2. KRÓTKA HISTORIA POLSKIEGO
NEONU W LATACH 50. 60. 70.
TŁO POLITYCZNE
Atmosfera politycznej odwilży przełomu lat 1955/1956, nowe przepisy zezwalające na stosowanie dużych form reklamy i decyzja władz
o neonizacji były przyczyną bujnego rozkwitu neonów. Wcześniej reklama praktycznie w dużej postaci nie istniała, bowiem pozwalano
jedynie właścicielom lokali na zamieszczanie niewielkich szyldów w witrynach sklepowych. W 1955 roku w Ministerstwie Handlu
Wewnętrznego opracowano przepisy pozwalające na reklamowanie towarów i usług. Postanowiono też założyć państwowe
przedsiębiorstwo „Reklama", które zaczęło działać w lutym 1956 roku i zajęło się reklamą we wszystkich jej aspektach. Władze dały
przyzwolenie, natomiast prasa podchwyciła temat i zachęcała do zmiany wyglądu ulic na wzór Paryża, Hamburga czy Londynu, a
nawet przedwojennej Warszawy. Było to absolutną nowością w centralnie sterowanej gospodarce PRL-u. Ministerstwo sprawowało
ścisłą kontrolę nad rozwojem neonizacji. W 1958 roku powstała Rada Programowa Reklamy, która określała szczegółowe wytyczne
dotyczące zasad projektowania neonów. Regulacjom podlegały przede wszystkim kolory, liternictwo oraz kwestie techniczne,
Co dziś może wydawać się niezrozumiałe, ówczesna reklama nie miała charakteru komercyjnego - neony stanowiły raczej dziedzinę
sztuki użytkowej. Idea neonizacji związana była więc z chęcią nadania Warszawie charakteru nowoczesnego, europejskiego miasta.
Neony miały być elementem dekoracyjnym, dobrze wkomponowanym w przestrzeń miejską, zharmonizowanym z architekturą. Ich
autorami byli wybitni twórcy, architekci oraz graficy. W swoich projektach nawiązywali do przedwojennej szkoły grafiki, kiedy to
tworzenie szyldów i reklam przestało być rzemiosłem, a stało się sztuką. Co więcej, projekty neonów musiały być zgodne z projektami
architektonicznymi.
3. KRÓTKA HISTORIA POLSKIEGO
NEONU W LATACH 50. 60. 70.
BIUROKRACJA
Rosnąca w Polsce biurokracja utrudniała zatwierdzanie neonowych projektów. W latach 60. systematycznie wydłużała
się lista koniecznych uzgodnień, aż w 1969 roku należało uzyskiwać pozytywną opinię i zezwolenie od: dzielnicowego
architekta, właściciela budynku, projektanta budynku, konserwatora zabytków (w przypadku obiektu zabytkowego),
komisji Pracowni Sztuk Plastycznych, projektanta elektryka, projektanta konstruktora, kierownika technicznego
wykonawcy, miejskiego wydziału architektury i specjalistycznej komisji w Urzędzie Miasta. Dopiero po zebraniu tych
wszystkich pozwoleń można było otrzymać zgodę na budowę od miejskiego wydziału architektury, co powodowało, że
często realizacja neonu mogła trwać do trzech lat.
Biurokracja i popularność neonowych reklam przyczyniły się do ekonomicznej niewydolności zakładu „Reklama". Stał
się on niejako ofiarą własnego sukcesu. Liczne inspekcje i niepomyślnie zakończone kontrole finansowe doprowadziły
do jego likwidacji w 1971 roku. Rok później założono w jego miejsce Stołeczne Przedsiębiorstwo Instalacji Reklam
Świetlnych (SPIRÁ), które działało pod tym szyldem do 1993 roku.
4. KRÓTKA HISTORIA POLSKIEGO
NEONU W LATACH 50. 60. 70.
