AralingPanlipunan8_q1_mod5_MgaSinaunangKabihasnan_v5 FINAL.pdf

Araling Panlipunan
Unang Markahan — Modyul 5
Mga Sinaunang Kabihasnan
sa Daigdig
8

Araling Panlipunan — Grade 8
Alternative Delivery Mode
Unang Markahan — Module 5: Mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
First Edition, 2020
Republic Act 8293, Section 176 states that: No copyright shall subsist in any work
of the Government of the Philippines. However, prior approval of the government agency
or office wherein the work is created shall be necessary for exploitation of such work for
profit. Such agency or office may, among other things, impose as a condition the payment
of royalties.
Borrowed materials (i.e., songs, stories, poems, pictures, photos, brand names,
trademarks, etc.) included in this book are owned by their respective copyright holders.
Every effort has been exerted to locate and seek permission to use these materials from
their respective copyright owners. The publisher and authors do not represent nor claim
ownership over them.
Published by the Department of Education – Division of Gingoog City
Division Superintendent: Jesnar Dems S. Torres, PhD, CESO VI
Development Team of the Module
Writer: Anilyn A. Panoril
Reviewers:
Evaluator:
Norebel A. Balagulan, PhD Corazon A. Lituañas, PhD
Lila C. Quijada
Illustrator & Layout Artist: Jay Michael A. Calipusan
Management Team
Chairperson: Jesnar Dems S. Torres, PhD, CESO VI
Schools Division Superintendent
Co-Chairpersons: Conniebel C. Nistal, PhD
Assistant Schools Division Superintendent
Pablito B. Altubar
CID Chief
Members: Norebel A. Balagulan, PhD, EPS – Araling Panlipunan
Himaya B. Sinatao, LRMS Manager
Jay Michael A. Calipusan, PDO II
Mercy M. Caharian, Librarian II
Printed in the Philippines by
Department of Education – Division of Gingoog City
Office Address: Brgy. 23, National Highway, Gingoog City
Telefax: 088-328-0108 / 088328-0118
E-mail Address: gingoog.city@deped.gov.ph

8
Araling Panlipunan
Unang Markahan — Modyul 5
Mga Sinaunang Kabihasnan
sa Daigdig

Tala ng mga Nilalaman
Paunang Salita..................................................................................................i
Alamin ...............................................................................................................i
Pangkalahatang Panuto..................................................................................ii
Mga Icon ng Modyul............................................................................................................... ii
Subukin ...........................................................................................................iii
Panimulang Pagtataya ...................................................................................................... iii
Aralin1 Ang Kabihasnang Mesopotamia ......................................................1
Alamin.....................................................................................................................................1
Suriin ......................................................................................................................................1
Ang Kabihasnang Mesopotamia ........................................................................................1
Pagyamanin ...........................................................................................................................5
Gawain 2: Pangalanan Mo!.......................................................................................................5
Isaisip......................................................................................................................................6
Gawain 3: Data Retrieval Chart..........................................................................................6
Aralin 2 Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya ........................................7
Alamin.....................................................................................................................................7
Suriin.......................................................................................................................................7
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya............................................................................7
Pagyamanin .........................................................................................................................12
Gawain 2: Sagutin Mo! ............................................................................................................12
Isaisip....................................................................................................................................12
Gawain 3: Graphic Organizer...........................................................................................12
Aralin 3 Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya ................................13
Alamin...................................................................................................................................13
Suriin.....................................................................................................................................13
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya ....................................................................13
Pagyamanin .........................................................................................................................20
Gawain 2: Tama o Mali.....................................................................................................20
Isaisip....................................................................................................................................20
Gawain 3: Data Retrieval Chart…………………………………………………………..…. 20

Aralin 4 Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa ..........................................21
Alamin...................................................................................................................................21
Surin………………………………………………………………………………………………..21
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa……………………………………………………..…21
Pagyamanin……………………………………………………………………………..………..25
Gawain 2: Pangalanan Mo! ……………………………………………………………..…..25
Aralin 5 Ang Kabihasnang Mesoamerica ...................................................26
Alamin ……………………………………………………….……………………………………26
Suriin ……………………………………………………….……………………………………..26
Ang Kabihasnang Mesoamerica …………………….…………..………………………….26
Pagyamanin……………………………………………….………………………………………28
Gawain 2: Tracing the Beginning ……………………………………………………………28
Aralin 6 Mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig ..........29
Alamin …………………………………………………………………………………………..…29
Suriin …………………………………………………………………………………..…………..29
Mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig…………………….………….29
Pagyamanin…………………………………………………………………………….…………33
Gawain 2: K-A-K Organizer …………………………………………………….………….…33
Isagawa ................................................................................................................................33
Gawain 3: Maimpluwensiyang Kabihasnan……………………………..………………….33
Buod ...............................................................................................................34
Pagtatasa .......................................................................................................35
Susi sa Pagwasto ..........................................................................................36
Sanggunian....................................................................................................37

Paunang Salita
Ang pangunahing tunguhin ng K – 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ay ang
makahubog ng isang mamamayan na mapanuri, mapagmuni, mapanagutan, produktibo,
makakalikasan, makabansa, at makatao. Hinuhubog din natin ang kanilang makabansa at
pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usaping pangkasaysayan at panlipunan
upang makamit natin ang kapayapaan at kaunlaran.
Ang Alternative Delivery Mode (ADM) ay naglalayon na magbigay ng kalidad na
edukasyon, pantay-pantay at naaayon sa pangangailangan ng mga mag-aaral para
pagtibayin ang kanilang kaalaman upang makamit ang kasanayang pan-21-siglo.
Para sa mga mag-aaral, ang modyul na ito ay ginawa bilang tugon sa “New Normal”
kung saan binibigyang pansin ang inyong pangangailangan sa edukasyon. Layunin din nito
na ihatid ang mga aralin sa eskwelahan sa inyong mga tahanan. Ang modyul na ito ay
naglalaman ng mga kaalaman tungkol sa sinaunang kabihasnan sa daigdig, uri ng
pamumuhay ng mga sinaunang tao, mga pag-usbong ng mga kabihasnan at mga ambag ng
sinaunang kabihasnan. Inaasahan na unawaing mabuti ang bawat bahagi ng modyul na ito at
sundin ang mga panuto sa gawaing inaasahan sa kanila.
Para sa mga facilitators, malaki ang bahaging ginagampanan natin sa module na ito.
Inaasahang gagabayan at tutulongan natin ang ating mga mag-aaral upang makamit nila ang
kalidad na edukasyon at kasanayang pan-21-siglo na inaasahan sa kanila.
Alamin
Nalaman mo sa nakaraang modyul ang kahalagahan ng heograpiya sa pag-usbong
ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig. Ngayon, mas lalo pa nating ipalalim ang iyong
nalalaman kung paano napaunlad ng mga sinaunang tao ang kanilang pamumuhay at nakamit
ang mataas na antas ng kalinangang kultural. Ito ang pagtatag ng mga kabihasnang
nagkaloob ng mga dakilang pamana sa iyo at sa lahat ng tao sa kasalukuyang panahon.
Sa modyul na ito, inaasahang ang mga mag-aaral ay:
a. Nasusuri ang sinaunang kabihasnan ng Egypt, Mesopotamia, India, China at
Mesoamerica batay sa politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala at
lipunan (AP8HSK-li-8).
b. Napapahalagahan ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig. (AP8HSK-Ij-10)
Halina at pag-aralan ang ang mga sinaunang kabihasnan at ang kanilang pag-unlad
sa daigdig!
i

Pangkalahatang Panuto
Ito ang magiging gabay sa paggamit ng Modyul na ito:
1. Basahin at unawain nang mabuti ang bawat bahagi ng modyul at sundinang mga
direksiyon o panuto habang binabasa ang materyales.
2. Sagutin ang lahat ng mga katanungan.
3. Maglaan ng sapat na oras sa pagsagot ng mga katanungan.
4. Gawing kasiya-siya ang bawat panahon sa paggamit ng modyul.
Mga Icon ng Modyul
Alamin
Sa bahaging ito, malalaman mo ang mga dapat
mong matutuhan sa modyul.
Subukin
Sa pagsusulit na ito, makikita natin kung ano na
ang kaalaman mo sa aralin ng modyul.
Balikan
Ito ay maikling pagsasanay o balik- aral upang
matulungan kang maiugnay ang kasalukuyang
aralin sa naunang leksyon.
Tuklasin
Sa bahaging ito, ang bagong aralin ay ipakikilala sa
maraming paraan tulad ng isang kuwento, awitin, tula,
pambukas na suliranin, gawain o isang sitwasyon.
Suriin
Sa seksyong ito, bibigyan ka ng maikling
pagtalakay sa aralin. Layunin nitong matulungan
kang maunawaan ang bagong konsepto at mga
kasanayan.
Pagyamanin
Binubuo ito ng mga gawaing para sa mapatnubay
at malayang pagsasanay upang mapagtibay ang
iyong pang-unawa at mga kasanayan sa paksa.
Isaisip
Naglalaman ito ng mga katanungan upang
maproseso kung anong natutuhan mo
mula sa aralin.
Isagawa
Ito ay naglalaman ng gawaing makatutulong sa
iyo upang maisalin ang bagong kaalaman o
Kasanayan sa tunay na sitwasyon o realidad ng
buhay.
ii

Panuto: Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot sa mga pagpipilian.
Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
1. Anong ilog na pinag-usbungan ng kabihasnang Shang?
A. Nile B. Euphratis C. Tigris D. Huang Ho
2. Alin sa sumusunod ang dahilan sa pagkatatag ng permanenting tirahan?
A. Baha B. Bagyo C. Pagsasaka D. Digmaan
3. Ano ang tawag sa Sistema ng pagsulat ng kabihasnang Sumer?
A. Pictogram B. Hieroglyphics C. Cunieform D. Caligraphy
4. Sa imperyong Persiano, ano ang tawag sa lalawigan nito?
A. Polis B. Drachma C. Encomie D. Satrapy
5. Bakit karapat dapat hangaan ang mga sinaunang kabihasnang umunlad sa Mesoamerica?
A. Dahil itinatag ang mauunlad na kabihasnang ito sa America.
B. Dahil nananatili pa rin ang kanilang kabihasnan hanggang sa kasalukuyang
panahon.
C. Dahil higit na mataas ang antas ng pamumuhay ng mga taga Mesoamerica
kaysa sa mga kabihasnang itinatag sa Asya at Africa.
D. Dahil nagtagumpay ang mga katutubo na makapagtatag ng mahusay na
pamayanan sa kabila ng mga hamon ng kapaligiran sa kanilang buhay.
iii
Subukin

