Nghiên cứu thực trạng bệnh β thalassemia và một số yếu tố liên quan ở trẻ em dân tộc tày và dao

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y KHOA - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
HOÀNG VĂN NGỌC
NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG BỆNH -THALASSEMIA VÀ MỘT
SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN Ở TRẺ EM DÂN TỘC TÀY VÀ DAO
TẠI HUYỆN ĐỊNH HÓA-TỈNH THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC
THÁI NGUYÊN - 2007

CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CS Cộng sự
Hb Huyết sắc tố (hemoglobin)
HC Hồng cầu
HCT Thể tích khối hồng cầu (hematocrit)
MCH Huyết sắc tố trung bình hồng cầu (mean corpuscular hemoglobin)
MCHC Nồng độ huyết sắc tố hồng cầu (mean corpuscular hemoglobin
concentration)
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y KHOA - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
HOÀNG VĂN NGỌC
NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG BỆNH -THALASSEMIA VÀ MỘT
SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN Ở TRẺ EM DÂN TỘC TÀY VÀ DAO
TẠI HUYỆN ĐỊNH HÓA - TỈNH THÁI NGUYÊN
CHUYÊN NGÀNH: Y HỌC DỰ PHÒNG
Mã số: 60 72 73
LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC
Hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Đình Học
Thái Nguyên - 2007

MCV Thể tích hồng cầu trung bình (mean corpuscular volume)
NST Nhiễm sắc thể
Nxb Nhà xuất bản
PCR Polymerase chain reaction
RDW Giải phân bố kích thước hồng cầu
SBTTH
C Sức bền thẩm thấu hồng cầu
SLHC Số lượng hồng cầu
TB Trung bình
THCS Trung học cơ sở
THPT Trung học phổ thông
-Thal -Thalassemia
WHO Tổ chức Y tế thế giới (world health organization)

MỤC LỤC
Trang
Đặt vấn đề……………………………………………… 1
Chương 1 Tổng quan……………………………………………… 3
1.1 Một số hiểu biết cơ bản về hemoglobin và bệnh -Thal 3
1.1.1 Cấu trúc hemoglobin……………………………………. 3
1.1.1.1 Thành phần HEM ………………………………………. 3
1.1.1.2 Thành phần globin……………………………………… 3
1.1.2 Sự thay đổi thành phần Hb theo thời kỳ phát triển
………
5
1.1.3 Sự điều hòa tổng hợp các chuỗi polypeptit của globin….. 6
1.1.4 Phân loại bệnh Hb……………………………………….. 7
1.1.5 Cơ chế bệnh sinh của hội chứng
Thalassemia……………
8
1.1.6 Bệnh -Thalassemia……………………………………... 10
1.1.6.1 Cơ sở di truyền của -Thal
………………………………
10
1.1.6.2 Lâm sàng………………………………………………… 11
1.1.6.3 Huyết học………………………………………………... 11
1.1.6.4 Chẩn đoán bệnh -Thalassemia………………………..... 12
1.1.6.5 Điều trị bệnh õ-Thalassemia ……………………............. 13
1.2 Tình hình nghiên cứu về bệnh õ-Thalassemia trên thế giới 14
1.3 Một số nghiên cứu trong nước về -Thalassemia ………. 18
1.4 Một vài đặc điểm của địa điểm nghiên cứu……………. 20
Chương 2 Đối tượng và phương pháp nghiên
cứu………………..
21
2.1 Đối tượng nghiên
cứu …………………………………....
21
2.2 Thời gian và địa điểm nghiên cứu……………………….. 21
2.3 Phương pháp nghiên
cứu…………………………………
21
2.4 Kỹ thuật thu thập số liệu ………………………………... 22

2.5 Các chỉ tiêu nghiên cứu ……………………………….... 24
2.5.1 Đặc điểm đối tượng nghiên cứu………………………..... 24
2.5.2 Dấu hiệu lâm sàng……………………………………….. 25
2.5.3 Đặc điểm mang gen bệnh -Thal……………………….. 25
2.5.4 Đặc điểm về huyết học …………………………………. 25
2.6 Xử lý số liệu……………………………………………... 26
Chương 3 Kết quả nghiên cứu…………………………………….. 25
3.1 Những thông tin chung………………………………….. 26
3.2 Tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia……………………. 28
3.3 Một số yếu tố liên quan đến trẻ mang gen bệnh -Thal.... 31
3.3.1 Một số dấu hiệu lâm sàng ………………………………. 31
3.3.2 Một số đặc điểm máu ngoại vi…………………………... 33
3.3.3 Tình trạng thiếu máu theo một số chỉ số huyết học........... 38
Chương 4 Bàn luận………………………………………………… 40
4.1 Những thông tin chung………………………………….. 40
4.2 Về tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia………………..... 40
4.3 Một số yếu tố liên quan đến trẻ mang gen bệnh -Thal... 42
4.3.1 Về một số dấu hiệu lâm sàng…………………………… 42
4.3.2 Về một số đặc điểm máu ngoại vi……………………..... 43
4.3.2.1 Về sức bền thẩm thấu hồng cầu………………………..... 43
4.3.2.2 Về Thành phần hemoglobin……………………………... 44
4.3.2.3 Về số lượng hồng cầu và giải phân bố kích thước hồng cầu 45
4.3.2.4 Về hematocrit và nồng độ Hb trung bình hồng cầu……... 46
4.3.2.5 Về thể tích trung bình hồng cầu ……….………………... 46
4.3.2.6 Về hemoglobin trung bình hồng cầu………..………….... 47
4.4 Tình tạng thiếu máu trong bệnh -Thalasemia…………. 48
4.5 Về khả năng sàng lọc người mang gen -Thal ở cộng đồng 49
Kết luận………………………………………………… 50
1 Về tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia……………….... 50
2 Một số yếu tố liên quan đến trẻ mang gen bệnh -Thal… 50
2.1 Về một số biểu hiện lâm sàng………………………….. 50
2.2 Về một số đặc điểm máu ngoại vi……………………….. 50

2.3 Về tình trạng thiếu máu…………………………………. 50
Kiến nghị 51
Tài liệu tham khảo và Phụ lục

DANH MỤC CÁC BẢNG
Tên bảng Trang
Bảng 1.1. Thành phần globin của các Hb bình thường 5
Bảng 1.2. Số người mang gen -Thal trên thế giới 17
Bảng 1.3. Tần số -Thalassemia ở Việt Nam 19
Bảng 3.1. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo dân tộc và giới tính 26
Bảng 3.2. Phân bố đối tượng theo nhóm tuổi và dân tộc 27
Bảng 3.3. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo dân tộc 28
Bảng 3.4. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo giới 29
Bảng 3.5. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo độ tuổi 30
Bảng 3.6. Tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia và dấu hiệu da xanh 31
Bảng 3.7. Tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia và dấu hiệu niêm mạc nhợt 31
Bảng 3.8. Tình trạng mang gen bệnh và chiều cao 32
Bảng 3.9. Tình trạng mang gen bệnh và cân nặng 32
Bảng 3.10. Sức bền thẩm thấu hồng cầu và tần số mang gen bệnh 33
Bảng 3.11. Thành phần HbA1 với tình trạng mang gen bệnh 34
Bảng 3.12. SLHC, RDW và tình trạng mang gen bệnh -thal 34
Bảng 3.13. Tần số mang gen bệnh -thal và HCT 35
Bảng 3.14. Nồng độ Hb trung bình hồng cầu và trẻ mang gen bệnh 35
Bảng 3.15. Thể tích trung bình hồng cầu và tình trạng mang gen bệnh 36
Bảng 3.16. Hb trung bình hồng cầu và tình trạng mang gen bệnh 37
Bảng 3.17. Tỷ lệ mang gen bệnh và thiếu máu theo nồng độ Hb 38
Bảng 3.18. Tỷ lệ mang gen bệnh và tỷ lệ thiếu máu theo SLHC 39

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Tên biểu đồ Trang
Biểu đồ 3.1. Phân bố giới tính theo từng dân tộc 26
Biểu đồ 3.2. Phân bố đối tượng theo nhóm tuổi và dân tộc 27
Biểu đồ 3.3. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo dân tộc 28
Biểu đồ 3.4. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo giới 29
Biểu đồ 3.5. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo độ tuổi 30
Biểu đồ 3.6. Sức bền thẩm thấu hồng cầu và tần số mang gen bệnh 33
Biểu đồ 3.7. Nồng độ Hb trung bình hồng cầu và trẻ mang gen bệnh 36
Biểu đồ 3.8. Thể tích trung bình hồng cầu và tình trạng mang gen bệnh 37
Biểu đồ 3.9. Tình trạng mang gen bệnh và mức độ thiếu máu theo Hb 38

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám Hiệu, Khoa sau Đại học, các
Thầy giáo, Cô giáo Trường Đại học Y - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ, tạo
điều kiện cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận
văn.
Xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo, các bạn đồng nghiệp Trung tâm
Y tế Dự Phòng tỉnh Bắc Giang đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt
quá trình học tập.
Xin trân trọng cảm ơn Trung tâm Y tế huyện Định Hóa tỉnh Thái
Nguyên, khoa Nhi, khoa Huyết học - Truyền máu Bệnh viện Đa khoa Trung
ương Thái Nguyên, khoa Huyết học - Truyền máu bệnh viện Nhi Trung
ương đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thu thập
số liệu.
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Đình Học, Người
thầy đã tận tình, trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong quá trình học tập và
nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã ủng
hộ, giúp đỡ và động viên tôi trong quá trình hoàn thành khóa học.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 2 tháng 12 năm 2007
Học Viên
Hoàng Văn ngọc

1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong những năm gần đây, nhiều công trình nghiên cứu về mô hình bệnh
tật của trẻ em Việt Nam cho thấy các bệnh nhiễm trùng đã giảm hẳn. Tuy
nhiên các bệnh ung thư, bệnh mang tính di truyền ngày càng được phát hiện
nhiều và có xu hướng gia tăng [41]. Đây cũng là vấn đề đáng quan tâm và là
thách thức mới của ngành y tế nước nhà.
Thalassemia là tên một hội chứng bệnh của hemoglobin (Hb) có tính chất
di truyền, do thiếu hụt sự tổng hợp một hay nhiều mạch polypeptid trong globin
của hemoglobin. Một trong những bệnh Thalasemia thường gặp nhất ở trẻ em
là -Thalassemia. Đây là một bệnh về huyết sắc tố khá phổ biến và phân bố
rộng khắp trên thế giới [57]. Ở Việt Nam, theo Nguyễn Công Khanh, bệnh -
Thalassemia là nguyên nhân hàng đầu gây thiếu máu, tan máu nặng ở trẻ em
[9]. Tỷ lệ người mang gen bệnh phân bố ở khắp các tỉnh thành trong cả nước
và khác nhau tuỳ theo từng địa phương, từng nhóm dân tộc. Đặc biệt tỷ lệ
mang gen bệnh rất cao ở các dân tộc ít người như: Mường (25%), Thái
(16,6%), Nùng, Sán Dìu (14,3%), Pako (8,33%)…[15].
Khi trẻ mắc -Thalassemia ở thể nặng sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng
về phát triển cơ thể, tuổi thọ bởi sự tan máu và các biến chứng của nó [44].
Đặc biệt việc điều trị rất khó khăn và tốn kém, ít hiệu quả, thường tử vong
sớm trong những năm đầu của cuộc sống. Vì vậy, việc phòng bệnh được
đặt ra như một giải pháp nhằm ngăn chặn sự lan tràn của bệnh di truyền
này. Tập quán quần hôn là nguyên nhân chính lan truyền nguồn gen bệnh
và làm tăng tỷ lệ mắc bệnh gây ảnh hưởng đến nòi giống tộc người. Nên
việc phát hiện sớm người mang gen bệnh để tư vấn di truyền trước hôn
nhân là giải pháp quan trọng nhất trong việc phòng bệnh, từ đó làm giảm tỷ
lệ mắc bệnh -Thalassemia ở trẻ em.

2
Theo báo cáo thống kê thường niên, tại khoa Nhi Bệnh viện Đa khoa
Trung ương Thái Nguyên, tỷ lệ trẻ mắc bệnh - Thalassemia vào điều trị có
xu hướng gia tăng và chủ yếu phân bố nhiều tại các huyện miền núi của tỉnh
Thái Nguyên như Phú Lương, Định Hóa, Đại Từ …
Nhằm góp phần vào làm giảm nguy cơ lan truyền gen bệnh -
Thalassemia trong cộng đồng các dân tộc thiểu số nói chung và trẻ em dân tộc
Tày và Dao nói riêng, chúng tôi tiến hành đề tài này nhằm mục tiêu:
1. Xác định tỷ lệ lưu hành gen bệnh -Thalassemia ở trẻ em dân tộc
Tày và Dao tại huyện Định Hoá- tỉnh Thái Nguyên.
2. Mô tả về một số yếu tố liên quan đến trẻ mang gen bệnh.