LATA 70
Neony na nowo stały się modne w latach 70. Już w 1969 roku władze zleciły miejskim wydziałom opracowanie szkiców projektowych
neonizacji dzielnic. Powstał program perspektywiczny rozwoju reklam neonowych, który przedstawiono do akceptacji najwyższym
ówczesnym władzom, czyli sekretarzowi Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Projekt został przyjęty i stanowił podstawę do
dalszych działań. Wraz z napływem dewiz z zagranicy znów zwiększyły się środki na reklamę. Próbowano walczyć z biurokracją, więc
likwidowano stare instytucje oraz powoływano nowe - z nadzieją na uproszczenie procedur.
W 1970 roku zlikwidowano Komisję ds. Koordynacji Reklamy, która działała przy wydziale urbanistyki w Urzędzie Miasta. W jej miejsce w
1973 roku powołano Międzyresortową Radę Reklamy pod auspicjami Ministerstwa Handlu Wewnętrznego. Powołano również nowy
urząd Naczelnego Plastyka Warszawy, który w miejsce uprzednio działającego Naczelnego Architekta wydawał ostateczne pozwolenia
na montaż neonów. W 1971 roku powstały centralne plany neonizacji dla Warszawy przygotowane przez wszystkie władze dzielnicowe.
Z tego czasu pochodzi plan neonizacji ulicy Puławskiej. Lista projektowanych neonów zawiera 84 pozycje. Także wydziały urbanistyki
innych dzielnic musiały zaplanować projekty neonów dla swoich głównych arterii – np. na Ochocie reklamy świetlne miały pojawić się na
38 budynkach wzdłuż ulicy Grójeckiej.
Neony lat 70. różniły się znacząco od tych wcześniejszych przede wszystkim pod względem wymiarów - były dużo większe.
Zdecydowanie było też więcej neonów dachowych oraz wielkogabarytowych. Przeważały w większości litery blokowe (jako bardziej
czytelne), a zniknęły zawijasy, tak przecież charakterystyczne dla neonów lat 50.
5. KRÓTKA HISTORIA POLSKIEGO
NEONU W LATACH 50. 60. 70.
ARTYŚCI
Piękno neonów, które zaczęły ozdabiać ulice Warszawy po 1956 roku, zawdzięczamy
wybitnym twórcom. Dzięki dokumentacji, która się zachowała, możemy poznać autorów
poszczególnych projektów i w ten sposób przyczynić się do wypełnienia luki w dziejach
polskiego wzornictwa. Dziś nie ma już wątpliwości, że neony, choć wiele z nich się nie
zachowało, na trwałe weszły do historii polskiej sztuki użytkowej. Warto przypomnieć
artystów kreujących przestrzeń stolicy, choć nie sposób wymienić ich wszystkich.
Warszawskie neony projektowali wybitni architekci i graficy, między innymi: Jan
Mucharski, Jan Bogusławski, Bohdan Gniewiewski, „neoniarze" - Tadeusz Rogowski,
Maksymilian Krzyżanowski, Zbigniew Labes, a także Marek Brudnicki, Stefan Bernaciński
i Ryszard Lech.
6. LATA 60
Po sprzyjającej dla neonów końcówce lat 50., w 1960 roku pojawiły się nowe reguły dotyczące procesu neonizacji. Neony odtąd miały być tylko na
głównych arteriach największych miast w Polsce - w Warszawie przy Alejach Jerozolimskich, Marszałkowskiej, Nowym Swiecie i ich przecznicach.
Postanowiono, że więcej będzie neonów semaforowych, które w odróżnieniu od neonów elewacyjnych montowane były nie wzdłuż elewacji budynku,
ale w jej poprzek, co dawało bardziej spektakularny efekt. Ponadto ustalono, że należy produkować więcej neonów w kolorach białych i pastelowych
(efekt delegacji oficjeli do Paryża). Wskazano, że montowanie wielkich neonów na frontach małych sklepów jest niepożądane. Przychylnie natomiast
patrzono na umieszczanie mniejszych neonów wewnątrz sklepów. Postanowiono, że na dachach budynków przy wąskich ulicach w ogóle nie należy
umieszczać reklam świetlnych.
Stowarzyszenie Architektów Polskich i Związek Polskich Artystów Plastyków ustaliły listę projektantów upoważnionych do projektowania neonów.