Aralin
1 Ang Kabihasnang Mesopotamia
Alamin
Inaasahan sa araling ito na maipaliliwanag mo ang pag-unlad ng mga unang
kabihasnan sa Asya batay sa relihiyon, paniniwala, politika, ekonomiya, kultura, at lipunan.
Ikaw rin ay inaasahan na masusuri ang sinaunang kabihasnan at mabigyang halaga ang mga
kontribusyon nito sa kasalukuyan.
Suriin
Gawain 1: Basahin Mo!
Ang Kabihasnang Mesopotamia
Itinuturing na kauna-unahan sa buong daigdig ang Kabihasnang Mesopotamia.
Naninirahan dito ang iba’t ibang sinaunang pangkat ng mga tao katulad ng mga Sumerian,
Akkadian, Babylonian, Hittite, Assyrian, Chaldean at Persian. Malalaman mo ang mga
heograpikal na katangian, mga ambag, sanhi ng pag-unlad at pagbagsak ng kabihasnang
Mesopotamia sa araling ito.
Kabihasnang Sumerian (3500-2340 BCE)
• Sa mga lupaing sakahan ng lambak-ilog namalagi ang nomadikong Sumerian
• Pinamunuan ng isang hari ang 12 lungsod estado
• Pinaniniwalaan nila ang maraming diyos at diyosa na anthropomorphic o may
katangian at pag-uugaling tao.
• Nagsilbing templo at tahanan ng mga diyos o patron na makikita sa kada
lungsod ang isang istruktura na kung tawagin ay Ziggurat.
Mga Ambag
sa Kabihasnan
Mga Sanhi sa Pag-unlad
at Pagbagsak
Mga Imbensyon:
1. Cuneiform –unang nabuong sistema ng panulat at
ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida; hugis-
sinsel; isang uri ng pictograph ginagamitan ng may
600 pananda sa pagbubuo ng mga salita sa
naglalarawan ng mga bagay
2. Gulong – nagawa ang unang karwahe nang ito’y
natuklasan
3. Cacao – ginamit sa kalakal bilang unang pamalit
Pag-unlad:
1. Mga imbensyon - nagpaunlad
sa pagsasaka, kalakalan, at
iba pang mga industriya at
nagpaunlad din sa kanilang
lipunan sa pangkalahatan.
2. Pagtatag ng mga lungsod-
estado - nakatulong sa
pagtatag ng pamahalaan at
1

Project EASE Modyul 3 pahina 3-12
Kabihasnang Babylonian (1792-1595 BCE)
• Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod ng Babylon, ang Mesopotamia.
• Ang Babylon ay naging kabisera ng imperyong Babylonia.
• Sa panahon ni Hammurabi, nasakop ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang
kahariang Ashur.
• Nang mamatay si Hammurabi ay nagkawatak-watak ang kaharian ngBabylon.
• Noong 1595 B.C.E., sinalakay ng mga Hittite Anatolia ang Babylon bagamat
naipagpatuloypa rin ngmga lungsodestado angpamumuhay sa ilalim ngmgadayuhang
pinuno.
• Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa hilagang silangang bahagi ng Black Sea.
Lumisan sila at nanirahan sa Asia Minor (kasalukuyang Turkey).
Ambag sa Kabihasnan Mga Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak
Kodigo ni Hammurabi – binubuo ng 282
batas na nagsisilbing pamantayan ng
kabihasnang Babylonian.
- Sakop nito ang mga itinuturing na
paglabag sa karapatan ng mga
mamamayan at mga ari-arian nito; usapin
sa kalakal, lupa, butaw, serbisyong
propesyunal; at pamilya.
- Nakatala rin dito ang mga parusang dapat
na ipataw sa mga nagkasala tulad ng
kamatayan, mutilasyon, at iba pa na
itinuturing na malupit sa kasalukuyang
panahon.
Pag-unlad:
• Nagpatatag sa lipunan at pamahalaan
ang Kodigo ni Hammurabi. Nakatulong
ito sa pag-unlad ng halos lahat ng
aspeto ng buhay ng mga Babylonian.
• Nagdulot ng katiwasayan sa lipunan
ang pakikipagtulungan ng mga
mababang opisyal ng pamahalaan,
sundalo, at huwes sa hari.
Pagbagsak:
• Paglusob ng mga Kassite, isang tribong
Indo-Europeo. Sinundan ito ng mga
Hittite na may higit na mahusay na
armas na gawa sa bakal.
4. Algebra – ginamit ang sistema ng pagbilang na
nakabatay sa 60, paghahati o fraction, gayundin ang
square root sa prinsipyong ito ng matematika
5. Kalendaryong lunar na may 12 buwan
6. Dome, vault, rampa, at ziggurat – mga disenyong
pang-arkitektura at pang-inhinyera na ginamit sa
mga palasyo at templo sa Sumer
7. Luwad – ginamit ng mga Sumerian sa paggawa ng
laryo na nagsilbing talaan nila
8. Prinsipyo ng calculator
pagpapalakas nila bilang isang
pangkat.
3. Edukasyon - nakatulong nang
malaki sa pagiging bihasa ng
mga mamamayan ng aspeto
ng pamumuhay, mula
kalakalan hanggang
astrolohiya.
Iba pang mga Ambag sa Kabihasnan:
1. Ang sistema ng panukat ng timbang at haba ay
unang ginamit nila.
2. Sa pagtatayo ng mga dike, sila ang unang nagtatag
ng organisadong puwersa.
3. Sila din ang nakatuklas sa agham ng pag- oopera.
4. Sa pag-aararo ng mga bukid, sila ang unang
gumamit ng hayop
Pagbagsak:
• Hindi matatag ang pamahalaan
ng mga Sumerian dahil sa
madalas na pag-aaway ng mga
lungsod-estado tungkol sa
tubig at lupa
2

Kabihasnang Hittite (1400–1200 BCE)
• Sinakop ng mga Hittite ang sinaunang rehiyon ng Anatolia (kilala rin bilang Asia Minoro
Turkey sa kasalukuyan)
• Nabuo ang isang kultura na tila mula sa katutubong Hatti (at marahil ng mga Hurrian) na
tao
• Pinalawak ang kanilang mga teritoryo upang maging isang imperyo na pwedeng
makaribal at nagbanta sa matatag na bansa ng Egypt.
• Ang Hittite Empire ay umabot sa rurok nito sa pagitan ng pamumuno ni Haring
Suppiluliuma I (c.1344-1322 BCE) at ang kanyang anak na si Mursilli II (c.1321-1295
BCE)
• Humina ang imperyo pagkatapos ng paulit-ulit na pag-atake ng Sea Peoples at ng
tribong Kaska, at tuluyang nahulog sa mga Assyrian.
Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-Unlad at Pagbagsak
• Pagkakatuklas ng bakal na
nanatiling lihim sa loob ng
200 taon. Ang paggawa ng
mga sandata mula sa bakal
ay natuklasan lamang ng
ibang pangkat sa rehiyon
nang masakop at tuluyang
bumagsak ang mga Hittite
noong 1200 B.C.
• Pagkilala at paggalang sa
iba’t ibang wika
• Pagkakaroon mga talaan
ng titulo ng lupa
• Pag-imbentaryo sa mga
lupain at ng mga pananim
upang gawing batayan sa
buwis lupa
• Pagpatayo at paggamit ng
mga istruktura bilang
sandigan at tanggulan
• Paglililok sa mga imahe ng
mga diyos, mga diyosa, at
may pakpak na mga
halimaw
Pag-Unlad:
• Ang pagkakatuklas ng bakal na ginawa nilang mga
sandata na naging sanhi ng mabilis nilang pananakop sa
ibang mga lupain.
• Ang kanilang sistema ng pagbabatas ay hindi malupit
kagaya kay Hammurabi pero maayos ang pagpapatakbo
ng imperyo na nagbigay-daan sa pag-unlad ng kalakalan
nito.
Pagbagsak:
• Ang mga kamag-anak ng hari ay umaabuso sa pribilehiyo
nila.
• Pakikipag-alyansa nila sa mga Egyptian na sanhi ng pag-
aalsa ng mga kaalyado nito sa kanluran at silangang
bahagi ng imperyo.
• Paglawak Griyegong kapangyarihan na nagbunsod sa
pagdating ng mga tribo mula sa hilagang bahagi sa
palibot ng Dagat Aegean. Lumusob at sinunog ang
Hattusas noong 1200 B.C. ng isa sa mga tribong ito, ang
mga Mitas ng Phyrrgia.
• Nanatiling nakatayo nang 500 taon ang ilang mga
lungsod-estado. Bilang kabisera sa silangan ang Carchemish
ay itinatag. Ngunit nasakop ito noong 717 B.C. ni Sargon
II (721-705 BC) ng Assyria na naging hudyat ng
pagwawakas ng pamahalaang Hittite sa Mesopotamia.
Kabihasnang Assyrian (1813–605 BCE)
• Noong 1120 BCE, nasupil ni Tiglath-pileser I (1114-1076 BCE) ang mga Hittite at naabot
ng puwersa ang baybayin ng Mediterranean at itinatag ang imperyong Assyrian.
• Noong ika-9 na siglo BCE, nagpadala sila ng mga ekspedisyong militar pakanluran upang
mapasakamay ang mahahalagang rutang pangkalakalan at makatanggap ng tribute.
• Isa si Ashurbanipal (circa 668-627 BCE) sa mga haring kinakitaan ng maayos na
pamamahala sa kanyang panahon.
3

• Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa isang pag-aalsa.
Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pagbagsak
Ang mga Assyrian ang kauna-unahang
pangkat na nakabuo ng epektibong
sistema ng pamumuno sa imperyo.
Kinopya ng ibang pangkat sa malapit na
silangan ang pamamalakad ng Imperyong
Assyrian.
Kauna-unahang aklatan na may 200,000
tabletang luwad na itinayo ni Ashurbanipal.
• Ang patuloy na pag-aalsa ng mga lungsod
tulad ng Media at Babylonia na nasakop
ng Assyria ay nakapagbawas nangmalaki
sa yaman ng Assyria at nagpahina sa
hukbo nito.
• Nagkaisa ang mga Chaldeans, Medes, at
Persiano noong 612 B.C. upang
pagtulungang salakayin ang Assyria.
Kabihasnang Chaldean (612 - 539 BCE)
• Si Nabopolassar (612-605 BCE) ang nagtatag ng bagong imperyo ng Babylonia matapos
pangunahan ang isang pag-aalsa laban sa Assyria.
• Tuluyang naigupo ni Nebuchadnezzar II (605-562 BCE), anak ni Nabopolassar, ang
natitirang hukbo ng Assyria noong 609 BCE.
• Si Nebuchadnezzar II ang pinuno ng imperyo nang natamo nito ang rurok ng kadakilaan.
Siya rin ang nagpagawa ng Hanging Gardens of Babylon para sa kanyang asawa na
kinilala ng mga Greek bilang isa sa Seven Wonders of the Ancient World.
• Noong 539 BCE, ang Babylon ay nilusob ng hukbo ni Cyrus the Great ng Persia
hanggang tuluyang naging bahagi ng mas malawak na imperyo ng mga Persian ang
Mesopotamia.
Ambag sa
Kabihasnan
Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak
• Ang Hanging
Gardens of
Babylon ang isa sa
pinakanakakahang
ang tanawin sa
sinaunang
panahon.
• Ang mga
Chaldeans ang
luminang ng
konsepto ng zodiac
at horoscope.
Pag-unlad:
• Ang pamumuno ni Haring Nebuchadnezzar ang nagdala sa mga
Chaldean sa rurok ng tagumpay. Pumili siya ng matatalinong
kabataan mula sa mga sinakop na lupain upang maging katulong
niya sa pamumuno.
Pagbagsak:
• Tanging si Nebuchadnezzar II lamang ang naging malakas na
hari ng mga Chaldean. Sa kanyang pagkamatay, mahihinang hari
na ang namuno sa Chaldean. Sa karangyaan, kasaganaan, at
kasayahan lamang sila nakatuon. Hindi nila napatatag ang
ekonomiya, pulitika, at sandatahan. Nang lumusob ang mga
Persiano noong 529 B.C. mabilis na nagapi ang mga Chaldean
na nagging simula ng pagbagsak ng imperyo nito.
Kabihasnang Persian (539 - 330 BCE)
• Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga Persian na tinawag na Imperyong
Achaemenid. Nasa Persia (kasalukuyang Iran) ang sentro ng imperyong ito.
• Sa ilalim ni Cyrus the Great (559-530 BCE) nagsimulang manakop ang mga Persian.
Napasailalim nila ang mga Medes at Chaldean ng Mesopotamia at Asia Minor
(kasalukuyang Turkey).
• Sa pamumuno ni Darius the Great (521-486 BCE) umabot ang sakop hanggang
India.
•
4

• Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Persian sa kanilang imperyo. Hinati ang
imperyo sa mga lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng gobernador o satrap.
• Nagpagawa din dito ng isang Royal Road na tinatayang may habang 1677 milya o2699
na kilometro mula Sardis hanggang Susa.
• Napatanyag din ang mga Persian sa pagsulong ng relihiyong Zoroastrianism na itinatag
ni Zoroaster.
Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak
• Isang pinakamahalagang
ambag ng Persiano
ang rehiyong
Zoroastrianismo kung
saan nabigyang diin ang
konsepto ng pagpili ng tao
sa landas na tatahakin:
kasamaan ba o
kabutihan.
• Nabigyang-diin ang
karapatan ng tao, maging
ng mga lupang sinakop.
• Ang pagkakaroon ng mga
satrap ng Persia ang
naglinang sa konsepto ng
sentralisadong
pamahalaan.
Pag-unlad:
• Ang galing ni Cyrus sa pamumuno ang naging sanhi ng
tagumpay ng mga Persiano.
• Ang pagkakaroon nito ng mahusay na mandirigma ang
dahilan ng mabilis na pagsakop ng mga lupain.
• Ang makatarungan pagbubuwis at matapat na pikikitungo
sa mga nasakop na tao ang nagbabantog sa kabutihan ni
Cyrus at napanatili ang katiwasayan sa kanyang imperyo.
• Ang katapatan ng mga Persiano ang isa ring dahilan ng
kanilang pagsikat at pag-unlad.
Pagbagsak:
• Matapos ang pamumuno ni Cyrus, Cambyses, Dariusat
Xerxes, nawalan na ng mahusay na pinuno ang mga
Persiano. Ito ang pangunahing dahilan ng kanilang
pagbagsak.
• Naging madalas ang awayan ng mga lupaing nasasakupan
ng imperyo.
• Ang kawalan nila ng pagakakaisa ang nagpabilis sa
kanilang pagbagsak
Pagyamanin
Gawain 2: Pangalanan Mo!
Panuto: Hanapin sa kahon ang tamang sagot sa mga sumusunod na ambag
ng kabihasnang Mesopotamia at isulat sa kwaderno.
1. Cuneiform
2. Pagkakatuklas ng bakal
3. Hanging Gardens of Babylon
4. Nakabuo ng epektibong sistema ng pamumuno sa imperyo.
5. Kodigo ni Hammurabi
6. Kauna-unahang aklat na may 200,000 tabletang luwad
7. Konsepto ng zodiac at horoscope
8. Gulong
9. Nagbigyang-diin ang karapatang pangtao.
10. Paglililok ng mga diyos, diyosa at mga halimaw na may pakpak.
Persian
Assyrian
Sumerian Babylonian Hittite
5
Chaldean

Isaisip
Gawain 3: Data Retrieval Chart
Panuto: Gamit ang data retrival chart, pumili ng dalawang pangkat ng tao na nanirahan
sa Mesopotamia. Punan ng tamang sagot ang chart at isulat sa kwaderno ang iyong sagot.
Kabihasnang Mesopotamia
Pangkat ng tao
Ambag ng
kabihasnan
Sanhi ng Pag-unlad
Sanhi ng
Pagbagsak
1.
2.
6

Aralin
2
Ang Kabihasnang Indus sa
Timog Asya
Alamin
Sa araling ito inaasahang maipaliliwanag mo ang pagsulong ng mga unang
kabihasnan sa Timog Asya batay sa politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala at
lipunan. Inaasahan na masusuri mo ang bawat sinaunang kabihasnan at mapahalagahan ang
mga kontribusyon nito sa kasalukuyang panahon.
Suriin
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Ang kabihasnang tinawag ng mga heograpiko na sub-kontenti ng India dahil sa lawak
ng lupaing nito na umusbong sa ilog at lambak ng Indus. Mayaman ang kabihasnang Indus
dahil sa likas na yaman na pumapalibot rito. Tunghayan sa mga sumusunod na talahanayan
ang mga ambag, lipunan, kultura, ekonomiya, sanhi ng pag-ulad at pagbagsak ng
kabihasnang Indus sa Timog Asya.
Kabihasnang Mohenjo-Daro at Harappa (2500-1500 B.C.)
Lipunan at Kultura
• May malalaking kalsada, alkantarilya, at
sistema ng patubig (Sewer system) na
tumutustos sa pangangailangan ng mga
tahanan.
• Gumamit ang mga tao ng laryong putik na
pinatutuyo sa pugon sa paggawa ng bahay.
• Maganda ang kanilang mga iskultura at
simple ang istilo ng arkitektura.
• Naniniwala at sumasamba sa mga
kaluluwa na naninirahan sa kalikasan
Ekonomiya
• Pagsasaka ang pangunahing hanapbuhay
nila. May matabang lupa dulot ng malimit
na pag-apaw ng mga ilog na pinagtaniman
ng palay, mais, kape, bulak, niyog, at iba
pa.
• May mga nahukay na relikyang nagpapa
tunay na nakipagkalakalan ang sinaunang
India sa Mesopotamia tulad ng mga inukit
na batong seal na ginamit sa pagtatak ng
mga kalakal.
Ambag sa Kabihasnan
• Parisukat na seal carving na yari sa Soapstone, isang uri ng pulbos
na pinatigas at kadalasang ginagawang dekorasyon at selyo.
• Mga piguring bronse at terracotta ng mga bagay at diyos na
sinasamba ng tao. Mga alahas na yari sa ginto, metal, at
mamahaling bato tulad ng jade at lapis lazuli.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pagdating ng mga
mananakop na
Aryan mula sa
Gitnang Asya
noong 1500 B.C
Project EASE Modyul 3 pahina 22 – 29
7

Kabihasnang Aryan (1500-530 B.C.)
Pamahalaan
• Nahahati sa mga pamayanan na
may kanya-kanyang
pamahalaan.
• Pinamumunuan ng rajah na
nagmamana ng katungkulan at
may katulong na lupon ng
tagapayo na binubuo ng mga
pinuno ng tahanan.
Ekonomiya
• Pagpapastol at pagsasaka ang pangunahing
hanapbuhay ng mga Aryan. Nagtanim sila ng barley
at trigo.
• Magaling din sa mga gawang-kamay ang mga Aryan
gaya ng pagkakarpintero, paghahabi, pagkukulti ng
balat ng hayop, at paggawa ng mga kasangkapan
sa bahay gaya ng araro at asarol.
Lipunan at Kultura
• Tinawag na Panahong Vedic dahil dito isinulat ang mga Veda o ang apat na aklat ng
karunungan na kalipunan ng mga himnong pandigmaan, mga ritwal na panrelihiyon, at mga
kwento. Ang Rig Veda, ang pinakamatanda sa apat, ay tungkol sa kalikasan; ang Sama
Veda naman ay tingkol sa mga ritwal; habang ang Veda ay naglalaman ng mga sinaunang
seremonya. Ang Athava Veda ay tungkol naman sa kultura at mga tradisyon ng mga Aryan.
• Ang Upanishad naman ay nagsasaad ng mga pangunahing paniniwala ng Hinduismo tulad
ng reinkarnasyon.
• Sistemang caste ang sinunod kung saan, inuri ang mga Brahman na binubuo ng mga pari
na nagsisilbing guro; ang mga Kshatriya o ang mga maharlika at mandirigma; ang mga
Vaisya o mga karaniwang mamamayan, mga artisano, mangangalakal, magpapastol, at
magsasaka; at ang mga Sudra na mga manggagawa at alipin. Sa labas ng sistema
matatagpuan ang mga untouchable o pariah, mga mamamayang hindi Aryan na
karaniwang mahihirap at gumaganap ng mababang uri ng trabaho.
• Sumasamba sa maraming diyos sa kalikasan tulad nina Indra, ang diyos ng bagyo at Agni,
ang diyos ng apoy kung saan nagmula ang relihiyong Hinduismo, ang pangunahing
relihiyon sa India ngayon at isa sa pinakamatandang relihiyon sa daigdig.
• Ang Budismo na pinasimulan ni Gautama Buddha noong 600 B.C., ay isa ring mahalagang
relihiyon sa India na kumalat sa iba pang lupain sa Asya.
• Walang kalayaan ang babaing Indian, ngunit mayroon silang karapatang magmay-ari ng
negosyo at kasangkapan tulad ng alahas na maaaring ipamana sa kanilang mga anak. Ang
mga biyuda ay hindi na maaari pang mag-asawa at dapat mamuhay nang simple hanggang
sa kanyang kamatayan. Ang iba ay nagpapakamatay at sumasama sa libing ng asawa na
tinatawag na suttee.
• Ang mga anak ng mayayamang pamilya ay nakapag-aaral.
• Ang krimen noong panahong iyon ay maaaring maparusahan ng kamatayan.
• Mahilig sa kasayahan ang mga Aryan. Sila ay madalas manood at makilahok sa karera ng
mga karwahe, pagsasayaw, at pagsusugal.
Ambag sa Kabihasnan
• Relihiyong Hinduismo at Budismo
• Sistemang caste
• Konsepto ng reinkarnasyon o muling pagkabuhay
• Konsepto ng karma na nagsasabing ang ginawa ng tao sa
kasalukuyang buhay ay maparurusahan o magagantimpalaan sa
susunod nilang buhay
• Sa panitikan, ang mga Veda at ang Upanishad
Sanhi ng
Pagbagsak
• Sinalakay at
napailalim sa mga
Persiano sa
pamumuno ni Cyrus
the Great noong 530
B.C.
8

Makikita sa ilustrasyon ang sistemang caste na nagpapakita ng pagpapangkat ng mga
tao.
(Hango sa Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig LM pahina 74)
Pagbuo ng mga Kaharian at Imperyo (500 BCE- 500 CE)
Naglakbay mula sa kanilang orihinal na pamayanan sa rehiyonng Punjab, ang mga
Aryan at nagtungo sa bahaging pasilangan. Mga 600 BCE noon at pinakamakapangyarihang
mga estado ay matatagpuan sa kapatagan ng hilagang India mula sa kasalukuyang
Afghanistan hanggang Bangladesh. Kabilang dito ang Magadha, Kosala, Kuru, at Gandhara.
Ating alamin ang mga imperyong naitatag sa sinaunang India sa susunod na
talahanayan.
Imperyong Maurya 320-185 B.C.
Nagtatag: Chandragupta Maurya (324-300 B.C.)
Pamahalaan
•May maayos na pamahalaan na nakasentro sa hari. Ang imperyo ay hinati sa mga distrito
na pinamunuan ng mga kasapi ng pamilya ng hari. Malaki rin ang bahaging ginampanan
ng mga tagapayo ng hari, tulad ni Kautilya sa panahon ni Chandragupta Maurya.
•Sa ilalim ni Bandusara (297 B.C.), anak ni Chandragupta, nasakop ng imperyo ang
talampas ng Deccan (273-232 B.C.)
•Si Ashoka (c.265-238 BCE), ang pinakamagaling na pinuno ng imperyo, ay nagpalabas ng
maraming batas na tinawag na Rock Edicts na nakaukit sa mga bato, dingding ng mga
kweba, at sa mga pampublikong lugar. Ang mga batas na ito ay naglalaman ng mga
konsepto ng kawalan ng karahasan, paggalang sa lahat ng relihiyon at opinyon, pagsunod
sa magulang, at pagiging makatao sa mga naninilbihan.
•Nagpagawa si Ashoka ng mga daan, mga balon, at mga bahay-pahingahan. Ipinagbawal
din ang pagsasakripisyo sa mga hayop at nagpatayo ng mga sentrong pangkalusugan
para sa lahat ng mamamayan.
Pariah
naglilinis ng kalsad, nagsusunog ng mga palay, nagbibitay sa mga kriminal
Sudra
magsasakang walang sariling lupa, Dravidian, inapo ng Aryan na
nakapag-asawa ng hindi Aryan
Vaisya
mangangalakal, artisan, magsasakang may
lupa
Ksatriya
mandirigma
Brahmin
Kaparian
9

•Pinalaganap ang Budismo sa panahon ni Asoka.
Lipunan at Kultura
•Ang lipunan ay nahahati sa pitong
uri – mga pilosopo, magsasaka,
kawal, pastol, artisano, mahistrado,
at konsehal. Pinakamalaking grupo
ang mga magsasaka.
•Hindi maaaring mag-asawa ng
hindi kauri ang mga Hindu.
Ekonomiya
• Nakipaglaban sa mga Persiano na pinamunuan
ni Seleucus, ang mga Seleucid, noong 3000 BC.
• Pagsasaka at pagpapastol ang pangunahing
hanapbuhay, pagtanim ng millet, trigo, at bulak.
• Nangulekta ng buwis mula sa mga
mangangalakal ng bulak at may-ari ng lupa.
Ambag sa Kabihasnan
• Encyclopedia sa medisina na isinulat ni
Charaka.
• Aklat sa pulitika ni Kautilya, ang
Arthasastra (The Science of Material
Gain) na tungkol sa pagpapalawak at
paggamit ng kapangyarihan.
Sanhi ng Pagbagsak
• Umusbong ang mga nagsasariling estado sa
timog ng kahariang Sunga at Kalinga.
• Napabayaan ang hukbong military sa
panahon ni Asoka dahil itinuon niya ang
pansin sa pagpapalaganap ng Budismo. Hindi
nito nakayang ipagtanggol ang imperyo mula
sa mga nag-alsang Hindu na ayaw ng
Budismo.
• Hindi nakaagapay ang pamahalaan sa mga
gastusin ng imperyo.
Sanhi ng Pag-unlad
• Ang maayos na sistema ng pamahalaan
at ang mga buwis ang siyang tumustos
sa mga gastusin ng imperyo.
Imperyong Gupta 320-500 A.D.
Nagtatag: Chandragupta (320-335 A.D)
Pamahalaan
• Lalong napalawak ang imperyo
hanggang Talampas ng Deccan sa
ilalim ng pamumuno ni Samudragupta
(335-375 A.D.), anak ni Chandragupta
I. Ito ay nagdala ng yaman sa imperyo
sa pamamagitan ng mga buwis na
sinisingil ng imperyo sa mga nasakop
na lupain.
Lipunan at Kultura
• Ito ay itinuturing na Gintong Panahon ng India.
Ang mga ambag ng Imperyong Gupta sa
kabihasnan ay nagpapahayag ng kasaganaan
na dulot ng mga yaman mula sa mga nasakop
at kapayapaang tinamasa nito sa panahon ni
Asoka. Sa panahong ito umunlad ang
pagkamalikhain ng mga tao at nalinang ang
sining at kultura sa India.
Ekonomiya
• Pagsasaka ang
pangunahing hanapbuhay
ng mga Gupta. Nagtanim
sila ng bigas, trigo, tubo, at
mga prutas tulad ng
mangga, melon, apricot,
peach, peras, at iba pa.
•May mga minahan ng
mineral at asin, mga pabrika
ng sandata, at pagawaan ng
ornamenting ginto at pilak.
•Nakipagkalakalan sa
Ehipto, Gresya, Roma, at
Ceylon (ngayon ay Sri
Ambag sa Sibilisasyon
• Dinar – gintong barya na inuukitan ng tula at iba pang
disenyo
• Sakuntala – dula ni Kalidasa at mga pabula na may aral
tungkol sa moralidad at pulitika.
• Sa arkitektura, ang Iron Pillar sa Delhi ay isang
magandang halimbawa ng teknolohiya noong panahong
iyon.
• Mga epikong Ramayana at Mahabharata
• Simbolong zero at bilang na 1 hanggang 9.
• Pi na katumbas ng 3.14 at 365.3568 na bilang ng araw sa
isang taon
• Sistemang decimal
• Ang University of Nalanda, ang unang unibersidad sa
daigdig, na nag-alok ng mga kurso sa relihiyon,
10

Lanka). Ang ilan sa mga
produkto nila ay bulak, mga
telang chintz, calico at
cashmere, garing, at
elepante na ipinagpalit nila
sa musk, seda, at amber
pilosopiya, at sining.
• Nagbigay sa mundo ng mga telang cashmere, calico, at
chintz na hanggang ngayon ay ginagawang damit at sapin
sa bahay.
• Mga fresco painting (pinta sa pader na plaster) sa kweba
ng Ajanta sa Maharashtra.
Sanhi ng Pag-unlad
• Mahusay na pamamahala ng mga
naunang pinuno.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pagsalakay ng mga Hun mula sa Gitnang Asya
noong 415 A.D.
Imperyong Mogul 1526-1793 A.D.
Nagtatag: Babur (1526-1530)
Pamahalaan
• Nagpatayo ng mga
monumento at palasyo
sa India sa ilalim ng
pamamahala ni Akbar the
Great (apo ni Babur)
noong 1556-1605 A.D.
• Naabot ng imperyo ang
katanyagan sa panahon
ng pamamahala nina
Akbar Jahangir na
namuno noong 1605-
1627 at Shah Jahan
noong 1628-1658.
Lipunan at Kultura
•Magkahalong tradisyong Hindu at kaugaliang Muslim ang
umiral sa lipunan noong panahon ni Akbar at sumunod na
namuno.
•Ipinagbawal ang pang-aalipin ng mga babae at batang bihag
sa digmaan.
• Nagkaroon ng direktang komunikasyon ang emperador at
mga mamamayan sa pamamagitan ng mga korte ng
hustisya na pinamunuan ng emperador.
• Inalis din ang suttee o ang pagsunog ng mga biyuda kasama
ng bangkay ng kanilang asawa. Ang kaugaliang ito ay
nagsimula noong 1 AD, dala ng mga Raiputs, mga
mandirigmang Kushan na naniniwala sa monogamya o pag-
aasawa ng isa lamang.
Ambag sa Kabihasnan
• Istilong Mogul sa sining at arkitektura. Ito ay
sining ng India na hinaluan ng impluwensya
ng Persia.
• Ang Taj Mahal na itinayo sa pagitan ng
1620-1648 ay itinuturing na isa sa
pinakamagandang halimbawa ng
arkitekturang Indian. Ipinatayo ito ni Shah
Jahan para sa paborito niyang asawa na si
Muntaj Mahal.
Sanhi ng Pag-unlad
•Pinalawak ang imperyo sa pamamagitan
ng pagkakasundo ng mga Hindu at
Muslim sa imperyo.
Sanhi ng Pagbagsak
•Napabayaan ang pamahalaan sa
panahon ni Aurangzeb (1695-1707), na
nagtuon ng pansin sa pakikidigma sa
pag-asang masasakop ng imperyo ang
buong India.
11

Gawain 2: Sagutin Mo!
Panuto: Basahin at unawain ang teksto. Hanapin sa hanay B ang tamang sagot na
tinutukoy sa hanay A. Isulat ang titik ng napiling sagot sa iyong kwaderno.
Hanay A Hanay B
1. Sistema ng patubig ng kabihasnang Indus A. Imperyong Maurya
2. Apat na aklat ng mga karunungan na kalipunan B. Panahong Vedic
ng mga himnong pandigmaan at ritwal.
3. Isang uri ng na pinatigas at kadalasang C. Soap stone
ginagawang dekorasyon at selyo
4. Pangkat ng tao na mangangalakal, artisan, D. Sewer system
magsasakang may lupa
5. Panahong isinulat ang mga Veda E. Veda
6. Kabihasnan na may sistemang caste F. Imperyong Mogul
7. Imperyong may ambag ng encyclopedia G. Gautama Buddha
sa medisina na isinulat ni Charaka
8. Imperyong may epikong Ramayana at H. Vaisya
Mahabharata I. Imperyong Gupta
9. Taj Mahal J. Chandragupta
10. Nagpasimula ng Budismo K. Kabihasnang Aryan
Isaisip
Gawain 3: Graphic Organizer
Panuto: Gamit ang Graphic Organizer, punan ang chart ng isang pinakamahalagang ambag
ng mga imperyo sa Timog Asya at isulat ito sa kwaderno.
Pagyamanin
Maurya
Imperyong
Timog
Asya
sa Gupta
Mogul
12

Aralin
3
Ang Kabihasnang Tsino sa
Silangang Asya
Alamin
kabihasnan sa Silangang Asya batay sa politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala at
lipunan. Inaasahan na masusuri mo ang bawat sinaunang kabihasnan at mapahalagahan ang
mga kontribusyon nito sa kasalukuyang panahon.
Suriin
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang kabihasnang ito na umusbong sa China ay itinuturing na pinakamatandang
kabihasnang nanatili sa buong daigdig hanggang sa kasalukuyan. Ang mga natural na
hadlang sa China tulad ng mga disyerto, bulubundukin, at dagat ang nagbigay-daan sa
pagpapanatili ng natatanging kultura ng mga sinaunang Tsino at pag-unlad ng isang
kabihasnang tumagal ng halos 3000 taon.
Tinagurian ang Tsina na isa sa mga dakilang bansa dahil sa kanyang kabihasnan at
nakasulat na kasaysayan sa loob ng apat na libong taon. Kilala ang Tsina sa katawagang
“Natutulog na Higante” dahil sa matagal na panahong hindi nito pakikisalamuha sa ibang
kultura at ang pagsasara ng lupain nito sa mga dayuhan. Sa mahabang panahon napanatili
ng kabihasnang ito isolationism at ang pagpapanatili ng kanilang ideolohiya, kultura at
pamayanan.
Basahin at unawaing mabuti ang mga sumusunod na talahanayan.
Xia or Hsia (2000 B.C. – 1600 o 1500 B.C.)
• Ang dinastiyang itinatag ni Emperor Yu (c. 2200 – 2100 BC), sa may lambak ng Huang Ho
ang itinuturing na pinakauna sa kasaysayan ng Tsina. Pinamunuan ito ng mga paring-hari
na pinaniniwalaang gumawa ng mga sikretong kalendaryo na ikinamangha ni Confucius
(551 – 479 B.C.) noong panahon ng Han kung kaya’t binuhay niya ang paggawa at
paggamit nito.
• Hindi pa lubusang napatutunayan dahil sa kawalan ng ebidensyang arkeolohiya.
Shang (1700-1200 B.C.)
• Ang Chang ang mga unang dayuhang permanenteng nanirahan sa Tsina. Sa lambak
ng Huang Ho nakasentro ang kanilang kabihasnan. Mataas na antas ng lipunan na
pinamumunuan ng aristokrasya ang nabuo nila.
• Sa panahong ito, sila ang pinakamaunlad na kabihasnang gumamit ng bronse.
13

Kultura
• Pinaniwalaan nila na taglay ng kanilang pinuno
ang bisa ng “Utos ng Langit” na batayan ng
kanilang pamumuno at babagsak ang pinuno at
papalitan ng bago kung nawala ang bisa nito.
• Ang kanilang relihiyon ay pinaghalong
pagsamba sa mga ninuno at animismo. Ang
panghuhula na ginamitan ng pagbasa ng mga
nakaukit sa bahay ng pagong o buto ng hayop
o oracle bone reading ay pinaniniwalaan din
nila.
• Nagtatag ng calligraphy o kaligrapo na isang uri
ng pagsulat at gumamit ng pictogram o mga
larawan na dikit-dikit ang pagkakasulat upang
makabuo at maipakita ang ideya.
• Sila ay gumamit ng elepante bilang sasakyang
pandigma gayundin ng karwaheng hila ng
kabayo.
Ekonomiya
• Pagsasaka ang pangunahing industriya
ng mga Shang. Umani sila ng millet,
palay, at barley. Namuno din sila sa
sistemang irigasyon sa Ilog Huang He
• Nag-alaga din sila ng baka, baboy,
manok, at aso.
• Nag-alaga sila ng mga uod para
pagkukunan ng seda (silkworm). Sa
buong Daigdig, tanging Tsina lamang
ang marunong gumawa noong
sinaunang panahon.
• Sila ay marunong maghulma ng bronse
upang gawing mgagamit at gumawa ng
mga alahas mula sa jade.
• Ang paggawa ng mga seramika gamit
ang isang uri ng maputing putik, ang
kaolin, ay sinimulan nila.
Ambag sa Kabihasnan
• Tanso ay ginamit
• Paggamit bilang mga sasakyang pandigma ng elepante at
karwaheng hila ng kabayo
• Pagkontrol ng tubig-baha at sistema ng irigasyon
• Ang kalendaryong lunar na sampung araw ang
pinakamalaki – anim na tigsasampung araw ang bumubuo
ng 360 araw sa loob ng isang taon ay naimbento.
Sanhi ng Pagbagsak
• Ang mga huling pinuno ay
naging masama at
makasarili.
• Ang paglusob ng mga
barbaro, ang mga Chou,
galing sa lambak ng We sa
kanlurang bahagi ng Tsina.
Chou (1122-256 B.C.)
• Sa pangunguna ni Wu Wang (1046–
43 BC), ang mga Chou kahit nagmula sa
kanlurang bahagi ng Tsina, ay direktang
namuno sa hilagang bahagi nito.
Pinamumunuan ng ibang mga miyembro
ng pamilya at pinagkakatiwalaang kasapi
ng military ang silangang bahagi nito. Ang
Chou ang itinuturing na pinakamahaba at
pinakadakilang dinastiya sa Tsina dahil
naghari ito sa loob ng 900 taon na
nagbunga sa paging matatag at
permanente ng pamahalaan bilang isang
institusyon.
• Pinaniniwalaan ng mga tao na ang
emperador ay namumuno sa
kapahintulutan ng langit o Mandate of
Heaven o “Basbas ng Kalangitan.” Dahil
puno siya ng kabutihan, pinili siya ngunit
babawiin ng kalangitan sa anyo ng lindol,
bagyo, tagtuyot, peste o digmaan kung siya
Pamahalaan
• Ito ay pinamumunuan ng emperador
kaagapay ang limang ministro o mandarin:
punong ministro (Mandarin of Heaven);
ministro ng seremonya (Mandarin of
Ceremonies); ministro ng digma (Mandarin
of Summer); ministro ng krimen (Mandarin
of Autumn); at ministro ng publikong
paggawa (Mandarin of Winter).
• Ang iba pang opisyal ay mula sa hanay ng
mga iskolar na may kaalaman sa
kasaysayan at relihiyon at sila ay nasa ilalim
ng mandarin.
• Kailangang pumasa sa pagsusulit ang mga
magiging opisyal at kawani ng pamahalaan
o sistemang civil service. Napahusay ng
mga Chou ang pamamalakad ng
pamahalaan dahil dito.
• Ang pilosopiyang legalism kung saan mas
binigyang halaga ang pinuno at ang estado
na taliwas sa mga turo ni Confucius at iba
14

ay naging masama at mapang-abuso. pang mga pantas.
Lipunan
• Itinatag ang
piyudalismo o
ang sistemang
sosyo-pulitiko
at
ekonomikong
pamamahala
na nakabatay
sa pag-aari ng
lupain. Ang
mga lupaing
piyudal ay
pinamamahal
aan ng mga
warlord na
regular na
bumibisita rito
upang
magbigay ng
tributo at nasa
ilalim ng
kapangyariha
n ng
emperador.
• May libreng
paaral at
tinustusan ng
mga aklat
tungkol sa
panitikan,
kasaysayan,
agrikultura,
pilosopiya, at
maging sa
mahika ang
bawat estado
ng dinastiya.
Kultura
Ito ay itinuturing na Ginintuang Panahon ng pilosopiyang Tsino dahil sa
pagsikat ng sumusunod na mga pantas:
a. Confucius (551-479 B.C.) – ang Five Classics at Four Books ay
ipinakilala niya sa daigdig. Itinuro niya na dapat sundin ng tao ang anim
na salik sa pakikipag-ugnayan: kagandahang-asal, kabutihan, katapatan,
pagkamakatarungan, pagkakawanggawa, at katalinuhan. Ang
sumusunod ay ilan sa kanyang mga ginintuang palaisipan:
* Huwag mong gawin sa iba ang ayaw mong gawin sa iyo ng ibang tao.
* Kapag nakakita ka ng mabuting tao, tularan mo siya; kapag
masamang tao, suriin mo ang iyong puso.
* Ang taong nakagawa ng kamalian na hindi nagtatangkang iwasto ito
ay makagagawa pang muli ng isa pang kamalian.
b. Lao Tzu (604-517 B.C.) – nakasulat ang kanyang mga turo sa Tao
Te-ching. Ito ay nagpaliwanag ukol sa landas na dapat tahakin ng bawat
tao tungo sa kabutihan. Ang walang hanggang kaligayahan ay
makakamtan ng tao, ayon sa kanya, kung susundin niya ang “Daan
Tungo sa Kabutihan” o “Way of Virtue.” Ang kanyang mga ginintuang aral
ay ang sumusunod:
1. Lumagi ka sa hulihan at bago mo malaman, ikaw ay nasa unahan
na.
2. Ang taong nasusupil ang iba ay matapang, subalit ang taong
nasusupil ang sarili ay higit na matapang.
c. Mencius (372-289 B.C.) – sumulat ng Doctrine of Mean at
naniniwalang dapat sikaping manatili ang kapayapaan dahil walang
mabuting ibubunga ang digmaan kahit may karapatan ang mga
mamamayang gumamit ng dahas. Ayon sa kanya, tungkulin ng
pamahalaan na paunlarin ang kabuhayan at kaisipan ng tao dahil ito ang
pinakamahalagang salik ng bansa. Walang karapatang manatili sa trono
ng kapangyarihan ang taong hindi nagtataglay ng damdaming makatao.
d. Mo Ti o Mo Tzu (470-390 B.C.) – nagtaguyod ng pandaigdigang
pagmamahalan at pagtutulungan bilang mga prinsipyo ng isang maayos
na lipunan. Tinawag na Mohism ang pilosopiyang kanyang itinaguyod.
e. May elemento ng pilosopiya, kasaysayan, at tula ang panitikan na
yumabong noong panahong ito. Kinakatawan ito ng tatlong aklat:
1. Book of Changes – ito ay isang manwal na nagsasaad na nasa
sistema ng pagbabago sa mundo at hindi nakasalalay sa mga diyos
o kapalaran ang kinabukasan ng tao at kaluluwa.
2. Book of Documents – koleksyon ng mga makasaysayang
dokumento mula sa mga talumpati ng mga hari at opisyal ng
imperyo. Mababasa dito ang mga kaisipang pangkasaysayan at
pulitikal na mga pinuno sa panahong ito.
3. Book of Poetry o Book of Songs – koleksyon ng mga dalit at awit
na naglalarawan ng mga masasakit at nakakatuwa sa araw-araw
na buhay
15