3
Chƣơng 1
TỔNG QUAN
1.1. Một số hiểu biết cơ bản về hemoglobin và bệnh -Thalassemia
1.1.1. Cấu trúc hemoglobin
Hemoglobin gồm 2 thành phần chính: phần protein là globin gồm chuỗi
polypeptit và nhóm ngoại gồm 4 nhân HEM. Mỗi nhân HEM gắn với một
chuỗi polypeptit [14]
Hình 1.1. Sơ đồ cấu tạo phân tử Hb (Theo Ganong - 1971) [39]
1.1.1.1. Thành phần HEM.
HEM có cấu trúc cho nhiều loài, nó được cấu tạo một vòng
protoporphyrin và một nguyên tử sắt hóa trị 2 [32], [48].
Nhân protoporphyrin gồm 4 vòng pyrol, gắn với nhau qua cầu nối
methylen (-CH=) và một số mạch thẳng methyl (-CH3), vinyl (-CH=CH2) và
propionat (-CH2-CH2-COOH)
Nguyên tử sắt nằm ở trung tâm, có 2 mối liên kết chặt chẽ với 2 nguyên
tử nitơ và 2 mối liên kết giả với 2 nguyên tử nitơ khác.
Ở người những rối loạn bệnh lý trong phần HEM ít xảy ra hơn hẳn so
với những rối loạn bệnh lý trong phần globin.
HEM
HEM
HEM
HEM





4
1.1.1.2. Thành phần globin
Phần globin có bản chất protein. Phần này đặc trưng cho từng loài. Ở
loài người phần globin được cấu tạo bởi 4 chuỗi polypeptit, giống nhau từng
đôi một, gắn chặt với nhau. Mỗi chuỗi polypeptit gắn với 1 HEM. Vì vậy mỗi
phân tử Hb có 2 đôi chuỗi polypeptit và 4 HEM có khả năng vận chuyển được
4 phân tử oxy.
Trong quá trình phát triển của cá thể ở người, các loại chuỗi polypeptit
có sự chuyển đổi, loại chuỗi này thay thế chuỗi kia ở từng giai đoạn
của cuộc sống. Phân tích cấu trúc của các loại Hb khác nhau ở người, các tác
giả Igram, Schoeden và Brautnixer, Koemberg và Hill chia chuỗi polypeptit
ra các loại sau đây [25]:
- Chuỗi alpha (ỏ)
- Chuỗi beta (õ)
- Chuỗi gamma (ó)
- Chuỗi delta (ọ)
- Chuỗi epsilon (ồ)
- Chuỗi theta (ợ)
Các chuỗi ợ và ồ chỉ tồn tại ở những tuần đầu của thời kỳ bào thai, sau
đó nhanh chóng được thay thế bằng chuỗi ỏ, õ, ó, ọ. Các chuỗi này tồn tại
suốt cuộc đời ở các mức độ khác nhau. Ở người trưởng thành gặp chủ yếu là
chuỗi ỏ, õ một số ít chuỗi ọ và rất ít chuỗi ó. Các loại chuỗi õ, ó, ọ đều kết
hợp từng cặp với chuỗi ỏ nên các loại chuỗi đó còn gọi chung là các chuỗi
“không ỏ”.
Các chuỗi polypeptit đều có cấu trúc từ các axit amin và sắp xếp theo
một thứ tự chặt chẽ. Ngoài ra cấu trúc không gian của các chuỗi polypeptit này
cũng rất quan trọng trong vai trò đảm bảo chức năng vận chuyển khí của phân
tử Hb [48]

5
Các chuỗi ỏ có cấu tạo từ 141 axit amin, chuỗi õ, ó, ọ có cấu tạo từ 146
axit amin. Khi có sự thay thế một axit amin nào đó trong chuỗi polypeptit thì
sẽ làm thay đổi tính chất lý, hóa của phân tử Hb và tạo nên các Hb bất thường.
Hậu quả là gây tan máu và thiếu máu.
Bình thường mỗi phân tử Hb có 2 cặp chuỗi polypeptit ở phần globin.
Các loại Hb khác nhau có các thành phần chuỗi polypeptit khác nhau, biểu thị
bằng bảng sau:
Bảng 1.1. Thành phần globin của các Hb bình thường
Loại Hb
Thành
phần globin
Thời kỳ xuất hiện
Hb A1 2 2 Bào thai 6 tuần, Hb ở người bình thường
Hb A2 2 2 Thai nhi gần sinh, Hb ở người bình thường
Hb F 2 2 Bào thai 5 tuần, Hb chủ yếu ở thai nhi
Hb Gower 1 2 2 Phôi thai 2 - 3 tuần, trong 2 tháng đầu của thai
Hb Gower 2 2 2 Xuất hiện và có cùng Hb Gower 1
Hb Portland 2 2 Phôi thai 2 - 3 tuần đầu
1.1.2. Sự thay đổi thành phần Hb theo thời kỳ phát triển
Ở thời kỳ đầu của bào thai, các chuỗi , ,  được tổng hợp chủ yếu, còn
chuỗi  được tổng hợp rất sớm ngay trong những tuần lễ đầu của bào thai và
mất đi nhanh chóng. Sau tháng thứ 2 thì hai chuỗi ,  được tổng hợp là chính
và HbF tồn tại như thành phần Hb chủ yếu của bào thai. Sau sinh thì chuỗi 
giảm nhanh để nhường chỗ cho sản xuất chuỗi . Vì vậy, sau sinh HbF giảm
nhanh, thay vào đó là HbA1 tăng rất nhanh. Đến cuối năm thứ nhất thì HbF
chỉ còn vết, HbA1 đạt tới trên 95%.

6
Chuỗi ọ được tổng hợp chủ yếu ở thời kỳ sau sinh với lượng HbA2 tăng
dần đến tuổi trưởng thành. Ở người lớn thành phần Hb chỉ còn 2 loại: HbA1
(96 - 98%), HbA2 (1,5 - 3%) và rất ít HbF (0 - 1%) [27].
Chuỗi 
HbF HbA1
Chuỗi ọ
HbA2
Chuỗi ó
Bào thai Sinh ra Người trưởng thành
Hình 1.2. Sơ đồ thành phần các chuỗi globin của người ở thời kỳ bào
thai và sau khi đẻ (Theo Franklin B.H, 1987) [37]
1.1.3. Sự điều hòa tổng hợp các chuỗi polypeptit của globin
Sự điều hòa tổng hợp các chuỗi polypeptit của phần globin được thực hiện
bởi các gen điều hòa (Regulator gene), theo một trình tự chặt chẽ. Các gen cấu
trúc điều khiển tổng hợp các chuỗi ỏ và “không ỏ” nằm ở các nhiễm sắc thể khác
nhau.
Các gen cấu trúc điều khiển tổng hợp chuỗi ỏ (gọi tắt là ỏ gen) nằm trên
cánh ngắn của đôi nhiễm sắc thể 16, ở vị trí 16p 1-2 16 ter. Còn các gen cấu
trúc điều khiển tổng hợp chuỗi “không ỏ” nằm trên cánh ngắn của nhiễm sắc
thể 11 ở vị trí 11p 15 ter, là các gen ọ,ó,õ làm mạch khuôn để sao chép các
mật mã di truyền từ các ADN khuôn sang ARN thông tin (mARN). Các
mARN này cho phép các ribôsôm gắn vào để làm nhiệm vụ tổng hợp protein
cho cơ thể. Tại đây mARN làm nhiệm vụ khuôn (Matrix) của mạch mã sao để
qui định thứ tự của các axit amin trong chuỗi polypeptit.

7
Gen ỏ nằm trên NST 16 có gen ỏ1và ỏ2. Chúng nằm cách nhau 3,5
Kilobase (Kb). Cạnh đó còn có các gen khác như ợ và một số gen giả chưa rõ
chức năng.
Hình 1.3. Sơ đồ tổ chức các gen ỏ trên nhiễm sắc thể 16
Các gen ỏ hoạt động tương đối sớm, ngay từ cuối tháng đầu của bào
thai và tồn tại suốt cuộc đời. Vì vậy, trong điều kiện sinh lý, chuỗi ỏ được
tổng hợp từ sớm và tương đối ổn định suốt quá trình sống của cá thể.
Các gen tổng hợp các chuỗi “không ỏ” nằm trên cánh ngắn của cặp
nhiễm sắc thể 11, gồm gen õ, ọ, Gó và Aó. Hai gen õ và ọ nằm cách nhau
khoảng 5,4 Kb, còn hai gen Gó,Aó nằm cách nhau không đầy 1Kb.
Hình 1.4. Sơ đồ tổ chức gen “không ỏ” trên NST 11
Khác với chuỗi ỏ, sự tổng hợp các chuỗi “không ỏ” này thay đổi theo
các giai đoạn phát triển của cá thể vì có sự thay thế một cách thứ tự loại chuỗi
này bằng các chuỗi khác và cùng với sự thay đổi các chuỗi đó là sự thay đổi
các loại Hb như HbF (ỏ2ó2), HbA1 (ỏ2õ2) và HbA2 (ỏ2ọ2) theo từng thời kỳ.
1.1.4. Phân loại bệnh Hb
Bệnh về Hb là nhóm bệnh di truyền phổ biến nhất của loài người.
Những thay đổi bệnh lý phần lớn khu trú ở phần globin của phân tử Hb, gây
nên nhóm bệnh gọi là bệnh Hb và được xếp thành hai nhóm:
- Nhóm Hb bất thường: xảy ra do sự thay đổi cấu trúc của các chuỗi
polypeptit ở phần globin. Một axit amin bình thường nào đó bị thay thế bởi
một axit amin khác, gây nên sự biến đổi cấu trúc của chuỗi polypeptit, từ đó
ỏ1 ợ ỏ2
Aó Gó õ ọ

8
có thể làm thay đổi tính chất lý, hóa học của phần globin và cả phân tử Hb.
Các chuỗi polypeptit đã thay đổi về thứ tự axit amin trên là hoàn toàn xa lạ
với các chuỗi polypeptit ở người bình thường, nên một số tác giả gọi nhóm
bệnh này là bệnh Hb có sự thay đổi về chất lượng. Bệnh thường gặp ở nhóm
này là bệnh HbE, axit amin ở vị trí thứ 26 trong mạch õA
của globin ở Hb này
là glutamic bị thay thế bởi lysin [14].
Trong thực tế còn có sự kết hợp cả hai loại bệnh trên. Ở nước ta
thường gặp thể bệnh kết hợp giữa HbE với õ-Thal. Công thức của globin
HbE là :ỏ 2 õ 2
26glu->lys
- Nhóm Thalassemia: ở nhóm bệnh này có sự thay đổi về số lượng các
chuỗi globin, cụ thể là sự thiếu hụt một loại chuỗi globin nào đó trong hai loại
ỏ và õ.Vì vậy, có tác giả gọi đây là nhóm bệnh Hb về số lượng. Nếu sự thiếu
hụt xảy ra đối với chuỗi Beta thì gọi nó là bệnh õ-Thal. Còn nếu sự thiếu hụt
ở chuỗi Alpha thì gọi là bệnh Alpha Thalassemia (ỏ-Thalassemia). Cũng có
trường hợp cả hai chuỗi ỏ và õ bị thiếu hụt hơn bình thường. Trường hợp này
gọi là ỏ/õ-Thalassemia.
1.1.5. Cơ chế bệnh sinh của hội chứng Thalassemia
Trong hội chứng Thalassemia có một hiện tượng chung nhất là sự thiếu
hụt một loại chuỗi polypeptit của phần globin, gây ra dư thừa tương đối loại
chuỗi kia. Hiện tượng này xảy ra ở các mức độ rất khác nhau phụ thuộc vào
từng thể bệnh, song hậu quả của nó gây ra:
- Giảm tổng hợp Hb do thiếu phần globin
- Mất cân bằng giữa các chuỗi ỏ và “không ỏ”
* Hiện tượng thứ nhất: giảm tổng hợp Hb
Là hậu quả trực tiếp của việc thiếu hụt tổng hợp phần globin do thiếu
một loại chuỗi polypeptit nào đó nên làm giảm tổng hợp Hb. Biểu hiện là
hồng cầu nhược sắc và tăng sinh các hồng cầu non trong tủy. Ở các thể nhẹ,

9
sự mất cân bằng giữa chuỗi ỏ và chuỗi õ không nặng nề nên biểu hiện sự giảm
tổng hợp Hb là không rõ rệt [53].
* Hiện tượng thứ hai: mất cân bằng giữa 2 loại chuỗi globin do thiếu hụt một
loại chuỗi globin nào đó. Việc thiếu hụt một loại chuỗi globin này sẽ gây ra
sự dư thừa tương đối loại kia.
Trong bệnh õ-Thal do thiếu hụt chuỗi õ gây ra dư thừa chuỗi ỏ . Trong ỏ-
Thalassemia do thiếu hụt chuỗi ỏ gây ra dư thừa các chuỗi ọ, õ,ó.
Do tính chất lý hóa của các chuỗi ỏ và “không ỏ” khác nhau nên những
rối loạn do các chuỗi dư thừa gây ra cũng khác nhau.
Các chuỗi ỏ dư thừa tạo thành các hạt tủa xuống màng hồng cầu và
nguyên sinh chất của hồng cầu. Với hồng cầu ở máu ngoại vi, những hạt tủa
này làm cho màng hồng cầu mất độ mềm dẻo, hồng cầu trở thành tế bào cứng
nên khó vượt qua các “màng lọc” ở lách. Mặt khác nó cũng làm cho màng
này tăng diện tiếp xúc, dễ bị các tác nhân oxy hóa và phá hủy. Đồng thời còn
làm thay đổi tính thấm của màng hồng cầu nên kali ở bên trong tế bào thoát ra
ngoài huyết tương. Những tác hại trên của các hạt tủa làm hồng cầu bị vỡ sớm
gây nên hiện tượng tan máu [43]. Còn ở tủy xương, các hạt tủa trên gắn lên
nguyên sinh chất và màng của các hồng cầu non, làm cho hồng cầu bị chết
trước khi trưởng thành, dẫn đến tăng sinh mạnh các hồng cầu non trong tủy,
gây nên các biến dạng xương, tăng hấp thu sắt gây ra nhiễm sắt cho cơ thể.
Hiện tượng các hồng cầu non bị chết sớm không đến được giai đoạn trưởng
thành như trên gọi là hiện tượng sinh hồng cầu không hiệu quả. Đây là cơ chế
chủ yếu gây ra những biến đổi về lâm sàng và huyết học ở những bệnh nhân
õ-Thal thể nặng.

