Artykuł Danieli Patti i Levente Polyáka z numeru Autoportretu 3 [46] 2014 Wojna

1. W
maju tego roku wyjechali-
śmy do Kijowa na warsztaty
architektoniczne współorga-
nizowane przez odbywający
się tam CANactions Festival oraz wonderland
– platform for european architecture, którą
reprezentowaliśmy. Warsztaty planowano
przez ponad rok i kiedy były przygotowy-
wane, latem i jesienią 2013 roku, nie można
było jeszcze przewidzieć, co się wydarzy zimą
na ulicach Kijowa.
Od nocy 21 listopada 2013 roku, kiedy na Maj-
danie Niepodległości rozpoczęły się protesty
przeciwko zawieszeniu negocjacji w sprawie
integracji Ukrainy z Unią Europejską, przez
18 lutego 2014 roku, kiedy oddziały policji
użyły ostrej amunicji, by odbić plac z rąk
protestujących, aż do 22 lutego, kiedy pre-
zydent Ukrainy Wiktor Janukowycz uciekł
z kraju, a także w następnych tygodniach
uważnie śledziliśmy wydarzenia w ukraiń-
skiej stolicy. Nasi współpracownicy z Kijowa
informowali nas o wszystkim na bieżąco. Po
trwającej cały dzień pracy w znajdującym
się w centrum miasta biurze festiwalowym
wychodzili wieczorami na Majdan i uczestni-
czyli w protestach.
Chociaż niektórzy odwołali swój przyjazd, kie-
rując się ostrzeżeniami wystosowanymi przez
ambasady ich krajów, a część organizacji mię-
dzynarodowych wycofała wsparcie, zdecydo-
waliśmy się współorganizować wydarzenie tak
długo, jak długo będziemy w stanie zagwaran-
tować bezpieczeństwo uczestnikom warsztatu.
Wiedzieliśmy, że epicentrum politycznego
konfliktu przesunęło się na wschód i że Kijów
znów stał się bezpieczny dla gości z zagranicy.
Nie wiedzieliśmy jednak, jaką rolę będą odgry-
wały w mieście jeszcze świeże wspomnienia
niedawnych protestów i konfliktu z Rosją.
Do Kijowa przybyliśmy trzy miesiące po
tym, jak protesty zamieniły się w wojnę
domową i na dwa tygodnie przed terminem
ogólnokrajowych i lokalnych wyborów. Było
niedzielne popołudnie i miasto pokazało
się nam ze swojej najlepszej strony: po
gorącym powitaniu ze strony gospodarzy
zostaliśmy zabrani na spacer po najpięk-
Daniela Patti, Levente Polyák
Pozostałości
rewolucji
Kijowski Majdan
i architektura obozowisk
protestu
autoportret 3 [46] 2014 | 84

2. W miarę jak schodziliśmy ze wzgórz w stronę
centrum miasta, zaczęły się jednak pojawiać
i dominować nad miejskim krajobrazem sym-
bole szczególnej sytuacji politycznej. Parę ulic
dalej idylliczne miasto niedzielnych pikników
zamieniło się w miasto uczestników wojny
domowej. Zaczęło się przy budynku Mini-
sterstwa Spraw Zagranicznych, przy placu
Michajłowskim: gmach w połowie zasłaniała
flaga Unii Europejskiej, co było znaczącym
gestem ze strony administracji państwa, które
znajduje się poza Unią. Idąc ulicą Wołodymir-
ską w stronę placu Europejskiego, napotkali-
śmy pierwsze ślady walk ulicznych: Między-
narodowe Centrum Kongresowe, znajdujące
się na początku najbardziej prestiżowej alei
Kijowa, Chreszczatyku, było otoczone stosami
spalonych opon samochodowych, gotowych do
przeniesienia w razie potrzeby. Na fasadzie
wisiała flaga Ukrainy, a umieszczony na
niej napis głosił po ukraińsku i rosyjsku, że
„Ukraina jest jednym państwem”. Poszliśmy
dalej Chreszczatykiem i po paruset metrach
trafiliśmy na Majdan.
Majdan Niepodległości jest głównym placem
Kijowa i jako taki jest naturalnym miejscem
dla wszystkich politycznych i komercyjnych
zgromadzeń. Podczas protestów nazwa placu
nabrała znaczenia symbolicznego. W języku
ukraińskim, a także w arabskim, farsi oraz
hindi – ale nie w rosyjskim – majdan oznacza
„otwarty teren”, „plac miejski”, „główne
miejsce zebrań”, „rynek” i „plac defilad”.
W ciągu zimowych miesięcy Majdan objawił
swoje nowe oblicza. I nie jest bynajmniej
przypadkiem, że cały ukraiński ruch proeu-
ropejski zapożyczył jego nazwę – „Euromaj-
dan” jest wymownym neologizmem zawie-
rającym wiele znaczeń związanych zarówno
z ruchem, jak i z placem.
Położony na przecięciu kilku prestiżowych alei
ukraińskiej stolicy Majdan stanowi symbol
stalinowskiej urbanistyki. Plac od północy i za-
chodu domykają socrealistyczne pałace, a hotel
Ukraina, Dom Związków Zawodowych oraz
Narodowa Akademia Muzyczna im. Piotra Czaj-
kowskiego tworzą jego południową i wschod-
nią pierzeję. Całość przecina Chreszczatyk
– główna aleja miejska. Podobnie jak berliński
Alexanderplatz i Karl-Marx-Allee, warszawski
plac Defilad wraz z ulicą Marszałkowską czy
też moskiewski plac Czerwony z ulicą Twerską,
obszerne, przestrzenne założenie tworzone
przez Majdan Niepodległości i Chreszczatyk
zostało stworzone z myślą o różnego rodzaju
pochodach i reprezentacyjnych zgromadze-
niach. Historyzująca nowoczesność placu i alei
miała stanowić wyraz ciągłości pomiędzy wcze-
śniejszymi okresami historycznymi i epoką
socjalizmu, podkreślać zachodzącą tu ewolucję.
Szerokie aleje Kijowa z pewnością pozostają
w ciągłości z wcześniejszymi formami urbani-
stycznymi, w szczególności z Paryżem Haus-
smanna: „w celu stworzenia prostych linii do
strzału i zniechęcenia ludności do wznoszenia
barykad, Haussmann zaprojektował promieni-
ste przestrzenie w rodzaju Place de la Républi-
que oraz liczne długie, proste i szerokie bulwa-
ry”1
. Podobnie jak w wypadku Paryża, ważnym
problemem towarzyszącym projektowaniu
socjalistycznego Kijowa, Berlina, Warszawy
czy Moskwy było znalezienie odpowiedniej
formy urbanistycznej dla dominującej ideologii
równości i dyktatury proletariatu. Centrum
Kijowa – wytwór wysoce opresyjnego reżimu –
zostało zaprojektowane jako złożone narzędzie
nadzoru, które zgromadzonym w nim ludziom
dawało niczym niezaburzony ogląd widowisk,
a policji i wojsku – możliwość niezakłóconego
obserwowania ludności. Istnieje silny związek
pomiędzy ideologią i racjonalną organizacją:
1
Zob. analiza Majdanu Niepodległości przygotowana
przez Owena Hatherleya: http://www.theguardian.com/
cities/2014/apr/08/architects-revolt-kiev-maidan-square-
ukraine-insurrection (dostęp: 5 czerwca 2014).
niejszych parkach położonych w centrum.
Wydawało się, że wszyscy mieszkańcy
wyszli tego dnia na zewnątrz, ciesząc się
słońcem i ciepłą wiosenną pogodą. Widzie-
liśmy tylko wypielęgnowane tereny zielone
z wypoczywającymi rodzinami, grającymi
muzykami i obwoźnymi sprzedawcami
kawy, którzy przemieszczali się w stronę
najlepszych miejsc, czyli w okolice wejść
do parków. Otwierająca się przed nami
sceneria była tak spokojna i sielankowa, że
trudno było uwierzyć, że we wschodnich
regionach kraju rozgrywa się wojna. Jakby
wszyscy zapomnieli o konflikcie.
Majdan Niepodległości
wszystkiefot.wart.l.polyák
autoportret 3 [46] 2014 | 85

3. podczas gdy w teorii socjalistyczne kompleksy
urbanistyczne stanowią materializacje socjali-
stycznych wizji przyszłości oraz socjalistycznego
sposobu życia, w praktyce zostały zbudowane po
to, aby umożliwić władzom skanalizowanie prze-
pływu mas ludzkich podczas wielkich wydarzeń.
Socjalistyczna urbanistyka opiera się na idei
architektonicznej determinacji. Socjalistyczne
miasta są wcieleniem inżynierii społecznej na
dwóch poziomach: z jednej strony definiują spo-
łeczność poprzez funkcje i przestrzenie, z drugiej
zaś – kształtują zachowanie jednostek. Zbiorowe
interakcje oraz jednostkowe umysły są poddawa-
ne regulacji za pomocą kompozycji elementów
architektonicznych. Socjalistyczne przestrzenie
miejskie powołano do istnienia w celu stworze-
nia wzorców socjalistycznego społeczeństwa
i jednostki: „Głównym celem architektury
tych miast była demonstracja zasad socjalizmu
i wskazanie ludziom «sposobów socjalistycznego
zachowania». Jedną z najważniejszych funkcji
socjalistycznych miast było zamienienie ich
mieszkańców w «socjalistycznych ludzi»”2
.
2
S. Horváth, Urban Socialism and Everyday Life in Sztálinváros,
http://www.oei.fu-berlin.de/media/publikationen/boi/
boi_23/06_horvath.pdf (dostęp: 4 kwietnia 2009).
Po upadku komunizmu determinująca siła
placu i bulwaru zaczęła słabnąć. Niczym nieza-
kłócone do tej pory widoki zostały zasłonięte
przez nowe budynki, odświętne fasady – przez
reklamy, zintegrowaną przestrzeń placu
podzielono między parkingi i nowe obiekty
architektoniczne, a płynny przepływ ludzi,
przewidziany przez socjalistycznych plani-
stów, zakłóciło pojawienie się małych kiosków,
czasami o nielegalnej lub naznaczonej korup-
cją proweniencji. Totalitarna przestrzeń Maj-
danu zaczęła być stopniowo wypierana przez
przestrzeń bardziej spontaniczną, komercyjną
i w mniejszym stopniu dającą się kontrolować.
W ciągu ostatnich lat dało się słyszeć wiele
głosów krytyki w związku z obecnym stanem
placu. Pomimo że władze miasta podjęły
nieśmiałe kroki w kierunku redukcji ruchu
samochodowego w tym rejonie poprzez ogło-
szenie weekendów wolnych od samochodów
w niektórych partiach Chreszczatyku, nasi
ukraińscy przyjaciele architekci zgodnie
krytykowali ewolucję Majdanu. Najmocniej
potępiali wyrastanie kolejnych kiosków:
nowe budowle cechowały się „niską jakością
i miały prowizoryczny charakter”, oznaczały
„poddanie się przez miasto siłom komercja-
lizacji”, były symbolem „triumfu korupcji”,
„paraliżowały ruch pieszych” i stanowiły
„wyraz władzy pieniądza nad urbanistyką”.
W przeciwieństwie do nich, postrzegaliśmy
owe kioski jako jeden z wielu przejawów nie-
formalnych strategii wypracowanych przez
mieszkańców w celu przetrwania w dotknię-
tym kryzysem mieście: ludzie sprzedawali
owoce, warzywa i inne towary na każdym
rogu, pojawiły się obwoźne stoiska z kawą,
a tunele prowadzące do metra zamieniły się
w podziemne targowiska. Te zjawiska z głów-
nych ulic Kijowa uznawaliśmy nie tyle za
nielegalne przeszkody umieszczone w prze-
strzeni publicznej, ile za oznaki witalności –
wartości, której każde miasto powinno użyć,
zamiast ją eliminować.
Prowizoryczne barykady na Chreszczatyku –
reprezentacyjnej alei Kijowa
Namioty protestujących na Majdanie

4. Jeżeli zatem Majdan odegrał główną rolę
w trakcie zimowych protestów, to nie tylko
dzięki silnej symbolice placu oraz jego cen-
tralnemu położeniu i widoczności, ale także
dzięki witalności. Możliwość wzniesienia pro-
wizorycznego miasteczka w samym centrum
prawdziwego miasta i zamiany nieformalnych
obiektów znajdujących się w przestrzeni
publicznej w blokady drogowe, a także stwo-
rzenia alternatywnej wspólnoty politycznej
i ekonomii oporu stanowiły składowe, które
walnie przyczyniły się do sukcesu odniesio-
nego przez ruch. Oddolna (nawet jeśli nazna-
czona korupcją) ewolucja placu poprzedziła
i przygotowała jego reorganizację w obozowi-
sko protestujących.
Pojawienie się miasteczka na Majdanie Nie-
podległości było konsekwencją walk ulicznych.
Protesty, rozpoczęte 21 listopada 2013 roku,
szybko zamieniły się w starcia. Policyjne od-
działy prewencji usiłowały wypchnąć prote-
stujących z placu, a zgromadzeni na Majdanie
ludzie zaczęli poszukiwać sposobów ochrony
i utrzymania się na miejscu. W ramach tych
poszukiwań nieformalny charakter kijowskich
ulic wykorzystali jako element taktyki, a prze-
szkody wzniesione w przestrzeni publicznej,
tak bardzo krytykowane przez architektów,
włączyli jako elementy barykad, przeszkód
o znaczeniu strategicznym. W trakcie konflik-
tu miasto zmieniło się w pole bitwy, a nawet
było – w formie kostek brukowych ciskanych
w stronę oddziałów prewencji – dosłownie bro-
nią3
. Jak opisuje to Leopold Lambert w arty-
kule o „uzbrojonej architekturze”, „szerokość
ulicy, wysokości budynków, różne punkty
dostępu: wszystkie te elementy niekoniecz-
nie były pomyślane – przynajmniej tak nam
się wydaje – w ramach logiki politycznego
3
L. Lambert, Weaponized Architecture, http://thefunam-
bulist.net/2014/02/21/weaponized-architecture-each-
city-has-the-potential-to-become-a-battlefield (dostęp:
5 czerwca 2014).
miejskiego antagonizmu, a stały się kluczowe
dla przeobrażenia miasta w niezaprzeczalnie
aktywnego uczestnika konfliktu”4
.
Nie zaskakuje fakt, że gdy władze próbują stłu-
mić i zdusić protesty, używają fizycznej tkanki
miejskiej do przeciwstawienia się partyzanc-
kiej taktyce demonstrujących. Aby ograniczyć
możliwość wznoszenia barykad i zablokować
rozprzestrzenianie się rewolucji, władze
cywilne i dowódcy wojskowi stosują często
środki urbanistyczne i architektoniczne, a tak-
że planistyczne i polityczne. Poza zakazem
zgromadzeń i ogłoszeniem stanu wyjątkowego,
które zmniejszają przestrzeń publiczną i liczbę
dozwolonych publicznie działań, władze często
przeprojektowują ulice wraz z najbliższym oto-
czeniem oraz reorganizują przestrzeń publicz-
ną, dokonując projekcji swojej wizji władzy na
miejską topografię.
Jak pisze Lambert w jeszcze innym szkicu,
„tak właśnie makadam, a następnie asfalt,
zaczęły stopniowo zastępować bruk w euro-
4
Tamże.
pejskich miastach. To właśnie wtedy baron
Haussmann, działając na polecenie Napole-
ona III, zaczął radykalnie przebudowywać
Paryż po rewolucjach z lat 1830 i 1848 w dające
się bardziej kontrolować pole bitwy na wypa-
dek nadejścia kolejnych rewolt”5
. To właśnie
dlatego w Kairze „wojsko i siły bezpieczeństwa
zaczęły budować ściany z dużych betonowych
bloków wzmocnionych metalowymi pasami
wzdłuż ulic wiodących do gmachu znienawi-
dzonego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
oraz kwatery głównej sił bezpieczeństwa po
trwających pięć dni walkach w listopadzie 2011
roku. Część murów zburzono w następnych
miesiącach, niektóre zostały rozebrane przez
władze, inne z kolei zburzyli demonstranci
z użyciem lin”6
.
W Kijowie władze nie miały czasu, aby inge-
rować w tkankę miejską. Dzięki wzniesionym
5
L. Lambert, Abject Matter: The Barricade and the Tunnel,
„Log”, vol. 25.
6
J. Maslin, Cairo’s New Normal: Protests Spawn a World of Walls
and Barricades, http://world.time.com/2013/01/08/cairos-
new-normal-protests-spawn-a-world-of-walls-and-barri-
cades (dostęp: 5 czerwca 2014).
Mieszkanki miasta mijające Majdan Niepodległości

5. przez protestujących tymczasowym ścianom
i barykadom, które zostały na placu na
dłużej, Majdan zamienił się w obóz protestu.
W ostatnich latach władze na całym świecie
w coraz większym stopniu uświadamiają
sobie siłę tego rodzaju obozowisk. Konflikty
polityczne w Kairze, Stambule, Atenach czy
Nowym Jorku znalazły swoje materializacje
w postaci miejskich barykad i w miarę jak
protesty przedłużały się, linie frontu stabili-
zowały się jako obozy. Miasteczka arabskiej
wiosny czy ruchu Occupy! miały z sobą trochę
cech wspólnych. Jak pokazują Anna Feigen-
baum, Fabian Frenzel i Patrick McCurdy
w projekcie Protest Camps, takie obozy różnią
się od demonstracji czy marszów próbą
stworzenia infrastruktury: „Infrastruktura
dla codziennego życia i działania zbiorowego
często powstaje niezależnie od istniejącego
już zabudowanego otoczenia, a mieszkańcy
miasteczka mogą tworzyć metodą »zrób to
sam« systemy sanitarne, zbiorowe kuchnie,
przestrzenie edukacyjne, sceny dla występów,
a także przestrzenie dla mediów, porad praw-
nych i pomocy medycznej”7
.
W swoich badaniach Feigenbaum, Frenzel
i McCurdy wyróżnili cztery zestawy struktur
operacyjnych, które można zaobserwować
w różnych konfiguracjach we wszystkich
miasteczkach protestujących: „infrastruktu-
ra domowa (żywienie, schronienie, higiena,
utrzymanie wspólnej i prywatnej przestrzeni);
infrastruktura działania (taktyka działania
bezpośredniego, negocjacje z policją, pomoc
prawna, wsparcie medyczne, sieć transportu);
infrastruktura komunikowania (strategie me-
dialne, sieci dystrybucji, techniki produkcji);
infrastruktura zarządcza (formalne i nieformal-
ne procesy decyzyjne)”8
.
7
Zob. http://protestcamps.org (dostęp: 6 czerwca 2014).
8
Zob. http://www.cca.qc.ca/en/cca-recommends/1564-pro-
miscuous-infrastructures (dostęp: 15 czerwca 2014).
Euromajdan został zorganizowany zgodnie
z tym podziałem: żywność i ubrania były do-
stępne w wyznaczonych punktach dystrybucji,
namioty wykorzystywano jako tymczasowe
cerkwie, podia dawały widoczność kolejnym
mówcom, samozwańczy dowódcy wojskowi
nadzorowali granice obozowiska w punktach
kontrolnych i odpowiadali za organizację obro-
ny przed atakami sił rządowych i odpowiedzi
na nie. W miarę jak protesty przekształciły się
w rewolucję i zmusiły rząd do dymisji, a prezy-
denta do ucieczki z kraju, instytucje miastecz-
ka jednak straciły swoją rację bytu, a samo
obozowisko zaczęło się stopniowo zamieniać
w muzeum na wolnym powietrzu.
Na Majdan trafiliśmy trzy miesiące po rewo-
lucji. Po upadku rządu i ponownym zwrocie
ukraińskich przywódców ku Unii Europejskiej
na placu pozostała grupka protestujących
domagająca się „zabezpieczenia” państwo-
wych i lokalnych wyborów zaplanowanych na
25 maja 2014. Sprzeczne informacje podzieliły
zdanie opinii publicznej na temat konfliktu
ukraińsko-rosyjskiego, ale wizyta na placu
wcale nie okazała się pomocna w naświetleniu
stanowisk. W przeciwieństwie do przestrzeni
konfliktu, gdzie dowody sądowe pomagają
w określeniu ról i odpowiedzialności, fizyczna
przestrzeń placu okazała się tak samo podlega-
jąca różnym czynnikom jak wiadomości, które
docierały do nas w ciągu ostatnich miesięcy:
plac nie był już miejscem konfliktu, ale hetero-
genicznym zbiorem obrazów przedstawiają-
cych konflikt.
Kiedy zbliżaliśmy się Chreszczatykiem do Maj-
danu, przeszliśmy obok szeregu wojskowych
namiotów otoczonych ścianami i barykadami
z bruku, opon i gruzu. Wejścia do miasteczka,
niestrzeżone już przez stanowiska wartowni-
cze, ale nadal doglądane przez samozwańcze
straże, były przystrojone flagami Ukrainy
i Unii Europejskiej. Na terenie miasteczka na-
potkaliśmy osobliwą mieszankę tubylców: mło-
dych mężczyzn w strojach wojskowych, trzech
cywilów, rodziny i młode pary robiące sobie
zdjęcia na tle namiotów i sprzętu wojskowe-
go, a w jeszcze innym miejscu grupę młodych
aktywistów ubranych na czarno, z których
jeden w milczeniu trzymał czerwono-czarną
faszystowską flagę.
Majdan i turyści
autoportret 3 [46] 2014 | 88

6. Pod pewnymi względami Majdan „trzy
miesiące po” stanowił ucieleśnienie kryty-
ki formułowanej pod adresem ukraińskiej
rewolucji: paramilitarne grupy okupowały
plac, faszyści maszerowali z flagami, plac był
zajmowany bez powodu. Pozostałości rewolu-
cji przypominały sytuację po imprezie, kiedy
zostali już tylko ci, którzy nie mają dokąd
wrócić.
Plac nie utracił jednak całkowicie wspólno-
towego charakteru, tylko znajdująca się na
nim scena zaczęła coraz bardziej przypomi-
nać estradę festiwalową. Na środku Majda-
nu, w miejscu, gdzie Chreszczatyk łączy się
z placem, znajdowała się scena, z której każdy
chętny mógł zabrać głos. Po przemówieniach
występowały zespoły grające rocka i muzykę
ludową. Scena była otoczona tymczasowymi
konstrukcjami, wystawami zdjęć ofiar przemo-
cy policji; był tam również namiot służący jako
tymczasowa cerkiew.
Gdyby sama scena nie wydawała się już wy-
starczająco nierzeczywista, to sposób, w jaki
codzienna rutyna przejęła kontrolę nad
placem, sprawił, że byliśmy coraz bardziej
zdezorientowani. Wraz ze śladami różnych
estetyk i ideologii oraz kilkoma wyrosłymi
nagle sklepikami z pamiątkami Majdan
w mniejszym stopniu odczuwało się jako
przestrzeń minionego konfliktu, rozgrywają-
cego się w przestrzeni publicznej, a bardziej
jako reprezentację tego, co „Majdan” oznaczał
dla tych, którzy uczestniczyli w protestach,
oraz tych, którzy powstrzymali się od udzia-
łu. Nieformalne, niezaplanowane muzeum
pod gołym niebem: większość ludzi na placu
stanowili turyści tacy jak my – z Kijowa,
z sąsiednich regionów i innych ukraińskich
miast, pozujący na tle barykad, uszkodzonych
budynków i pozostałości walk, niekoniecz-
nie będący w stanie rozróżnić autentyk od
podróbki.
