Modyul 1 Kasysayan ng Daigdig

Kasaysayan ng Daigdig
Araling Panlipunan
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mag
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o
unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan
ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kaga-
waran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Modyul para sa Mag-aaral
I: Heograpiya at mga Sinaunang
Kabihasnan sa Daigdig

Kasaysayan ng Daigdig
Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon, 2014
ISBN: 978-971-9601-67-8
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa
Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pama-
halaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o
tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang
nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa
isang Kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagma-
may-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga
tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Assistant Secretary: Lorna D. Dino, PhD
Mga Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul para sa Mag-aaral
Mag Manunulat: Rosemarie C. Blando, Michael M. Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C.
Espiritu, Edna L. De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C.
Manalo,at Kalenna Lorene S. Asis
Mga Konsultant: Wensley M. Reyes at Edgardo B. Garnace
Mga Tagasuri: Pablito R. Alay, Rogelio F. Opulencia, Larry M. Malapit, Mc Donald Domingo M.
Pascual, Jeremias E. Arcos
Book Designer: Conrado Viriña, Visual Communication Department, UP College of Fine Arts
Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., EdD, Rosalie B.
Masilang, PhD, Enrique S. Palacio, PhD, at Armi Samalla Victor
Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc.
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 2nd
Floor Dorm G, PSC Complex
Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
5th
Floor Mabini Building, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

PAUNANG SALITA
Pangunahing tunguhin ng K - 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang maka-
hubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan, produktibo, maka-
kalikasan, makabansa, at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw
at pagpapahalaga sa mga usaping pangkasaysayan at panlipunan.
Ang modyul na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig. Ang
mga kaalaman at mga gawaing sa modyul na ito ay makakatulong upang higit
mong mapahalagahan ang mga pangunahing pangyayaring naganap sa daigdig sa
iba’t ibang lugar sa pagdaraan ng panahon. Mapupukaw ang iyong pag-unawa sa
kahalagahan at epekto nito sa kasalukuyang panahon. Inaasahan ding malilinang
ang iyong kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos, pagsasaliksik, mapanuring
pag-iisip, mabisang komunikasyon at pag-unawa sa heograpiya, kasaysayan,
politika, ekonomiya, kultura, at lipunan ng daigdig mula sa sinaunang panahon
hanggang sa kasalukuyang panahon.
Binubuo ng apat na Yunit ang modyul na ito. Ang bawat yunit ay nahahati
naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Heograpiya at
mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig. Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyonal
na Panahon naman sa Yunit 2. Ang Yunit 3 ay ang Pag-usbong ng Makabagong
Daigdig. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Kontemporaryong Daigdig.
Halina at maglakbay sa daigdig sa iba’t ibang panahon at tuklasin ang mga
gintong butil ng kasaysayan. Tara na. Aral na.

TALAAN NG NILALAMAN
Modyul I Heograpiya at mga Sinaunang Kabihasnan sa
Daigdig
Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Mga Aralin at Sakop ng Modyul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Panimulang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Aralin 1 Heograpiya ng Daigdig
Alamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Aralin 2 Ang Mga Sinaunang Tao
Alamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Aralin 3 Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Alamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Ilipat at Isabuhay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Talasalitaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

2
Panimula
Sa Modyul na ito, mauunawaan ang ugnayan ng heograpiya at ng kasaysayan.
Maiisip kung paano nilinang at ginamit ng mga prehistorikong tao ang kanilang
kapaligiran upang matugunan ang mga pangangailangan at tuluyang mapaunlad
ang kanilang pamumuhay. Dahil sa kanilang mahusay na pakikiayon sa kapaligi-
ran, nabigyang daan ang pagtatatag ng maunlad na pamayanan at kalinangang
kultural na tinawag na kabihasnan.
Ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, partikular sa Asya, Africa, at America,
ay nag-iwan ng mga kahanga-hangang pamanang maipagmamalaki sa lahat ng
panahon at nakapagbigay ng malaking kapakinabangan sa pamumuhay ng mga
tao sa kasalukuyan. Sa modyul na ito, susuriin kung paano maipamamalas ang
pag-unawa sa kahalagahan ng mga pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang
kabihasnang nagtagumpay sa mga hamong dulot ng kapaligiran.
Mga Aralin at Sakop ng Modyul
Sa modyul na ito, ay inaasahang matututuhan ang sumusunod:
Aralin 1: Heograpiya ng Daigdig
• Nasusuri ang limang temang heograpikal bilang kasangkapan sa pag-
unawa sa daigdig
• Nasusuri ang katangiang pisikal ng daigdig
• Napahahalagahan ang natatanging kultura ng mga rehiyon, bansa, at
mamamayan sa daigdig, kabilang ang lahi, pangkat-etniko, at relihiyon
MODYUL 1
HEOGRAPIYA AT MGA SINAUNANG
KABIHASNAN SA DAIGDIG
Isa ang HEOGRAPIYA sa mga salik na nakaaapekto sa daloy ng kasaysayan. Sa
katunayan, malaki ang bahaging ginampanan ng heograpiya sa pag-usbong at
pagbagsak ng isang kabihasnan. Ito rin ang humubog at patuloy na humuhubog
sa pag-unlad ng kabuhayan at paglinang ng kultura ng tao.

3
Aralin 2: Ang mga Sinaunang Tao
• Nasusuri ang kondisyong heograpikal sa panahon ng mga unang tao sa
daigdig
• Naipaliliwanag ang uri ng pamumuhay ng mga unang tao sa daigdig
• Nasusuri ang yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong prehistoriko
Aralin 3: Ang mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
• Naiuugnay ang heograpiya sa pagbuo at pag-unlad ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig
• Nasusuri ang pinagmulan at batayan ng mga sinaunang kabihasnan sa
daigdig
• Nasusuri ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig batay sa politika,
ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala, at lipunan
• Napahahalagahan ang mga kontribusyon ng mga sinaunang kabihasnan
sa daigdig

4
Panimulang Pagtataya
Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa mga
pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
1. Alin sa isa sa limang tema ng heograpiya ang tumutukoy sa bahagi ng
daigdig na may magkakatulad na katangiang pisikal o kultural?
A. lokasyon C. paggalaw
B. lugar D. rehiyon
2. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na pinakamaa-
gang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga ginamit na kasangkapan
at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong Pleistocene ?
A. Mesolitiko C. Neolitiko
B. Metal D. Paleolitiko
3. Ano ang tumutukoy sa maunlad na pamayanan at mataas na antas ng
kulturang kinakitaan ng organisadong pamahalaan, kabuhayan, relihiyon,
mataas na antas ng teknolohiya, at may sistema ng pagsulat?
A. imperyo C. kalinangan
B. kabihasnan D. lungsod
4. Ano ang tanyag na gusali sa Babylonia na ipinagawa ni Nebuchadnezzar
para sa kaniyang asawa at kabilang sa Seven Wonders of the Ancient
World?
A. Alexandria C. Pyramid
B. Hanging Gardens D. Ziggurat
5. Suriin ang mapa at sagutin ang tanong.

5
Alin sa sumusunod ang maaaring maglarawan sa klima ng Indonesia?
A. Tropikal na klima C. Buong taon na nagyeyelo
B. Maladisyertong init D Nakararanas ng apat na klima
6. Alin sa sumusunod ang suliraning maaaring idulot ng pagkakaroon ng
maraming wika sa isang bansa?
A. Mahirap makamit ang pag-unlad ng ekonomiya.
B. Maraming sigalot sa mga bansa.
C. May posibilidad na maraming mamamayan ang hindi magkakau-
nawaan.
D. Walang sariling pagkakakilanlan ang bansa.
7. Alin sa sumusunod ang may wastong pagkakasunod-sunod ng prosesong
naganap sa mga sinaunang tao sa Panahong Prehistorya?
I. agrikultura III. labis na pagkain
II. kalakalan IV. pangangaso
A. IV, I, III, II C. IV, I, II, III
B. II, I, IV, III D. I, II, III, IV
8. Aling pahayag ang may maling impormasyon tungkol sa mga yugto ng
pag-unlad ng tao?
A. Pinakinis na bato ang gamit noong Panahong Neolitiko.
B. Umunlad ang sistema ng agrikultura sa Panahong Paleolitiko.
C. Ang sistema ng agrikultura ang nagbunsod sa pagkakaroon ng ka-
lakalan.
D. Dumami ang maaaring gawin ng mga tao nang gumamit na sila ng
metal.
9. Unawain ang mapa. Sagutan ang tanong pagkatapos.

6
Batay sa mapa, ano ang pagkakatulad ng mga sinaunang kabihasnang
umunlad sa Mesopotamia, Egypt, Indus, at China?
A. Magkakatulad ang kanilang relihiyon at sining.
B. Nanirahan ang mga sinaunang tao sa tabi ng ilog.
C. Umunlad sa isang kontinente ang mga nabanggit na kabihasnan.
D. Itinatag sa gitna ng disyerto ang mga sinaunang kabihasnan.
10. Buuin ang tsart ng sanhi at bunga sa pamamagitan ng pagtatala ng angkop
na dahilan at epekto tungkol sa pinagmulan ng kabihasnan sa Mesopo-
tamia.
A. May pagkakapantay-pantay sa lipunang
Egyptian noong sinaunang panahon.
B. Ang mga alipin at mangangalakal ay may
pantay na karapatan sa Egypt.
C. Mas mataas ang posisyon ng mga paring
Egyptian kaysa sa mga mandirigma.
D. Ang pharaoh, maharlika, at magsasaka
ang nasa mataas na antas ng lipunang
Egyptian.
w. Natuklasan ng mga nomadikong tao ang matabang lupain sa
pagitan ng Euphrates at Tigris.
x. Sinalakay ng mga Assyrian ang Imperyong Babylonia na tuluyang
ikinabagsak nito.
y. Nanaig ang mga Chaldean laban sa mga Assyrian.
z. Permanenteng nanirahan ang mga sinaunang tao sa Mesopotamia
at pinaunlad ang kanilang pamumuhay sa lugar na iyon.
A. w at z C. y at z
B. x at y D. z at w
11. Aling pahayag ang may wastong impormasyon batay sa diyagram?

7
12. Paano pinahalagahan sa kasalukuyang panahon ang mga pamana ng mga
sinaunang tao?
A. Mas maunlad ang mga kabihasnan noon kung ihahalintulad sa mga
kabihasnan sa kasalukuyang panahon.
B. Karaniwan lamang ang mga nagawa ng mga sinaunang tao kung
kaya’t kaunti ang kanilang mga ambag.
C. Patuloy na hinahangaan at tinatangkilik ng tao sa kasalukuyan ang
mga pamanang ito.
D. Limitado lamang ang kakayahan ng mga sinaunang tao upang mak-
agawa ng mga kahanga-hangang bagay sa daigdig.
13. Alin sa sumusunod na pahayag ang tumutukoy sa konsepto ng lugar bilang
isa sa tema ng pag-aaral ng heograpiya?
A. Ang Germany ay miyembro ng European Union.
B. Malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ang mga Kristiyano.
C. Ang Singapore ay isa sa mga bansang dinarayo ng mga dayuhang
mamumuhunan.
D. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng
Bashi Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
14. Paano mapananatili ang mabuting ugnayan ng mga tagasunod ng iba’t
ibang relihiyon sa kabila ng pagkakaiba ng kanilang mga paniniwala?
A. Huwag pansinin ang mga taong may ibang relihiyon.
B. Makisalamuha sa mga taong may magkatulad na relihiyon.
C. Gawing makatuwiran ang mga taliwas na paniniwala ng ibang reli-
hiyon.
D. Panatilihin ang paggalang sa bawat isa kahit may magkakaibang
relihiyon.
15. Paano napakikinabangan sa kasalukuyan ang sistemang agrikultura na
pinasimulan ng mga sinaunang tao noong Panahong Neolitiko?
A. Agrikultura ang tanging ikinabubuhay natin sa kasalukuyan.
B. Walang pagbabago sa sistema ng agrikultura upang magkaroon tayo
ng sapat na pagkain.
C. Limitado ang karne dahil hindi marunong ang mga makabagong tao
na magpaamo ng hayop.
D. Isa ang agrikultura sa pangunahing kabuhayan at pinagkukunan ng
pagkain ng mga tao sa kasalukuyan.

8
16. Ano ang kahalagahan ng kalakalan sa mga sinaunang tao na napaki-
kinabangan pa rin sa kasalukuyan?
A. Nakasalalay dito ang pag-unlad ng agrikultura.
B. Dito lamang nakadepende ang yaman ng bansa.
C. Nagkakaloob ito ng kaayusan at katahimikan sa lipunan.
D. Natutugunan nito ang ibang pangangailangan ng tao.
17. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng ugnayang
heograpiya-kasaysayan?
A. May klimang tropikal ang mga bansa malapit sa equator.
B. Napaliligiran ang China ng malalawak na disyerto at nagtataasang
bulubundukin.
C. Pinag-isa ni Haring Sargon ang mga lungsod-estado ng Sumer na
nagbigay daan sa pagtatag ng unang imperyo sa daigdig.
D. Umunlad ang kabihasnang Egyptian dahil sa kapakinabangang dulot
ng Nile sa mga sinaunang taong nanirahan sa mga lambak nito.
18. Kung ikaw ay isang Sumerian na nabuhay noong panahon ng kabihasnan
sa Mesopotamia, aling sitwasyon ang hindi nararapat na maganap sa
iyong lungsod-estado?
A. Walang pagkakaisa ang mga lungsod-estado upang hindi madaling
masakop ang mga teritoryo nito.
B. May mahusay na pinunong mamamahala sa lungsod-estado na
magpapaunlad sa iyong pamumuhay.
C. May sistema ng pagsulat upang magamit sa kalakalan at sa iba pang
bagay.
D. May aktibong pagpapalitan ng mga produkto sa loob at labas ng
lungsod.
19. Bakit karapat-dapat hangaan ang mga sinaunang kabihasnang umunlad
sa Mesoamerica?
A. Dahil itinatag ang mauunlad na kabihasnang ito sa America.
B. Dahil higit na mataas ang antas ng pamumuhay ng mga taga-
Mesoamerica kaysa sa mga kabihasnang itinatag sa Asya at Africa.
C. Dahil nananatili pa rin ang kanilang kabihasnan hanggang sa kasa-
lukuyang panahon.

9
D. Dahil nagtagumpay ang mga katutubo na makapagtatag ng mahusay
na pamayanan sa kabila ng mga hamon ng kapaligiran sa kanilang
buhay.
20.Ano ang isang patunay na kapaki-pakinabang ang mga pamanang ini-
handog ng mga sinaunang kabihasnan sa kasalukuyang panahon?
A. Limitado ang naiwang pamana ng mga Olmec dahil sa pagnakaw ng
mga kayamanan at pagkasira ng mga estruktura nito.
B. Patuloy pa ring ginagamit ang papel, compass, at imprentang naim-
bento ng mga sinaunang Tsino.
C. Madaling unawain ang cuneiform at hieroglyphics na dapat maging
asignatura sa mga paaralan sa kasalukuyan.
D. Umanib sa mga relihiyong itinatag noong panahon ang mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.

10
ARALIN 1
HEOGRAPIYA NG DAIGDIG
Sa araling ito pagtutuunan mo ng pansin ang pag-aaral ng heograpiya ng daig-
dig. Tatalakayin dito ang malaking bahaging ginampanan ng heograpiya sa
paghubog ng pamumuhay ng tao mula pa noong sinaunang panahon.
Halina at simulang tuklasin ang pisikal at kultural na heograpiya ng daigdig.
ALAMIN
Sa pagsisimula ng iyong paglalakbay sa unang aralin ng modyul na
ito, pagtutuunan mo ng pansin ang dalawang gawaing pupukaw sa iyong
interes. Bukod dito, ipakikita sa mga gawaing ito ang iyong dati nang alam
tungkol sa heograpiya, gayon din ang antas ng kahandaan ng bawat isa
sa mga paksang nakaloob dito. Simulan mo na.
GAWAIN 1: GEOpardy!
Suriin ang kasunod na GEOpardy board. Pagkatapos, bumuo ng tanong na
ang sagot ay salita o larawang makikita sa GEOpardy board. Isulat sa sagutang
papel ang nabuong tanong at ang sagot nito.
Halimbawa: Ano ang pinakamalaking karagatan sa buong daigdig? (Pacific Ocean)
Pacific Ocean
lahing Austronesian
compass
Antarctica
globo
bagyo
gubat
bundok
Tropikal

11
GAWAIN 2: Graffiti Wall 1
Isulat sa Graffiti Wall 1 ang iyong sariling ideya tungkol sa tanong sa ibaba.
Masasagot ito sa anyo ng pangungusap o guhit. Gawain ito sa sagutang papel.
Paano maipakikita ang pag-unawa sa kahalagahan
ng mga pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang
kabihasnang nagtagumpay sa hamong dulot ng
kapaligiran nito?
Matapos ang pagbabalik-tanaw sa mga nalalaman mo tungkol sa
daigdig, sisimulan ngayon dito ang pagtalakay sa mga konsepto at
klasipikasyon ng heograpiya bilang asignatura. Bukod dito, tatalakayin
ang katangiang heograpikal ng daigdig bilang planeta at tirahan ng
lahat ng organismo, kabilang ang tao. Sasagutan mo rin ang mga
mapanghamong gawaing magbibigay ng karagdagan at wastong
kaalaman tungkol sa heograpiya ng daigdig.
PAUNLARIN

12
Katuturan at Limang Tema ng Heograpiya
Malaki ang bahaging ginagampanan ng heograpiya mula pa noong sinaunang
panahon hanggang sa kasalukuyan. Ang idinikta ng katangiang pisikal ng lugar
kung saan nanirahan ang mga sinaunang tao ang humubog sa kanilang pamu-
muhay. Bagama’t hindi maitatangging nagdulot din ang heograpiya ng mapang-
hamong sitwasyon sa buhay ng mga sinaunang tao, malaki pa rin ang naging
epekto nito sa pagkakaroon ng maayos na pamumuhay ng mga prehistorikong
tao hanggang sa tuluyang pagkakamit ng mauunlad na pamayanang tinawag
na kabihasnan.
Nagmula ang salitang heograpiya sa wikang Griyego na geo o daigdig at
graphia o paglalarawan. Samakatuwid, ang heograpiya ay tumutukoy sa si-
yentipikong pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig.
Ipinakikita sa Diyagram 1.1 ang saklaw ng pag-aaral ng heograpiya:
Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
Taong 1984 nang binalangkas ang limang magkakaugnay na temang heograpi-
kal sa pangunguna ng National Council for Geographic Education at ng Asso-
ciation of American Geographers. Layunin ng mga temang ito na gawing mas
madali at simple ang pag-aaral ng heograpiya bilang isang disiplina ng agham
panlipunan. Sa tulong ng mga temang ito, mas madaling mauunawaan ng tao
ang daigdig na kaniyang ginagalawan. Unawain ang kasunod na diyagram.
na
saklaw
ang
anyong lupa
at anyong tubig
likas na yaman
klima at panahon
flora (plant life)
fauna (animal life)
distribusyon at interaksiyon ng tao at iba pang
organismo sa kapaligiran nito
HEOGRAPIYA
http://digital-vector-maps.com/
WORLD/GL-1068-Asia-Globe.
htm

13
Diyagram 1.2 – Limang Tema ng Heograpiya
Lokasyon: Tumutukoy sa kinaroroonan
ng mga lugar sa daigdig
na may dalawang
pamamaraan sa pagtukoy
na may dalawang
pamamaraan sa pagtukoy
Lugar: Tumutukoy sa mga katangiang
natatangi sa isang pook
Rehiyon: Bahagi ng daigdig na
pinagbubuklod ng magkakatulad
na katangiang pisikal o kultural
Interaksiyon ng Tao at Kapaligiran:
ang kaugnayan ng tao sa pisikal
na katangiang taglay ng kaniyang
kinaroroonan
Paggalaw: ang paglipat ng tao
mula sa kinagisnang lugar pa
tungo sa ibang lugar; kabilang din
dito ang paglipat ng mga bagay
at likas na pangyayari, tulad ng
hangin at ulan
Lokasyong Absolute na gamit
ang mga imahinasyong
guhit tulad ng latitude line at
longitude line na bumubuo
sa grid. Ang pagkukrus ng
dalawang guhit na ito ang
tumutukoy sa eksaktong
kinaroroonan ng isang lugar sa
daigdig.
Relatibong Lokasyon na ang
batayan ay mga lugar at bagay
na nasa paligid nito. Halimbawa
ang mga anyong lupa at tubig,
at mga estrukturang gawa ng
tao
Katangian ng kinaroroonan
tulad ng klima, anyong lupa
at tubig, at likas na yaman
Katangian ng mga taong
naninirahan tulad ng
wika, relihiyon, densidad
o dami ng tao, kultura, at
mga sistemang politikal
Kapaligiran bilang
pinagkukunan ng
pangangailangan ng tao;
gayon din ang pakikiayon
ng tao sa mga pagbabagong
nagaganap sa kaniyang
kapaligiran
may tatlong uri ng
distansiya ang isang lugar
• Linear - Gaano kalayo ang
isang lugar
• Time - Gaano katagal ang
paglalakbay
• Psychological - Paano
tiningnan ang layo ng lugar
Limang Tema ng Heograpiya

14
GAWAIN 3: Tukoy - Tema - Aplikasyon
Basahin at unawain ang sumusunod na impormasyon na may kinalaman sa
lokasyon, lugar, rehiyon, interaksiyon ng tao at kapaligiran at paggalaw. Pag-
katapos, punan ng inyong pangkat ng kinakailangang impormasyon ang flower
chart sa ibaba.
1. May tropikal na klima ang Pilipinas.
2. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng Bashi
Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
3. Ang pangingisda ay isang aktibong kabuhayan ng mga Pilipino dahil napalili-
butan ng dagat ang bansa.
4. Libo-libong Pilipino ang nangingibang-bansa sa Australia at New Zealand
upang magtrabaho.
5. Kasapi ang Pilipinas sa Association of Southeast Asian Nations.
6. Ang lumalaking populasyon sa National Capital Region sa Pilipinas ang
nagbigay daan upang patuloy na pagtuunan ng pansin ang pagpapaunlad
ng sistema ng transportasyon at ng pabahay sa kalungsuran.
7. Ang mataas na antas ng teknolohiya ay nagpabilis sa pagpunta ng tao sa mga
bansang may magagandang pasyalan.
8. Islam ang opisyal na relihiyon ng mga mamamayan ng Saudi Arabia.
9. Ang Singapore ay nasa 1º 20΄ hilagang latitud at 103º 50΄ silangang longhitud.
10. Español ang wikang ginagamit ng mga mamamayan sa Mexico.
Sa pagpapatuloy ng gawaing ito, pumili ng isang bansa na bibigyang
pansin ng inyong kapangkat. Suriin ang kalagayang heograpikong napiling
bansa katulad ng mga kongkretong halimbawang naayon sa limang tema ng
heograpiya. Gamitin ang Flower Chart sa pagsagot sa gawain.
Napiling
Bansa
Lugar
Lokasyon Rehiyon
Paggalaw
Interaksiyon ng
tao at kapaligiran

15
? Pamprosesong mga Tanong
1. Magbigay ng sariling reaksiyon tungkol sa heograpiya ng bansang
napili ayon sa limang tema nito.
2. Bakit magkakaugnay ang limang tema ng heograpiya sa pag-aaral
ng katangiang pisikal ng bansa?
3. Paano nakatulong ang mga temang ito sa iyong pag-unawa sa
heograpiya ng isang bansa?
Pagkaraan matutuhan ang heograpiya bilang isang konsepto, susunod
na tatalakayin ang katangiang pisikal ng daigdig. Sa paksang ito, higit
na mauunawaan ang heograpiya ng daigdig bilang nag-iisang planeta sa
solar system na maaaring tirahan ng tao at ng lahat ng nabubuhay na
organismo. Simulan mo na.
Ang Katangiang Pisikal ng Daigdig
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg
Nasaan ang planetang Daigdig sa solar system? Ano ang iyong ma-
sasabi sa posisyon ng Daigdig sa solar system?
Isa ang Daigdig sa walong planetang umiinog at umiikot sa isang malaking
bituin, ang Araw. Bumubuo sa tinatawag na solar system ang mga ito. Ang lahat
ng buhay sa Daigdig – halaman, hayop, at tao – ay kumukuha ng enerhiya mula
sa Araw. Gayon, halos lahat sa kalikasan at kapaligiran – mula sa hangin, alon,
ulan, klima, at panahon – ay naaapektuhan ng Araw. Mahalaga rin ang sinag

16
ng Araw sa mga halaman upang mabuhay at maganap ang photosynthesis. Sa-
mantala, ang mga halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa lahat
ng nilalang. Ang pagkakaroon ng buhay sa Daigdig ay masasabing dulot ng tiyak
na posisyon nito sa solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling aksis
at ang paglalakbay paikot sa Araw bawat taon.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang estruktura ng daigdig.
http://www.studyzone.org/testprep/
ss5/b/comcontocheml.cfm
http://en.wikipedia.org/wiki/
Plate_tectonics
Tinatawag na core ang kaloob-loobang bahagi
ng Daigdig na binubuo ng mga metal tulad ng
iron at nickel.
Ang Daigdig ay may
plate o malalaking
masa ng solidong bato
na hindi nananatili sa
posisyon. Sa halip, ang
mga ito ay gumagalaw
na tila mga balsang
inaanod sa mantle.
Ang Daigdig ay may apat na
hating-globo (hemisphere):
Ang Northern Hemisphere
at Southern Hemisphere na
hinahati ng equator, at ang
Eastern Hemisphere at Western
Hemisphere na hinahati ng
Prime Meridian.
Napakabagal ng paggalaw ng mga plate na sa katunayan, umaabot
lamang sa 5 sentimetro (2 pulgada) bawat taon. Gayunpaman,
ang paggalaw at ang pag-uumpugan ng mga ito ay napakalakas
at nagdudulot ng mga paglindol, pagputok ng mga bulkan, at
pagbuo ng mga kabundukan tulad ng Himalayas. Ito rin ang
makapagpapaliwanag kung bakit sa loob ng milyon-milyong taon,
ang posisyon ng mga kontinente sa daigdig ay nagbabago-bago.
Paano nakaaapekto
ang mga plate sa
pagbabago ng
hitsura ng ibabaw
ng daigdig?
http://www.rocksandminerals4u.
com/earths_interior.html
Ang Daigdig ay binubuo ng crust, ang matigas
at mabatong bahagi ng planetang ito. Umaabot
ang kapal nito mula 30-65 kilometro (km) palalim
mula sa mga kontinente. Subalit sa mga karaga-
tan, ito ay may kapal lamang na 5-7 km.
Ang mantle ay isang patong ng mga batong na-
pakainit kaya malambot at natutunaw ang ilang
bahagi nito.
Estruktura ng Daigdig

17
Talahanayan 1.1: Ilang Mahahalagang Kaalaman Tungkol sa Daigdig
Tinatayang Bigat (mass) 5.9736 x 1 024 kg
Tinatayang Edad 4.6 bilyong taon
Populasyon (2009) 6 768 167 712
Kabuuang Lawak ng Ibabaw
ng Daigdig
510 066 000 kilometro kuwadrado
(km2
)
Lawak ng Kalupaan 148 258 000 km kwd (29.1%) (km2
)
Lawak ng Karagatan 335 258 000 km kwd (km2
)
Pangkalahatang Lawak ng Katubigan 361 419 00 km kwd (70.9%) (km2)
Uri ng Tubig 97% alat, 3% tabang
Circumference o Kabilugan sa Equator 40 066 km
Circumference o Kabilugan sa Poles 39 992 km
Diyametro sa Equator 12 753 km
Diyametro sa Poles 12 710 km
Radius sa Equator 6 376 km
Radius sa Poles 6 355 km
Bilis ng Pag-ikot Lumiligid ang Daigdig paikot sa Araw
sa bilis na 66 700 milya bawat oras
(mph), 107 320 km bawat oras
Orbit sa Araw Lumiligid ang Daigdig paikot sa Araw
sa loob ng 365 araw, limang oras, 48
minuto at 46 segundo

18
Longitude at Latitude
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang mabatid
ang ilang termino at konseptong may malaking kaugnayan dito. Sa pamamag-
itan ng pagbibigay ng longitude at latitude ng isang lugar, maaaring matukoy
ang lokasyon nito sa globo o mapa sa paraang absolute, astronomical, o tiyak.
IpinakikitasaDiyagram1.3angmahahalagangimahinasyongguhitnamatatagpuan
sa mapa o globo.
Tinatawag na longtitude
ang distansiyang angular na
nasa pagitan ng dalawang
meridian patungo sa
kanluran ng Prime Meridian.
Ito rin ang mga bilog (great
circles) na tumatahak mula
sa North Pole patungong
South Pole.
Ang Prime Meridian na
nasa Greenwich sa England
ay itinatalaga bilang zero
degree longitude.
Ang 180 degrees
longitude mula sa Prime
Meridian, pakanluran
man o pasilangan, ang
International Date Line na
matatagpuan sa kalagitnaan
ng Pacific Ocean.
Nagbabago ang pagtatakda
ng petsa alinsunod sa
pagtawid sa linyang ito,
pasilangan o pakanluran.
http://w
w
w.learner.org/jnorth/tm
/
m
class/Glossary.htm
l
http://images.yourdictionary.com/
international-date-line
Longitude
Prime
meridian
East
(+)
West
(+)
http://w
w
w
.learner.org/jnorth/tm
/
m
class/G
lossary.htm
l

19
Tinatawag na latitude
ang distansiyang angular
sa pagitan ng dalawang
parallel patungo sa hilaga o
timog ng equator.
Ang equator ang humahati
sa globo sa hilaga at timog
hemisphere o hemispero.
Ito rin ay itinatakdang zero
degree latitude.
Ang Tropic of Cancer ang
pinakadulong bahagi ng
Northern Hemisphere na
direktang sinisikatan ng
araw. Makikita ito sa 23.5°
hilaga ng equator.
Ang Tropic of Capricorn ay
ang pinakadulong bahagi
ng Southern Hemisphere na
direkta ring sinisikatan ng
araw. Matatagpuan ito sa
23.5° timog ng equator.
http://www.avontrail.ca/
coordinates.html
http://2012books.lardbucket.org/books/regional-ge-
ography-of-the-world-globalization-people-and-plac-
es/s04-01-geography-basics.html

20
GAWAIN 4: KKK GeoCard Completion
Gumawa ng sariling KKK GeoCard batay sa kasunod na format. Kumpletuhin ang
KKK (Kataga-Kahulugan-Kabuluhan) GeoCard na may kaugnayan sa katangiang
pisikal ng daigdig. Isulat sa unang bahagi ng KKK GeoCard ang kataga na nasa
loob ng kahon. Sa ikalawang bahagi, isulat ang kahulugan ng nakatalang salita.
Sa ikatlong bahagi, itala ang kabuluhan ng naturang kataga sa pamamagitan ng
pagsagot sa tanong na nasa ibaba. Gawin ito sa papel.
Paano nakaiimpluwensiya/nakaaapekto ang naturang konsepto
sa buhay ng tao at iba pang nabubuhay na organismo sa daigdig sa
kasalukuyan?
Mga Kataga:
1. Planetang Daigdig
2. mantle
3. plate
4. pagligid sa Araw
5. longtitude at latitude
G
E
O
C
A
R
D
K
K
K

21
Ang Klima
Ang daigdig ang tanging planeta sa solar system na kayang
makapagpanatili ng buhay. Ang malaking bahagi ng ating pla-
neta ay may kaaya-ayang atmospera at sapat na sinag ng araw,
init at tubig upang matustusan ang pangangailangan ng mga
halaman at hayop sa balat ng lupa.
Mahalaga ang papel ng klima, ang kalagayan o kondisyon
ng atmospera sa isang rehiyon o lugar sa matagal na panahon.
Pangunahing salik sa pagkakaiba-iba ng mga klima sa daigdig
ang natatanggap na sinag ng araw ng isang lugar depende sa
latitude at gayon din sa panahon, distansiya mula sa karagatan,
at taas mula sa sea level.
Ang mga lugar na malapit sa equator ang nakararanas ng pinakasapat na
sinag ng araw at ulan na nararanasan sa buong daigdig. Dahil dito, maraming
habitat o likas na tahanang nagtataglay ng iba’t ibang species ng halaman at
hayop ang matatagpuan sa mga lugar na ito. Kabilang sa mga ito ay ang mga
rainforest, coral reef, at mangrove swamp. Kapag bihira naman ang pag-ulan at
napakainit ng panahon sa isang pook, tulad ng disyerto, kakaunti ang maaaring
mabuhay na mga halaman at hayop dito. Ganito rin ang maaaring asahan sa mga
lugar na lubhang napakalamig ng panahon.
GAWAIN 5: Dito sa Amin
Suriing mabuti ang kasunod na diyagram. Tukuyin ang lugar na inilalarawan
sa mapa. Kumpletuhin ang pahayag sa call out. Magsaliksik ng impormasyon
tungkol sa klima at yamang likas ng lugar na kinaroroonan ng diyagram. Buuin
ang pangungusap sa ilalim na bahagi ng diyagram.
http://www.qldaccommodation.com/
tag/alaska
Batay sa taglay na kli-
ma at likas na yaman ng
aming lugar, ang pamu-
muhay dito sa amin ay
_______________________
_______________________
_______________________
Ako si ________________________.
Narito ako sa _________________________
______________________________________
Ang klima dito ay
Ang mga likas
yaman dito ay

22
1. Ano ang klima?
2. Bakit nagkakaiba-iba ang klima sa iba’t ibang panig ng daigdig?
3. Ano ang kaugnayan ng klima sa mga likas na yaman na matatagpuan
sa lugar?
4. Paano nakaaapekto ang klima sa pamumuhay ng tao sa isang lugar?
5. Bakit malaki ang bahaging ginagampanan ng klima at likas na yaman
sa pag-unlad ng kabuhayan ng tao mula noon hanggang ngayon?
Ang mga Kontinente
Tinatawag na kontinente ang pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng
daigdig.May mga kontinenteng magkakaugnay samantalang ang iba ay napa-
palibutan ng katubigan.
Ayon kay Alfred Wegener, isang German na nagsulong ng Continental Drift
Theory, dati nang magkakaugnay ang mga kontinente sa isang super kontinente
na Pangaea. Dahil sa paggalaw ng continental plate o malaking bloke ng bato
kung saan nakapatong ang kalupaan, nagkahiwa-hiwalay ang Pangaea at nabuo
ang kasalukuyang mga kontinente.
Paano nabuo ang mga kontinente ng daigdig? Pag-aralan ang Diyagram
1.4 na nasa ibaba na tungkol sa Continental Drift Theory.
240 milyong taon – Mayroon lamang isang
super continent na tinawag na Pangaea
na pinaliligiran ng karagatang tinawag na
Panthalassa Ocean.
200 milyong taon – Nagsimulang maghiwalay
ang kalupaan ng Pangaea hanggang sa mahati
sa dalawa: Laurasia sa Northern Hemisphere at
Gondwana sa Southern Hemisphere.
65 milyong taon – Nagpatuloy ang
paghihiwalay ng mga kalupaan.
Mapapansin ang India na unti-unting
dumidikit sa Asya.
Sa kasalukuyan – Unti-unti ang
paggalaw ng mga kontinente.
Tinatayang 2.5 sentimetro ang
galaw ng North America at
Europe bawat taon.

23
May mga kontinenteng nagtataglay ng marami at kaunting bansa. May pi-
tong kontinente ang daigdig – Africa, Antarctica, Asya, Europe, North America,
at South America, at Australia. Sa mga estadistika, ang karaniwang isinasama
sa Australia ay ang Oceania na tumutukoy sa mga bansa at pulo sa Micronesia,
Melanesia, at Polynesia.
Ipinakikita sa Diyagram 1.5 ang mapa at mahahalagang datos ng mga kon-
tinente ng daigdig.
Nagmumula sa Africa ang malaking suplay ng
ginto at diyamante. Naroon din ang Nile River na
pinakamahabang ilog sa buong daigdig, at ang
Sahara Desert, na pinakamalaking disyerto. Ang Africa
ang nagtataglay ng pinakamaraming bansa kung
ihahambing sa ibang mga kontinente.
Samantala, ang Antarctica ang tanging kontinenteng
natatakpan ng yelo na ang kapal ay umaabot ng
halos 2 km (1.2 milya). Dahil dito, walang taong
naninirahan sa Antarctica maliban sa mga siyentistang
nagsasagawa ng pag-aaral tungkol dito. Gayunpaman,
sagana sa mga isda at mammal ang karagatang
nakapalibot dito.
Pinakamalaking kontinente sa mundo ang Asya.
Sinasabing ang sukat nito ay mas malaki pa sa
pinagsamang lupain ng North at South America, at
ang kabuuang sukat nito ay tinatayang sangkatlong
(1/3) bahagi ng kabuuang sukat ng lupain ng daigdig.
Nasa Asya rin ang China na may pinakamalaking
populasyon sa daigdig at ang Mt. Everest na
pinakamataas na bundok sa pagitan ng Sagamartha
Zone sa Nepal at Tibet sa China.
Samantala, ang laki ng Europe ay sangkapat (1
/4) na
bahagi lamang ng kalupaan ng Asya. Ito ang ikalawa sa
pinakamaliit na kontinente ng daigdig sa lawak na halos
6.8% ng kabuuang lupa ng daigdig.

24
Ang North America ay may hugis na malaking
tatsulok subalit mistulang pinilasan sa dalawang
bahagi ng Hudson Bay at Gulf of Mexico. Dala-
wang mahabang kabundukan ang matatagpuan
sa kontinenteng ito – ang Applachian Mountains
sa silangan at Rocky Mountains sa kanluran.
Gayundin, ang South America ay hugis tatsu-
lok na unti-unting nagiging patulis mula sa
bahaging equator hanggang sa Cape Horn
sa katimugan. Ang Andes Mountains na may
habang 7 240 km (4 500 milya) ay sumasakop sa
kabuuang baybayin ng South America.
Ang Australia ay isang bansang kinikilala ring
kontinenteng pinakamaliit sa daigdig. Napalili-
butan ito ng Indian Ocean at Pacific Ocean, at
inihihiwalay ng Arafura Sea at Timor Sea. Dahil
sa mahigit 50 milyong taong pagkakahiwalay
ng Australia bilang isang kontinente, may mga
bukod tanging species ng hayop at halaman na
sa Australia lamang matatagpuan. Kabilang dito
ang kangaroo, wombat, koala, Tasmanian devil,
platypus, at iba pa.
Talahanayan 1.2 – Ang Ilang Datos Tungkol sa Pitong Kontinente
Kontinente Lawak (km²)
Tinatayang Popu-
lasyon (2009)
Bilang ng
Bansa
Asya 44 614 000 4 088 647 780 44
Africa 30 218 000 990 189 529 53
Europe 10 505 000 728 227 141 47
North America 24 230 000 534 051 188 23
South America 12 814 000 392 366 329 12
Antarctica 14 245 000 -NA- 0
Australia at Oceania 8 503 000 34 685 745 14

25
Karagdagan sa natutuhan mo tungkol sa mga kontinente ng daigdig,
ipinaliliwanag sa ibaba ang mala-jigsaw puzzle na hugis ng South Amer-
ica at Africa, at ang bahaging ginagampanan ng daan-daang bulkan sa
rehiyong tinatawag na Pacific Ring of Fire.
phillipriley.comswiki.wikispaces.net
Kung susuriin ang isang
mapa, mapapansing ang
mga baybayin ng silangang
bahagi ng South America at
kanlurang bahagi ng Africa
ay tila lapat at akma sa isa’t
isa na parang mga piraso
ng isang malaking jigsaw
puzzle. Ito ay sa kadahila-
nang dating magkaugnay
ang dalawang lupaing ito.
Habang tumatagal, patu-
loy pa rin ang proseso ng
paglawak ng karagatan sa
pagitan nito at ang paglayo
ng dalawang nasabing kon-
tinente. Ang paliwanag na
ito ay batay sa Continental
Drift Theory.
Ang malawakang hangganan ng Asya, North America, at
South America ay matatagpuan sa Pacific Ring of Fire. Saklaw
nito ang kanlurang hangganan ng South America at North
America patungong hilaga sa Aleutian Islands ng Alaska,
pababa sa silangang hangganan ng Asya hanggang New
Zealand sa Timog Oceania. Tinatawag itong Ring of Fire dahil
matindi ang pagputok ng bulkan at paglindol sa rehiyong ito
bunga ng pag-uumpugan ng mga tectonic plate o tipak ng
crust ng daigdig kung saan nakapatong ang mga naturang
kontinente.
Sa kasaysayan, tinatayang may 540 bulkan na ang pumutok at 75% sa mga
ito ay nasa Pacific Ring of Fire. Ilan sa mga bulkan sa Pacific Ring of Fire na
pumutok at nagdulot ng malaking pinsala, ang Tambora noong 1815 (92 000
ang namatay); Krakatoa noong 1883 (36 000 ang namatay); at Mt. Pelee noong
1902 (30 000 ang namatay). Samantala, ilan sa mga bansang labis na napinsala
ng malalakas na lindol ay ang China noong 1556 (830 000 ang namatay) at 1976
(242 000 ang namatay); Japan noong 1923 (143 000 ang namatay); Sumatra
noong 2004 (227 898 ang namatay); at Haiti noong 2010 (222 570 ang namatay).

26
GAWAIN 6: Three Words in One
Saang kontinente matatagpuan ang mga pook/hayop na tinutukoy sa bawat
bilang? Isulat ang sagot sa kahon. Gawin ito sa kwaderno.
1. Ano ang mga katangi-tanging paglalarawan sa bawat kontinente?
2. Sa anong aspekto nagkakatulad o nagkakaiba ang mga kontinente?
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga paglalarawan tungkol sa mga
kontinente ng Daigdig?
1.
3.
5.
2.
4.
6.
Nile River
Kangaroo
Hudson Bay
K-2
Iberian
Peninsula
Balkan
Peninsula
Sahara Desert
Cape Horn
Tasmanian
Devil
Appalachian
Mountains
Lhotse
Egypt
Argentina
Micronesia
Rocky
Mountains
Andes
Mountains
Tibet
Italy

27
Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig
Tinatawag na topograpiya ang pisikal na katangian ng isang lugar o rehiyon.
Sa pagdaan ng panahon, ang mga tao ay natutong makiangkop sa kanilang
kapaligiran.
Sa kasaysayan ng sangkatauhan, ang mga kauna-unahang kabihasnan ng
daigdig ay umusbong malapit sa mga lambak-ilog. Kabilang dito ang mga lambak
ng Tigris-Euphrates, Indus, Huang Ho sa Asya, at lambak-ilog ng Nile sa Africa.
Ang mga bulubunduking lugar ay kadalasang nagtataglay lamang ng maliit na
populasyon. Kapansin-pansing ang pinakamataas na bundok sa buong daigdig
ay matatagpuan sa Asya, tulad ng Everest (29 028 talampakan o 8 848 metro).
Sa Africa, pinakamataas ang Kilimanjaro (19 340 talampakan o 5 895 metro) at
sa Europe, ang Elbrus sa Russia (18 510 talampakan o 5 642 metro). Tingnan
ang Talahanayan 1.3.
Talahanayan 1.3: Pinakamataas na Bundok ng Daigdig
Bundok Taas (sa metro) Lokasyon
Everest 8 848 Nepal/Tibet
K-2 8 611 Pakistan
Kangchenjunga 8 586 Nepal/India
Lhotse 8 511 Nepal
Makalu 8 463 Nepal/Tibet
Cho Oyu 8 201 Nepal/Tibet
Dhaulagiri 8 167 Nepal
Manaslu 8 163 Nepal
Nanga Parbat 8 125 Pakistan
Annapurna 8 091 Nepal
Matagal ding panahong apat na karagatan lamang ang kinilala sa daigdig:
Pacific, Atlantic, Indian, at Arctic. Noong 2000 lamang itinakda ng International
Hydrographic Organization ang isang panibagong karagatan na pumapalibot sa
Antarctica: ang Southern Ocean na umaabot hanggang 60°s latitude. Tingnan
ang Talahanayan 1.4 ang ilang katangian ng mga karagatan sa daigdig.

28
Talahanayan 1.4: Mga Karagatan sa Daigdig
Karagatan
Lawak (sa
kilometro
kuwadrado)
Average na
lalim (sa
talampakan)
Pinakamalalim na Bahagi
(sa talampakan)
Pacific Ocean 155 557 000 12 926 Mariana Trench, 35 840 talam-
pakang lalim
Atlantic Ocean 76 762 000 11 730 Puerto Rico Trench, 28 232 ta-
lampakang lalim
Indian Ocean 68 556 000 12 596 Java Trench, 23 376 talampa-
kang lalim
Southern Ocean 20 327 000 13 100 (4 000 - 5 000 metro) 16 400
talampakang lalim, ang
katimugang dulo ng South
Sandwich Trench, 23 736 talam-
pakang lalim (7 235 metro)
Arctic Ocean 14 056 000 3 407 Eurasia Basin, 17 881 talampa-
kang lalim
Matatagpuan sa mga karagatan ang ilang pinakamalalim na bahagi ng daigdig,
pangunahin sa talaan ang Challenger Deep sa Mariana Trench na nasa kanlurang
bahagi ng Pacific Ocean. Iba pang malalim na trench ay ang Puerto Rico Trench
sa Atlantic Ocean, Java Trench sa Indian Ocean, at Eurasia Basin sa Arctic Ocean.
Marami pang dagat na matatagpuan sa daigdig na kadalasang bahagyang
napaliligiran ng mga lupain. Pinakamalalaking dagat sa daigdig ang South China
Sea, Caribbean Sea, at Mediterranean Sea.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo
etal, Edisyon 2012 (pp. 12-20)
Mababasa rin sa AP III Project Effective Alternative Secondary
Education (EASE), Modyul 3 - Heograpiya ng Daigdig, pp. 1-40 upang
higit na mapagyaman ang sariling kaalaman tungkol sa heograpiya ng
daigdig.

29
GAWAIN 7: Illustrated World Map
Punan ang mapa ng mga natatanging anyong lupa at tubig ng daigdig na nasa
loob ng kahon. Gamitin ang sumusunod na simbolo: (Talain o ixerox ang mapa.)
Anyong Lupa
Greenland
Madagascar
Borneo
Mt. Everest
Mt. Kilimanjaro
Sahara Desert
Himalayas Mountain Range
Andes Mountain Range
Appalachian Mountain Range
Tibetan Plateau
Scandanavian Peninsula
Arabian Peninsula
Anyong Tubig
Nile River
Amazon River
Yangtze River
South China Sea
Mediterranean Sea
Caribbean Sea
Bering Sea
Arabian Sea
Bay of Bengal
Hudson Bay
Gulf of Mexico
Persian Gulf
bundok
bulubundukin
disyerto
ilog
dagat, look,
golpo
Source: phillipriley.comswiki.wikispaces.net

30
1. Ano ang halimbawa ng mga anyong lupa at anyong tubig na makikita
sa mapa?
2. Bakit maiuugnay ang pamumuhay ng tao sa anyong lupa o tubig na
kanilang pinaninirahan?
3. Paano nakaaapekto ang mga anyong lupa at tubig sa pag-unlad ng
kabuhayan ng tao?
GAWAIN 8: The Map Dictates…
Gamit ang kasunod na mapa, kumpletuhin ang datos tungkol sa heograpiya
ng daigdig batay sa hinihingi ng sumusunod na mga pangungusap. Isulat ang
sagot sa papel.
Lagyan ng bituin ang pitong kontinente ng daigdig.
Tukuyin ang tatlong malalaking pulo, dalawang kapuluan, at isang tangway.
Guhitan ng simbolong alon ( ) ang limang karagatan ng daigdig.
Tukuyin ang uri ng klima ng mga rehiyong may simbolong KL.
Magbigay ng halimbawa ng partikular na yaman ng mga lugar na may
simbolong YL.
Iguhit ang karaniwang hayop na makikita sa lugar na may simbolong H.
KL
H
H
YL
YL
KL
YL
YL
KL
H
KL
H
H
YL
YL
KL
YL
YL
KL
H

31
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa daigdig bilang isang planeta?
2. May epekto ba ang kalagayang pisikal ng daigdig sa mga organismo
at tao? Bakit mo ito nasabi?
3. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa ating kapaligi-
ran at sa heograpiya ng daigdig sa pangkalahatan?
Pagkaraang pag-aralan ang pisikal na heograpiya ng daigdig, isunod
ang pagbibigay-tuon sa ikalawang sangay ng heograpiya – ang heograpi-
yang pantao. Simulan mo na.
Heograpiyang Pantao
Saklaw ng heograpiyang pantao (human geography) ang pag-aaral ng wika,
relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
Wika
Itinuturing ang wika bilang kaluluwa ng isang kultura. Nagbibigay ito ng pagka-
kakilanlan o identidad sa mga taong kabilang sa isang pangkat. May 7, 105 buhay
na wika sa daigdig na ginagamit ng mahigit 6 200 000 000 katao. Nakapaloob
ang mga wikang ito sa tinatawag na language family o mga wikang magkakaug-
nay at may iisang pinag-ugatan. Tinatayang may 136 language family sa buong
daigdig. Ang mga pamilya ng wikang ito ay nagsasanga-sanga sa iba pang wikang
ginagamit sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Ipinakikita sa talahanayan 1.5 ang
ilan sa mga pangunahing pamilya ng wika sa daigdig.
Talahanayan 1.5 Mga Pangunahing Pamilya ng Wika sa Daigdig
Pamilya ng
Wika
Buhay na
Wika
Bahagdan ng mga
Nagsasalita
Bansang Gumagamit ng Wika
Afro-Asiatic 366 5.81 Algeria, Bahrain, Cameroon, Chad,
Cyprus, Egypt, Eritrea, Ethiopia, Georgia,
Iran, Iraq, Israel, Jordan, Kenya, Libya,
Mali, Malta, Mauritania, Morocco,
Niger, Nigeria, Oman, Palestine, Saudi
Arabia, Somalia, Sudan, Syria, Tajikistan,
Tanzania, Tunisia, Turkey, United Arab
Emirates, Uzbekistan, at Yemen

32
Austronesian 1 221 5.55 Brunei, Cambodia, Chile, China, Cook
Islands, East Timor, Fiji, French Polynesia,
Guam, Indonesia, Kiribati, Madagascar,
Malaysia, Marshall Islands, Mayotte,
Micronesia, Myanmar, Nauru, New
Caledonia, New Zealand, Niue, Northern
Mariana Islands, Palau, Papua New
Guinea, Philippines, Samoa, Solomon
Islands, Suriname, Taiwan, Thailand,
Tokelau, Tonga, Tuvalu, United States,
Vanuatu, Viet Nam, Wallis at Futuna
Indo-European 436 46.77 Afghanistan, Albania, Armenia, Austria,
Azerbaijan, Bangladesh, Belarus, Belgium,
Bosnia and Herzegovina, Brazil, Bulgaria,
Canada, China, Croatia, Czech Republic,
Denmark, Fiji, Finland, France, Germany,
Greece, Iceland, India, Iran, Iraq, Ireland,
Isle of Man, Israel, Italy, Latvia, Lithuania,
Luxembourg, Macedonia, Maldives,
Myanmar, Nepal, Netherlands, Norway,
Oman, Pakistan, Peru, Poland, Portugal,
Romania, Russian Federation, Serbia,
Slovakia, Slovenia, South Africa, Spain, Sri
Lanka, Suriname, Sweden, Switzerland,
Tajikistan, Turkey, Ukraine, United
Kingdom, United States, Vatican State, at
Venezuela
Niger-Congo 1 524 6.91 Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso,
Burundi, Cameroon, Central African
Republic, Chad, Comoros, Congo, Côte
d’Ivoire, Cuba, Democratic Republic of
the Congo, Equatorial Guinea, Gabon,
Gambia, Ghana, Guinea, Guinea-Bissau,
Kenya, Lesotho, Liberia, Malawi, Mali,
Mayotte, Mozambique, Namibia, Niger,
Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone,
Somalia, South Africa, South Sudan,
Sudan, Swaziland, Tanzania, Togo,
Uganda, Zambia, at Zimbabwe
Sino-Tibetan 456 20.34 Bangladesh, Bhutan, China, India,
Kyrgyzstan, Laos, Myanmar, Nepal,
Pakistan, Thailand, at Viet Nam
Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family

33
Relihiyon
Mabibigyang kahulugan ang relihiyon bilang kalipunan ng mga paniniwala at
rituwal ng isang pangkat ng mga taong tungkol sa isang kinikilalang makapang-
yarihang nilalang o Diyos. Nagmula ito sa salitang religare na nangangahulugang
“buuin ang mga bahagi para maging magkakaugnay ang kabuuan nito.” Dahil sa
mga paniniwalang nakapaloob sa sistema ng isang relihiyon, ay nagiging batayan
ito ng pagkilos ng tao sa kaniyang pang-araw-araw na pamumuhay.
Kahit ang ating mga ninuno ay mayroon nang sistema ng mga paniniwala
na nagsisilbing gabay sa kanilang pamumuhay. Ngunit hindi ito katulad ng mga
relihiyon sa kasalukuyan na may organisado at sistematikong mga doktrina. Sa
kasaysayan ng daigdig, naging malaki ang bahaging ginampanan ng relihiyon
sa buhay ng tao, bilang indibidwal at kasapi ng isang lipunan. Naging malaking
salik ito sa pagtatag at pagbagsak ng mga kaharian, at pagkasawi ng maraming
buhay. Dahilan din ito ng pag-unlad at pag-iral ng mga kultura. Hanggang sa
kasalukuyan, nananatiling malaking bahagi ng buhay ng tao ang relihiyon.
Makikita sa pie graph ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig at ang
bahagdan ng dami ng tagasunod ng mga ito.
Pinagkunan: The World Factbook 2012

34
Lahi/Pangkat-Etniko
Tila isang malaking mosaic ang daigdig dahil na rin sa maraming natatanging
paglalarawan at katangian ng mga naninirahan dito. Isang batayan nito ang race
o lahi na tumutukoy sa pagkakakilanlan ng isang pangkat ng mga tao, gayundin
ang pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat. Maraming eksperto ang bu-
muo ng iba-ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit marami rin ang
nagsabing nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring magpakita rin ito
ng maraming diskriminasyon.
Sa kabilang banda, ang salitang “etniko” ay nagmula sa salitang Greek na eth-
nos na nangangahulugang “mamamayan.” Ang mga miyembro ng pangkat-etniko
ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at relihiyon
kaya naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling pagkakakilanlan.
Sa hudyat ng guro, sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito
sa pisikal na heograpiya?
2. Ano-ano ang saklaw ng heograpiyang pantao? Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
5. Paano magiging instrumento ang heograpiyang pantao sa pagkakaisa ng
mga tao sa daigdig?

35
GAWAIN 9: Crossword Puzzle
Buuin ang puzzle tungkol sa heograpiyang pantao sa pamamagitan ng pagtukoy
sa inilalarawan ng bawat bilang. Gawain ito sa kuwaderno.
1 2
3 4
5 6
7 8
9
10
Pahalang
1. Kaluluwa ng kultura
3. Sistema ng mga paniniwala
at ritwal
7. Pagkakakilanlang bayolohi-
kal ng pangkat ng tao
9. Pamilya ng wikang Filipino
10. Matandang relihiyong
umunlad sa India
Pababa
2. Relihiyong may pinaka-
maraming tagasunod
4. Pamilya ng wikang may
pinakamaraming taong
gumagamit
5. Salitang-ugat ng relihiyon
6. Salitang Greek ng mama-
mayan
8. Pangkat ng taong
may iisang kultura at
pinagmulan

36
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa pisikal na
katangian at heograpiyang pantao ng daigdig ay bibigyan ng malalim
na pagtalakay sa tulong ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay ng kabuluhan sa paghubog ng heograpiya sa kabuhayan at
pamumuhay ng tao.
GAWAIN 10: My Travel Reenactment
Bumuo ng limang pangkat at sundin ang sumusunod na mga hakbang:
1. Makibahagi sa talakayan ng iyong pangkat tungkol sa hindi malilimutang
paglalakbay sa isang lugar.
2. Pumili ng isang katangi-tanging kuwento ng paglalakbay.
3. Bumuo ng isang pangkatang kuwento.
4. Tiyaking nakapaloob sa kuwento ang mahahalagang konsepto o kaalamang
tinalakay tungkol sa pisikal na heograpiya ng daigdig.
5. Pagkatapos, isadula ang kuwento ng paglalakbay habang isinasalaysay ito.
6. Maaaring gumamit ang pangkat ng improvised props at kasuotan.
7. Isaalang-alang sa pagmamarka ng gawaing ito ang sumusunod na rubric.
Rubric sa Pagmamarka ng My Travel Reenactment
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Pagsasalaysay Angkop ang pagsasalaysay sa paksang tinalakay;
nakapaloob ang tatlo o higit pang kaalaman ng aralin;
madaling unawain ang pagkakasulat ng kuwento;
malinaw ang pagbasa ng pagsasalaysay habang
isinasagawa ang pagsasadula
10
Pagsasadula Magaling ang pagsasadula ng kuwento; mahusay na
naipakita ng mga tauhan ang kanilang pag-
arte; kapani-paniwala ang kanilang pagganap
10
Pagkama-
likhain
Gumamit ng angkop na props at kasuotan sa
pagsasadula; orihinal at makatotohanan ang
ginawang pagsasadula
5
Kabuuan 25

37
1. Tungkol saan ang ipinakitang dula ng iyong pangkat?
2. Anong konsepto ang maiuugnay sa binasang kuwento at isinagawang
dula?
3. Paano pinatunayan sa dula ang kaugnayan ng pisikal na heograpiya
at pamumuhay ng tao?
4. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa pisikal na
katangian ng daigdig?
5. Anong linya o pahayag sa kuwento ang nakapukaw sa iyong interes?
Bakit naging interesante ito para sa iyo?
GAWAIN 11: Modelo ng Kultura
Bumuo ng anim na pangkat at talakayin ang heograpiyang pantao ng bansang
inyong napili. Sundin ang sumusunod na panuto para sa gawaing ito.
1. Gupitin ang manila paper na kahugis ng isang damit o kasuotan.
2. Sulatan ang “kasuotan” ng mga impormasyon o guhitan ito ng mga simbolo
at bagay na tumutukoy sa lahi, wika, at relihiyon ng bansang pinili ng iyong
pangkat.
3. Sa hudyat ng guro, ipasuot sa isang miyembro ng pangkat ang nabuong ka-
suotan.
4. Ipakita ang kasuotan sa harap ng klase, tulad sa isang fashion show.
5. Pumili ng 1-2 miyembro ng pangkat na magpapaliwanag sa disenyo ng ka-
suotang suot ng kapangkat.
6. Sagutin ang sumusunod na mga tanong. Markahan din ang gawaing ito batay
sa ibinigay na rubric.

38
1. Ano ang kaugnayan ng mga impormasyon, simbolo, at bagay na
makikita sa kasuotan sa lahi, relihiyon, at wika ng napiling bansa?
2. Paano mailalarawan ang mga mamamayang naninirahan sa bansang
pinili ng iyong kapangkat?
3. Paano naipakita ang pagkakakilanlan ng mga mamamayan sa napil-
ing bansa batay sa gawain?
4. Bakit dapat pahalagahan ang heograpiyang pantao ng mga bansa?
5. Sa paanong paraan maipakikita ang paggalang sa ibang tao?
Rubric sa Pagmamarka ng Modelo ng Kultura
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Nilalaman ng
Kasuotan
Wasto ang impormasyong nakasulat at mga
bagay o simbolong nakaguhit sa damit; na-
kapaloob ang tatlo o higit pang konsepto ng
aralin
10
Disenyo ng
Kasuotan
Malikhain ang gawang damit; angkop ang kulay
at laki ng mga nakasulat at nakaguhit sa damit;
malinaw ang mensahe batay sa disenyo
10
Pagmomodelo Mahusay ang isinagawang pagmomodelo sa
klase; akma ang kilos sa pangkat-etniko o ban-
sang kinakatawan ng modelo
5
Kabuuan 25
Sa pagtatapos ng aralin na ito, sagutin ang tanong na nasa itaas ng
bagong Graffiti Wall. Pagkatapos ay muling balikan ang naunang Graffitti Wall at
paghambingin ang dalawang sagot. Gawin sa kuwaderno.
Paano maipakikita ang pag-unawa sa kahalagahan
ng mga pamanang ipinagkaloob ng mga sinaunang
kabihasnang nagtagumpay sa hamong dulot ng
kapaligiran nito?

39
ARALIN 2
ANG MGA SINAUNANG TAO
ALAMIN
Bago tuluyang maglakbay sa panahon ng mga sinaunang tao, marapat na
baunin mo ang mga impormasyong dati mo nang alam. Makatutulong
ito sa pag-unawa sa paksang kasunod na pag-aaralan.
GAWAIN 1: Kung Ikaw Kaya?
Isiping isa ka sa mga taong nabuhay sa daigdig noong sinaunang panahon.
Pumili sa mga kahon ng tatlong bagay na sa tingin mo’y makatutulong sa iyong
pang-araw-araw na pamumuhay. Mahalagang maipaliwanag mo ang dahilan
ng iyong pagpili.
1. Alin ang iyong mga pinili?
2. Bakit ang mga bagay na ito ang iyong pinili?
3. Kaya mo bang mabuhay sa sinaunang panahong kung taglay mo ang
bagay na pinili? Ipaliwanag ang sagot.
Isunod ngayon ang pagbuo ng I-R-F Chart upang matukoy ang iyong
nalalaman tungkol sa mga sinaunang tao.
apoy bato
kahoy banga
buto ng hayop

40
GAWAIN 2: Initial-Refined-Final Idea (I-R-F) Chart
Isulat sa unang kolum ng tsart ang sariling sagot sa tanong.
Paano umunlad ang pamumuhay ng tao noong sinaunang panahon?
Alam Ko Ngayon Nadagdag Kong Kaalaman Ito Na Ang Alam Ko
PAUNLARIN
Pagkatapos masabi ang alam mo ngayon tungkol sa paksa, ay maaari nang
magtungo sa susunod na bahagi ng aralin. Sa yugtong ito, inaasahang
iyong matututuhan ang mahahalagang konsepto tungkol sa mga sinaunang
tao sa daigdig gamit ang mga teksto, graphic organizers, at mga gawaing
higit na magpapayabong sa iyong kaalaman.
Batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao, nakita ang mga ninuno
ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalilipas. Sila ang Homo species (homo
na nangangahulugang tao) nagtagumpay makiayon sa kanilang kapaligiran at
nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon noong sinaunang panahon.
May tatlong pangkat ng Homo species na nabuhay sa daigdig at naging mga
ninuno ng mga kasalukuyang tao. Pag-aralan ang diyagram tungkol sa Teorya ng
Ebolusyonngtaomulasapagiging apehanggangsapaglitawngmga Homosapiens.
http://www.thejunglestore.com/ape
http://news.nationalgeographic.com/news/2012/10/121026-australopithe-
cus-afarensis-human-evolution-lucy-scapula-science/
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus
Ape – sinasabing
pinagmulan ng
tao
Chimpanzee – pina-
palagay na pinaka-
malapit na kaanak
ng tao, ayon sa mga
siyentista
Australopithecine –
tinatayang ninuno ng
makabagong tao; Ape
na may kakayahang
tumayo nang tuwid
Lucy – pinakatanyag na
Australopithecus afarensis
na natuklasan ang mga
labi noong 1974
Homo habilis, Homo
erectus, at Homo sapi-
ens – mga pangkat ng
homo species

41
Pagkaraang lumitaw ang mga Homo species partikular ang Homo habilis
noong dakong 2.5 milyong taon ang nakararaan, nagsimula na rin ang Panahong
Paleolitiko, ang unang yugto sa pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao.
Panahong Paleolitiko
dakong 2 500 000 – 10 000 BCE
• Tinatawag ding “Panahon
ng Lumang Bato”(Old
Stone Age)
• Nagmula ang Paleolitiko sa mga
katagang paleos o matanda at
lithos o bato
• Pinakamahabang yugto sa
kasaysayan ng sangkatau-
han
• Maiuugat sa pagsisimula ng
paggamit ng kasangkapang
bato ng mga Hominid
• Unang gumamit ng apoy at
nangaso ang mga sinaunang
tao
Lower Paleolithic Period
• Nagwakas dakong 120000 taon
na ang nakararaan
• Pinakamaagang pananatili ng
tao sa daigdig
• Hindi pa lumilikha ng mga
kasangkapan
• Ang Homo habilis ay
nangangahulugang able man o
handy man dahil sila ang unang
species ng hominid na marunong
gumawa ng kagamitang bato
• Sinundan ng mga Homo erectus
nang higit na may kakayahan sa
paggawa ng kagamitang bato
Upper Paleolithic Period
• Dakong 40000 – 8500 taon ang
nakararaan
• Nagkaroon na ng mga unang
pamayanan sa anyong mga
campsite na kadalasang
matatagpuan sa mga lambak
• Ang mga yaong Neanderthal ay
nawala sa panahong ito at na-
palitan ng mga Taong Cro-Mag-
non
• Lumitaw ang mga
komplikadong pagpapangkat
sa lipunan.
Middle Paleolithic Period
• Dakong 120000 – 40000 taon
ang nakararaan
• Paglitaw ng makabagong tao
noong 100000 taon ang nakalil-
ipas
• Umusbong ang pagiging artis-
tiko ng mga tao sa pagpipinta
sa katawan at pagguhit sa bato
• Nabuhay ang taong Neander-
thal na natuklasan sa Germany
ang mga labi

42
Mga Tanyag na Prehistorikong Tao
Ang Homo sapiens ang pinakahuling species na ebolusyon ng tao, ang Homo
sapiens neanderthalensis (circa 200000 - 30000 CE). Higit na malaki ang utak
ng Homo sapiens kung ihahambing sa mga naunang species kaya nangangahu-
lugan higit ang kanilang kakayahan sa pamumuhay at paggawa ng kagamitan.
May mga patunay na may kaalaman ang Neanderthal sa paglilibing samantalang
ang Cro-Magnon ay lumikha ng sining ng pagpipinta sa kuweba.
Homo sapiens
neanderthalensis Cro-Magnon
ttp://en.wikipedia.org/wiki/File:Homo_
sapiens_neanderthalensis.jpg
File:Cro-Magnon.jpg
Sa loob ng maraming libong taon, namuhay ang mga prehistorikong
tao sa pangangaso at pangangalap ng pagkain. Dakong 12000 taon nang
matutuhan ng mga sinaunang tao ang pagtatanim. Tuluyan ding umunlad
ang kanilang mga kasangkapan sa paggamit ng mas makinis na bato. Ito
ang nagpasimula sa Panahong Neolitiko.

43
Panahong Neolitiko
dakong 10 000 – 4 000 BCE
• Ang huling bahagi ng Pana-
hong Bato ay tinatawag na
Panahong Neolitiko (Neo-
lithic Period) o Panahon ng
Bagong Bato (New Stone
Age) na
• Hango sa mga salitang Greek na
neos o bago at lithos o bato.
• Ang terminong neolitiko ay
ginagamit sa arkeolohiya
at antropolohiya upang
italaga ang isang antas ng
ebolusyong pangkalinangan
o pagbabago sa
pamumuhay at teknolohiya.
• Kilala ang panahong ito sa
paggamit ng makikinis na
kasangkapang bato, perma-
nenteng paninirahan sa pa-
mayanan, pagtatanim, pagga-
wa ng palayok at paghahabi.
• Naganap sa panahong ito ang
Rebolusyong Neolitiko o siste-
matikong pagtatanim.
• Isa itong rebolusyong
agrikultural sapagkat natustusan
na ang pangangailangan sa
pagkain.
• Ito rin ang nagbigay-daan sa
permanenteng paninirahan sa
isang lugar upang alagaan ang
mga pananim.
• May populasyong mula 3000 –
6000 katao
• Magkakadikit ang mga ding-
ding ng kabahayan at ang
tabing pasukan ng isang
bahay ay mula sa bubungan
pababa sa hagdan
• Inililibing ang mga yumao sa
loob ng kanilang bahay
• May paghahabi, paggawa ng
mga alahas, salamin, at kutsilyo
• Catal Huyuk – Isang
pamayanang Neolitikong
matatagpuan sa kapatagan
ng Konya ng gitnang Anatolia
(Turkey ngayon)
• Isang pamayanang sakahan
Nagkaroon ng malaking pagbabago sa pamumuhay ng mga sinaunang
tao nang matutuhan nila ang paggamit ng mga kasangkapan at sandatang
yari sa metal. Naganap ito dakong 4000 BCE. Inilalarawan sa susunod
na diyagram – ang Panahon ng Metal.
Teksto mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo etal. Edisyon 2012 pp.12-20

44
Panahong Metal
4 000 BCE – Kasalukuyan
Persian Silver Cup Panahon ng Bakal
• Natuklasan ang bakal ng mga
Hittite, isang pangkat ng Indo-
Europeo na nanirahan sa Kanlu-
rang Asya dakong 1500 BCE.
• Natutuhan nilang magtunaw at
magpanday ng bakal.
• Matagal nilang pinanatiling
lihim ang pagtutunaw at pag-
papanday ng bakal.
• Nang lumaon, lumaganap
ang paggamit ng bakal sa iba
pang kaharian.
Panahon ng Tanso
• Naging mabilis ang pag-un-
lad ng tao dahil sa tanso
subalit patuloy pa rin ang
paggamit sa kagamitang
yari sa bato.
• Nagsimulang gamitin ang
tanso noong 4000 BC sa
ilang lugar sa Asya, at 2000
BCE sa Europe at 1500 BCE
naman sa Egypt.
• Nalinang na mabuti ang
paggawa at pagpapanday
ng mga kagamitang yari sa
tanso.
File:Elam_cool.jpg
Panahon ng Bronse
• Naging malawakan na noon
ang paggamit ng bronse nang
matuklasan ang panibagong
paraan ng pagpapatigas dito.
• Pinaghalo ang tanso at lata
(tin) upang makagawa ng higit
na matigas na bagay,
• Iba’t ibang kagamitan at armas
ang nagagawa mula sa tanso
tulad ng espada, palakol,
kutsilyo, punyal, martilyo, pana,
at sibat,
• Sa panahong ito natutong
makipagkalakalan ang mga tao
sa mga karatig-pook.
Teksto mula sa Araling Panlipunan III Project EASE Modyul 2

45
GAWAIN 3: I-Tweet Mo!
Bumuo ng anim na pangkat na ang bawat isa ay inaasahang pupunan ng mga
kailangang impormasyon ang “I-Tweet Mo! Organizer.”
Ibigay ang mga hinihinging impormasyon ng organizer batay sa pagkaunawa
sa binasa. Nakatakda sa pangkat 1 at 2 ang Panahong Paleolitiko, at sa pangkat 3
at 4 ang Panahong Neolitiko, at sa pangkat 5 at 6 ang Panahon ng Metal. Ibibigay
ng bawat pangkat ang mga hinihinging impormasyon ng organizer sa anyo ng
mga tweet o maiikling pahayag.
Pagkatapos ng pag-uulat ng bawat pangkat, magbigay ng komento sa mga
pahayag ng mga mag-uulat. Isulat ito sa kapirasong papel at idikit sa bahagi ng
komento ng diyagram.
1. Ano ang mga katangian ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura ng
tao?
2. Paano naganap ang pag-unlad sa kultura ng mga sinaunang tao batay
sa kasangkapan, kabuhayan, at iba pang aspekto ng pamumuhay?
3. Ano ang iyong mabubuong kongklusyon tungkol sa mga sinaunang
tao?
@Paraan ng Pamumuhay
___Tweet:_______________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Komento
@Paraan ng Pamumuhay
___Tweet:_______________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
Komento

46
GAWAIN 4: Tower of Hanoi Chart
Nasa tuktok ng Tower of Hanoi Chart ang mga kongklusyon tungkol sa yugto ng
pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao. Punan ang ibabang bahagi ng tower
ng ebidensiyang susuporta sa nakatalang kongklusyon. Gawin ito sa kuwaderno.
1. Ano ang kaugnayan ng iyong sagot sa nakatalang kongklusyon?
2. Nakabuti ba ang pagbabagong ito sa pamumuhay ng mga sinaunang
tao? Patunayan.
3. Maipagmamalaki ba ng kasalukuyang henerasyon ang ginawang ito
ng mga sinaunang tao? Pangatuwiranan.
4. Ano ang gustong ipahiwatig ng mga kongklusyon at ebidensiyang
nakatala sa Tower of Hanoi Chart tungkol sa pag-unlad ng kultura
ng mga sinaunang tao sa daigdig?
Malaki ang epekto ng
heograpiya sa pag-usbong
ng unang pamayanan.
Malaki ang naging
epekto ng agrikultura sa
pamumuhay ng tao.
Higit na umunlad ang
pamumuhay ng tao dahil
sa paggamit ng metal.
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.

47
GAWAIN 5: Ano Ngayon Chart
Pagkatapos tukuyin ang mahahalagang konsepto tungkol sa bawat yugto ng
pag-unlad ng kultura ng tao, maiisip din ang kahalagahan ng mga konseptong
ito sa kasalukuyang pamumuhay. Nararapat din iugnay ang mga pangyayari ng
nakaraan sa kasalukuyan sapagkat sa tulong nito, mas nakikita ang tunay na
kabuluhan ng kasaysayan.
Tukuyin ang kahalagahan sa kasalukuyan ng ilan sa mga pangyayaring naganap sa
iba’t ibang yugto ng pag-unlad ng sinaunang tao sa tulong ng Ano Ngayon Chart.
Paggamit ng
mga kasangkapang
metal
Paggamit
ng apoy
Pag-iimbak ng labis
na pagkain
Pagsasaka
Paggamit ng mga
pinatulis na bato
Mga pangyayari sa
iba-ibang yugto ng
pag-unlad
Kahalagahan sa Kasalukuyan

48
Pagtatayo ng
mga permanenteng
tirahan
Pag-aalaga
ng mga hayop
Rubric sa Pagmamarka ng Ano Ngayon Chart
Pamantayan Paglalarawan Puntos
Nilalaman Mahusay na nailahad ang kaugnayan ng mga
pangyayari noong sinaunang panahon sa kasalu-
kuyan
10
Ebidensiya Napatunayan ang kaugnayang ito sa tulong ng
mga kongkretong halimbawa
10
Kabuuan 20
1. Gaano kahalaga ang mga pag-unlad na naganap noong sinaunang
panahon?
2. Paano hinubog ng mga pagbabagong ito ang kasalukuyang pamu-
muhay ng tao?
3. Sa iyong palagay, alin sa mga pagbabago sa pamumuhay ng tao ang
may pinakamalaking epekto sa kasalukuyan?
Sa pagkakataong ito, muling balikan ang iyong I-R-F Chart. Muling
sagutin ang tanong na nasa itaas ng chart. Isulat ito sa ikalawang kolum,
sa Refined Idea. Bunga ng mga bagong kaalamang natutuhan mo mula
sa pagbabasa ng mahahalagang teksto at pagsagot sa mga gawaing nag-
payabong ng iyong kaalaman, maiwawasto mo ngayon ang mga konsepto
sa Initial Idea.

49
PAGNILAYAN at UNAWAIN
Sa puntong ito, mayabong na ang iyong kaalaman tungkol sa paksa.
Higit pang palalalimin at patatatagin sa bahaging ito ang iyong kaalaman
sa pamamagitan ng kritikal at malikhaing pag-iisip. Isang hamon para sa
iyo na makabuo ng mga konsepto at makapagbahagi ng iyong kaalaman
sa pangkatang gawain sa bahaging ito.
GAWAIN 6: Archaeologist at Work
Bumuo ng apat na pangkat para sa gawaing ito. Isiping miyembro ka ng isang
pangkat ng mga archaeologist na nakahukay ng mga artifact sa isang lugar.
Inyong susuriin ang bawat artifact na nahukay gamit ang Artifact Analysis
Worksheet 1. Pagkatapos nito, pag-uusapan ang mga ginawang pagsusuri at
sama-samang sagutan ang Artifact Analysis Worksheet 2.
Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa iba’t ibang bahagi ng daigdig na kasa-
lukuyang naghuhukay sa Catal Hüyük. Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na
natagpuan ng inyong pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet 1, suriin ang bawat artifact na nahukay sa Catal Hüyük. Tingnan
ang pisikal na katangian, gamit, at kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hüyük sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey. Sinasabing umunlad ang sinaunang pa-
mayanan na ito 9000 taon na ang nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
football fields. Malapit ang Catal Hüyük sa pampang ng Ilog Carsamba.
Artifact Analysis Worksheet 1
1. Ano ang artifact? Ilarawan ang mga katangian
nito?
_____________________________________
2. Sa iyong palagay, ano ang gamit nito
noong sinaunang panahon?
_____________________________________
3. Bakit mahalaga ang artifact na ito sa
kasalukuyang panahon?
_____________________________________
4. Ano ang nais ipahiwatig ng artifact na ito
tungkol sa Catal Hüyük?
_____________________________________
Artifact Analysis Worksheet 2
1. Ano-ano ang katangian ng Catal Hüyük
batay sa iyong ginawang imbestigasyon?
_____________________________________
_____________________________________
2. Ihambing ang paraan ng pamumuhay ng
mga taga-Catal Hüyük sa kasalukuyang
pamumuhay gamit ang sumusunod na
aspekto:
a. pang-araw-araw na gawain
b. paraan ng paglilibing
c. sining
d. pinagkukunan ng pagkain

50
1. Ano ang kaugnayan ng mga artifact sa pagtukoy sa kultura ng mga
taong nabuhay sa Catal Hüyük?
2. Ano ang mga patunay na ang Catal Hüyük ay lumitaw noong pana-
hong Neolitiko?
3. Ano ang kongklusyong mabubuo batay sa paghahambing ng buhay
sa Catal Hüyük at sa kasalukuyang pamumuhay?
Rubric sa Pagmamarka ng Archaeologist at Work
Pamantayan Paglalarawan Puntos
Artifact Analy-
sis Worksheet 1
Mahusay na nasuri ang katangian ng bawat arti-
fact; mahusay na natukoy ang gamit at kahala-
gahan ng mga na ito
10
Artifact Analy-
sis Worksheet 2
Mahusay na nailarawan ang mga katangian ng
Catal Hüyük gamit ang mga sinuring artifact;
mahusay na napaghambing ang pamumuhay sa
Catal Hüyük sa kasalukuyang pamumuhay gamit
ang iba’t ibang aspekto
10
Pag-uulat Mahusay ang pagpapaliwanag ng mga inilala-
had na kasagutan; mahusay na nalagom ang
mga impormasyong inilahad
5
Kabuuan 25

51
Mural Painting
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Louis Community College http://users.
stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Isang Pigurin
Louis Community College http://users.
stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Ceremonial Flint Dagger
Louis Community College http://users.stlcc.
edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Obsidian Arrow Head
Imahe mula kay Prof Michael Fuller, St. Lou-
is Community College http://users.stlcc.edu/
mfuller/catalhuyuk.html.
Mga Palamuti mula sa mga Bato at
Buto ng Hayop
Louis Community College http://users.stlcc.
edu/mfuller/catalhuyuk.html.
Labing Nahukay sa Loob ng Bahay sa
Catal Hüyük
Imahe mula sa Science Museum of Minne-
sota, www.smm.org/catal

52
Pagkatapos talakayin ang mga sagot sa Archaeologist at Work, muling
sagutin ang tanong na nasa I-R-F Chart. Sa puntong ito, ilagay ang sagot
sa huling kolum na Final Idea. Pagkatapos ay ibahagi sa klase ang lahat
ng iyong kasagutan sa tatlong kolum ng chart.

53
ARALIN 3
MGA SINAUNANG KABIHASNAN
SA DAIGDIG
ALAMIN
Matapos matutuhan ang pagsisikap ng mga sinaunang tao, na
mapaunlad ang kanilang pamumuhay, maiisip lamang na tuluyan nilang
nakamit ang mataas na antas ng kalinangang kultural. Ito ang pagtatag ng
mga kabihasnang nagkaloob ng mga dakilang pamana sa iyo at sa lahat
ng tao sa kasalukuyang panahon.
Halina at pag-aralan ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
GAWAIN 1: Picture Frame
Masdan ang tatlong picture frame at pansining walang laman ang bawat isa.
Tatawag ang guro ng tatlong mag-aaral na guguhit ng larawan mula sa salitang
inilaan ng guro sa bawat frame. Isulat sa papel ang natatanging salitang tumutukoy
sa mga naguhit na larawan.
K

54
1. Ano ang salitang mabubuo sa itaas ng mga frame?
2. Batay sa mga guhit na nasa loob ng tatlong frame, ano ang iyong
pagkakaunawa sa salitang “kabihasnan?”
GAWAIN 2: WQF Diagram
Pumili ng paksa mula sa “Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig” na gagawan ng
WQF Diagram. Isaalang-alang ang sumusunod na mga panuto sa pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang maiuug-
nay sa paksa.
2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot
tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa bilog “F” (facts). Babalikan ito pagkatapos ng
Pagnilayan at Unawain.
Pagkatapos lagyan ng mga salita at tanong ang W at Q sa WQF Diagram,
malalaman mo kung wasto ang iyong mga sagot sa pagpapatuloy ng pag-
aaral ng araling ito. Ipagpatuloy natin.
W Q F
Paksa: Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig

55
PAUNLARIN
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan.
Gayon din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan
sa daigdig. Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng
mga nanirahan sa mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito simulan
mo na.
Kabihasnan – Katuturan at mga Batayan
a. Magbigay ng kahulugan ng salitang kabihasnan. Pakinggan din ang ibibigay
na kahulugan ng mga kamag-aral.
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may kaugnayan
sa kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling pagpapakahulugan
ng salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong tanong.
http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/ http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=2818140
http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient-
egypt-hieroglyphics-on-wall.html
http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-lives-forever/

56
1. Ano ang sinisimbolo ng korona ng hari? Bakit mahalaga ang bahaging
ginampanan ng mga pinuno at batas sa isang sinaunang pamayanan?
2. Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong pang-
kabuhayan ng mga sinaunang tao? Bakit mahalaga ang aktibong
kalakalan sa pagtaguyod ng kabihasnan?
3. Paano nagsimula ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao?
4. Ano ang kahalagahan ng sistema ng pagsulat sa isang pamayanan?
5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang pakinabang ng
mataas na antas ng agham at teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa daigdig, partikular
sa Asya, Africa, at America?
Sa puntong ito, malinaw na ang katuturan ng kabihasnan at ang mga
batayan upang maituring na kabihasnan ang isang pamayanan. Sa pag-
talakay ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, mahalagang talakayin
ang bahaging ginampanan ng heograpiya sa paghubog ng mga kabihasnan
noong sinaunang panahon.

