένη (διακόσμηση με
τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, ανάγλυφες παραστάσεις, έργα ξυλογλυπτικής και φορητές εικόνες).
- Εξήγηση διαφοροποίησης: η λατρεία της χριστιανικής θρησκείας τελείται στο εσωτερικό των ναών (σε αντίθεση με την αρχαία θρησκεία).

19. Γλυπτική και ζωγραφική:
2) Γλυπτική:
- Δεν ευνοήθηκε από την Εκκλησία (θύμιζε την αρχαία θρησκεία)
- Υπάρχει α) στον αρχιτεκτονικό διάκοσμο β) σε ανάγλυφες παραστάσεις με διακοσμητικά θέματα
3) Ζωγραφική (τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, φορητές εικόνες):
• Τοιχογραφίες και ψηφιδωτά:
- είναι οι κυριότερες μορφές έκφρασης στον εσωτερικό χώρο
- κυριαρχούν σε όλη την περίοδο της βυζαντινής ιστορίας (εκτός από την
περίοδο της Εικονομαχίας)
- σε περιόδους οικονομικής κρίσης: διακόσμηση με τοιχογραφίες και εικόνες, γιατί τα ψηφιδωτά ήταν δαπανηρά
• Θέση εικόνων, τοιχογραφιών, ψηφιδωτών:
- στον τρούλο: ο Παντοκράτορας, περιστοιχιζόμενος από αγγέλους και προφήτες
- στην αψίδα ιερού: η Θεοτόκος, ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ
- στα λοφία τρούλου: οι τέσσερις Ευαγγελιστές
- στους τοίχους: δεσποτικές γιορτές, Άγιοι και Μάρτυρες
• Τα βασικά χαρακτηριστικά της βυζαντινής αγιογραφίας:
- Αδιαφορία για τις σωστές αναλογίες των μορφών
- Απουσία του βάθους (προοπτικής)
- Απουσία κίνησης
- Μορφές: λιπόσαρκες σε όρθια, μετωπική απεικόνιση (προκαλούν: πνευματικότητα, αυστηρότητα, επισημότητα, εντύπωση ότι
ανήκουν σε άλλο κόσμο)
• Σκοπός Βυζαντινής Τέχνης:
α) να εκφράσει τη ματαιότητα του φυσικού κόσμου και
β) να προβάλει την αιωνιότητα της μετά θάνατο ζωής.

20. Μικρογραφία,Μικροτεχνία,Μικρογλυπτική,Νομισματική:
Μικρογραφία:
Οι μικρογραφίες:
- παριστάνουν διάφορα επεισόδια που περιγράφονται στο κείμενο
- δημιουργούν στενή σύνδεση μεταξύ λόγου και εικόνας
- πληροφορούν για τις καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής του χειρογράφου
Μικροτεχνία - Μικρογλυπτική:
- έργα εκκλησιαστικά και κοσμικά από πολύτιμα μέταλλα, σμάλτο, ξύλο και
ελεφαντόδοντο.
- Χαρακτηριστικά: υψηλή τεχνική και ποιότητα, εντυπωσιακή ποικιλία
Νομισματική (= νομίσματα)
- Έχουν αισθητική αξία (= έργα μικροτεχνίας)
- Αποτελούν σημαντικές πηγές πληροφόρησης για: ιστορικά πρόσωπα, πολιτική, οικονομία, πολίτευμα, θρησκεία.
- Με τις απεικονίσεις αυτοκρατόρων με τα σύμβολα της εξουσίας τους διαφωτίζουν για την ιδεολογία του Βυζαντίου.

21. Εκκλησιαστική μουσική
- Μελοποίηση εκκλησιαστικής ποίησης και ύμνων (=.άσματα που εγκωμιάζουν το Θεό και τα ιερά
πρόσωπα)
Σκοπός: να ψέλνεται στη Θεία Λειτουργία και σε άλλες λατρευτικές τελετές
- Οι δημιουργοί της ήταν και ποιητές και μελωδοί (=έγραφαν και το ποιητικό κείμενο και τη μελωδία)
- Από 8ο αι.: ποιητής - μελωδός = διαφορετικά πρόσωπα
- Εκκλησιαστική μουσική: μονοφωνική (= μία φωνή από έναν ή περισσότερους ψάλτες) και φωνητική (=
χωρίς συνοδεία οργάνων)
- Σημειογραφία (= μουσική γραφή): αλφαβητική (= πα, βου, γα, δι, κε, ζο, νι)
Κοσμική μουσική
- Αποτελεί συνέχεια της αρχαίας ελληνικής παράδοσης
- Τραγούδια: επιτραπέζια, ερωτικά, γαμήλια κ.α προσαρμοσμένα στη νέα πίστη και λατρεία
- Μουσικά όργανα στις διασκεδάσεις (ορχήστρες με κρουστά, πνευστά και έγχορδα)
- Δεν ήταν ξεκομμένη από την εκκλησιαστική (π.χ στον ιππόδρομο οι ψάλτες τραγουδούσαν μαζί με
τους δήμους εγκωμιαστικά άσματα προς αυτοκράτορα και φρουρούς των συνόρων)
- Γινόταν χρήση του αερόφωνου οργάνου (διαδόθηκε στη Δύση, όταν ο Κων/νος Ε΄ το δώρισε στο
βασιλιά των Φράγκων Πιπίνο).
Μουσική: