Βυζάντιο : Οικονομία - Κοινωνία - Ψυχαγωγία

1. ΒΥΖΑΝΤΙΟ :
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ-ΚΟΙΝΩΝΙΑ-
ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

2. ΚΟΙΝΩΝΙΑ
1) Κοινωνική Πυραμίδα:
Η κοινωνία του “θεοφύλακτου” Βυζαντίου ήταν δομημένη με αυστηρή
ιεραρχία και συγκεντρωτισμό της εξουσίας, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της
απολυταρχίας.
Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρισκόταν ο "ελέω θεού"
αυτοκράτορας με την οικογένεια και την Αυλή του.
Η τοπική αριστοκρατία, οι κρατικοί υπάλληλοι και οι ανώτεροι
στρατιωτικοί και μεγαλογαιοκτήμονες ανήκαν στην ανώτερη τάξη.

3. Μικρογραφία σε
χειρόγραφο. Αυτοκράτορας ως ηνίοχος.
(©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ)

5. Η μεσαία τάξη αποτελούνταν από τους αστικούς
πληθυσμούς των εμπόρων, των βιοτεχνών και των
ιδιοκτητών μεσαίων εκτάσεων γης.
Ο δήμος, η κατώτερη τάξη δηλαδή, περιλάμβανε τους
μισθωτούς εργάτες και τους πένητες.
Ο κλήρος δεν αποτελούσε ιδιαίτερη τάξη, παρά το γεγονός
ότι απολάμβανε ιδιαίτερα προνόμια, καθώς
διαστρωματωνόταν σε όλες τις κοινωνικές βαθμίδες.
Οι δούλοι υπήρχαν, αν και το κράτος προτιμούσε την
εξαγορά τους, παρά την υποδούλωσή τους.

6. Δούλοι
Μικρογραφική παράσταση της χήρας
Δανιηλίδας που μεταφέρεται σε φορτίο
από δούλους, από το Χρονικό του Ιωάννη
Σκυλίτζη, μέσα 12ου - μέσα 13ου αι.,
Μαδρίτη, Biblioteca Nacional

7. 2) Επαγγέματα των ανδρών στο
Βυζάντιο:
Αστικά:
Ανάμεσα στα καταστήματα που
λειτουργούσαν τότε ήταν τα
μαγκιπεία, οι φούρνοι δηλαδή, και
τα σαρδαμαρεία, που έμοιαζαν με
τα σημερινά παντοπωλεία.
Κρέας και λαχανικά, προμήθευαν
στους κατοίκους ο μακελλάρης και
ο λαχανοπώλης.

8. Εργάτες
Μικρογραφική παράσταση
εργατών που πληρώνονται για την
εργασία τους, από Ευαγγέλιο, 11ος
αι., Παρίσι, Bibliotheque Nationale

9. Εργαστήριο υφαντικής
Μικρογραφία χειρογράφου που εικονίζει
εργαστήριο υφαντικής, 14ος αι., Ρώμη,
Biblioteca Apostolica Vaticana.

10. Οι αρτοποιοί

11. Μικρογραφία σε
χειρόγραφο.
Ανύψωση κίονα με
τροχαλίες.

14. Μικρογραφία σε χειρόγραφο. Το
ψήσιμο των πλίνθων.

15. Ιατρός περιθάλπει ασθενή
Μικρογραφία σε κώδικα που εικονίζει
ιατρό να περιθάλπει ασθενή, 12ος - 13ος
αι., Άγιον Όρος, μονή Ιβήρων.

16. Ψηφιδωτό. Τουρκία, Αντιόχεια,
Αναπαράσταση του εργαστηρίου
μεταλλουργίας "Ο χαλκωματάς".
(©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ

17. Ένα πλήθος πλανόδιων μικροπωλητών, "οι
γυρεύοντες", εξυπηρετούσε τις γυναίκες περνώντας
έξω από τα σπίτια τους.
Με το χτίσιμο των σπιτιών ασχολούνταν οι
οικοδόμοι, ο μαΐστωρ και οι μαθητές.
Υπήρχαν ακόμη οι διδάσκαλοι και οι γιατροί, καθώς
επίσης και οι μυρεψοί, που πουλούσαν αρώματα και
φάρμακα.