10
1.1.6. Bệnh -Thalassemia
1.1.6.1. Cơ sở di truyền của -Thal
Những đột biến trong đoạn ADN làm mất hoặc giảm chức năng tổng hợp
chuỗi -globulin của gen -globulin gây nên hội chứng õ-Thal.
Các đột biến ở gen  thường là những đột biến điểm: mất một hoặc vài
gốc bazơ, thêm một gốc bazơ vào một điểm nào đó hoặc thay thế một gốc
bazơ này bằng một gốc khác.
Các loại đột biến do mất hoặc thêm vài gốc bazơ gây nên lệch khung di
truyền và làm mất hoàn toàn chức năng của gen  gây 0
-Thalassemia. Một số
đột biến ở vị trí nối exon hoặc xung quanh vị trí này có thể gây nên sai lạc
Hình 1.5. Sơ đồ cơ chế bệnh sinh trong bệnh õ-Thal [22]
[ƠƠThalassemia
Hạt tủa
Dư thừa một loại
chuỗi kia
Rối loạn chuyển
hóa HEM
Thiếu hụt một
loại chuỗi globin
Giảm tổng hợp
lượng Hb
Sinh hồng cầu
khụng hiệu quả
Nhược sắc
Ribosome
Hồng cầu ngoại vi
Hồng cầu non ở tủy
Vỡ hồng cầu
Thừa sắt Thiếu mỏu

11
trong vị trí này và làm mất chức năng hoàn toàn gen -globin. Còn những đột
biến không làm mất hoàn toàn chức năng của gen  (như đột biến ở vùng
Promotor) gây +
-Thalassemia.
1.1.6.2. Lâm sàng
Bệnh -Thal biểu hiện lâm sàng được chia thành 3 thể chính
* Thể nặng (major): còn gọi là bệnh Cooley, là thể đồng hợp tử
Kiểu gen: 0
/ 0
, +
/ +
, +
/ 0
.
Bệnh thường xuất hiện sớm trong những năm đầu của cuộc sống và tiến
triển nặng dần lên. Bệnh nhân có thiếu máu, tan máu mạn tính mức độ nặng
(Hb < 60 g/l) với các triệu chứng thiếu máu, lách to, gan to, da bị nhiễm sắc
tố, biến dạng xương, chậm phát triển thể chất.
* Thể nhẹ (minor): còn gọi là thể dị hợp tử
Kiểu gen: 0
/ , +
/ .
Là một thể bệnh tương đối nhẹ, nói chung không có biểu hiện lâm sàng,
cơ thể phát triển bình thường không có biến dạng xương, thiếu máu thường
rất nhẹ (90 - 110 g/l).
* Thể trung gian (intermedia): Có thể là đồng hợp tử, dị hợp tử hay thể
phối hợp.
Kiểu gen: 0
/0
, +
/+
, +
/0
, 0
/E
, +
/E
, 0
/, +
/, ()0
/,
()0
/()0
.
Thể này có thiếu máu vừa hoặc nhẹ (Hb 70 - 80 g/l), bệnh tiến triển
chậm và nhẹ, thường kèm theo vàng da và gan, lách to. Bệnh nhân không có
thay đổi về thể trạng, chỉ bị thiếu máu mức độ trung bình và đôi khi mới cần
truyền máu hoặc không cần truyền.
1.1.6.3. Huyết học: nghiên cứu huyết học trong bệnh Thalassemia có vai trò
quyết định chẩn đoán.
* Nghiên cứu về hồng cầu:

12
- Lượng Hb trong thể dị hợp tử đa số là bình thường hoặc gần bình
thường (90 - 110 g/l), còn thể đồng hợp tử và thể phối hợp đều giảm rõ rệt
(<60 g/l) 33. Có sự không tương xứng giữa giảm số lượng hồng cầu và giảm
lượng Hb.
- Hình thái hồng cầu: ở thể đồng hợp tử các tác giả đều thấy hồng cầu
biến dạng nặng, to nhỏ không đều, có nhiều nguyên hồng cầu ở máu, hồng
cầu lưới thường tăng ít trong máu ngoại vi, dẫn đến không có khả năng bù trừ
được hiện tuợng thiếu máu do tan máu. Đây là nguyên nhân chính gây thiếu
máu nặng trên lâm sàng ở thể nặng. Ở thể dị hợp tử, các biến đổi về hồng cầu
cũng tương tự như thể đồng hợp tử, nhưng mức độ không trầm trọng, vì thế
chỉ có hiện tượng thiếu máu nhẹ 5.
- Tuỷ xương sinh hồng cầu không hiệu quả
* Nghiên cứu về thành phần Hb
Một tiêu chuẩn đóng vai trò quyết định trong chẩn đoán bệnh -Thal là
điện di Hb.
Ở thể đồng hợp tử, lượng HbF tăng rất cao (10% đến > 90%), HbA1
giảm nặng hoặc không có, còn HbA2 thì đa số ở giới hạn bình thường, có thể
thấp hoặc cao từ 3,7 - 7,7% 5.
Ở thể dị hợp tử có đủ 3 thành phần Hb, đó là HbA2 tăng (>3,5% đến
< 10%), HbF đa số ở mức thấp, thường là 0% (dạng vết) đến 3%, đôi khi tới
5% nhưng không quá 10%. Còn HbA1 thì giảm nhẹ (90 - 96%) 11], [10].
1.1.6.4. Chẩn đoán bệnh -Thalassemia
Cách phân loại của D.J Weatherall, Franklin, Suthat Fucharoen and
Winichagoon được sử dụng rộng rãi trên thế giới hiện nay. Tiêu chuẩn chẩn
đoán như sau 52:
- -Thal nặng (maior): Thiếu máu tan máu mạn tính, xảy ra sớm, Hb thường
thấp hơn 60g/l, cần phải truyền máu nhiều lần. Lâm sàng có thiếu máu, vàng da,

13
lách to, bilirubin gián tiếp tăng, có nhiều hồng cầu lưới và nguyên hồng cầu ở máu
ngoại vi.
+ -Thal đồng hợp tử: HbF tăng cao từ 10 - 90% của Hb toàn phần, MCV
giảm, hồng cầu nhược sắc, hồng cầu có nhân, hồng cầu hình bia, hồng cầu biến
dạng. Cả 2 bố mẹ đều mang gen -Thal.
+ -Thal phối hợp với HbE hay thể dị hợp tử kép (-thal/HbE): biểu hiện
giống -Thal đồng hợp tử nhưng nhẹ hơn. Trên điện di thấy HbF tăng cao,
kèm theo có nhiều HbE. Trong 2 bố mẹ thì một mang gen -Thal, một mang
gen HbE.
- -Thal nhẹ (minor): không có biểu hiện thiếu máu tan máu rõ trên lâm
sàng, nồng độ Hb bình thường hoặc gần bình thường, phát hiện được khi
nghiên cứu phả hệ hoặc nghiên cứu sàng lọc trên cộng đồng.
+ -Thal dị hợp tử: HbA2 tăng trên 3,5% Hb toàn phần đơn thuần, có thể
phối hợp HbF nhưng HbF không vượt quá 10% Hb toàn phần, MCV giảm, có
ít nhất một trong 2 bố mẹ mang gen -Thal.
1.1.6.5. Điều trị bệnh õ-Thalassemia
Người mang gen õ-Thal (thể nhẹ) không cần điều trị đặc hiệu kể cả khi
có thiếu máu nhẹ và vừa. õ-Thal thể trung gian có thể truyền máu khi có thiếu
máu nặng, nhưng không thường xuyên. Nếu phải truyền máu nhiều lần thì
bệnh nhân õ-Thal thể trung gian cũng có thể có nhiễm sắt và phải dùng thuốc
thải sắt từng đợt. õ-Thal thể nặng thường thiếu máu nặng phải truyền máu
thường xuyên. Việc truyền máu (khối hồng cầu) phải đảm bảo duy trì nồng độ
Hb từ trên 100g/l để cho trẻ được phát triển bình thường. Đối với những bệnh
nhân có mức độ thiếu máu nặng và tốc độ thiếu máu nhanh thì việc duy trì Hb
từ 100g/l đòi hỏi một phác đồ truyền hồng cầu rất tích cực [1].
Một trong những mặt trái của truyền máu thường xuyên là làm cho cơ
thể ứ đọng một lượng sắt lớn, làm tổn thương đến các cơ quan như tim, gan,

14
tụy…gây ra những biến chứng nặng nề. Trong trường hợp này, thải sắt là biện
pháp quan trọng giúp bệnh nhân tránh được các biến chứng đó. Có thể thải sắt
bằng đường tiêm (Desferal) dưới da liên tục hoặc tĩnh mạch hoặc đường uống
(Kelfer). Việc thải sắt cần tiến hành đều đặn 2-5 ngày mỗi tuần [8], [4].
Ngoài truyền máu và thải sắt, các tác giả còn đề xuất một số biện pháp
điều trị hỗ trợ như kích thích sinh tổng hợp HbF (bằng Hydrea và
Erythropoetin) dùng các chất chống oxy hóa, chống gốc tự do…
Ghép tủy từ người cho phù hợp HLA là biện pháp được cho là điều trị
khỏi õ-Thalassemia thể nặng. Kết quả ghép tủy tốt hơn ở trẻ em dưới 3 tuổi,
mới truyền máu ít và không biến chứng nặng.
Liệu pháp gen là một biện pháp tương lai, đang được nghiên cứu. Mục
tiêu là gắn gen globin-õ bình thường vào tế bào nguồn và sử dụng tế bào
nguồn này để ghép tủy xương [32].
1.2. Một số nghiên cứu về bệnh õ-Thalassemia trên thế giới
Lần đầu tiên vào năm 1925 Cooley và Lee đã mô tả 5 trẻ bị -Thal biểu
hiện thiếu máu, kèm theo có lách to và gan to, có nguồn gốc từ Hy lạp và Italy.
Hai năm sau (1927), Cooley phát lại hiện thêm 2 trường hợp khác, ngoài triệu
chứng thiếu máu, lách to, gan to, còn thấy da bị nhiễm sắc tố, xương sọ dày lên,
có biến đổi sức bền hồng cầu. Sau này được gọi là bệnh thiếu máu Cooley [35].
Wintrobe và CS (1940) cho rằng bệnh thiếu máu Cooley là thể õ-Thal
nặng, đồng hợp tử, các biểu hiện lâm sàng mà Cooley mô tả đầu tiên là những
biểu hiện của hiện tượng thiếu máu tan máu mạn tính, hiện tượng nhiễm sắt
và biến dạng xương [42]. Biểu hiện lâm sàng của hiện tượng tan máu là các
triệu chứng thiếu máu, vàng da, lách to, rõ rệt ở thể nặng. Để chứng minh có
hiện tượng tan máu, ngay từ năm 1950, Hamilton dùng phương pháp đánh
dấu hồng cầu Cr51
đã xác định đời sống hồng cầu ở bệnh nhân Thalassemia
thể nặng bị rút ngắn, thời gian bán hủy hồng cầu từ 2-7 ngày. Angelovoy A.

15
và CS (1968), nghiên cứu đời sống hồng cầu ở những trẻ em thiếu máu
Cooley đều thu được kết quả tương tự. Đời sống hồng cầu rút ngắn chỉ bằng
1/3 so với ở đời sống hồng cầu bình thường. Qua thực nghiệm với nhiều
nghiên cứu đã xác định sở dĩ hồng cầu trong õ-Thal bị vỡ sớm là do khuyết tật
bên trong hồng cầu [1].
Cho tới nay các công trình nghiên cứu đều thống nhất sở dĩ có hiện
tượng tan máu, đời sống hồng cầu bị rút ngắn là do thiếu hụt sự tổng hợp
mạch  và thừa mạch  [9].
Những công trình nghiên cứu sau này đều thấy có sự biến đổi khá
đặc biệt ở hồng cầu. Theo Aksoy và CS, hemoglobin trung bình hồng cầu
chỉ từ 18 - 22pg, thể tích hồng cầu trung bình từ 55 - 81fl. Modell và CS
thấy hemoglobin trung bình hồng cầu trong bệnh -Thal từ 15 - 26pg và thể
tích hồng cầu trung bình từ 57 - 75fl. Các tác giả đều thống nhất rằng sở dĩ
hồng cầu nhược sắc và thể tích hồng cầu trung bình nhỏ là do sự thiếu hụt
tổng hợp mạch  ảnh hưởng đến sự tổng hợp hemoglobin, hồng cầu chứa ít
hemoglobin. Do vậy, áp lực keo bên trong hồng cầu giảm, lượng dịch bên
trong hồng cầu ít đi [9].
Nghiên cứu hình dạng hồng cầu, các tác giả như Fessas,
Yataganas…đều thấy hồng cầu biến dạng nặng, to nhỏ không đều, nhiều hồng
cầu hình bia, hình giọt nước, hồng cầu mỏng, bắt màu không đều và hồng cầu
có hạt kiềm.
Theo Astaldi và CS một hiện tượng khá nổi bật trong bệnh -Thal là
hiện tượng tăng sinh hồng cầu không hiệu quả [3].
Điều quan trọng có ý nghĩa chẩn đoán bệnh là những nghiên cứu về thay
đổi thành phần hemoglobin khi bị bệnh. Ngay từ năm 1948, Viecchio và
Singer đã phát hiện ở người bị bệnh -Thal thể nặng, đồng hợp tử lượng HbF
tăng rất cao (từ 10% đến 90% hemoglobin toàn phần), đây được coi là một

16
triệu chứng có ý nghĩa chẩn đoán. Thành phần HbA2 trong bệnh -Thal đồng
hợp tử có thể bình thường hay tăng chỉ là 2,5% Hb toàn phần. Năm 1964
Fessas và Loukopoulos đã phát hiện ở thể -Thal nặng, đồng hợp tử, có một
lượng mạch alpha tự do, lượng HbA1 từ 40 - 70% Hb toàn phần [9].
Ngoài các nghiên cứu về huyết học và lâm sàng Signoretti và CS
(1965), đã nghiên cứu về sự phát triển thể chất ở trẻ mang gen bệnh õ-Thal
và đưa ra kết luận “Cơ thể trẻ bị õ-Thal thể nặng luôn chậm phát triển, rõ
nhất ở trẻ 6 - 7 tuổi”. Ngoài ra, Erlandson và CS còn cho thấy có biểu hiện
chậm phát triển xương, Joston và Krogman thấy chậm phát triển cả trí tuệ và
sinh dục [9].
Nghiên cứu về sự phân bố tần suất bệnh -Thal các tác giả đều thống
nhất rằng sự phân bố và tần suất bệnh có liên quan tới nguồn gốc dân tộc, sự
di dân trên thế giới và tập quán kết hôn.
Trong thập kỷ 80 - 90 bệnh Thalassemia xuất hiện và là mối quan tâm ở
pháp, các nước Bắc Mỹ do dòng người di cư từ Đông Nam Á đến. C.Dode và
CS (1987) đã phát hiện thấy ở Pháp có 31/186 người Đông Dương mang bệnh
Thalassemia [36]. H.M.Anderson và CS (1989) đã thông báo có 31% người
Khmer, 36% người Lào và 2% người Việt ở Mỹ mang gen Thalassemia [30].
Các nghiên cứu về tần suất mang gen ở các nước châu Á cũng như Đông
Nam Á cho thấy tỷ lệ mang gen bệnh Thalassemia phân bố khá phổ biến.
K.Ghost và CS nghiên cứu ở trẻ em tại Ấn Độ thấy tỷ lệ mang gen bệnh từ
1,6 - 2,4% [40], Tỷ lệ mang gen bệnh theo Shu-Rern Cherm nghiên cứu tại
Hàn Quốc ước tính từ 3 - 5 % [50]. Ở Srilanka, Shanthimala de Silva và CS
nghiên cứu 1600 trẻ em tại nhiều vùng khác nhau đã phát hiện tần số
mang gen bệnh Thalassemia và thể kết hợp với Thalassemia/HbE là
tương đối cao từ 13 - 31% [49].

17
Hình 1.6. Bản đồ phân bố -Thalassemia và HbE ở Đông Nam Á [49]
Theo thống kê của WHO, ước tính hiện nay có khoảng 70 triệu người
trên thế giới mang gen bệnh -Thal, hàng năm có tới 76.000 trẻ mới đẻ ra bị
bệnh Thalassemia nặng đồng hợp tử và dị hợp tử kép phối hợp -Thal với
bệnh hemoglobin khác.
Bảng 1.2. Số người mang gen -Thal trên thế giới
Khu vực Số ngƣời mang gen -Thal (triệu)
Châu Á 60,231
Châu Âu 4,800
Bắc Phi 2,577
NA = not available

18
1.3. Một số nghiên cứu trong nƣớc về -Thalassemia
Năm 1963, lần đầu tiên Bạch Quốc Tuyên và CS đã phát hiện thấy các
trường hợp Hemoglobin không bình thường [26]. Tác giả đã mô tả bệnh cảnh
lâm sàng và biến đổi huyết học ở những người bệnh này. Từ đó việc nghiên
cứu bệnh Hemoglobin ở nước ta được chú ý và dần dần được mở rộng.
Từ năm 1963 đến 1982, Bạch Quốc Tuyên và CS nghiên cứu 415 bệnh
nhân bị bệnh Hemoglobin tại bệnh viện Bạch Mai và cho thấy bệnh
Hemoglobin khá phổ biến tại Việt Nam, phân bố khắp các địa phương ở trong
cả nước. Hai bệnh phổ biến là -Thal và Hemoglobin E. Trong đó -Thal
chiếm tới 91,8% các trường hợp bệnh Hemoglobin [28].
Khi nghiên cứu nguyên nhân thiếu máu ở trẻ em Việt Nam, Nguyễn
Công Khanh và CS đã cho thấy bệnh -Thal chiếm 49% các trường hợp thiếu
máu tan máu nặng và đứng hàng đầu trong các nguyên nhân gây thiếu máu do
tan máu ở trẻ em [9]. Bệnh -Thal phổ biến ở các dân tộc ít người khu vực
miền núi và trung du phía Bắc.
Vũ Thị Bích Vân nghiên cứu thực trạng mang gen ở dân tộc Nùng và
Mông tại xã Tân Long - Đồng Hỷ- Thái Nguyên. Phát hiện thấy rằng tỷ lệ
mang gen bệnh ở hai dân tộc này cũng khá cao (10,74%) và bước đầu đã đưa
ra nhận định “ Bệnh -Thalassemia khá phổ biến ở dân tộc ít người” [29].

19
Bảng 1.3. Tần số -Thal ở Việt Nam [13], [47].
Dân tộc Mẫu
Tỷ lệ
mang bệnh
(%)
Tác giả
Miền Bắc
- Kinh (Hà nội) 401 1,49 Nguyễn Công Khanh
- Kinh (Đồng bằng) 512 1,17 N.Đ.Lai và Cộng sự
- Dân tộc ít người 346 12,4 Nguyễn Công Khanh
- Tày 119 11,0 Nguyễn Công Khanh
- Mường 40 25,0 Nguyễn Công Khanh
- Thái 18 16,6 Nguyễn Công Khanh
- Sán dìu 14 14,3 Nguyễn Công Khanh
- Lai 20 15,0 Nguyễn Công Khanh
Miền trung
- Kinh 35 2,55 Lê Xuân Chất và CS
- Ê đê 371 1,0 Dương Bá Trực và CS
- Pako 228 8,33 Nguyễn Đắc Lai và CS
- Vân Kiều 78 2,56 Nguyễn Đắc Lai và CS
Miền Nam
- Kinh 225 1,7 Lê Xuân Chất
Bên cạnh những nghiên cứu về lâm sàng và huyết học ở trên, Bùi Ngọc
Lan (1995) đã nghiên cứu về phát triển thể chất ở trẻ em bị bệnh Thalassemia
các thể nặng cho thấy 86,79% bệnh nhân HbE/-Thal bị chậm phát triển chiều
cao và 90,57 chậm phát triển về cân nặng. Các chỉ số về vòng ngực, vòng

20
cánh tay, bề dày lớp mỡ dưới da đều chậm phát triển. Cho đến 15 tuổi các
bệnh nhân bị HbE/-Thal vẫn chưa có biểu hiện dậy thì [16].
Nghiên cứu của Dương Bá Trực và CS cho thấy có 5 loại biến dị gen
õ-Globin gây bệnh õ-Thal ở Việt Nam, trong đó 4 loại là các “biến dị nặng”
gây õ0
-Thalassemia [24]. Tìm hiểu về khả năng sàng lọc õ-Thal dị hợp tử qua
nghiên cứu các xét nghiệm huyết học, lâm sàng và cây phả hệ gia đình, tác giả
Dương Bá Trực nhận xét ở nước ta chủ yếu là các đột biến õ0
-Thalassemia,
các thông số huyết học ở máu ngoại vi như MCV, RDW, Hb…có giá trị lớn
trong sàng lọc các trường hợp õ0
-Thalassemia [24].
Lê Thị Hảo đã ứng dụng kỹ thuật di truyền phân tử phát hiện đột biến
gen gây bệnh õ-Thal và xây dựng được kỹ thuật ARMS (Amplification
Refractory Multation System) để phát hiện đột biến gen này tại thành phố Hồ
Chí Minh [7].
1.4. Một vài đặc điểm của địa điểm nghiên cứu
Nghiên cứu của chúng tôi được tiến hành tại huyện Định Hóa tỉnh Thái
Nguyên, huyện giáp ranh với hai tỉnh là Bắc Cạn và Tuyên Quang. Đây là
một huyện miền núi còn nhiều khó khăn, đồng thời lại là khu căn cứ cách
mạng của Đảng và Nhà nước trước kia nên được Chính phủ quan tâm đặc biệt
đầu tư phát triển. Huyện có dân số khoảng 87300 người, phân bố thưa (với
mật độ khoảng 168 người/km2
mật độ này thấp chỉ sau huyện Võ Nhai) và
không đồng đều với nhiều dân tộc khác nhau cùng sinh sống như Nùng, Kinh,
Sán Chí… trong đó có hai dân tộc thiểu số là Tày và Dao. Hai dân tộc này có
tập quán quần hôn lâu đời đặc biệt là dân tộc Dao.

21
Chƣơng 2
ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Trẻ em từ 3 - 15 tuổi là dân tộc Tày và Dao thuần chủng 3 đời (có ông
bà nội, ngoại và bố mẹ đều là dân tộc Dao hoặc Tày)
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
- Thời gian: từ 12/2005 - 6/2007
- Địa điểm nghiên cứu: huyện Định Hoá - tỉnh Thái Nguyên
2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Sử dụng phương pháp nghiên cứu mô tả cắt ngang
- Cỡ mẫu : áp dụng công thức tính cỡ mẫu như sau
pq
n = Z2
1 - /2
d2
Trong đó: p = 0,10 (theo các nghiên cứu trước)
d= 0,04 (mức sai lệch mong muốn giữa tỷ lệ thu được từ mẫu và tỷ lệ
của quần thể) [19], [6].
n = 225 trẻ / nhóm (vậy mẫu cho 2 nhóm sẽ là: 450 trẻ)
- Cách lấy mẫu [51]:
+ Lập danh sách các thôn (xóm) có dân tộc Dao sinh sống ở huyện Định
Hóa. Chọn ngẫu nhiên đơn lấy ít nhất 2/3 số thôn (xóm) đó.

22
+ Lập danh sách tất các trẻ em từ 3 - 15 tuổi là dân tộc Dao và Tày đang
ở tại 2/3 số thôn (xóm) đã được chọn. Với điều kiện ông, bà nội, ngoại và
bố mẹ đều là dân tộc Tày hoặc dân tộc Dao.
+ Chọn ngẫu nhiên đơn các trẻ cho đến khi đủ mẫu nghiên cứu (Thực tế
chúng tôi đã chọn 452 trẻ làm mẫu nghiên cứu).
2.4. Kỹ thuật thu thập số liệu
* Đơn vị và người thực hiện kỹ thuật:
- Khám lâm sàng bởi các bác sỹ chuyên khoa Nhi thuộc Bộ môn Nhi,
Trường Đại học Y khoa - Đại học Thái Nguyên.
- Lấy máu làm xét nghiệm bởi các Bác sỹ và kỹ thuật viên khoa Huyết
học - Truyền máu Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên.
- Đo sức bền thẩm thấu hồng cầu và làm công thức máu tại khoa Huyết
học - Truyền máu bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên.
- Điện di huyết sắc tố: tại khoa Huyết học - Truyền máu Bệnh viện Nhi
Trung ương.
* Kỹ thuật thực hiện và đánh giá:
- Kỹ thuật lấy máu: lấy 2 ml máu tĩnh mạch khuỷu tay chống đông bằng
EDTA, bảo quản lạnh, vận chuyển về cơ sở xét nghiệm trong vòng 24 giờ.
- Đo sức bền thẩm thấu hồng cầu: hút 0,02ml máu vào ống nghiệm
chứa 5ml dung dịch NaCl 0,350
/0, lắc đều. Để ở nhiệt độ phòng, đọc kết
quả sau 3 - 5 phút bằng cách đối chiếu ống nghiệm để đọc chữ sau ống
nghiệm:
+ Hồng cầu tan hoàn toàn (test sàng lọc âm tính): mắt thường đọc rõ các
hàng chữ của tờ báo để sát sau ống nghiệm

23
+ Hồng cầu không tan hoàn toàn (test sàng lọc dương tính): dịch trong
ống đục, mắt thường không đọc rõ chữ sau ống nghiệm.
- Công thức máu được làm bằng máy phân tích tự động 18 thông số
COBAS MICROS của Cộng hòa Pháp tại khoa Huyết học - Truyền máu Bệnh
viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên.
- Điện di Hb bằng máy phân tích thành phần huyết sắc tố JENWAY 6300
của Anh quốc tại khoa Huyết học - Truyền máu bệnh viện Nhi Trung ương.
- Đánh giá lách to [9]: khi khám thực thể thấy lách vượt qua bờ sườn
trái, mức độ lách to:
+ To ít: chưa đến ngang rốn
+ To vừa: ngang rốn
+ Rất to: quá rốn
- Đánh giá gan to [9]: khi thấy trên đường giữa đòn, dưới bờ sườn phải
(với điều kiện bờ trên gan ở vị trí bình thường ở khoảng liên sườn 5-6). Mức
độ gan to:
+ To ít:  2cm
+ To vừa:  4 cm
+ To nhiều:  6 cm
+ Rất to: > 6 cm
- Đánh giá vàng da, củng mạc mắt vàng
- Đánh giá biến dạng xương sọ: dựa vào thăm khám lâm sàng thấy vòng
đầu to hơn bình thường, trán dô, mũi tẹt, biến dạng xương hàm, bướu đỉnh (bộ
mặt Thalassemia).

24
- Đánh giá thiếu máu: lâm sàng có da xanh, niêm mạc nhợt hoặc rất nhợt.
kết hợp định lượng huyết cầu tố, thiếu máu khi [56]:
+ Hb < 120g/l với trẻ ≥ 6 tuổi:
+ Hb < 110g/l với trẻ < 6 tuổi
- Số lượng hồng cầu [5]:
+ Thấp:  4 triệu HC/mm3
máu
+ Bình thường: > 4 triệu HC/mm3
máu
- Đánh giá về hình thái hồng cầu:
HCT thấp:  0,38 l/l, HCT bình thường >0,38
MCHC thấp: ≤ 300 g/l, MCHC bình thường: > 300 g/l
MCV thấp: < 85 fl (Hc nhỏ), MCV bình thường: ≥ 85 fl
MCH thấp: < 28 pg, MCH bình thường: ≥ 28 pg
- HbA1 Thấp : ≤ 97 %, HbA1 bình thường : ≥ 97 %
- Bệnh -Thal dị hợp tử [14]: khi nồng độ HbA2 tăng trên 3,5% Hb
toàn phần đơn thuần, có thể phối hợp HbF nhưng HbF không vượt quá 10%
Hb toàn phần, MCV giảm, có ít nhất một bố hoặc mẹ mang gen -Thal
2.5. Các chỉ tiêu nghiên cứu
2.5.1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu
- Tuổi: 3 - 5 tuổi; 6 - 10 và 11 - 15 tuổi
- Giới: nam, nữ

25
- Dân tộc: Tày, Dao
2.5.2. Dấu hiệu lâm sàng
- Thiếu máu: da xanh, niêm mạc nhợt
- Các dấu hiệu: gan to, lách to, vàng da, biến dạng xương sọ
2.5.3. Đặc điểm mang gen bệnh bệnh -Thal
Tỷ lệ mang gen bệnh -Thal theo giới, dân tộc, nhóm tuổi.
2.5.4. Đặc điểm về huyết học
- Số lượng hồng cầu (SLHC): triệu/mm3
máu
- Nồng độ huyết sắc tố (Hb): g/l máu
- Thể tích trung bình hồng cầu (MCV): fl
MCV = HCT (l/l)/ SLHC ( T/l)
- Huyết sắc tố trung bình hồng cầu (MCH): pg/ tế bào
MCH = Hb (g/l)/ SLHC (T/l)
- Nồng độ huyết sắc tố hồng cầu (MCHC): g/l
MCHC = Hb (g/l)/HCT (l/l)
- Sức bền thẩm thấu hồng cầu (SBTTHC): Tan hoàn toàn, không tan hoàn toàn.
2.6. Xử lý số liệu: Số liệu được xử lý thống kê trên phần mềm
EPI-INFO 6.04 và SPSS 11.5.

26
- Tính giá trị trung bình và độ lệch chuẩn của các giá trị định lượng
- Tính tỷ lệ với các chỉ số định tính
- So sánh sự khác biệt giữa hai tỷ lệ bằng test ữ2
- So sánh sự khác biệt giữa hai giá trị trung bình dựa vào t test

26
Chương 3
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Những thông tin chung
Bảng 3.1. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo dân tộc và giới tính
Giới
Dân tộc
Nam Nữ
Tổng P
N % n %
Tày 127 52,48 115 47,52 242
>0,05
Dao 118 56,19 92 43,81 210
Tổng 245 54,20 207 45,8 452
Nhận xét: tỷ lệ giữa nam và nữ và tỷ lệ 2 nhóm dân tộc Dao và Tày là
tương đương nhau (p>0,05).
Biểu đồ 3.1. Phân bố giới tính theo từng dân tộc
52.48
47.52
56.19
43.81
0
10
20
30
40
50
60
Tû
lÖ
(%)
Tµy Dao
D©n téc
Nam
N÷

27
Bảng 3.2. Phân bố đối tượng theo nhóm tuổi và dân tộc
Độ tuổi
Dân tộc
3 - 5 6 - 10 11 - 15
Tổng P
n % n % n %
Tày 36 14,7 83 33,9 126 51,4 245
>0,05
Dao 21 10,1 64 30,9 122 59,0 207
Tổng 57 147 248 452
Nhận xét: Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về nhóm tuổi
nghiên cứu ở hai dân tộc (p>0,05).
Biểu đồ 3.2. Phân bố đối tượng theo nhóm tuổi và dân tộc
10.1
14.7
30.9
33.9
59
51.4
0
10
20
30
40
50
60
Tû
lÖ
(%)
3 - 5 tuæi 6 - 10 tuæi 11 - 14 tuæi
Nhãm tuæi
Dao
Tµy

28
3.2. Tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia
Bảng 3.3. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo dân tộc
Mang gen
Dân tộc
Có Không
Tổng p
n % n %
Tày 24 9,80 221 90,20 245
>0,05
Dao 20 9,66 187 90,34 207
Tổng 44 9,73 408 90,27 452
Nhận xét: tỷ lệ mang gen bệnh chung là 9,73% (dân tộc Tày: 9,80%,
dân tộc Dao: 9,66%). Sự khác biệt về tỷ lệ mang gen bệnh giữa 2 nhóm dân
tộc là không có ý nghĩa thống kê (p>0,05).
Biểu đồ 3.3. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo dân tộc
9.8 9.66
90.2 90.34
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Tû
lÖ
%
Cã Kh«ng
Mang gen
Tµy
Dao

29
Bảng 3.4. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo giới
Mang gen
Giới
Có Không
Tổng p
n % n %
Nam 29 11,98 213 88,02 242
>0,05
Nữ 15 7,14 195 92,86 210
Tổng 44 408 452
Nhận xét: tỷ lệ mang gen bệnh -Thal ở trẻ nam là 11,98%, cao hơn ở
nhóm trẻ nữ là 7,14%. Tuy nhiên sự khác biệt này là không có ý nghĩa thống
kê (p>0,05)
Biểu đồ 3.4. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo giới
11.98
88.02
7.14
92.86
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Tû
lÖ
%
Nam N÷
Giíi tÝnh
Cã mang gen
Kh«ng mang gen

30
Bảng 3.5. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo độ tuổi
Mang gen
Nhóm tuổi
Có Không
Tổng p
n % n %
3 - 5 2 3,51 55 96,49 57
>0,05
6 - 10 14 9,52 133 90,48 147
11 - 15 28 11,29 220 88,71 248
Tổng 44 408 452
Nhận xét: tỷ lệ mang gen bệnh -Thal ở nhóm trẻ từ 11 - 15 tuổi là
11,29%, cao hơn nhóm từ 6 - 10 tuổi (9,52%) và nhóm trẻ 3 - 5 tuổi (3,51%).
Tuy nhiên sự khác biệt này là không có ý nghĩa thống kê giữa các nhóm
Biểu đồ 3.5. Phân bố tần số mang gen bệnh -Thalassemia theo độ tuổi
3.51
96.49
9.52
90.48
11.29
88.71
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Tû
lÖ
%
Tõ 3 - 5 Tõ 6 - 10 Tõ 11 - 15
Nhãm tuæi
Mang gen
Kh«ng mang gen

31
3.3. Một số yếu tố liên quan đến trẻ mang gen bệnh -Thal
3.3.1. Một số dấu hiệu lâm sàng
- Không có trẻ nào trong nhóm nghiên cứu có biểu hiện gan to, lách to,
biến dạng xương sọ.
Bảng 3.6. Tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia và dấu hiệu da xanh
Dấu hiệu LS
Mang gen
Da xanh
Tổng p
Có Không
Có
n 6 38
44
>0,05
% 13,95 86,36
Không
n 29 379
408
% 7,11 92,86
Tổng 35 417 452
Nhận xét: tỷ lệ trẻ có biểu hiện lâm sàng da xanh ở nhóm trẻ mang gen
-Thal chiếm tỷ lệ nhỏ (13,95%), chưa tìm thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống
kê giữa hai nhóm trẻ mang gen bệnh và không mang gen bệnh về dấu hiệu
lâm sàng này (p>0,05).
Bảng 3.7. Tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia và dấu hiệu niêm mạc nhợt
Dấu hiệu LS
Mang gen
Niêm mạc nhợt
Tổng p
Có Không
Có
n 1 43
44
>0,05
% 2,3 97,7
Không
n 21 387
408
% 5,1 94,9
Tổng 22 430 452

32
Nhận xét: sự khác biệt về tỷ lệ trẻ có biểu hiện lâm sàng niêm mạc nhợt
ở hai nhóm trẻ mang gen bệnh và không mang gen bệnh là không có ý nghĩa
thống kê (p>0,05).
Bảng 3.8. Tình trạng mang gen bệnh và chiều cao
Chỉ số
Mang gen
Trung bình chiều cao (m)
p
3 - 5 tuổi 6 - 10 tuổi 11 - 15 tuổi
Có 0,91 ± 0,00 1,28 ± 0,19 1,38 ± 0,11
>0,05
Không 1,081 ± 0,23 1,22 ± 0,16 1,40 ± 0,12
Nhận xét: sự khác biệt giữa trung bình chiều cao giữa hai nhóm trẻ mang
gen bệnh và không mang gen bệnh là không có ý nghĩa thống kê (p>0,05)
Bảng 3.9. Tình trạng mang gen bệnh và cân nặng
Chỉ số
Mang gen
Trung bình cân nặng (kg)
p
3 - 5 tuổi 6 - 10 tuổi 11 - 15 tuổi
Có 12,00 ± 0,00 26,28 ± 10,0 31,46 ± 8,39
>0,05
Không 18,71 ± 10,82 22,82 ± 8,29 33,13 ± 8,69
Nhận xét: sự khác biệt giữa trung bình cân nặng giữa hai nhóm trẻ mang
gen bệnh và không mang gen bệnh là không có ý nghĩa thống kê (p>0,05).

33
3.3.2. Một số đặc điểm máu ngoại vi
Bảng 3.10. Sức bền thẩm thấu hồng cầu và tần số mang gen bệnh
SBTTHC
Mang gen
Tan hoàn toàn
( không tăng)
Không tan
hoàn toàn
(tăng)
Tổng p
Có
n 20 24
44
<0,01
% 45,45 54,55
Không
n 329 79
408
% 80,64 12,25
Tổng 349 103 452
Nhận xét: tỷ lệ hồng cầu không tan hoàn toàn ở trẻ mang gen bệnh là
54,55%, cao hơn nhiều ở trẻ không mang gen bệnh (12,25%). Sự khác biệt là
có ý nghĩa thống kê (p<0,01).

34
Biểu đồ 3.6. Sức bền thẩm thấu hồng cầu và tần số mang gen bệnh
Bảng 3.11. Thành phần HbA1 với tình trạng mang gen bệnh
HbA1 (%)
Mang gen
≤97 >97 Trung bình p
Có
n (44) 43 1 93,66  2,18
(n = 44)
<0,05
% 97,7 2,3
Không
n (408) 342 66
96,42  1,67
(n = 408)
% 83,8 16,2
Tổng 385 67
Nhận xét:
Nồng độ trung bình HbA1 ở nhóm trẻ có mang gen bệnh thấp hơn
một cách có ý nghĩa thống kê so với nhóm trẻ không mang gen bệnh
Bảng 3.12. SLHC, RDW và tình trạng mang gen bệnh  - thal
54.55
12.25
45.45
80.64
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Tû
lÖ
%
SBTTHC t¨ng SBTTHC b×nh th-êng
Hång cÇu ë NaCl nh-îc tr-¬ng
Mang gen
Kh«ng mang gen

35
Chỉ số
Mang gen
Chỉ số huyết học
SLHC (triệu/mm3
) RDW (%)
Có
5,23  0,76
(n = 44)
13,58  1,41
(n = 44)
Không 4,80  0,68 (n = 408) 13,12  1,46 (n = 408)
P <0,05 <0,05
Nhận xét:
- Số lượng hồng cầu trung bình ở nhóm trẻ mang gen bệnh là 5,23  0,76
triệu/mm3
, cao hơn nhóm trẻ không mang gen bệnh (4,80  0,68 triệu/mm3
). Sự
khác biệt này là có ý nghĩa thống kê (p<0,05).
- Chỉ số RDW ở nhóm trẻ mang gen bệnh lớn hơn so với nhóm trẻ không
mang gen bệnh, sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê (p <0,05).
Bảng 3.13. Tần số mang gen bệnh -thal và HCT
HCT (l/l)
Mang gen
≤0,38 >0,38 Trung bình p
Có
n (44) 24 20 0,38  0,048
(n = 44)
>0,05
% 54,5 45,5
Không
n (408) 216 192
0,39  0,057
(n = 408)
% 52,9 47,1
Tổng 240 212
Nhận xét: HCT giảm ở nhóm trẻ mang gen bệnh không đáng kể so với
nhóm trẻ không mang gen bệnh.