My również, podobnie jak nasi gospodarze
i przewodnicy, nie potrafiliśmy powiedzieć,
co jest prawdziwą pozostałością konfliktu,
a co elementem scenografii; który z mężczyzn
w mundurach był tam zimą, a kto przyjechał
później; która broń była prawdziwa, a która
tylko eksponatem – wszystko wydawało się
symulakrum albo teatralną interpretacją
minionych wydarzeń. Idąc wzdłuż straganów
z pamiątkami znajdujących się przed tablica-
mi upamiętniającymi poległych lub wzdłuż
spalonego gmachu publicznego poplamionego
różową farbą, słyszeliśmy dochodzące z od-
dali dźwięki muzyki, widzieliśmy staruszki
sprzedające kwiaty przechodniom, turystów
robiących zdjęcia barykadom i nieruchome
faszystowskie flagi w tle. Zakłopotani tym
widokiem, nie wiedzieliśmy, jakie pytania
zadać naszym gospodarzom, którzy wydawali
się niewzruszeni i pogodzeni z tym, co nas
otaczało.
Euromajdan miał niewątpliwie ogromny
wpływ na nasze warsztaty. Po przekształceniu
się protestów w walki w lutym tego roku zaję-
cia zostały przeniesione do kompleksu przemy-
słowego Teliczka, położonego daleko od demon-
stracji i centrum uwagi. Jednak pomimo tego,
że nieoczekiwana zwyczajność wojny domowej
umożliwiła placowi wypracowanie codziennej
rutyny, doświadczenie Majdanu przeniknęło
do miejsca warsztatu i cały czas zmuszało nas
do zadawania pytań o to, czego Euromajdan
uczy nas o nieformalności architektury, czego
możemy się z tego doświadczenia dowiedzieć
i w jaki sposób dostosować warsztaty do nowej
ukraińskiej rzeczywistości.
Czwartego dnia warsztatów jeden z kanałów
ukraińskiej telewizji przygotował materiał
z głównej hali festiwalowej w Teliczce. W spra-
wozdaniu pojawiło się zestawienie festiwalo-
wych huśtawek z opon oraz wykonanej z nich
barykady. Podobieństwo między oddolnymi
praktykami budowlanymi oraz architekturą
rozgrywającej się w mieście walki partyzanc-
kiej nie ograniczało się jednak wyłącznie do
estetyki. Dzięki swojej prostocie i poręczności,
wiele konstrukcji i mebli wykonanych przez
uczestników naszego warsztatu dla wsparcia
protestu dotarło z powrotem na festiwal.
Poprzez doświadczenie warsztatowe dowie-
dzieliśmy się, co Majdan oznaczał dla wielu lu-
dzi: przestrzeń eksperymentowania, interwen-
cji, poznania własnej zdolności kształtowania
otoczenia w czysto fizycznym sensie. Rozmowy
z uczestnikami, którzy przyjechali z różnych
regionów Ukrainy, pomogły nam zrozumieć,
w jaki sposób w tych niepewnych czasach ich
horyzont został zawężony do bezpośrednio-
ści codziennego życia. W przeciwieństwie do
atmosfery niemożności panującej wokół kon-
fliktu na poziomie państwowym, rozszerzający
się margines operatywności w bezpośrednim
otoczeniu dawał im poczucie kompetencji
i zdolności działania. Obalenie skorumpowa-
nego reżimu przyniosło wielu ludziom nadzie-
ję i wiarę w innych, ale zrozumieliśmy wagę
skierowania tej energii w stronę odpowie-
dzialnych inicjatyw. Warsztaty zrealizowane
w fabryce Teliczka miały znaczenie, którego
się nie spodziewaliśmy: okazały się miejscem,
w którym ludzie mogli kontynuować ekspery-
menty z Euromajdanu, pozostawiając za sobą
zgliszcza rewolucji.
Tłumaczenie z angielskiego:
Michał Choptiany
autoportret 3 [46] 2014 | 89