57
Impluwensiya ng Heograpiya sa Pag-unlad ng mga Sinaunang
Kabihasnan
Pagmasdan ang mapa ng daigdig. Tukuyin ang mga kontinente nito. Lagyan
ang mapa ng bituin (✩) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
Mesopotamia (Iraq)
Huang Ho (China) Mesoamerica
Egypt Indus (India at Pakistan)
Basahin at unawain ang teksto tungkol sa heograpikal na kalagayan
ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig. Maaari mo nang simulan.
Ang Kabihasnang Mesopotamia sa Kanlurang Asya
Ang salitang Mesopotamia ay nagmula sa mga salitang Greek na meso o “pagi-
tan” at potamos o “ilog.” Samakatuwid, ang Mesopotamia ay nangangahulu-
gang lupain “sa pagitan ng dalawang ilog” na inaakalang lunduyan ng unang
kabihasnan. Ang Mesopotamia ay itinuturing na kauna-unahang kabihasnan sa
buong daigdig. Sinakop at pinanahanan ito ng iba’t ibang sinaunang pangkat ng
tao, kabilang ang mga Sumerian, Akkadian, Babylonian, Assyrian, Chaldean, at
Elamite na nagtangka ring sakupin ang lupaing ito. Sa paglipas ng mahabang
panahon, iba’t ibang lungsod ang umusbong at bumagsak sa lugar na ito na nang
lumaon ay pinalitan ng iba pang mga kabihasnan.

58
Heograpiya ng Mesopotamia
Nagsimula sa malawak na lupaing dinadaluyan ng mga
ilog Tigris at Euphrates ang kauna-unahang mga lung-
sod sa daigdig, tinatawag na Mesopotamia ang lupaing
matatagpuan sa pagitan ng mga ilog na ito. Sa kasalu-
kuyan, matatagpuan ito sa Iraq at bahagi ng Syria at Tur-
key. Matatagpuan ang Mesopotamia sa rehiyon ng Fertile
Crescent, isang paarkong matabang lupaing nagsisimula
sa Persian Gulf hanggang sa silangang baybayin ng Med-
iterranean Sea. Ang regular na pag-apaw ng ilog Tigris at
Euphrates ay nagdudulot ng baha na nag-iiwan ng banlik
(silt). Dahil dito, nagiging mataba ang lupain ng rehiyon
na nakabubuti sa pagtatanim.
Ang Mesopotamia ay walang likas na hangganan kaya
mahirap ipagtanggol ang lupaing ito sa ibang karatig lugar. Naimpluwensiyahan
din ito ng mga karatig lugar dahil na rin sa mga ugnayang pangkalakalan at
tunggaliang militar.
Sa mga taong 5500 BCE, daan-daang maliliit na pamayanang sakahan ang
matatagpuan sa kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag-ugnay-ugnay
ng malalayo at mahahabang rutang pangkalakalan. Bunga ng pag-unlad ng
lipunan sa mga sumunod na taon, nagkaroon ng mga pagbabago sa aspektong
panlipunan, pampolitika, at panrelihiyon na nagdulot ng sentralisadong kapang-
yarihan. Isang halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa sa mga kauna-unahang
lungsod sa daigdig.
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na hugis tatsulok. Sa kasalukuyan,
binubuo ito ng mga bansang India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan, Bhutan,
Sri Lanka, Nepal, at Maldives.
Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong heograpikal at kultural kung iha-
hambing sa ibang panig ng Asya. Madalas itong tawagin ng mga heograpo na
sub-kontinente ng India dahil inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya mai-
tuturing itong halos isang hiwalay na kontinente. Matatarik na kabundukan
ng Hindu Kush, Himalayas, at Karakuran ang nasa hilaga nito samantalang
pinalilibutan ito ng Arabian Sea sa kanluran, Indian Ocean sa katimugan, at Bay
of Bengal sa silangan. Tulad ng ibang kontinente, samu’t sari rin ang wikang
ginagamit sa rehiyong ito.

59
Bagama’t ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga,
nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok ang
mga tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala ang
kanilang sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
Sinasabing mahirap na lubusang mabatid ang sinaunang kasaysayan ng India.
Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang ginamit ng mga ninuno
subalit hanggang sa kasalukuyan, hindi pa rin nauunawaan ng mga iskolar ang
mga naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng India.
Heograpiya ng Lambak ng Indus
Ang mga lungsod ng Harappa at Mohenjo-Daro sa
lambak ng Indus ang pinakabagong tuklas na mga
sinaunang sentrong kabihasnan sa kasalukuyang
panahon. Natagpuan ng mga arkeologo ang mga labi
ng dalawang lungsod noong 1920 ang mga lugar na
ito. Gayon din ang lipunang nabuo rito, ay kasabay
halos ng pagsisimula ng Sumer noong 3000 BCE.
Mas malawak ang lupain sa Indus kung iha-
hambing sa sinaunang Egypt at Mesopotamia. Sa-
kop nito ang malaking bahagi ng hilagang-kanluran
ng dating India, at ang kinaroroonan ng lupaing
Pakistan sa kasalukuyan. Ang mga lungsod na ito ay
nagsimulang humina at bumagsak noong ikalawang
milenyo BCE. Sa kasalukuyan tinatayang mahigit
1000 lungsod at pamayanan ang matatagpuan dito
partikular sa rehiyon ng Indus River sa Pakistan.
Nagsimula ang kabihasnan sa India sa paligid ng Indus River. Ang tuktok
ng kabundukang Himalaya ay nababalot ng makapal na yelo at nagmumula sa
natutunaw na yelo ang tubig na dumadaloy sa Indus River na may habang 2900
km.(1800 milya) at bumabagtas sa Kashmir patungong kapatagan ng Pakistan.
Katulad sa Mesopotamia, ang pagkakaroon ng matabang lupa ay naging mahalaga
sa pagsisimula ng mga lipunan at estado sa sinaunang India. Sa pagitan ng Hunyo
at Setyembre bawat taon, ang pag-apaw ng ilog ay nagdudulot ng pataba sa lupa
at nagbibigay-daan upang malinang ang lupain.
Daan-daang pamayanan ang nanahan sa lambak ng Indus sa pagsapit ng
3000 BCE Karamihan sa mga ito ay maliliit na pamayanang may tanggulan at
maayos na mga kalsada. Ang sumunod na limang siglo, ay nagkaroon din ito
ng mga kanal pang-irigasyon at mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha.
Mapa ng Indus Valley
http://www.mapsofindia.com/history/indus-
valley-civilization.html

60
Sa kasalukuyan, isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya. Subalit
kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan ng si-
naunang kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang kabihasnang umusbong sa China ay itinuturing na
pinakamatandang kabihasnang nananatili sa buong daig-
dig hanggang sa kasalukuyan. Nag-ugat ito halos apat na
milenyo na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng
mga Tsino ang pagkakaroon ng mahusay na pamamahala.
Ang pagkakaroon ng mga ideolohiyang suportado ng es-
tado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay lalo pang
nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal,
halinhinang nakaranas ang China ng pagkakaisa at pagka-
kawatak-watak. Ang mga pangyayaring ito ang humubog sa
kultura at mamamayan ng bansa hanggang sa makabagong
panahon.
Heograpiya ng Ilog Huang Ho
Tulad ng Mesopotamia at India, ang kabihasnan sa China ay umusbong sa
tabing-ilog malapit sa Yellow River o Huang Ho. Ang ilog na ito ay nagmumula
sa kabundukan ng kanlurang China at may habang halos 3000 milya. Ito ay du-
madaloy patungo sa Yellow Sea. Ang dinaraanan nito ay nagpabago-bago nang
makailang ulit sa mahabang panahon at humantong sa pagkakabuo ng isang
malawak na kapatagan, ang North China Plain. Ang pag-apaw ng Huang Ho ay
nagdudulot ng pataba sa lupa ngunit dahil sa pagiging patag ng North China
Plain, madalas ang pagbabaha sa lugar na ito. Ayon sa tekstong tradisyonal ng
China, ang Xia o Hsia ang kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. Subalit
dahil sa kakulangan ng ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan
ni Yu, ang unang pinuno ng dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang nakagawa
ng paraan upang makontrol ang pagbabahang idinudulot ng Huang Ho. Ang
pangyayaring ito ay nagbigay-daan upang makapamuhay sa lambak ang mga
magsasaka. Naniniwala ang mga Tsino na sila lamang ang mga sibilisadong tao
sa gitna ng mga tribo na tinawag nilang barbaro sapagkat hindi sila nabiyayaan
ng kabihasnang Tsino. Tinawag din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na
nangangahulugang Middle Kingdom.
Mapa ng Kabihasnan sa China
http://history.howstuffworks.com/asian-histo-
ry-of-china.htm

61
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa
Isang sinaunang kabihasnan ang nagmula sa lambak ng Nile River sa Egypt na
nasa hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang kabihasnan sa Mesopotamia ay
mas naunang nagsimula subalit masasabing mas naging matatag ang kabihasnang
yumabong sa Egypt. Ang sinaunang Egypt ay nabuklod bilang isang estado pag-
sapit ng 3100 BCE at nakapagpatuloy sa loob halos ng tatlong milenyo.
Batay sa mga ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt
bago pa nagsimula ang kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang
paghuhukay sa Egypt ay patuloy na nagpabago sa pananaw ng mga iskolar tungkol
sa pinagmulan ng kabihasnan nito. Sa pagtatapos ng ika-20 siglo, natuklasan ng
mga arkeologo ang isang tirahan ng mga sinaunang tao sa timog ng kanlurang
bahagi ng Egypt malapit sa hangganan ng Sudan. Tinatayang naroroon na
ang paninirahang bago pa sumapit 8000 BCE Sinasabing maaaring ang mga
kaanak o inapo ng mga taong ito ang nagpasimula
sa kabihasnang Egyptian sa Lambak ng Nile.
Heograpiya ng Egypt
Sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang Egypt,
mahalagang tandaang ang tinutukoy na Lower
Egypt ay nasa bahaging hilaga ng lupain o kung
saan ang Ilog Nile ay dumadaloy patungong
Mediterranean Sea. Samantala, ang Upper Egypt
ay nasa bahaging katimugan mula sa Libyan
Desert hanggang sa Abu Simbel. Ang Nile River
na may 4160 milya o 6694 kilometro ang haba ay
dumadaloy mula katimugan patungong hilaga.
Noon pa mang unang panahon, ang Egypt ay
tinawag na bilang The Gift of the Nile dahil kung
wala ang ilog na ito, ang buong lupain nito ay ma-
giging isang disyerto. Tila hinihiwa ng ilog na ito
ang bahaging hilagang-silangan ng disyerto ng
Africa. Dati-rati, ang malakas na pag-ulan sa lu-
gar na pinagmumulan ng Nile ay nagdudulot ng
pag-apaw ng ilog tuwing Hulyo bawat taon. Ang
pagbahang idinudulot ng Nile ay nahinto lamang
noong 1970 nang maitayo ang Aswan High Dam
upang makapagbigay ng elektrisidad at maisaayos
ang suplay ng tubig.
Mapa ng Egypt
http://egypt-trade.wikidot.com/

62
Sa Panahong Neolitiko, ang taunang pag-apaw ng Nile ay nagbigay daan
upang makapagtanim ang mga magsasaka sa lambak-ilog. Ang tubig-baha ay
nagdudulot ng halumigmig sa tuyong lupain at nag-iiwan ng matabang lupain
na mainam para sa pagtatanim. Ang mga magsasaka ay kaagad nagtatanim
sa pagbaba ng tubig-baha. Ang putik na dala ng ilog ay unti-unting naiipon sa
bunganga ng Nile sa hilaga upang maging latiang tinatawag na delta. Ang lugar
na ito ay naging tahanan ng mga ibon at hayop. Maaari ring gamitin ang tubig
mula rito para sa mga lupang sakahan.
Upangmaparamiangkanilangmaaaringitanimbawattaon,angmgasinaunang
Egyptian ay gumagawa ng mga imbakan ng tubig at naghukay ng mga kanal
upang padaluyin ang tubig sa kanilang mga lupang sinasaka. Ang ganitong mga
proyekto ay nangangailangan ng malaking bilang ng mga manggagawa, sapat na
teknolohiya, at maayos na mga plano. Ang pagtataya ng panahon kung kailan
magaganap ang mga pagbaha ay naisakatuparan din sa mga panahong ito.
Maliban sa kahalagahan nito sa pagsasaka, ang Nile ay nagsilbing mahusay
na ruta sa paglalakbay noong mga panahong iyon. Nagawa nitong mapag-ugnay
ang mga pamayanang matatagpuan malapit sa pampang ng ilog. Ang pagkaka-
roon ng mga disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay nakapagbigay
ng kaligtasan sa Egypt sapagkat nahahadlangan nito ang mga pagsalakay. Dahil
dito, ang mga tao ay nagawang makapamuhay nang mapayapa at masagana sa
loob ng mahabang panahon.
Ang Kabihasnan sa Mesoamerica
Maraming siyentista ang naniniwalang may mga pangkat ng mga mangangaso o
hunter ang nandayuhan mula sa Asya patungong North America, libong taon na
ang nakararaan. Unti-unting tinahak ng mga ito ang kanlurang baybayin ng North
America patungong timog, at nakapagtatag ng mga kalat-kalat na pamayanan sa
mga kontinente ng north America at South America. Noong ika-13 siglo B.C.E.,
umusbong ang kauna-unahang kabihasnan sa America --- ang mga Olmec sa
kasalukuyang Mexico. Naimpluwensiyahan ang mga gawaing sinimulan ng mga
Olmec ang iba pang pangkat ng mga tao sa iba’t ibang bahagi ng America.
Heograpiya ng Mesoamerica
HangoangpangalangMesoamericasakatagangmesonanangangahulugang“gitna.”
ItoanglunduyanngmgaunangkabihasnansaAmerica.AngMesoamericaoCentral
America ang rehiyon sa pagitan ng Sinaloa River Valley sa gitnang Mexico at Gulf
of Fonseca sa katimugan ng El Salvador. Sa hilagang hangganan nito matatagpuan