Zalecono również, by usunąć tak zwanych „monopolistów-architektów", którzy projektowali budynki i neony na nich montowane - co, jak wkrótce się
okazało - nie przysłużyło się miejskiej estetyce.
Lata 60. to także czasy dominacji PUR .Reklama". Aby uniknąć nieporozumień i konkurencji między największymi producentami neonów: „Reklamą",
„Spojnią" i,Lumenem", władze państwowe postanowiły odgórnie przydzielać im zadania, a uprzywilejowany status „Reklamy" został zatwierdzony na
konferencji w 1960 roku przez Ministerstwo Handlu Wewnętrznego. Zakład stał się głównym wykonawcą neonów dla państwowych organizacji
handlowych, a harmonogram prac był ustalany przez Ministerstwo.
Przedsiębiorstwo Usług Reklamowych „Reklama inicjowało nowatorskie na polskim rynku rozwiazania, takie jak chociażby zorganizowanie pod
koniec 1961 roku pracowni psychologicznej. Zatrudniono w niej dwóch psychologów, których zadaniem było prowadzenie badań nad strukturą treści
haseł reklamowych (w tym neonów), ich trwałością w naszej pamięci oraz wyobrażeniami klienta inspirowanymi informacją reklamową. Analizowano
także relację między czasem decyzji klienta a sugestywnością treści reklam i neonów.
KRÓTKA HISTORIA POLSKIEGO
NEONU W LATACH 50. 60. 70.
7. KRÓTKA HISTORIA POLSKIEGO
NEONU W LATACH 50. 60. 70.
CIEMNA STRONA NEONÓW
W początkowym okresie produkcji neonów ich jakość techniczna nie była wysoka. Niezmiennie słabym punktem była technologia produkcji elektrod.
Realizacja neonu Jubiler z ulicy Puławskiej i nie obyła się bez problemów. Spór między zleceniodawcą a wykonawcą o złą jakość neonu trwał aż pół
roku. Neon zaprojektowano pod koniec 1956 roku z neonowym łańcuchem spływającym po fasadzie budynku, co czyniło go niezwykle
zachwycającym i pomysłowym, jednak dosyć trudnym w wykonaniu.
Zdarzało się też, że dworzec kolejowy Warszawa Główna na wiele dni tracił literę „Ł", co nadawało mu wyjątkowo niefortunnej wymowy. Także
nadmiernie zbiurokratyzowany proces napraw neonów przynosił wiele problemów ich właścicielom. Wniosek o naprawę wpływał do usługodawcy
dopiero po dwóch tygodniach od powstania awarii. Z kolei półroczna gwarancja często była zbyt krótka, a późniejsze naprawy zbyt drogie. Pomocą
okazał się uruchomiony w 1961 roku przez PUR „Reklama" ośrodek konsultacyjny przy ulicy Kubusia Puchatka 9 w Warszawie.
Dyżurowało w nim pogotowie mechaników na wypadek awarii neonowych. Wprowadzono stały objazd po ulicach miast, by jak najwcześniej
wyłapywać wszelkie awarie i zapobiegać „figlom neonów". Jednocześnie intensywnie ulepszano rozwiązania techniczne, w czym pomóc miała
powołana w 1962 roku przy PUR „Reklama" Rada Techniczna. Pracowano tam nad technologią proszkowania szkła i lepszą jakością obudowy
skrzyń transformatorowych. W centrali przedsiębiorstwa gromadzono wszystkie wzory oraz fotografie szyldów w celu racjonalnego ujednolicenia
profilu produkcji neonów.
Dzięki tym działaniom oraz zdobywanemu doświadczeniu w trakcie produkcji poziom techniczny był coraz wyższy. Niestety w drugiej połowie lat 60.
gorsza sytuacja gospodarcza Polski zahamowała rozwój świetlnej reklamy, a pieniędzy brakowało nawet na naprawy.
8. KRÓTKA HISTORIA POLSKIEGO
NEONU W LATACH 50. 60. 70.