Ambag sa Kabihasnan
• Mga pilosopiyang
itinatag nina
Confucius, Lao Tzu,
Mencius, at Mo Ti.
• Pagsulong sa
sistemang civil
service upang
makapili ng
mahuhusay na
kawani ng
pamahalaan.
Sanhi ng Pagbagsak
• Dahil sa pagpapagawa ng mga proyektong irigasyon na
nangangailangan ng maraming manggagawa at sanhi na
nawalan ng bantay ang mga hangganan at nagpahina sa
depensa nito.
• Paglakas ng mga warlord ng imperyo. Mula Xi’an sa Luoyang
(Henan ngayon) sa may silangan inilipat ng mga Chou ang
kanilang kabisera.
• Bagaman noong 771 B.C. tunay na nagwakas ang kapangyarihan
ng Chou, nanatili sa pangalan ang pamamahala nito hanggang
256 B.C.
Qin o Ch’in (246-206 B.C.)
• Isa si Prinsipe Cheng sa mga warlord na naghahari sa silangang bahagi ng imperyo sa
huling mga taon ng dinastiyang Chou. Itinatag niya ang dinastiyang Ch’in o Qin noong 221
B.C., matapos na talunin ang mga kaaway nito. Siya ay higit na kilala sa pangalang Shih
Huang-ti o Shih Huang Ti (259 – 210 B.C) at naghari sa loob ng 15 taon. Sa kasaysayan ng
Tsina, ito ang kauna-unahang dinastiya na may matatag na pamahalaang sentral. Hango
sa kanyang pangalang Ch’in, pinangalanan niyang Tsina ang kanyang kaharian at
nagsimulang magpalawak ng teritoryong nasasakupan nito.
• Itinayo ang may haba na 2400 kilometro o 1500 milya ang hinahangaang Great Wall of
China upang magsilbing-tanggulan laban sa mga tribong nomadiko na nagmula sa hilaga
ng China.
Pamahalaan
• Batay sa prinsipyong
legalismo at hindi sa mga
nakagisnang kaugalian at
katuruan ang
pamamahala niya sa
kaharian.
• Sa pamamagitan ng
pagdurugtong sa pader na
sinimulan ng mga
nakaraang dinastiya ay
pinagtibay niya ang
depensa ng dinastiya
laban sa mga dayuhan at
tinawag na Great Wall of
China ito na nagpalawak
sa teritoryo ng kaharian.
Lipunan at Kultura
• Upang maipag-ibayo ang mga pagbabago ng kaharian,
ipinasunog ni Shih Huang-ti ang mga aklat ng katuruang
klasiko, lalo na ang mga aklat ni Confucius.
• Para maalis sa isipan ng mga tao ang tungkol sa nakaraang
pamahalaan sinunog din ang lahat ng talaan ng nakaraan.
Upang mailigtas ang mga ito, maraming iskolar ang
nagtakas ng mga aklat at ibinaon. Ngunit, nang malaman
niyang tinangka nila na magtago ng mga klasikong aklat,
ipinasunog ni Shih ang 500 na iskolar. Ang mga iskolar na
tumuligsa sa pamahalaan o patuloy na nagtuturo tungkol sa
mga klasiko ay pinalayas naman.
• Sinimulan ang sistema ng scholarship, ang pagsasanay sa
mga hihiranging gobernador at opisyal ng imperyo.
• Upang mas maraming mamamayan ang matutong magbasa
at magsulat, ginawang simple ang sistema ng pagsulat.
Ambag sa Kabihasnan
• Great Wall of China – bumabaybay mula
hilagang silangan ng Hopei hanggang
kanluran ng Kansu at may tore sa bawat 9
metro ang habang 2,200 kilometro, taas na 7
metro, at lapad na 6 metro.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pagkawala ng mga iskolar na gumagabay
sa pagpapatakbo ng pamahalaan.
• Sa pagkamatay ni Shih Huang-ti noong
206 B.C., naagaw ng mga nagrerebeldeng
mamamayan ang pamahalaan dahil wala
ng malakas na pinuno ang pumalit nito.
Han (206 B.C. - 220 A.D.)
Pagkatapos ng Ch’in, naghari ang Han ng 400 taon. Itinuturing na nagpalawak at
nagpalakas sa kaharian ay si Wu Ti (156 B.C.-87 A.D.).
16

Pamahalaan
• Pinamunuan ng emperador ang estado na tagagawa at
tagapagpatupad ng mga batas, at sa buong kaharian,
ang tanging hukom. Ang kinikilalang makapangyarihan
sa lahat ng mga ritwal na panrelihiyon ay isang pari
naman.
• Katulong ng emperador ang isang Gabinete na binubuo
ng dalawang pangkat:
a. Tatlong Duke – Ang namamahala sa
pamahalaang sibil at militar na kinabibila
ngan ng chancellor, kalihim ng imperyo o
vice chancellor, at great commandant.
b. Siyam na Ministro –nakatalaga sa pagpapatupad
ng mga batas. Sila ay nagtatagu-yod ng
agresibong patakarang panlabas na nagpahina sa
mga Hun sa may hilagang hangganan ng imperyo.
Lipunan at Kultura
• Pinag-ibayo ang
pagpapanumbalik sa mga
klasikong kaalaman. Ang mga
aklat na naitago at hindi
nasunog ng Ch’in ay tinipon
nila.
• Sinimulang linangin ang
edukasyon. Nagkaroon ng
historyador at mga manunulat
ang Tsina. Si Pan-chao ay
nagsimulang magtipon ng mga
impormasyon tungkol sa
kasaysayan ng Tsina.
• Ipinakilala ng mga Indian ang
relihiyong Budismo sa Tsina.
Sanhi ng Pagbagsak
• Malawakang rebelyon noong
220 A.D. na nagpahina sa
kaharian.
Ambag sa Kabihasnan
• Papel – naimbento noong 105 A.D.
• Lexicon o diksyunaryo –dulot sa pagkakaimbento ng
papel, ito ay nailathala
Sui (581-618 A.D.)
Pamahalaan
• Iniluklok ni Yang Jian (21 July 541 – 13 August
604) ang sarili bilang regent at kinuha ang
gobyerno mula sa kanyang base militar sa
Guanzhong at pinag-isa ang hilaga nang
mamatay ang kanyang manugang, ang
tagapagmana ng trono ng dinastiyang Chou. Sa
pamamagitan ng Grand Canal, muli niyang
ibinuklod ang Tsina.
• Ang buong hilagang Tsina ay pinamahalaan ni
Yang Jian. Itiinatag ang Ta-shing bilang bagong
kabisera. Sa pamamagitan ng pagpapaayos ng
Great Wall pinalakas niya ang depensa sa hilaga
laban sa mga Turko at tagumpay niyang
pinagkaisa ang imperyo.
• Ang binagong kodigo na mas simple pa sa mga
batas ng hilagang Tsina, ang kodigong
K’aihuang, ay ipinatupad.
• Binubuo ng mga direktor, lupon, ministro, at
hukuman ang sentro na pamahalaan.
Ambag sa Kabihasnan
• Sistema ng pamamahala
• K’aihuang Code – ginamit bilang
modelo ng pinaka maimpluwensyang
kalipunan ng mga batas sa ilang
bansa sa silangan, ang Kodigo Tang.
Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak
Pag-unlad
• Magandang pamamahala ni Yang
Jian at ibang pinuno
• Pagsasaisa ng imperyo
Pagbagsak
• Paghina ng militar dulot ng mga
kampanya
• pagbabanta ng mga Turko
• rebelyon ng bawat rehiyon ng imperyo
• pagtatanghal sa sarili ng emperador
ng bagong dinastiyang T’ang.
T’ang (618-907 A.D.)
Ang 300 taong paghahari ng mag T’ang ay itinuturing na panahon ng kasaganaan at
malawakang kultural na pag-unlad. Una itong pinamahalaan ng ama ni Li Shihmin ngunit
pinatalsik niya ito sa trono at siya ang naghari noong 626. Kinilala siya bilang Emperador Tai
Tsung.
Pamahalaan
• Pinagsama ang mga prefecture sa mga
probinsya sa buong imperyo para mas
mapasulong at mapadali ang pamamahala.
• Pinasimulan ang tunay na sistema ng serbisyo
sibil batay sa galing. Ang pinakamataas na
Ekonomiya
• Ipinakilala ang madaling itanim na uri ng
palay at anihin mula dalawa hanggang
tatlong ulit bawat taon. Iniluwas ng mga
Tsino sa Asya at Europa ang ani nitong
tsaa at seda.
17

pagsusulit, ang Chin-Shin, ay ibinigay sa mga
gustong makabilang sa pangkat ng mga
namumuno.
• Ang pagsusulit sa serbisyo sibil ay batay pa
rin sa katuruan ni Confucius.
• Nakilala ang mga Sung sa paggawa ng
makikinis at makikintab na porselana.
• Lumawak ang pag-aalaga ng uod o
sericulture para sa paggawa ng telang
seda.
Kultura
• Mga tula nina Li Po (701 – 762) at Tu Fu (712-770)
ay nakaimpluwensya sa iba pang mga manunula.
Ambag sa Kabihasnan
• Mga imbento gaya ng gunpowder,
wheelbarrow, movable printing.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pagdami ng mga tao * Pagsalakay ng mga Mongol mula sa hilaga.
Song (960-1279 A.D.)
• Matapos bumagsak ang dinastiyang T’ang, kaguluhan ang naghari sa Tsina. Sa loob ng
kalahating dantaon, nailuklok ang limang magkakasunod na dinastiya na naghari sa Tsina.
Nagpatuloy ang kulturang Tsino kahit may kaguluhan at kawalan ng kontrol sa pamahalaan
ng limang dinastiya.
• Noong 960 B.C. nang inindorso bilang emperador ng hukbo si heneral Zhao Kuangyin (927-
976 CE), nagwakas ang paghahari ng limang dinastiya. Siya ang nagtatag ng dinastiyang
Song na muling nagbuklod sa buong Tsina. Kinilala siya sa kasaysayan bilang Taizu ('Grand
Progenitor').
Pamahalaan
• Malaki ang kita ng pamahalaan at hindi naging
suliranin ang pondo para sa mga proyekto nito dahil
may direktang kontrol sa pangungulekta ng buwis.
• Ibinigay tuwing ikatlong taon ang Chin-Shin o ang
pagsusulit sa serbisyo sibil. Ang pag-angat sa
puwesto ng mga opisyal ng pamahalaan ay batay
sa markang nakuha sa Chin-Shin, kagalingan, haba
ng serbisyo, at nominasyon ng isang opisyal ng
pamahalaan.
• Mabisa ang sistema ng serbisyo sibil ng Song
sapagkat nahikayat na manilbihan sa pamahalaan
ang mag bata, mahusay, at matalinong
mamamayan.
Lipunan at Kultura
• Muling pagkabuhay ng mga ideyal
ng Confucianism, Neo-
Confucianism, kung tawagin.
• Foot-binding sa kababaihan ay
naging mas karaniwan.
• Ang gunpowder naimbento at
ginamit sa paggawa ng mga
paputok.
• Higit na nagpasigla sa panitikan,
sining, at edukasyon ang
naimbento na movable printing.
• Nagawa ang kalendaryo at
kompas.
Ekonomiya
• Ang sikat sa industriya ng pag-print, papel,
tela, at porselana na na-export sa kahabaan
ng Silk Road at sa buong Karagatang India,
kasama ang tsaa, sutla, bigas, at tanso.
• Mga pag-import ang mga kabayo, kamelyo,
tupa, telang koton, garing, hiyas, at
pampalasa.
• Ang pagsasaka ay pinahusay at nagdulot ng
mas maraming mga produkto.
• Libu-libong mga barko ang itinayo upang
maihatid ang lahat ng mga kalakal sa
pamama gitan ng mga kanal at dagat.
Ambag sa Kabihasnan
• Ang mga imbensyon o pagpapabuti sa
mga ideya gaya ng mga barkong paddle-
wheel, pulbura, perang papel, ang
nakapirming kumpas, ang timon ng timog,
ang mga pintuang-kandado sa mga kanal,
at ang makagalaw na uri ng pag-print.
• Ang iron armor ay ginawang
pangkaramihan, at ang mga espada ay
ginawa mula sa de-kalidad na bakal na
ginawang posible ng mga water-power bell
na lumilikha ng sobrang mainit na mga
hurno.
Sanhi ng Pagbagsak
• Ang korte ng Song ay labis na sinalanta ng mga paksyon sa pulitika at konserbatismo.
• Ang pagsalakay ng mga Mongol.
Yuan (1280-1367 A.D.)
Mga dayuhan ang mga Mongol. Sila ang kauna-unahang dayuhan na naghari sa
Tsina. Sinimulan ni Gengis Khan ang pagsalakay sa hilagang bahagi ng Tsina noong
18