18. Πλανόδιος
έμπορος
Μικρογραφική
παράσταση
πλανόδιου
εμπόρου, από
χειρόγραφο με τις
Ομιλίες του Ιωάννη
Δαμασκηνού, 11ος
αι., Παρίσι,
Bibliotheque
Nationale

19. Γεωργικά επαγγέλματα (ύπαιθρος):
Οι αγροτικές και κτηνοτροφικές ασχολίες ήταν η βάση της
οικονομίας.
Οι διάφοροι μικροϊδιοκτήτες, μισθωτές γαιών και
δουλοπάροικοι ήταν δεμένοι με τη γη που καλλιεργούσαν.
Γύρω από τα χωριά υπήρχαν τα αμπέλια και τα περιβόλια,
καθώς υπήρχαν ζώνες καλλιέργειας για τα διάφορα
προϊόντα. Η έκταση των χωραφιών, καθοριζόταν με σκοινιά
και όρους, ενώ πολλές φορές προκαλούνταν καυγάδες
ανάμεσα στους γείτονες.

20. Μικρογραφία σε χειρόγραφο. Θερισμός.
(©Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη,
Ισπανία, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη

21. Όργωμα με βόδια

22. Κτηνοτρόφοι βόσκουν τα ζώα τους
(από βυζαντινή μικρογραφία)

23. Όργωμα
Μικρογραφική παράσταση γεωργού που
οργώνει, 12ος αι., Άγιον Όρος, μονή
Παντελεήμονος

24. Θεριστές
Μικρογραφική παράσταση θεριστών, 13ος
αι., Άγιον Όρος, μονή Βατοπεδίου.

25. Οι ελεύθεροι μικροϊδιοκτήτες
Λόγω υψηλής φορολογίας και οικονομικών προβλημάτων, οι
αγρότες οδηγούνταν στον δανεισμό.Η ανικανότητα αποπληρωμής
των χρεών οδηγούσε στην εξαθλίωση και τη φυγή.
Συχνά, για να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες, οι
μικροκαλλιεργητές προτιμούσαν να πουλήσουν τις εκτάσεις τους,
μαζί με την ελευθερία τους και να μετατραπούν σε
δουλοπαροίκους, αυξάνοντας ταυτόχρονα και τις ήδη μεγάλες
ιδιοκτησίες των μεγαλογαιοκτημόνων.
Αντίθετα οι βοσκότοποι, που εκτείνονταν πέρα από τις
καλλιεργήσιμες εκτάσεις, ανήκαν συλλογικά στην κοινότητα.

26. Καλλιέργεια αμπελιού με τα γεωργικά
εργαλεία της εποχής. Διακρίνονται η
δικέλλα και το κλαδευτήριον
(Μικρογραφία από τα «Κυνηγετικά»

27. Το μάζεμα ελιάς

28. 3) Ψυχαγωγία και διασκέδαση:
Η αυστηρή βυζαντινή κοινωνία δεν ενθάρρυνε τις ψυχαγωγικές
εκδηλώσεις. Τα πατερικά κείμενα διδάσκουν ότι οι άνθρωποι
πρέπει να ζουν σύμφωνα με τις χριστιανικές διδαχές και να μην
παρεκτρέπονται σε εκδηλώσεις άσεμνες, όπως ο χορός και το
θέατρο. Η συχνή επανάληψη των συμβουλών και των
απαγορεύσεων αυτών αποτελεί μάλλον ένδειξη ότι πολλές από
αυτές δεν εφαρμόζονταν.

29. Μικρογραφία σε
χειρόγραφο. Μουσικοί.
(©Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου Σκυλίτζη,
Ισπανία, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη)

30. Ψηφιδωτό δάπεδο. Τουρκία,
Κωνσταντινούπολη, Μουσείο ψηφιδωτών,
Αναπαράσταση διασκεδαστή.
(©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ

31. ● Όλοι οι βυζαντινοί αγαπούσαν τις διασκεδάσεις.
Θρησκευτικές γιορτές, γενέθλια, επέτειοι και σημαντικά
κρατικά γεγονότα, πρόσφεραν αφορμές για γλέντι.Άφθονα
καπηλειά, μαγειρεία και μιμαρεία -δηλαδή λαϊκά θέατρα
όπου εμφανίζονταν ακροβάτες και θαυματοποιοί ή
παρουσιάζονταν αυτοσχέδιες, συνήθως προκλητικές,
σατιρικές παραστάσεις- διασκέδαζαν τα βράδια τους άντρες
της λαϊκής τάξης.
● Δεν ήταν βέβαια ευπρεπές να συχνάζει κανείς σε τέτοια
μέρη. Οι μοναχοί καθαιρούνταν και όσες γυναίκες
δούλευαν εκεί θεωρούνταν κοινές.

32. ● Παρά την ευρύτατα διαδεδομένη αντίληψη ότι το
Βυζάντιο είναι ένας κόσμος που τον χαρακτηρίζει
αυστηρότητα, θρησκευτικότητα και επιπλήξεις, θα
ήταν πιο κοντά στην αλήθεια να φανταστούμε τον
κάτοικο του Βυζαντίου περισσότερο κοσμικό από ό,τι
υποψιαζόμαστε και καθόλου πληκτικό.

33. ● Μετά την καθιέρωση του Χριστιανισμού ως επίσημης
θρησκείας της αυτοκρατορίας (381 μ.Χ.) από τον
Θεοδόσιο τον Α’ , καταργήθηκαν όλοι οι αγώνες που
διατηρούσαν ειδωλολατρικά στοιχεία, όπως τα Ολύμπια
(394 μ.Χ.).
● Οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι εκκλησιαστικοί
συγγραφείς σε κείμενά τους καταδίκαζαν τη γυμνότητα
των μίμων και των μιμάδων, οι οποίοι εμφανίζονταν
γυμνοί και διακωμωδούσαν τις χριστιανικές τελετές και
τους μάρτυρες της πίστης.
● Ωστόσο, οι Πατέρες ενθάρρυναν τη φροντίδα του
σώματος, γιατί μέσα από τη φροντίδα προέκυπταν υγιείς
πολίτες.

34. Κληρικοί
Μικρογραφική παράσταση του Γρηγόριου
Ναζιανζηνού με αρχιερατική στολή ανάμεσα σε
κληρικούς διαφόρων βαθμίδων, από κώδικα
των 16 Λόγων του Γρηγορίου Θεολόγου, 12ος
αι., Άγιον Όρος, μονή Παντελεήμονος.

35. 4) Εορτές-Πανηγύρια-Τελετές:
Τις απόκριες, οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν και έκαναν
παρέλαση στους δρόμους, ενώ με αφορμή την νέα σελήνη,
άναβαν φωτιές στους δρόμους και οι νέοι πηδούσαν πάνω από
αυτές
Στην επαρχεία, περίμεναν με ανυπομονησία τα ετήσια
πανηγύρια που εξελλίσονταν σε λαϊκές γιορτές. Εκεί,
συγκεντρώνονταν μάγοι, αστρολόγοι, θεραπευτές,
θαυματοποιοί που τραβούσαν την προσοχή του κόσμου, παρά
τις απαγορεύσεις της εκκλησίας.

36. Μουσικοί
Τμήμα τοιχογραφίας του κρητικού
ζωγράφου Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά που
εικονίζει μουσικούς, 1546, Άγιον Όρος,
μονή Σταυρονικήτα, καθολικό.

37. Τοιχογραφία. Φενεός, Μονή Αγίου Γεωργίου,
Αναπαράσταση μουσικών και χορευτών.
(©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ)

38. 5) Αθλητισμός στο Βυζάντιο:
Ο αθλητισμός στο Βυζάντιο δεν είχε τη μορφή και τη
θέση που κατείχε στον αρχαιοελληνικό κόσμο: οι νέοι
δεν ασχολούνταν συστηματικά με τον αθλητισμό, ο
αθλητισμός έπαψε να είναι ένα μέσον εκπαίδευσης, και
οι αγώνες αποτελούσαν καθαρό θέαμα.