LATA 1980-1989
Lata 80. to koniec epoki neonów, które znikały z polskich ulic z wielu powodów. Przede wszystkim przyczynił się do
tego kryzys gospodarczy, który rozpoczął się jeszcze pod koniec lat 70., oraz trwający w latach 19811983 stan
wojenny. Nie bez wpływu dla neonów pozostał także powolny, lecz stały rozkład ekonomiczny i polityczny PRL-u, a
także oszczędności w zużyciu prądu. Estetyka ulic (a tylko do takiej roli zostały w tym czasie sprowadzone neony)
stała się potrzebą drugiej kategorii. Choć produkcja reklam świetlnych trwała nadal, neony były uboższe i oszczędne.
Brakowało pieniędzy na regularne naprawy, w efekcie czego - niegdyś piękne i dekoracyjne neony - straszyły
niekompletnymi napisami.
Zmianę w postrzeganiu reklam świetlnych, które przed laty nadawały wielkomiejski sznyt stolicy, zapoczątkowało
dopiero Muzeum Neonów. Do niedawna jeszcze zapomniane i zdewastowane neony, dzisiaj na nowo cieszą swym
blaskiem. Niestety, często już nie w swoich oryginalnych miejscach, a na ścianach wystawowych muzeum. Potrzeba
było wiele wysiłku, by tchnąć życie w tę niemodną już przecież reklamę. Jednak udało się. Muzeum opiekuje się coraz
większą liczbą starych neonów, ratując je od zapomnienia. Co więcej, coraz śmielej na ulice miast - zwłaszcza
Warszawy - wkraczają nowe neonowe szyldy. W większości proste, jednak raz za razem zdarza się coraz ciekawszy
projekt. Z modą już tak jest, że przemija i wraca. Oby i tym razem sprawdziła się ta prawidłowość.
9. ZIMNA WOJNA
1945 r.
KONFERENCJA W JAŁCIE
Churchill, Roosevelt i Stalin przywódcy
antyhitlerowskiej koalicji - spotykają się
w lutym, by uzgodnić kształt powojennej
Europy. Omawiane kwestie dotyczą losu
i kształtu Polski, podziału Niemiec i
utworzenia Organizacji Narodów
Zjednoczonych.
1948 r.
BLOKADA BERLINA
Związek Radziecki odcina połączenia lądowe
prowadzące do zachodnich sektorów Berlina.
Zachodnie mocarstwa tworzą most
powietrzny - niezbędne zaopatrzenie
dostarczane jest za pomocą transportu
lotniczego.
1949 r.
ZAKOŃCZENIE BLOKADY
BERLINA / UTWORZENIE NATO
ZSRR kończy blokadę Berlina Zachodniego.
Powstaje Organizacja Traktatu
Północnoatlantyckiego (NATO). Państwa
założycielskie to Belgia, Dania, Francja,
Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg,
Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone,
Wielka Brytania i włochy.
1953 r.
ŚMIERĆ STALINA
Brutalny komunistyczny dyktator, Józef Stalin
umiera w wieku 73 lat. Jego następca, Nikita
Chruszczow, potępia zbrodnie okresu
stalinizmu, co rozpoczyna okres odwilży.
„Żelazna kurtyna zapadła nad
Europą”
~ Winston Churchill, 1946 r.
10. ZIMNA WOJNA
1955 r.
UKŁAD WARSZAWSKI
14 maja 1955 powstaje Układ
Warszawski, będący odpowiedzią na
utworzenie NATO. Państwa
założycielskie to NRD, Czechosłowacja,
Polska, Węgry, Rumunia, Albania,
Bułgaria i ZSRR.
1956-1957 r.
REWOLUCJA WĘGIERSKA I POLSKI PAŹDZIERNIK
Na Węgrzech wybucha gwałtowne powstanie przeciwko władzy komunistycznej, co
doprowadza do zbrojnej interwencji Związku Radzieckiego i w konsekwencji wielu
ofiar. Po krótkotrwałym zawieszeniu interwencji nowy rząd z premierem Imre
Nagyem na czele ogłasza szereg działań na rzecz demokratyzacji oraz zwiększenia
swobód obywatelskich. Związek Radziecki podejmuje decyzję o powstrzymaniu
przemian i Armia Radziecka powraca, by stłumić , kontrrewolucyjne powstanie".