1205 hanggang sa masakop niya ito noong 1227 na naging simula at pundasyon ng pinaka
malaking imperyong naitatag sa buong mundo. Itinuloy ang nasimulan ni Gengis Khan ng apo
niya, si Kublai Khan (r. 1260-1294 CE), at nasakop niya ang mga lupain ng mga Sung sa
timog. Ang dinastiyang Yuan, na nangangahulugang “Unang Simula” ay itinatag ni Kublai
noong 1260 at kinilala siya bilang Great Khan.
Ang kaibahan ng mga Mongol sa mga Tsino ay malaki dahil iba ang kanilang kultura,
wika, at mga kaugalian. Bilang isang paraan ng pagkontrol sa mga Tsino, hindi nila inangkop
ang kultura nito.
Pamahalaan
• Walang pagbabago sa sistema at balangkas ng
pamahalaan. Nanatili sa ilalim ng anim na
ministro ang mga dibisyon, pati ang mga sangay
ng pamahalaan. Gayunpaman, pawang mga
Mongol ang itinalagang mga opisyal sa mga ito
at ang ibinigay sa mga Tsino ay mababang
posisyon lamang.
• Iba ang mga batas ang kanilang sinunod kaysa
mga batas na ipinatupad nila sa buong bansa.
• Malugod na nakikipag-ugnayan ang mga
Monggol sa mga taga-Kanluran gaya ng mga
negosyante na Europeo at mga misyonerong
Kristiyano. Ito ang dahilan sa pagdating at
paglagi sa bansa ni Marco Polo at ang kanyang
tiyuhin na si Maffeo Polo.
Lipunan at Kultura
• Hiwalay ang panahanan ng mga
Mongol sa mga Tsino.
• Tinangkilik sa buong imperyo ang
ideolohiyang Confucian.
• Kilala bilang Ginintuang Panahon ng
dulang Tsino.
• Pagbabago sa pagpipinta at
pagsulong sa Tibetan Buddhism.
Ekonomiya
• Dinugtungan ang mga trabaho sa
agrikultura at kalakalan at inobasyon
na sinimulan ng T’ang at Sung.
• Ang papel na pera ay malawakang
ginamit kaysa ginto at pilak
Ambag sa Kabihasnan
• Mabilis ang pakikipagpalitan
ng mga pamamaraan at
imbensyon sa pagitan ng
Tsina, Europa, at ibang
bahagi ng Asya sanhi sa
lawak ng sakop ng imperyo.
Sanhi ng Pagbagsak
• Sanhi sa magastos na digmaang kinasangkutan ni Kublai
Khan, naubusan sila ng pondo.
• Hindi nila lubos na natanggap ang dayuhang Mongol at
sa pangunguna ni Chu Yu-chang, isang mongheng
Budista, nag-alsa at pinatalsik si Shun Ti, ang huling
haring Mongol.
Ming (1368-1644 A.D.)
Si Zhu Yuanzhang ang nagtatag ng dinastiyang Ming at kinikilala bilang Emperador
Hung Wu o Hung-wu (1328-1398). Ninais ni Hung Wu na ibalik sa tradisyong Tsino ang
estado, matapos ang 74 taong pamamahala ng mga dayuhan.
Pamahalaan
• Ang organisasyon ng pamahalaan ay
ibinatay sa tradisyong T’ang at Sung.
• Ibinalik at pinag-ibayo ang pagsusulit
para sa serbisyo sibil sa pagpili ng mga
opisyal ng pamahalaan. Ang paksa sa
pagsusulit ay tungkol sa ideolohiyang
Confucian.
• Ang mga kalamidad sa kanilang lugar ay
dapat iulat agad ng mga opisyal dahil
itinuring na kasalanan ang paglabag na
nito na may karampatang kaparusahan.
• Itinatag ang Secretariat – kinontrol ang
Anim na Mga Ministro.
• Noong 1430, ibinalik ang Censorate –
sila ang nag-ulat ng mga taong
hinihinalang taksil sa pamahalaan.
Lipunan at Kultura
• Nanumbalik ang tradisyonal na drama, ang
chuanqi, isang uri ng musikal na teatro na
may maraming mga eksena at mga
napapanahong plano, mula sa dinastiya
Song na nakaligtas sa mga Mongol.
• Umusbong ang kunqu style, hindi gaanong
malakas sa kanta at saliw kaysa sa iba pang
tanyag na teatro.
• Ang unang aklat at diyaryo ay nailathala at
nalinang din ang panitikan at sining na
nakapagpaibayo sa edukasyon at pagsusulit
para sa serbisyo sibil.
• Ang mga magagandang lilok ng Ming na mga
maliliit na mga pandekorasyon na hiyas ng
jade, garing, kahoy, at porselana.
• Ang pangunahing mga nagawa sa sining ay
sa pagpipinta at palayok.
19

Pagyamanin
Gawain 2: Tama o Mali
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga sumusunod na pahayag. Isulat ang
TAMA kapag ang pahayag ay wasto at MALI naman kung ang pahayag ay hindi wasto.
Salungguhitan ang maling salita at isulat ito sa iyong kwaderno.
1. Si Zhu Yuanzhang ang nagtatag ng dinastiyang Ming.
2. Ang dinastiyang Yuan ang unang dayuhang dinastiyang namahala sa Tsina.
3. Foot-binding sa kalalakihan ay karaniwan sa dinastiyang Song.
4. Ipinatayo ang Grand Canal sa ilalim ng dinastiyang Sui.
5. Hangad ni Lao Tzu na dapat sundin ng tao ang anim na salik sa pakikipag-
ugnayan: kagandahang-asal, kabutihan, katapatan, pagkamakatarungan,
pagkakawanggawa, at katalinuhan.
Isaisip
Gawain 3: Data Retrieval Chart
Panuto: Gamit ang data retrieval chart, pumili ng dalawang dinastiyang Tsino at punan ng
tamang sagot ang chart at isulat ito sa kwaderno.
DATA RETRIEVAL CHART
Sinaunang Kabihasnan sa Tsino
Dinastiyang nabuo
Mga Kaalaman
Kultura Pamahalaan Ambag Sanhi sa Pagbagsak
Ekonomiya
• Pinaigting ang pakikipagkalakalan sa ibang
bansa, tulad ng India, Arabia, at Aprica sa
pamamagitan ng pagpapadala ng mga
ekspedisyon.
• Ang paggawa ng mga mamahalin at pinong
porselana ay pinag-iibayo na naging
pangunahing kalakal sa pandaigdigang
kalakalan.
Sanhi ng Pagbagsak
• Pagtulong sa Korea laban sa pananalakay
ng mga Hapones noong 1590.
• Pagkawatak-watak ng mga opisyal
• Panghihimasok ng mga eunuch ng
palasyo
• Mga pasanin ng lumalaking populasyon
• Sunod-sunod na mahina at walang pansin
na mga emperador
Ambag sa Kabihasnan
• Ang Yongle Encyclopedia o The Great Canon or Vast Documents of the Yongle Era
na pinakamalaking kilalang pangkalahatang encyclopedia sa buong mundo sa mga
sinaunang panahon at ang unang encyclopedia na naisulat sa mundo.
• Unang imprenta ng kulay na gamit sa bloke ng kahoy, papel at proseso ng pag-imprenta
ng dalawang kulay. Nauna itong naimbento kaysa imprenta sa Europa.
• Paglikha ng bristle toothbrush na ginagamit natin sa kasalukuyan
• Pag-imbento ng mga timon ng barko na nakakatulong sa pagpipiloto ng mga malalaking
barko at nagsilbing gabay nila sa kanilang pagtawid sa malalim na tubig.
• Mga bagong pagpapaunlad sa keramika, porselana at stoneware na ginaya sa Vietnam,
Japan, at, mula noong ika-17 siglo, sa Europa.
20

Aralin
4
Ang Sinaunang Kabihasnan
sa Africa
Alamin
Inaasahang maisalaysay mo sa araling ito ang pag-unlad ng mga sinaunang
kabihasnan sa Africa base sa paniniwala, ekonomiya, kultura, politika, relihiyon, at lipunan.
Layunin na masuri mo ang bawat isa sa mga unang kabihasnan at mabigyang kabuluhan ang
mga ambag nito sa kasalukuyan.
Suriin
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa
Kadalasang hinahati sa mga panahong batay sa dinastiya ng naghaharing pharaoh
ang sinaunang kasaysayan ng Egypt. Siya ay itinuring na isang diyos na tagapagtanggol sa
kanyang nasasakupan at tumayong pinuno at hari nito. Ang lahat ng aspekto ng pamumuhay
ng mga sinaunang Egyptian ay maituturing na kontrolado ng isang pharaoh na siyang
nagtatakda ng mga batas, nagkontrol sa kalakalan, nagsasaayos ng mga irigasyon, nagpapanatili
ng hukbo, at nagtiyak sa kaayusan ng Egypt.
Halos binubuo ng disyerto maliban sa mga oasis ang Ehipto sa mainit na lupain ng
Aprica. Dahil ang Ilog Nile ay may hanging umiihip na nanggagaling sa Dagat Mediterranean
at umiihip patimog at pasalungat sa agos ng ilog, nagkaroon ng pag-asa ang mga taga-Ehipto
na ang kanilang lupain ay makapagbigay-buhay. Ang hanging ito ay tinatawag na Hanging
Extensian na nagpapalamig sa kabuuan ng lupain. Umunlad ang sinaunang sibilisasyon ng
Ehipto dahil sa magandang klima at matabang lupa.
Pamahalaan:
Lumang Kaharian (c. 2613-2181 BCE)
• Ito ay kilala bilang 'Age of the Pyramids' o 'Age of the Pyramid Builders' dahil dito
nagsimula ang pagpatayo ng mga piramide na nagsilbing libingan ng mga paraon sa
Ehipto.
• Sa dami ng namuno sa panahong ito, ang sumusunod ang ilan sa mga tanyag na paraon:
1. Djoser o Zoser (2667 – 2648 BC) – nagsagawa ng pagtatayo ng pinakamaagang
mahalagang gusaling bato sa Egypt, ang piramide. Sa kanyang paghahari, nagmarka
ang mahusay na makabagong teknolohiya sa paggamit ng arkitekturang bato.
Idinesenyo ni Imhotep, ang punong tagapayo ni Zoser at isang magaling na arkitekto,
ang step pyramid na may anim na patung-patong na mastaba noong 2780.
21