39. Από τον Κώδικα του Ιουστινιανού (529 μ.Χ.)
μαθαίνουμε ότι, τα επιτρεπόμενα αγωνίσματα ήταν: η
πάλη, το άλμα εις ύψος, το άλμα εις μήκος και ο
ακοντισμός. Παραδοσιακοί αθλητικοί χώροι, όπως το
στάδιο, το γυμνάσιο και η παλαίστρα συνέχισαν να είναι
σε χρήση κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αλλά
όταν άρχισαν να εμφανίζονται οικονομικά προβλήματα,
από τον 6ο αιώνα και μετά, οι χώροι έμειναν χωρίς
συντήρηση, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθούν και να
γίνουν ερείπια.

40. 6) Ιππόδρομος:
Ο ιππόδρομος ήταν ένα μεγάλο υπαίθριο κτίριο αρματοδρομιών
και θεαμάτων, που έμοιαζε με αρχαιοελληνικό στάδιο. Η Ρώμη
είχε τον μεγαλύτερο και αρχαιότερο ιππόδρομο, ενώ
ιπποδρόμους απέκτησαν η Κωνσταντινούπολη και όλες οι
μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας, όπως η Αλεξάνδρεια, η
Αντιόχεια, η Καρχηδόνα και η Θεσσαλονίκη.

41. Οι αρματοδρομίες
● Οι αρματοδρομίες πραγματοποιούνταν σε τακτές
ημερομηνίες, τις Κυριακές και σε μεγάλες
θρησκευτικές γιορτές. Ιπποδρομικοί αγώνες
γίνονταν επίσης και με την ευκαιρία διάφορων
επίσημων εορτασμών, όπως η επίσημη ανακήρυξη
ενός νέου βασιλέα, τα βασιλικά γενέθλια, η τέλεση
γάμων στο παλάτι κ.ά.

42. Αρματοδρομίες

43. ● Στον ιππόδρομο ο λαός είχε την ευκαιρία να
εκφράσει δημόσια τις απόψεις του για την πολιτική
του αυτοκράτορα: εκεί τον επευφημούσε όταν ήταν
ευχαριστημένος ή δήλωνε τη δυσαρέσκειά του και
ζητούσε ικανοποίηση των αιτημάτων του.

45. Οι δήμοι
● Οι τέσσερις ομάδες, οι δήμοι, που λάμβαναν μέρος
στις αρματοδρομίες, ήταν πλήρη αθλητικά
σωματεία, με ιδιαίτερα σημαντική δύναμη και
επιρροή στο λαό της πρωτεύουσας. Έπαιρναν τα
ονόματά τους, Πράσινοι, Βένετοι (Γαλάζιοι),
Λευκοί και Ρούσσιοι (Κόκκινοι), από το χρώμα της
ενδυμασίας του οδηγού του δικού τους άρματος
(ηνίοχος).

46. Μικρογραφία σε
χειρόγραφο. Δημόσιο θέαμα.
(©Σύνοψις Ιστοριών Ιωάννου
Σκυλίτζη, Ισπανία, Μαδρίτη,
Εθνική Βιβλιοθήκη)

47. Δημιουργική εργασία του μαθητή Βαλάντη Τζόρβα, Β 4

48. Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία
● Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών , Talbot-Rice Tamara , εκδ.
Παπαδήμα , Αθήνα ,2006
● http://www.imma.edu.gr/
● http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/06/41-4.pdf
● https://byzepa.wordpress.com/
● http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/
● http://www.schools.ac.cy/eyliko/mesi/themata/istoria/ekpaideftiko_yliko/trapeza_pi
gon/his34.pdf
● https://www.scribd.com/doc/
● http://www.fhw.gr/chronos/gr/
● https://kleryhistorylessons.wordpress.com/