Premier Węgier Imre Nagy w wystąpieniu radiowym informuje o ataku Armii
Radzieckiej i prosi świat o pilną pomoc. Wezwania te pozostają bez odpowiedzi i
ostatecznie 10 listopada 1956 r. powstanie upada. Premier Nagy zostaje skazany na
śmierć w 1958 r.
Niezadowolenie wybucha także w Polsce. Aby nie dopuścić do dalszego rozwoju
napięć, strona radziecka godzi się na zmianę kierownictwa partii i liberalizację
systemu politycznego oraz ekonomicznego. Odbywają się międzynarodowe
konferencje partii komunistycznych Aw Czechosłowacji i w Moskwie, które są
odpowiedzią na rosnące w sile oczekiwania wolności i demokracji. Wśród pomysłów
znajdują się wprowadzenie kontrolowanego przez państwo konsumpcjonizmu, a
także pewna doza swobody i wolności kulturalnej.
11. ZIMNA WOJNA
WYŚCIG KOSMICZNY
W 1957 r. Związek Radziecki dokonuje
pomyślnego wyniesienia na orbitę Sputnika 1
- pierwszego sztucznego satelity. 12 kwietnia
1961 r. radziecki kosmonauta Jurij
Aleksiejewicz Gagarin zostaje pierwszym
człowiekiem w przestrzeni kosmicznej.
MUR BERLIŃSKI
Władza komunistyczna wznosi trwały system
umocnień na wewnątrz niemieckiej granicy w
Berlinie. Pospiesznie wzniesiony mur jest
szokiem dla Berlińczyków i świata, stając się
wymownym symbolem żelaznej kurtyny.
,,światła Warszawy... informują,
uczą, bawią!" ~ Propagandowy
przekaz, 1967 r.
Światło innego rodzaju Jak przekonują
zwolennicy wprowadzenia reklam electro-
graphic symbols will represent the świetlnych
do przestrzeni publicznej, neony - swoiste
elektrograficzne znaki - mają być symbolem
odrodzenia kulturalnego i gospodarczego, a
także powrotu nadziei na lepsze jutro
1957-1961 r.
12. ZIMNA WOJNA
ERA NEONIZACJI
Tylko najlepsi artyści i projektanci są
zatrudniani do projektowania neonów,
mających rozświetlić na dużą skale
przestrzeń publiczną w miastach. Reklamy
oświetlają fabryki, sklepy i kina, będąc
niespełnioną,obietnica nowej, lepszej
przyszłości.
1968 r.
PRASKA WIOSNA
Nowy premier Czechosłowacji
rozpoczyna w styczniu 1968 r. szereg
reform, mających na celu
zliberalizowanie systemu politycznego i
gospodarczego. Rosnące nastroje
antysocjalistyczne społeczeństwa
skłaniają ostatecznie Związek Radziecki
do interwencji.
1981 r.
STAN WOJENNY W POLSCE
Po strajkach w gdańskich stoczniach rośnie
mobilizacja społeczeństwa, „Solidarność"
rośnie na znaczeniu, stając się
ogólnonarodowym ruchem sprzeciwu. 13
grudnia 1981 r. zostaje wprowadzony stan
wojenny. który - w związku z nałożonymi na
PRL sankcjami - doprowadza do
ostatecznego upadku gospodarki.
W ostatniej dekadzie PRL-u występują
przerwy w dostawie prądu, a neony decyzją
władz są wyłączane w celach
oszczędnościowych. Ulice miast znowu stają
się szare i pogrążają się w ciemnościach.
WOLNOŚĆ DLA EUROPY!!!
1991 r.
KONIEC UKŁADU
WARSZAWSKIEGO
ROZWIĄZANIA ZWIĄZKU
RADZIECKIEGO
Od 1989 r. w krajach Bloku Wschodniogo
następują spore zmiany polityczne - pierwsze
demokratyczne wybory, wolny rynek swobody
obywatelskie.