36
Bảng 3.14. Nồng độ Hb trung bình hồng cầu và trẻ mang gen bệnh
MCHC (g/l)
Mang gen
>300 g/l ≤300 g/l Tổng p
Có
n 31 13
44
<0,01
% 70,5 29,5
Không
n 380 28
408
% 93,1 6,9
Tổng 411 41 452
Nhận xét: ở nhóm trẻ mang gen bệnh tỷ lệ có MCHC≤300 g/l là 29,5%
cao hơn so với nhóm trẻ không mang gen bệnh (6,9,%), Sự khác biệt là có ý
nghĩa thống kê (p<0,01).
Biểu đồ 3.7. Nồng độ Hb trung bình hồng cầu và trẻ mang gen bệnh
Bảng 3.15. Thể tích trung bình hồng cầu và tình trạng mang gen bệnh
70.5
93.1
29.5
6.9
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Tû
lÖ
%
>300 g/l =<300g/l
MCHC
Mang gen
Kh«ng mang gen

37
MCV(fl)
Mang gen
<85 (thấp) ≥85 (bt) Trung bình p
Có
n (44) 33 11 74,31  11,99
(n = 44)
<0,05
% 75,00 25,00
Không
n (408) 206 202 82,28  9,09
(n = 408)
% 50,49 49,51
Tổng 239 213
Nhận xét:
- Tỷ lệ trẻ có giá trị MCV thấp ở những trẻ mang gen bệnh -Thal là
75,00%, cao hơn hẳn so với nhóm không mang gen bệnh (50,49%). Sự khác
biệt là có ý nghĩa thống kê (p<0,05).
- MCV trung bình ở nhóm trẻ mang gen bệnh thấp hơn một cách có ý
nghĩa thống kê so với nhóm trẻ không mang gen bệnh (p<0,05).
Biểu đồ 3.8. Thể tích trung bình hồng cầu và tình trạng mang gen bệnh
50.49
75
49.51
25
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Tû
lÖ
%
<85 >=85
ChØ sè MCV
Kh«ng mang gen
Cã mang gen

38
Bảng 3.16. Hb trung bình hồng cầu và tình trạng mang gen bệnh
MCH (pg)
Mang gen
<28 ≥28 Trung bình p
Có
n (n = 44) 32 12
23,43  4,93
<0,05
% 72,73 27,27
Không
n (n = 44) 231 177
26,67  3,56
% 56,62 43,38
Tổng 263 189
Nhận xét: ở nhóm trẻ mang gen bệnh có tỷ lệ MCH≥28 và trung bình
MCH và thấp hơn nhóm trẻ không mang gen bệnh. Sự khác biệt này là có ý
nghĩa thống kê (p<0,05).
3.3.3. Tình trạng thiếu máu theo một số chỉ số huyết học
Bảng 3.17. Tỷ lệ mang gen bệnh và thiếu máu theo nồng độ Hb
Thiếu máu
Mang gen
không Có Tổng p
Có
n 21 23
44
<0,01
% 47,7 52,3
Không
n 276 132
408
% 67,6 32,4
Tổng 297 155 452

39
Nhận xét: tỷ lệ thiếu máu theo nồng độ huyết sắc tố ở nhóm trẻ mang
gen bệnh -Thal là 52,3% cao hơn hẳn nhóm không mang gen bệnh (32,4%).
Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê (p<0,01)
Biểu đồ 3.9. Tình trạng mang gen bệnh và mức độ thiếu máu theo Hb
Bảng 3.18. Tỷ lệ mang gen bệnh và tỷ lệ thiếu máu theo SLHC
Thiếu máu
Mang gen
không Có Tổng p
Có
n 43 1
44
>0,05
% 97,7 2,3
Không
n 378 30
408
% 92,6 7,4
Tổng 421 31 452
47.7
67.6
52.3
32.4
0
10
20
30
40
50
60
70
Tû
lÖ
%
Kh«ng thiÕu m¸u ThiÕu m¸u
T×nh tr¹ng thiÕu m¸u
Mang gen
Kh«ng mang gen

40
Nhận xét: tỷ lệ thiếu máu theo số lượng hồng cầu ở nhóm trẻ
mang gen bệnh -Thal là 2,3%, ở nhóm trẻ không mang gen bệnh là 7,4%.
Tuy nhiên sự khác biệt này không có ý nghĩa thống kê với p>0,05.

40
Chương 4
BÀN LUẬN
4.1. Những thông tin chung
Chúng tôi đã tiến hành điều tra nghiên cứu 452 trẻ (210 trẻ dân tộc Dao
và 242 trẻ dân tộc Tày), trong đó có 245 trẻ nam và 207 trẻ nữ. Như vậy, về
cơ bản mẫu nghiên cứu có tỷ lệ tương đương nhau giữa 2 nhóm dân tộc và
giới tính (p>0,05) là hoàn toàn chấp nhận được.
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi (bảng 3.2) cũng cho thấy tỷ lệ trẻ ở cả
3 nhóm tuổi (3 - 5, 6 - 10, 11 - 15 tuổi) của 2 dân tộc Tày và Dao là tương
đương nhau. Tuy nhiên, số trẻ ở nhóm từ 3 - 5 tuổi ở cả hai dân tộc có thấp
hơn so với 2 nhóm tuổi khác, thực tế là do trẻ em ở độ tuổi này hầu hết được
chăm sóc ở nhà, các gia đình sống khá phân tán hơn nữa do quan điểm tập
quán người dân tộc thiểu số ở khu vực nghiên cứu về việc khám bệnh và lấy
máu ở tuổi này còn lạc hậu nên chúng tôi khó thực hiện việc lấy mẫu.
4.2. Về tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi (bảng3.3) cho thấy tỷ lệ trẻ mang gen
bệnh -Thal chung cho cả 2 nhóm dân tộc là 9,73% và không có sự khác biệt
về tỷ lệ mang gen bệnh giữa 2 nhóm dân tộc (Dao: 9,66%, Tày: 9,80%) . Như
vậy tỷ lệ mang gen bệnh ở hai dân tộc cũng tương đối cao. Kết quả của chúng
tôi cũng phù hợp với kết quả nghiên cứu của Nguyễn Công Khanh [9], tỷ lệ
mang gen bệnh -Thal ở dân tộc Tày là 11,0% và kết quả nghiên cứu Vũ Thị
Bích Vân nghiên cứu ở dân tộc Nùng và H’Mông tại Thái Nguyên (10,74%)
[29]. Tuy nhiên tỷ lệ này cao hơn nhiều so với dân tộc Kinh tại Hà Nội
(1,49%), Kinh đồng bằng Bắc bộ (1,17%) [9]. Cũng như Kinh miền Trung
(2,55%) [11]. Tỷ lệ này cũng cao hơn nhiều so với kết quả nghiên cứu của
Dương Bá Trực và CS về tỷ lệ lưu hành gen bệnh ở người Êđê miền Trung
(1,0%) [24], Nguyễn Đắc Lai và CS ở dân tộc Vân Kiều miền Trung (2,56%)

41
[15]. Kết quả này cũng phù hợp với nhận xét của Nguyễn Công Khanh và CS
là bệnh -Thal phổ biến ở dân tộc ít người (đa số ở thể dị hợp tử ) hơn các
loại bệnh Hb khác 10. Tuy nhiên tỷ lệ lưu hành gen bệnh trong kết quả
nghiên cứu của chúng tôi còn thấp hơn nhiều so với nghiên cứu của Nguyên
Công Khanh về một số dân tộc thiểu số ở phía Bắc như: Mường (25,0%),
Thái (16,6%), Sán dìu (14,3%)… 10. Chúng tôi thấy tất cả trẻ mang gen
bệnh đều là thể dị hợp tử (thể nhẹ), nhận xét này cũng phù hợp với với nhận
xét của Lê Quế [20] khi nghiên cứu trên cộng đồng người nhà các bệnh nhân
mang tật huyết sắc tố qua điều tra hộ gia đình. Thể nặng gặp trong cộng đồng
thường rất ít, có lẽ một số tử vong sớm, số khác đang điều trị tại các bệnh
viện nên chúng tôi không gặp trường hợp nào trong thời điểm điều tra.
Kết quả của chúng tôi thấy tỷ lệ lưu hành bệnh -Thal ở trẻ em hai dân
tộc Tày và Dao huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên cũng nằm trong giới hạn
về lưu hành -Thal ở khu vực Đông Nam Á mà một số tác giả đã công bố
dưới đây [38]:
Tác giả Địa dư
Năm
nghiên
cứu
Tỷ lệ lưu
hành
Suthat Fucharoen Thái Lan 1997 3 - 9%
Suthat Fucharoen Lào 1997 9,0%
Suthat Fucharoen Indonesia 1997 1 - 10%
Suthat Fucharoen Myanma 1997 4,3%
Để tìm hiểu liệu có mối liên quan nào giữa giới tính và tỷ lệ mang gen
bệnh -Thal, chúng tôi đã tiến hành phân tích (bảng 3.4) và thấy rằng tỷ lệ
mang gen bệnh -Thal không có liên quan tới giới tính ở cả hai dân tộc

42
(p>0,05). Kết quả này cũng phù hợp với đặc điểm của bệnh là một bệnh di
truyền do đột biến gen tổng hợp mạch -Globin polypeptit nằm trên cánh
ngắn của NST 11 [32], [54], không liên quan tới nhiễm sắc thể giới tính. Kết
quả nghiên cứu này cũng phù hợp với nhận định của Nguyễn Công Khanh khi
nghiên cứu về các trường hợp bệnh -Thal ở miền Bắc [9].
Về phân bố tỷ lệ mang gen bệnh -Thal theo độ tuổi (bảng 3.5) cho
thấy tỷ lệ mang gen -Thal cao nhất ở nhóm tuổi từ 11 - 15 tuổi là 11,29%,
cao hơn nhóm tuổi từ 6 - 10 tuổi (9,52%) và nhóm tuổi từ 3 - 5 tuổi (3,51%).
Tuy nhiên sự khác biệt này là không có ý nghĩa thống kê (p>0,05). Như vậy là
không có sự khác biệt giữa độ tuổi và tỷ lệ mang gen bệnh -Thal. Kết quả
này cũng phù hợp với một số nghiên cứu đã công bố trước như của Đỗ Trung
Phấn và CS [18] kết luận rằng “Bệnh gặp ở mọi lứa tuổi, tập trung chủ yếu ở
tuổi trẻ”.
4.3. Một số yếu tố liên quan đến trẻ mang gen bệnh  -Thal
4.3.1. Về một số dấu hiệu lâm sàng
Kết quả của chúng tôi cho thấy biểu hiện lâm sàng của những người
mang gen -Thal là rất kín đáo, khó nhận biết, chủ yếu là da xanh (13,95%),
niêm mạc nhợt (2,32%) (bảng 3.6, bảng 3.7). Ngoài ra chúng tôi không phát
hiện thêm dấu hiệu lâm sàng nào khác như: gan to, lách to, bộ mặt huyết tán,
vàng da… Như vậy, tỷ lệ trẻ có dấu hiệu lâm sàng trong tổng số trẻ mang gen
-Thal là thấp và không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về tỷ lệ da xanh,
niêm mạc nhợt giữa nhóm trẻ mang gen bệnh và trẻ không mang gen bệnh.
Kết quả nghiên cứu này khác đáng kể với kết quả nghiên cứu của Vũ Thị Bích
Vân [29] nghiên cứu tại huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên, da xanh là 69,7%,
và kết quả nghiên cứu của Nguyễn Công Khanh không gặp trường hợp nào
[9]. Theo chúng tôi sở dĩ có sự khác biệt này là do nghiên cứu của chúng tôi
và các nghiên cứu khác đã được thực hiện trên các quần thể khác nhau mà da

43
xanh, niêm mạc nhợt là những biểu hiện lâm sàng không chỉ do bệnh -Thal
mà còn là biểu hiện của thiếu máu do nhiều nguyên nhân khác nữa gây nên
chẳng hạn thiếu máu thiếu sắt... Nên việc xác định các dấu hiệu lâm sàng trên
để đánh giá và chẩn đoán -Thal tại cộng đồng là rất khó khăn. Điều này cho
thấy có được các tiêu chí lâm sàng và cận lâm sàng thích hợp và đơn giản để
sàng lọc chẩn đoán người mang gen bệnh tại cộng đồng là hết sức cần thiết
trong điều kiện hiện nay.
Về mặt phát triển thể chất, trong kết quả của chúng tôi cho thấy không có
sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa chiều cao và cân nặng trung bình ở hai
nhóm trẻ mang gen bệnh và không mang gen bệnh (p>0,05). Chứng tỏ rằng
trẻ mang gen bệnh ở quần thể nghiên cứu của chúng tôi là không có ảnh
hưởng đáng kể đến phát triển cân nặng và chiều cao. Theo chúng tôi như vậy
cũng khá phù hợp do trong nghiên cứu này nhóm trẻ mang gen bệnh chủ yếu
tồn tại ở thể dị hợp tử. Khác biệt rõ ràng với kết quả nghiên cứu của tác giả
Bùi Ngọc Lan [16] nghiên cứu trên những bệnh nhân -Thal thể nặng và thể
kết hợp -Thal/HbE nhận thấy có sự khác biệt rõ ràng về sự phát triển thể
chất của trẻ em mang bệnh và trẻ em bình thường.
4.3.2. Về một số đặc điểm máu ngoại vi
4.3.2.1. Về sức bền thẩm thấu hồng cầu
Theo kết quả nghiên cứu này chúng tôi thấy 54,55% mẫu máu của
những trẻ mang gen bệnh có hồng cầu tan không hoàn toàn trong dung dịch
NaCl nhược trương (0,35%), trong khi đó với nhóm trẻ không mang gen bệnh
thì chỉ có 12,25% mẫu máu có hồng cầu không tan ở dung dịch muối có nồng
độ trên, sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê với p<0,01. Điều đó chứng tỏ
rằng sức bền thẩm thấu hồng cầu trong nhóm trẻ mang gen bệnh tăng rõ rệt so
với nhóm trẻ bình thường.

44
Sức bền thẩm thấu hồng cầu của người mang gen bệnh -Thal tăng
được một số tác giả M.L.N Willoughby giải thích là do hồng cầu nhỏ, mỏng
[58]. B.Modell thì giải thích là do cơ chế hồng cầu nhược sắc, hồng cầu chứa
một lượng Hb thấp hơn bình thường trong khi thành phần Protein ở màng
hồng cầu vẫn bình thường, hồng cầu thường xuyên bé, mỏng khi cho vào
dung dịch nhược trương hồng cầu có khả năng tăng thể tích nhiều mới [42].
Kết quả của chúng tôi là khá phù hợp với kết luận của một số tác giả
đã công bố như: Đỗ Trung Phấn và CS [18], Vũ Thị Bích Vân [29]. Chúng tôi
cho rằng đây là một kỹ thuật rẻ tiền, tuy không mang tính chất đặc hiệu cho
chẩn đoán nhưng có tính chất là xét nghiệm thăm dò rất đơn giản để bước đầu
sàng lọc người mang gen bệnh -Thal và chẩn đoán phân biệt nguyên nhân
thiếu máu có phải là bệnh -Thal hay không hoặc định hướng tới các chẩn
đoán xác định khác như điện di Hb. Nhóm nghiên cứu về “Kiểm soát bệnh di
truyền” của tổ chức Y tế thể giới cũng cho đây là biện pháp đơn giản, áp dụng
thích hợp ở các nước đang phát triển, trong việc điều tra người mang gen
bệnh -Thal trong cộng đồng để phục vụ cho phương hướng chăm sóc sức
khỏe ban đầu [18].
4.3.2.2. Thành phần hemoglobin
Về HbA1 chúng tôi thấy trung bình HbA1 giảm ở nhóm trẻ mang gen
bệnh (93,66  2,18) còn nhóm trẻ không mang gen bệnh thì trong giới hạn
bình thường (96,42  1,67). Sự khác biệt này là có ý nghĩa thống kê (p<0,05).
Đồng thời tỷ lệ HbA1<97% ở nhóm trẻ mang gen bệnh cao hơn nhiều so với
nhóm trẻ không mang gen bệnh. Điều này chứng tỏ rằng HbA1 có liên quan
đến bệnh -Thal. Kết quả này cũng khá phù hợp với nghiên cứu của Nguyễn
Công Khanh và CS (94,2 ± 1,4) [9] và nghiên cứu của Vũ Thị Bích Vân
(94,93 ± 1,17) [29] , phù hợp với đặc điểm của thể mang gen bệnh -Thal dị
hợp tử. Điều này có thể được giải thích là trong bệnh -Thal không tổng hợp

45
được đầy đủ chuỗi -globin (là thành phần tạo nên HbA1), nên việc tổng hợp
HbA2 và HbF phải tăng bù cho các gen õ, ọ, ó cùng nằm trên nhiễm sắc thể 11
[55]. Bình thường việc tổng hợp HbF là ở thời kỳ bào thai, sau khi ra đời gen
điều hòa tổng hợp chuỗi ó (chuỗi tổng hợp HbF) bị đóng lại để mở gen điều
hòa tổng hợp chuỗi õ. Khi chuỗi này bị đột biến sẽ ức chế một phần hay toàn
bộ sự tổng hợp chuỗi õ do đó tăng sản xuất chuỗi ó để bù lại. Đây là tình
trạng tăng HbF, giảm HbA1 [55].
4.3.2.3. Về số lượng hồng cầu và giải phân bố kích thước hồng cầu
Qua số liệu nghiên cứu (bảng 3.12) cho thấy trung bình số lượng hồng
cầu ở nhóm trẻ mang gen bệnh là 5,23  0,76 và nhóm trẻ không mang gen
bệnh là 4,80  0,68, mặc dù chỉ số này ở cả hai nhóm trẻ đều nằm trong giới
hạn sinh lý bình thường (4,0 - 5,4) [17], tuy nhiên ở nhóm trẻ không mang
gen bệnh có trung bình số lượng hồng cầu thấp hơn một cách có ý nghĩa so
với nhóm trẻ mang gen bệnh (p<0,05), có thể đây là sự tăng hồng cầu bù trừ
trước tình trạng thiếu máu nhược sắc do những khuyết thiếu của -globin ở
người mang gen bệnh. Điều này cũng góp phần giải thích vì sao các dấu hiệu
thiếu máu trên lâm sàng nghèo nàn, các dấu hiệu về rối loạn như biến dạng
xương, gan, lách không gặp và biểu hiện ở hai nhóm trẻ là tương đương nhau.
Về giải phân bố kích thước hồng cầu cho thấy tăng nhẹ (13,58  1,41)
ở nhóm trẻ mang gen bệnh, kết quả này là khá phù hợp với nghiên cứu của
Dương Bá Trực (14,6  1,0) [24] ở các đối tượng mang gen bệnh dị hợp tử.
Có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về trung bình RDW ở hai nhóm trẻ mang
gen bệnh và không mang gen bệnh, điều này chứng tỏ khi trẻ mang gen bệnh
sự -Thal kích thước hồng cầu không đều, nhận định này là phù hợp với một
số tác giả nghiên cứu trước về bệnh -Thal như: Nguyễn Công khanh [13],
Bạch Quốc Tuyên [28], Aratvej A.B [2]. Tuy nhiên để chứng minh sự biến

46
đổi về hình dáng hồng cầu rõ rệt hơn cần làm thêm xét nghiệm quan sát hình
dáng, kích thước hồng cầu dưới kính hiển vi quang học.
4.3.2.4. Về hematocrit và nồng độ Hb trung bình hồng cầu
Kết quả ở bảng 3.13 chứng tỏ HCT trong nhóm trẻ mang gen bệnh giảm
nhẹ so với chỉ số HCT người Việt Nam (0,39- 0,43%). Như vậy, -Thal có
ảnh hưởng tới chỉ số HCT, làm cho HCT giảm. Trong khi số lượng hồng cầu
bình thường, thậm chí còn tăng nhẹ. Đây cũng là một lý do cho phép nói lên
tình trạng hồng cầu nhỏ, kết quả này phù hợp với nhận xét của Nguyễn Công
Khanh và cộng sự là HCT phản ánh trung thực tình trạng thiếu máu trong
quần thể bệnh hơn [12 .
Ở nhóm trẻ mang gen bệnh tỷ lệ có MCHC≤300 g/l là 29,5% cao hơn so
với nhóm trẻ không mang gen bệnh (6,9,%), sự khác biệt này là có ý nghĩa
thống kê (p<0,01). Điều này đã phản ánh đúng bản chất của bệnh, kết quả này
phù hợp với nhận xét của Nguyễn Công Khanh 10, rằng nồng độ Hb trung
bình hồng cầu ở giới hạn thấp của hằng số sinh học người Việt Nam và theo
tác giả đây là một yếu tố tốt để chẩn đoán phân biệt hiện tượng nhược sắc của
hồng cầu trong bệnh -Thal với thiếu máu thiếu sắt rất phổ biến ở nước ta
(trong thiếu máu thiếu sắt MCHC giảm rất nặng).
4.3.2.5. Về thể tích trung bình hồng cầu
Nghiên cứu của chúng tôi nhận thấy nhóm trẻ mang gen bệnh -Thal
có MCV giảm rõ rệt. MCV của người mang gen bệnh giảm thấp hơn so với
người không mang gen bệnh và người bình thường (87 - 95 fl) chỉ còn là
74,31  11,99 fl. Trong khi đó ở nhóm không mang gen bệnh MCV trung
bình vẫn nằm trong giới hạn bình thường là 82,28  9,09 fl. Có sự khác biệt

47
rõ ràng về chỉ số MCV trung bình giữa nhóm trẻ mang gen bệnh và không
mang gen bệnh. Chỉ số MCV giảm cho thấy hồng cầu ở đây nhỏ hơn bình
thường, nhận xét này cũng phù hợp với Nguyễn Công Khanh 10 và các tác
giả nước ngoài [2]. Trong bệnh -Thal do sự thiếu hụt chuỗi  sẽ ảnh hưởng
tới sự tổng hợp Hb, hồng cầu chứa ít Hb dẫn đến áp lực keo trong hồng cầu
giảm và lượng dịch trong hồng cầu cũng giảm tương ứng, điều đó cũng làm
cho MCV nhỏ.
Một kết quả đáng lưu ý là MCV không những nhỏ hơn bình thường mà
còn không đều nhau, nhiều hồng cầu có MCV rất nhỏ (nhỏ nhất là 51 fl), bên
cạnh lại có những hồng cầu có MCV lớn (lớn nhất là 97 fl). Hồng cầu nhỏ
nhất chỉ có thể tích bằng 2/3 thể tích hồng cầu lớn nhất, đồng thời kết quả độ
lệch chuẩn của MCV trung bình ở nhóm trẻ mang gen bệnh cũng rất lớn 11,99
fl cũng khẳng định thêm điều này. Như vậy ở nhóm mang gen bệnh -Thal có
sự thiếu hụt chuỗi  globin nên sự tổng hợp Hb giảm làm ảnh hưởng tới kích
thước hồng cầu. Tuy nhiên đây mới là những phân tích khi chúng tôi làm xét
nghiệm máu trên máy tự động. Để thấy rõ hơn cần làm thêm xét nghiệm quan
sát hình dáng, kích thước hồng cầu dưới kính hiển vi quang học.
Các tác giả khác chỉ nhận xét MCV giảm, nhưng điều đặc biệt là trong
quần thể nghiên cứu của chúng tôi thấy: tỷ lệ MCV giảm (<85 fl) ở nhóm
người mang gen bệnh (75,00%) cao so với nhóm không mang gen bệnh
(50,49%). Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Nhận định này của
chúng tôi phù hợp với ý kiến của một số tác giả trên thế giới như Run. D. et
al 38, cho rằng MVC là một chỉ số nếu được khảo cứu toàn diện, rộng rãi
thì sẽ cho ta những hiểu biết mang tính chiến lược về vấn đề phòng ngừa,
chẩn đoán bệnh -Thal trong cộng đồng.

48
Như vậy MCV nhỏ, không đồng đều và nhược sắc là một đặc điểm đáng
chú ý trong việc phát hiện người mang gen bệnh -Thal trong lâm sàng và
trong cộng đồng.
4.3.2.6. Về hemoglobin trung bình hồng cầu
Kết quả của chúng tôi cho thấy MCH của nhóm trẻ mang gen bệnh
giảm chỉ còn 23,43  4,93 pg trong khi đó nhóm trẻ không mang gen bệnh
là 26,67  3,56 pg, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (p<0,05). Sự khác
biệt này chứng tỏ tình trạng hồng cầu nhược sắc. Nhận xét này cũng phù hợp
với nghiên cứu của Nguyễn Công Khanh 10.
Cũng như MCV, tỷ lệ MCH<28pg của người mang gen -Thal ở nhóm
nghiên cứu (72,73%) cao hơn so với nhóm không mang gen bệnh (56,62%).
Điều này cũng phù hợp với nhận xét của Run. D. et al [46 là giá trị của MCH
cũng tương đương MCV, nhưng MCH có độ nhạy kém hơn. Tuy nhiên chỉ số
này vẫn rất có lợi khi ta tiến hành sàng lọc trong quần thể.
Hiện nay các chỉ số hồng cầu được đo một cách chính xác nhờ máy đếm
tự động. Với đặc điểm của hồng cầu của bệnh -Thal nhỏ và nhược sắc như
đã phân tích ở trên, nên các chỉ số này được áp dụng như là các chỉ số hướng
dẫn cho điện di Hb.
4.4. Tình trạng thiếu máu trong bệnh -Thalasemia
Khi phân loại thiếu máu theo nồng độ Hb ở hai nhóm trẻ cho thấy
nhóm trẻ mang gen bệnh có tỷ lệ thiếu máu chiếm tới 52,3%, trong khi đó ở
nhóm trẻ không mang gen bệnh chỉ chiếm 32,4%. Sự khác biệt này là có ý
nghĩa thống kê (p<0,05) giữa hai nhóm trẻ. Đồng thời cũng thấy rằng ở cả hai
nhóm trẻ mức độ thiếu máu ở mức nhẹ vẫn chiếm chủ yếu. Tuy nhiên khi
phân loại theo số lượng hồng cầu thì thấy tỷ lệ thiếu máu ở nhóm trẻ mang
gen bệnh chỉ là 2,3%, đồng thời không thấy sự khác biệt có ý nghĩa thống kê

49
về tỷ lệ thiếu máu theo cách phân loại này ở hai nhóm trẻ mang gen bệnh và
không mang gen bệnh.
Theo chúng tôi tỷ lệ thiếu máu theo số lượng hồng cầu và thiếu máu
theo nồng độ Hb là không tương xứng với nhau. Tỷ lệ thiếu máu theo nồng độ
Hb cao hơn đáng kể so với tỷ lệ thiếu máu theo số lượng hồng cầu ở hai nhóm
trẻ. Điều này phần nào phản ánh một hiện tượng nhược sắc của hồng cầu ở
thể bệnh này, chứng tỏ muốn đánh giá chính xác mức độ thiếu máu nên dựa
vào lượng Hb hơn là dựa vào số lượng hồng cầu nhất là trong bệnh -Thal.
Nhận xét của chúng tôi cũng phù hợp với nghiên cứu của Vũ Thị Bích Vân
[29] và Nguyễn Công Khanh [8] cũng cho rằng nên dựa vào lượng Hb để xác
định chính mức độ thiếu máu hơn là dựa vào số lượng hồng cầu.
4.5. Về khả năng sàng lọc người mang gen -Thal ở cộng đồng
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy nếu dùng chỉ số
SBTTHC là tiêu chuẩn để sàng lọc người mang gen bệnh -Thal thì có thể
sàng lọc được 54,55% các trường hợp mang gen bệnh -Thal. Còn nếu
dùng chỉ số MCV (<85 fl) để sàng lọc thì có thể sàng lọc được tới 75% các
trường hợp mang gen bệnh, dùng chỉ số chỉ số MCH (<28) có thể sàng lọc được
72,73 % các trường hợp mang gen bệnh.
Như vậy cả 3 chỉ số huyết học SBTTHC, MCV, MCH đều có giá trị
sàng lọc người mang gen bệnh. Tuy nhiên, so với SBTTHC nếu dùng MCV,
MCH để sàng lọc thì có xu hướng nhạy cảm hơn. Song để dùng hai chỉ số này
cần trang bị máy huyết học tự động có đủ các thông số của dòng hồng cầu,
Đây là một khó khăn lớn cho các nơi mà điều kiện kinh tế còn hạn chế. Do
vậy theo chúng tôi dùng chỉ số SBTTHC là rất quan trọng để góp phần sàng
lọc bệnh -Thal trong cộng đồng ở tuyến cơ sở.

50
KẾT LUẬN
1. Về tỷ lệ mang gen bệnh -Thalassemia
Tỷ lệ mang gen bệnh -Thal ở trẻ em chung cho cả 2 nhóm dân tộc là
9,73% và không có sự khác biệt về tỷ lệ mang gen giữa hai nhóm trẻ dân tộc
Tày và Dao, nam và nữ cũng như giữa các lứa tuổi của trẻ.
2. Một số yếu tố liên quan đến trẻ mang gen bệnh  -Thal
2.1. Về một số biểu hiện lâm sàng
Ngoài biểu hiện da xanh (13,95%) và niêm mạc nhợt (2,3%) ở trẻ mang
gen bệnh không có biểu hiện lâm sàng nào đặc biệt, trẻ vẫn phát triển chiều cao
và cân nặng bình thường.
2.2. Về một số đặc điểm máu ngoại vi
- Quá nửa trẻ mang gen bệnh có SBTTHC tăng (54,55%)
- Nồng độ trung bình HbA1 giảm ở nhóm trẻ mang gen bệnh -Thal
- Số lượng hồng cầu trung bình ở nhóm trẻ mang gen bệnh (5,23 ±
0,76) cao hơn nhóm trẻ không mang gen bệnh (4,80 ± 0,68)
- Nhóm trẻ mang gen bệnh có MCV và MCH giảm rõ rệt so với nhóm
trẻ không mang gen bệnh
2.3. Về tình trạng thiếu máu
Tỷ lệ thiếu máu được phân loại theo nồng độ huyết sắc tố ở nhóm trẻ
mang gen bệnh (52,3%) cao hơn hẳn nhóm không mang gen bệnh (32,4%).

51
KIẾN NGHỊ
1. Cần có nghiên cứu thêm về các chỉ số xét nghiệm hồng cầu như: MCV,
MCH, sức bền thẩm thấu hồng cầu để sàng lọc bệnh -Thalassemia tại
cộng đồng.
2. Cần có những giải pháp can thiệp thích hợp nhằm giảm tỷ lệ
mang gen bệnh -Thalassemia ở hai dân tộc Tày và Dao tại
huyện Định Hóa tỉnh Thái Nguyên.

PHỤ LỤC 1
BẢNG KIỂM DẤU HIỆU LÂM SÀNG
Mã số phiếu:…………………
Họ và Tên trẻ:……………………………………Giới Trai=1 Gái =2
Ngày tháng năm sinh:………………………….
Ngày khám:…………………………………….
Cân nặng:………………………..kg
Chiều cao:……..m
Dấu hiệu lâm sàng Có Không
F1 Da xanh(lòng bàn tay nhợt) 1 2
F2 Niêm mạc nhợt 1 2
F3 Da vàng 1 2
F4 Củng mạc mắt vàng 1 2
F5 Nước tiểu vàng 1 2
F6 Lách to
Lách quá rốn 1 2
Lách ngan rốn 1 2
Bờ sườn rốn 1 2
Lách không to 1 2
F7 Gan To
To ít 1 2
To vừa 1 2
To nhiều 1 2
Rất to 1 2
Không to 1 2
F8
Biến dạng
xương sọ
Có bướu trán 1 2
Có bướu đỉnh 1 2
Mũi tẹt 1 2
Biến dạng xương hàm 1 2
F9
Bệnh kèm
theo khác
Có hay không 1 2
Nếu có, là bệnh gì…………………………………….....
…………………………………………………………..
Người khám
(ký tên)

PHỤ LỤC 2
Hình ảnh hồng cầu không tan trong dung dịch NaCl 0,35%

PHỤ LỤC 3
Hình ảnh hồng cầu tan trong dung dịch NaCl 0,35%

PHỤ LỤC 4
Hình ảnh điện di Hb của trẻ mang gen bệnh (HbA2 = 5,6 %)

PHỤ LỤC 5
Bản đồ tỉnh Thái Nguyên

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
1. Antonio Cao- Vilma Gabutti-Giuseppe Masera- Bernadette Modell-Girolamo
sarchia- Calogero Vullo (1992), “Điều trị thải sắt”, Chuyên đề thalasemia, y học
Việt Nam (người dịch Tạ Thu Hòa- Nguyễn Công Khanh), tr. 95-100.
2. Aratvej A.B. (1997), “Hồng cầu trong bệnh Thalassemia, sự thay đổi và
bệnh sinh”, Hội nghị chuyên đề những tiến bộ mới về Thalassemia, (Bản dịch
của Dương Bá Trực), tr. 24-27.
3. Base E. C. (1992), Huyết sắc tố và bệnh huyết sắc tố, Huyết học (tài liệu
dịch của Viện Huyết học truyền máu), Nxb Harwal, tr. 125-138
4. Trần Văn Bé và CS (1997), “Sử dụng Desferal trong bệnh Thalassemia”,
Chuyên đề thalasemia, Y học Việt Nam, tr. 92-98.
5. Bộ Y tế (1975), Hằng số sinh học người Việt Nam, Nxb Y học, Hà Nội.
6. Đỗ Hàm, Nguyễn Thành Trung, Nguyễn Văn Sơn (2007), Phương pháp
luận trong nghiên cứu khoa học y học, Nxb Y học, Hà Nội.
7. Lê Thị Hảo (2001), Nghiên cứu ứng dụng kỹ thuật di truyền phân tử
phát hiện đột biến gen gây bệnh õ-Thalassemia tại Việt Nam, Báo cáo
khoa học, Trường Đại học Y dược TP Hồ Chí Minh, TPHCM.
8. Nguyễn Công Khanh, Dương Bá Trực (1984), “Một số đặc điểm về bệnh
Beta Thalassemia”, Y học thực hành 1984, 1, tr. 20-23.
9. Nguyễn Công Khanh (1985), Một số đặc điểm lâm sàng và huyết học bệnh
b - Thalassemia ở người Việt Nam, Luận án Phó tiến sỹ khoa học Y dược,
Trường Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.
10. Nguyễn Công Khanh, Dương Bá Trực, Lý Tuyết Minh, Lương Công Sĩ
(1987), “Sự lưu hành bệnh sắc tố ở một số người dân tộc miền Bắc”, Y học
Việt Nam, 4, tr. 9-15.

11. Nguyễn Công Khanh (1993), “Tần số bệnh Hemoglobin ở Việt Nam”, Y
học Việt Nam, chuyên đề bệnh Thalassemia, tr. 11-16.
12. Nguyên Công Khanh, Dương Bá Trực, Đinh Phương Hòa, Tạ Thu Hòa,
Trần Hồng Hà (1993), “Bệnh beta-Thalassemia/Hemoglobin E”, Y học Việt
Nam, 174, tr. 35- 42.
13. Nguyễn Công Khanh (1995), “Beta-Thalassemia”, Tạp trí Y học thực hành, tr.
2.
14. Nguyễn Công Khanh (2004), Huyết học lâm sàng nhi khoa, Nxb Y
học, Hà Nội.
15. Nguyễn Đắc Lai, Lê Thị Sửu, Thái Quý, Bạch Quốc Tuyên (1985), “Sự
lưu hành bệnh huyết sắc tố ở một số dân tộc ít người miền Bắc và miền Trung
Việt Nam”, Y học Việt Nam, tr. 16 - 21.
16. Bùi Ngọc Lan (1995), Bước đầu nghiên cứu sự phát triển thể chất của
bệnh Beta-Thalasemia thể nặng và thể kết hợp Beta-Thalasemia/HbE, Luận
văn Thạc sỹ khoa học Y dược, Trường Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.
17. Đỗ Trung Phấn (1999), “Kết quả nghiên cứu một số chỉ số chỉ tiêu huyết
học ở người Việt Nam trưởng thành và người cao tuổi bình thường giai đoạn
1994-1997 tại viện Huyết học - Truyền máu”, Y học Việt Nam, tr. 41- 49.
18. Đỗ Trung Phấn, Phạm Quang Vinh, Ngô Quang Huy, Trương Công Duẩn,
Trần Hồng Thủy, Vũ Văn Trường, Đỗ Thị Vinh An, Nguyễn Thị Lan, Bạch
Quốc Khánh và CS (2002), “Một số đặc điểm lâm sàng và xét nghiệm bệnh
huyết sắc tố (Thalassemia) gặp tại viện Huyết học – Truyền máu (1998-2001),
Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học Huyết học- Truyền máu 1999-2001,
Nxb Y học, Hà nội, tr. 145-151.
19. Đào Ngọc Phong, Tôn Thất Bách, Nguyễn Trần Hiển, Lưu Ngọc Hoạt
(2002), Một số vấn đề phương pháp nghiên cứu khoa học trong y học và sức
khỏe cộng đồng, Trường Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.

20. Lê Quế (1974), “Tổng kết một số trường hợp Thalassemia gặp tại bệnh
viện Bạch Mai 1964- 1967”, Một số công trình nghiên cứu khoa học 1963-
1974 Chuyên khoa Huyết học - Truyền máu, Kỷ yếu công trình nghiên cứu
khoa học Huyết học - Truyền máu, Nxb Y học, Hà nội, tr. 314-315.
21. Dương Bá Trực, Đặng Phương Kiệt, Nguyễn Công Khanh (1989), “Tình
hình bệnh huyết sắc tố ở trẻ em Êđê”, Kỷ yếu công trình Nhi khoa, Nxb Ngoại
văn, tr. 262-265.
22. Dương Bá Trực (1996), Đặc điểm lâm sàng và huyết học bệnh HbH ở trẻ
em Việt Nam, Bước đầu tìm hiểu tần suất alpha thallassemia ở Hà Nội, Luận
án Phó tiến sĩ khoa học Y Dược, Trường Đại học Y Hà Nội.
23. Dương Bá Trực (1997), “Một số kiểu gen õ-Thalassemia ở người miền
Bắc”, Hội nghị chuyên đề những tiến bộ mới về Thalassemia (Bản dịch của
Dương Bá Trực), tr.36-42.
24. Dương Bá Trực, Tạ Thu Hòa, Vũ Thị Thảo, Hoàng Thanh Mộc, Nguyễn
Công Khanh (2002), “Tìm hiểu khả năng sàng lọc õ-Thalassemia dị hợp tử”,
Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học Huyết học-Truyền máu 1999-2001,
Nxb Y học, Hà Nội, tr. 152-158.
25. Bạch Quốc Tuyên, Nguyễn Công Khanh (1991), Bệnh huyết cầu tố di
truyền, Bài giảng Huyết học- Truyền máu, Nxb Y học, Hà Nội.
26. Bạch Quốc Tuyên, Phạm Ngọc Trọng, Đặng Đức Quý, Nguyễn Đình
Lượng (1974), “Một số trường hợp huyết sắc tố bình thường phát hiện ở bệnh
viện Bạch Mai”, Công trình nghiên cứu huyết học và truyền máu 1963- 1974,
Nxb Y học 1974, Hà Nội.
27. Bạch Quốc Tuyên (1978), Huyết học tập một, Nxb Y học, Hà Nội.
28. Bạch Quốc Tuyên, Trần Thị Thái, Bạch Khánh Hòa (1984), “Một số nhận
xét về bệnh di truyền gặp tại bệnh viện Bạch Mai trong năm 1979”, Một số

Nghiên cứu thực trạng bệnh β thalassemia và một số yếu tố liên quan ở trẻ em dân tộc tày và dao

Nghiên cứu thực trạng bệnh β thalassemia và một số yếu tố liên quan ở trẻ em dân tộc tày và dao

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Nghiên cứu thực trạng bệnh β thalassemia và một số yếu tố liên quan ở trẻ em dân tộc tày và dao

Similar to Nghiên cứu thực trạng bệnh β thalassemia và một số yếu tố liên quan ở trẻ em dân tộc tày và dao (20)

More from TÀI LIỆU NGÀNH MAY

More from TÀI LIỆU NGÀNH MAY (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Nghiên cứu thực trạng bệnh β thalassemia và một số yếu tố liên quan ở trẻ em dân tộc tày và dao