63
ang mga ilog ng Panuco at Santiago. Samantala, ang katimugang hangganan ay
mula sa baybayin ng Honduras sa Atlantic hanggang sa gulod o slope ng Nicara-
gua sa Pacific at sa tangway ng Nicoya sa Costa River. Sa kasalukuyan, saklaw ng
Mesoamerica ang malaking bahagi ng Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador,
at kanlurang bahagi ng Honduras.
Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng
pag-ulan ay nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa iba’t ibang bahagi
ng rehiyon. Pabago-bago ang panahon sa rehiyong ito.Dito naitatag ang unang
paninirahan ng tao at isa ito sa mga lugar na unang pinag-usbungan ng agrikul-
tura, tulad ng Kanlurang Asya at China. Sa kasalukuyang panahon, may malaking
populasyon ang rehiyong ito.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig
ni Mateo etal., (2012), pp. 75-82
Mababasa rin sa EASE Araling Panlipunan III Modyul 3 – Ang Unang
Kabihasnan pp. 7-15, p.22, p.54 upang higit na mapagyaman ang kaalaman
tungkol sa mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Mapa ng Mesoamerica
http://clccharter.org/aa/projects/ancientcivilizations/
mesoamerica.html

64
GAWAIN 3: Triple Matching Type
Buuin ang triple matching type sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga
terminolohiya at konsepto batay sa partikular na heograpiya ng isang kabihasnan.
A B C
Egypt
Tsino
Indus
Mesoamerica
Mesopotamia
Sa pagitan ng mga
ilog
Nasa gitna ng konti-
nente
Biyaya ng Nile
Nasa tangway ng
Timog Asya
May matabang lupain
sa Huang Ho
Lupain ng
Yucatan Peninsula
Timog ng
Mediterranean
Nasa kanluran
ng Yellow Sea
Dumadaloy ang
Indus River
Nasa Kanlurang
Asya
1. Ano-anong katangiang pisikal ng mga sinaunang kabihasnan ang
may pagkakatulad sa isa’t isa?
2. Bakit nakaapekto ang mga anyong lupa at tubig ng isang lugar sa
pagtataguyod ng kabihasnan?
3. Alin sa kalagayang heograpikal ng kabihasnan ang may malaking
impluwensiya sa pamumuhay ng mga taong nanirahan dito? Ipali-
wanag ang sagot.
GAWAIN 4: Geography Checklist
Unawain ang sumusunod na mga hakbang sa pagbuo ng checklist sa ibaba.
1. Makilahok sa iyong pangkat.
2. Bawat pangkat ay may partikular na paksang bibigyang-pansin:
(1) Sinaunang Kabihasnan sa Kanlurang Asya, (2) Kabihasnang Egyptian, (3)
Kabihasnang Indus, (4) Kabihasnang Tsino, at (5) Kabihasnang Mesoamerica.

65
3. Basahin at unawain ang teksto ng paksang nakatalaga sa iyong pangkat.
Pagkatapos ay gumawa ng checklist (magagawa sa manila paper) sa tulong
ng sumusunod na panuto:
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
Isulat ang kabihasnang
nakatalaga sa pangkat
Magtala ng 5 hanggang 10 katangiang heograpikal
ng kabihasnang nakatalaga sa pangkat.
4. Kapag kumpleto na ang checklist ng iyong pangkat, makipag-usap sa ibang
pangkat.
5. Ihambing ang kabihasnan inyong pangkat at sa kabihasnan ng ibang pangkat.
6. Muling gamitin ang checklist at sundin ang sumusunod na panuto:
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
Isulat ang pangalawang
kabihasnang ihahambing
Isulat ang pangatlong
kabihasnang ihahambing
Lagyan ng tsek (3) ang kahon kung taglay ng mga
kabihasnang tinukoy ang mga katangiang heograpi-
kal ng kabihasnan ng iyong pangkat.
7. Ipaskil ang ginawang checklist. Iulat sa klase ang output ng paghahambing
ng mga kabihasnan batay sa mga katangiang heograpikal.
Suriin ang nabuong checklist ng lahat ng pangkat.

66
1. Alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang kabihasnan
ng daigdig ang may malaking pagkakatulad sa isa’t isa?
2. Bakit kaya karaniwang may magkakatulad na katangiang heograpikal
ang mga sinaunang kabihasnan?
3. Ano ang epekto ng mga katangiang heograpikal sa pamumuhay ng
mga sinaunang tao?
4. Para sa iyo, alin sa mga katangiang heograpikal ng mga sinaunang
kabihasnan ang nararapat na mapangalagaan? Ipaliwanag ang sagot.
Sa tulong ng natapos na gawain, inaasahang nabigyang linaw ang
kaugnayan ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan
sa daigdig. Sa pagkakataong ito, iisa-isahin ang mahahalagang datos
tungkol sa mga sinaunang kabihasnang umunlad sa mga lambak-ilog at
kontinente ng America.

67
Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ang pangkat ng mga ta-
ong nanirahan at nagtatag ng mauunlad na pamayanan sa Mesopotamia ang
kauna-unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang kabihasnang
Mesopotamia ng mga lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng
Akkad, Babylonia, Assyria, at Chaldea.
Sumer (3500 - 2340 BCE)
Ziggurat
• Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa mga lupaing
sakahan ng lambak ilog.
• Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish, Lagash, Uruk,
at Ur) na pinamunuan ng isang hari.
• Tinawag na Ziggurat ang strukturang nagsilbing tahanan
at templo ng mga patron o diyos na makikita sa bawat
lungsod.
• Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na
anthropomorphic o may katangian at pag-uugaling tao.
• Cuneiform (hugis-sinsel) ang paraan ng pagsulat na
ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida
• Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at baboy.
• Madalas ang tunggalian ng mga lungsod estado tungkol
sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang matatag na
pamahalaan ang mga Sumerian.
Akkad (2340 - 2100 BCE)
Sargon I
• Sinakop ni Sargon I (2334 - 2279 BCE) ang mga lung-
sod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo
sa daigdig.
• Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng Mesopota-
mia sa lungsod-estado ng Akkad o Agade.
• Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si
Naram Sin (2254 - 2218 BCE)
• Noong 2100 B.C.E. panandaliang nabawi ng lung-
sod-estado ng Ur ang kapangyarihan nito at pina-
munuan ang Sumer at Akkad.
• Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga
Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa loob ng su-
munod na tatlong siglo, ang mga lungsod-estado sa
katimugan, partikular ang Isin at Larsa, ay nagtung-
galian upang makontrol ang rehiyon.
http://www.bible-archaeology.
info/ziggurats.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Sar-
gon_of_Akkad
67
Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, ang pangkat ng mga ta-
ong nanirahan at nagtatag ng mauunlad na pamayanan sa Mesopotamia ang
kauna-unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang kabihasnang
Mesopotamia ng mga lungsod-estado ng Sumer, at mga itinatag na imperyo ng
Akkad, Babylonia, Assyria, at Chaldea.
Sumer (3500 - 2340 BCE)
Ziggurat
• Namalagi ang mga nomadikong Sumer sa mga
lupaing sakahan ng lambak ilog.
• Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish,
Lagash, Uruk, at Ur) na pinamunuan ng isang hari.
• Tinawag na Ziggurat ang strukturang nagsilbing
tahanan at templo ng mga patron o diyos na
makikita sa bawat lungsod.
• Naniwala sila sa maraming diyos at diyosa na
anthropomorphic o may katangian at pag-uugaling
tao.
• Cuneiform (hugis-sinsel) ang paraan ng pagsulat na
ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida
• Nag-alaga sila ng mga baka, tupa, kambing, at
baboy.
• Madalas ang tunggalian ng mga lungsod estado
tungkol sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang
matatag na pamahalaan ang mga Sumerian.
Akkad (2340 - 2100 BCE)
Sargon I
• Sinakop ni Sargon I (2334 - 2279 BCE) ang mga lung-
sod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo
sa daigdig.
• Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng Mesopota-
mia sa lungsod-estado ng Akkad o Agade.
• Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si
Naram Sin (2254 - 2218 BCE)
• Noong 2100 B.C.E. panandaliang nabawi ng lung-
sod-estado ng Ur ang kapangyarihan nito at pina-
munuan ang Sumer at Akkad.
• Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga
Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa loob ng su-
munod na tatlong siglo, ang mga lungsod-estado sa
katimugan, partikular ang Isin at Larsa, ay nagtung-
galian upang makontrol ang rehiyon.
http://www.bible-archaeology.
info/ziggurats.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Sar-
gon_of_Akkad

68
Babylonian (1792 - 1595
BCE)
Code of Hammurabi
• Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod ng Baby-
lon, ang Mesopotamia.
• ang Babylon ay naging kabisera ng Imperyong Baby-
lonia.
• Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni Ham-
murabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang
kahariang Ashur.
• Nang mamatay si Hammurabi ay nagkawatak-watak
ang kaharian ng Babylon.
• Noong 1595 BCE sinalakay ng mga Hittite Anatolia
ang Babylon bagamat naipagpatuloy pa rin ng mga
lungsod-estado ang pamumuhay sa ilalim ng mga
dayuhang pinuno.
• Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagang-
silangang bahagi ng Black Sea. Lumisan sila at nanirahan sa
Asia Minor (kasalukuyang Turkey).
Assyrian (1813 - 605 BCE)
Ashurbanipal
• Noong 1120 BCE, nasupil ni Tiglath-Pileser I (1114
- 1076 BCE) ang mga Hittite at naabot ng puwersa
ang baybayin ng Mediterranean at itinatag ang
imperyong Assyrian.
• Noong ika-9 na siglo BCE, nagpadala sila ng
mga ekspedisyong militar pakanluran upang
mapasakamay ang mahahalagang rutang
pangkalakalan at makatanggap ng tributo.
• Isa si Ashurbanipal (circa 668 - 627 BCE) sa mga haring
kinakitaan ng maayos na pamamahala sa kaniyang
panahon.
• Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa isang
pag-aalsa.
Chaldean (612 - 539 BCE)
Hanging Gardens
• Si Nabopolassar (612-605 B.C.E.) ang nagtatag ng
bagong imperyo ng Babylonia matapos pangunahan
ang isang pag-aalsa laban sa Assyria.
• Tuluyang naigupo ni Nebuchadnezzar II (605-562
B.C.E.), anak ni Nabopolassar ang natitirang hukbo
ng Assyria noong 609 B.C.E.
• Si Nebuchadnezzar II ang pinuno ng imperyo nang
natamo nito ang rurok ng kadakilaan. Siya rin ang
nagpagawa ng Hanging Gardens of Babylon para sa
kaniyang asawa, kinilala ito ng mga Greek bilang isa
sa Seven Wonders of the Ancient World.
• Noong 539 BCE, ang Babylon ay nilusob ng hukbo ni
Cyrus the Great ng Persia hanggang tuluyang naging
bahagi ng mas malawak na imperyo ng mga Persian
ang Mesopotamia.
Sa silangan ng Mesopotamia, partikular sa kasalukuyang Iran, umunlad ang
pamayanang Persian at tuluyang nakapagtatag ng malakas na imperyo.
http://commons.wikimedia.org/
wiki/File:Code-de-Hammurabi-1.jpg
http://commons.wikimedia.org/
wiki/File:Kinadshburn.JPG
File:Hanging_Gardens_of_
Babylon.jpg

69
Persian (539 - 330 BCE)
Cyrus the Great
• Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga
Persian na tinawag na Imperyong Achaemenid. Nasa
Persia (kasalukuyang Iran) and sentro ng imperyong
ito.
• Sa ilalim ni Cyrus the Great (559 - 530 BCE)
nagsimulang manakop ang mga Persian. Napasailalim
nila ang mga Medes at Chaldean ng Mesopotamia at
Asia Minor (kasalukuyang Turkey).
• Darius the Great (521 - 486 BCE) – umabot ang sakop
hanggang India.
• Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Per-
sian sa kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa mga
lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng gobernador
o satrap.
• Nagpagawa rin dito ng isang Royal Road na
tinatayang may habang 1677 milya o 2699 na
kilometro mula Sardis hanggang Susa.
• Napatanyag din ng mga Persian ang pagsulong ng
relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.
Gawain 5: Complete It!
A. Kumpletuhin ang pangalan na tinutukoy na pook. Isulat ang mga akmang
letra sa patlang. Gawain ito sa kuwaderno.
1. ___ ___ M ___ ___ – Mga unang lungsod-estado ng Mesopotamia
2. ___ K ___ ___ ___ – Unang imperyong itinatag sa daigdig
3. ___ ___ ___ ___ L ___ ___ – Kabisera ng Imperyong Babylonia
4. C ___ ___ ___ ___ ___ ___ – Imperyong itinatag ni Nabopolassar
5. ___ ___ T ___ ___ ___ – Tawag sa mga lalawigang bumuo sa Persia
6. ___ ___ ___ ___ ___ I ___ – Imperyong itinatag pagkatapos ng
Babylonia
B. Isulat ang impormasyon tungkol sa kabihasnang Mesopotamia upang ma-
kumpleto ang pangungusap.
1. Ang Mesopotamia ay maituturing na kabihasnan dahil ____________
_________________________________________________.
2. Naging tanyag sa kasaysayan si Haring Sargon I sa kasaysayan nang __
_________________________________________________.
http://en.wikipedia.org/wiki/Cyrus_
the_Great

70
3. Sa panahon ni Hammurabi naganap ang _____________________
_________________________________________________.
4. Nagwakas ang pamamahala ng mga Chaldean sa Mesopotamia nang ___
_________________________________________________.
5. Isa sa mga kahanga-hangang nagawa ni Haring Darius the Great sa Im-
peryong Persian ang ___________________________________
_________________________________________________.
1. Paano nagsimula at nagwakas ang kabihasnang Mesopotamia?
2. Sino-sino ang mga pinunong namahala sa Imperyo?
3. Ano ang naging paraan ng kanilang pamamahala?
4. Bakit sinasabing ang kasaysayan ng Mesopotamia ay “pag-usbong
at pagbagsak ng mga kabihasnan?”

Modyul 1 Kasysayan ng Daigdig

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Modyul 1 Kasysayan ng Daigdig

Similar to Modyul 1 Kasysayan ng Daigdig (20)

More from Juan III Ventenilla

More from Juan III Ventenilla (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Modyul 1 Kasysayan ng Daigdig