2. Khufu o Cheops – pangalawang hari ng ika-4 na dinastiya (c. 2575 – c. 2465 BCE) ng
Egypt at tagabuo ng Great Pyramid sa Giza, ang pinakamalaking solong gusali na
itinuturing na isa sa Seven Wonders of the Ancient World. Ang haba ng bawat panig sa
base ay may average na 755.75 talampakan (230 metro) at ang orihinal na taas na
481.4 talampakan (147 metro).
3. Unas o Wenis – huling hari ng ika-5 dinastiya (c. 2465 – c. 2325 BCE) ng sinaunang
Egypt at ang unang pharaoh na naisulat sa loob ng kanyang piramide sa Ṣaqqārah ang
mga relihiyoso at mahiwagang teksto na kilala bilang Pyramid Texts o ang kalipunan
ng Hieroglyphics na inilaan upang tulungan ang namatay na paraon sa kabilang buhay.
Ang mga teksto ay nagpapanatili ng maraming mga archaic liturhiya at isang
mahalagang pagsasama ng maagang mga paniniwala ng Ehipto.
Gitnang Kaharian (2030-1650 BCE)
• Ito ay tinawag na sinaunang Panahon ng Classical ng Egypt kung saan nagawa ang ilan
sa mga pinakadakilang gawa ng sining at panitikan.
• Maraming namuno ngunit ang mga sumusunod ay may pangmatagalang epekto ang
ambag sa kanilang paghari:
1. Amenemhet I (naghari 1991-1962 B.C.) – Bilang bihasang tagapangasiwa, binuo niyang
muli ang Ehipto mula sa kaguluhan na namayani pagbagsak ng Lumang Kaharian.
Upang mapangalagaan ang delta ng Nile River, nagtayo siya ng mga kuta sa silangan
at kanlurang mga hangganan.
2. Amenemhet III (1818–1770 BCE) – Siya ang nagdala sa isang tuktok ng kaunlaran sa
ekonomiya sa pamamagitan ng pagkumpleto ng isang sistema ng irigasyon sa Al-
Fayyūm na ginagamit pa hanggang ngayon.
Bagong Kaharian (1570 - 1069 BCE)
• Ito ang panahon kung saan pinalawig ang lawak ng kaharian lampas sa dating hangganan
upang lumikha ng isang emperyo. Ito ang pinakatanyag na panahon sa kasaysayan ng
Ehipto at may kompletong naitala na panahon sa kasaysayan ng Ehipto.
• Ito ay pinamunuan ng maraming paraon pero ang mga may mahahalagang ambag ay ang
sumusunod:
1. Ahmose I (naghari noong 1539–14 BCE) - nagtatag ng ika-18 na dinastiya na
nakumpleto ang pagpapaalis sa mga Hyksos, sinalakay ang Palestine, at muling pinilit
ang hegemonya ng Egypt sa hilagang Nubia, sa timog. Inayos din niya ang
pangangasiwa ng bansa, muling binuksan ang mga pasilyo, mga minahan at ruta ng
kalakal at sinimulan ang napakalaking mga proyekto sa konstruksyon.
2. Hatshepsut (naghari sa kanyang sariling karapatan c. 1473–58 BCE) – asawa ni
Thutmose II; unang babaing namuno sa daigdig; nakamit ang walang katulad na
kapangyarihan para sa isang babae, na gumagamit ng buong pamagat at regalia ng
isang paraon.
3. Thutmose III (naghari noong 1479–26 BCE) – itinuturing na pinakadakilang pinuno ng
sinaunang Egypt at magaling na mandirigma na napalawak ang imperyo hanggang sa
mga baybayin ng Euphrates. Nagpatayo siya ng magagarang templo at ang
pinakamagara ay ang mga templo sa Karnak at ang apat na Obelisk na kinauukitan ng
mga tagumpay niya. Siya rin ang nagpabura sa talaan ng pagkahari ni Hatsheput at
karamihan sa mga cartouches at imahe nito ay nawala sa paningin ng publiko.
4. Amenhotep IV o Akhenaten (naghari 1350 - 1334 BC) – nagtaguyod ng isang bagong
kulto na nakatuon bagong diyos na si Aton, na itinuturing niyang pinakamataas at
pinakamagaling.
22

5. Tutankhamun o Tutankhaten (1334 – 1353 B.C.) – naghari sa batang edad na siyam
taon gulang sa loob ng 10 taon. Ang mga reporma ng ama na si Akhenaten ay binaliktad
niya at binuhay muli ang pagsamba sa diyos na si Amun nang siya ay naghari. Sa
kanyang pagkamatay, alinsunod sa tradisyon na ang maharlikang katawan ay dapat
pangalagaan at ibigay para sa kabilang buhay, siya ay pina-mummified at inilibing.
Nang matuklasan noong 1922, itinuturing ang labi nito na pinakamahalaga ng
sinaunang kabihasnan ng Ehipto sapagkat maraming mga gamit niya na inilibing ay
kumpleto pa ang laman.
6. Ramses II (1304 -1237 B.C.) – ang kanyang paghari ay ang pangalawang
pinakamahaba sa kasaysayan ng Egypt. Siya ay nagtayo ng mas maraming mga
monumento at naging ama sa mas maraming mga bata kaysa sa anumang iba pang
mga hari ng Egypt.
Lipunan at Kultura:
• Sumasamba sa mga diyos at diyosa tulad nina Atum; Heka; Amn Re, diyos ng araw;
Osiris, diyos ng Nile; Isis, asawa nito; at iba pa.
• Ang Kulto ni Hathor ay naglalarawan sa pangunahing kahalagahan ng pasasalamat sa
kultura ng taga-Ehipto.
• Naniniwala sila na ang pangalan ng isang indibidwal ay napakahalaga kaya ang tunay na
pangalan ng isang taga-Egypt ay nailihim sa buong buhay, at siya ay kilala lamang sa
isang palayaw.
• Ang pag-mummify ay nilikha upang mapanatili ang pisikal na katawan ng indibidwal kapag
wala ang kaluluwa ay hindi makakamit ang imortalidad na pinagmulan ng dalawa sa
dakilang pamana nila sa kabihasnan, ang pag-eembalsamo at ang piramide.
• May apat na uri ng tao sa lipunan: ang mga maharlika, pari, at pantas; mga sundalo; mga
karaniwang mamamayan; at mga alipin.
• Ang nakalantad na mga dibdib ng isang babae ay itinuturing na isang natural, normal,
isang uso, at hindi ito sa anumang paraan ay itinuring na hindi maganda o nakakapukaw
ng libog.
• Ang lalaki ay itinuturing na pinuno ng bahay, ang babae ay pinuno ng tahanan.
Ekonomiya:
• Pinamamahalaan ng mga burukrata ang mga gawaing publiko tulad ng muling pagtatalaga
sa lupa pagkatapos ng bawat pagbaha, pagtatasa sa inaasahang mga pananim,
pagkolekta ng bahagi ng ani bilang buwis dahil anuman ang mga ani ay itinuturing na pag-
aari ng hari at ipinadala sa kabisera, pag-iimbak at muling pamamahagi.
• Ang ekonomiya ay pinapatakbo sa isang barter system nang walang gamit ng perang
papel. May palitan ng kahoy na cedar at olive oil para sa flax, papyrus, inasnang isdang
alabaster at ginto ng Ehipto na nagdala ng karangyaan sa mga mangangalakal.
• Dalubhasa bilang mga platero, manggagawa ng palayok, manghahabi, at karpintero ang
mga sinaunang Ehipsyano.
• Ang pangunahing hanapbuhay nila ay pagsasaka ng barley, trigo, at mga gulay at
pagpapastol. Nagmimina rin sila ng tanso at ginto.
Sanhi ng Pagbagsak:
Lumang Kaharian:
• Pagguho ng awtoridad ng Paraon at ang kasamang lumalaking kapangyarihan ng
maharlika at kaparian.
23

• Ang mataas na tagtuyot, at mga bagyo ng buhangin na nagdulot ng taggutom sa mga
tao.
Gitnang Kaharian:
• Mga kaguluhan at kawalan ng tuloy-tuloy na pamumuno.
• Unti-unting pagkawala ng lakas ng dinastiya at ganap na paghiwalay ng Egypt.
Bagong Kaharian:
• Ang mabigat na gastos ng militar at ang mga klimatikong pagbabago ay nagresulta sa
pagkawala ng sentralisadong kapangyarihan.
• Pagpapabaya sa ekonomiya ng kaharian.
• Panloob na paghihiwalay sa loob ng Egypt, pati na rin ang pananakop at pamamahala
ng mga dayuhan.
• Pag-aalsa sa loob ng kaharian kung saan ang mga pari ng Amun ay sapat na lumakas
upang igiit ang kanilang kapangyarihan.
• Pagsalakay at pagsakop noong 570 B.C. ng mga Assyrian, noong 525 B.C. ng mga
Persiano, at noong 332 B.C. ni Alexander the Great ng Macedonia.
Ambag sa Kabihasnan:
• Nakatulong upang panatilihin ang tumpak na mga talaan at panatilihin ang kontrol sa
kanilang malaking imperyo ang sistemang panulat ng mga sinaunang Ehipsyano na
tinawag na hieroglyphics o hiroglipiko.
• Mula sa halaman ng papyrus sila ay nakagawa ng matibay na mga piraso ng papel o
pergamino. Ginamit ito para sa mahahalagang dokumento at mga teksto ng relihiyon.
• Sila ang nagbuo ng rampa at pingga at geometry para sa mga hangarin ng konstruksyon,
pagsulong sa matematika at astronomiya, mga pagpapabuti sa patubig at agrikultura,
paggawa ng barko, aerodynamics, at gulong.
• Ang iba`t ibang mga karamdaman, paano ito pagagalingin, paano ito operahan at ang
mga gamut na kailangan ay alam ng mga taga-Egypt.
• Ang mga kababaihan ay nagsagawa ng pagpipigil sa pagbubuntis sa pamamagitan ng
paglikha ng mga timpla tulad ng pulot at natron, na kanilang inilagay sa kanilang mga ari.
• Sila din ang gumawa ng pinakamaagang pagsubok sa pagbubuntis. Ang mga kababaihan
ay binabasa-basa ang isang tikim ng barley at emmer (trigo) sa kanilang ihi araw-araw.
• Sila ang nag-imbento ng toothpaste, mga sipilyo ng ngipin, palito, at kahit mints para sa
hininga.
• Nilikha nila ang isport ng bowling at napabuti ang paggawa ng serbesa.
• Nag-ahit sila ng ulo upang mapanatiling malinis at maiwasan ang mga peste tulad
ng kuto at gumawa sila ng wigs upang ilagay nito.
• Sila ay nagsusuot ng pampaganda (make-up), kahit ang mga kalalakihan gaya ng kohl na
mula sa uling at iba pang mga mineral. Ito ay hindi lamang bilang uso kundi pati na rin na
protektahan ang kanilang balat mula sa mainit ng araw.
• Ang kalendaryong sibiko na batay sa 365 araw isang taon, ay may labindalawang buwan
at tatlong panahon kung saan mayroong tatlong sampung araw na linggo, sa kabuuan ng
30 araw ang bawat buwan ay
• Ang kalendaryong panrelihiyon na minarkahan ang mga pagdiriwang at seremonya na
nauugnay sa mga partikular na diyos at templo. Ayon sa mga yugto ng agrikultura at siklo
ng astronomiya ng mga bituin, ito ay mas tumpak sa isang 29.5-araw na buwan.
• Nananatili pa hanggang sa kasalukuyan ang mga piramide na kauna-unahang
monumentong bato. 24

Imhotep
• Sila ay dalubhasa sa mummification o proseso ng pag-eembalsamo o pangangalaga ng
mga bangkay ng mga patay.
• Nag-imbento sila ng orasan gamit ang mga obelisk bilang orasan ng araw sa
pamamagitan ng pagpuna kung paano gumalaw ang anino nito sa paligid nito sa buong
araw. Mula sa paggamit ng mga obelisk natukoy nila ang pinakamahaba at pinakamaikling
araw ng taon.
• Nagkaroon rin sila ng orasan ng tubig na ginawa mula sa isang daluyan ng bato na may
isang maliit na butas sa ilalim na pinapayagan ang tubig na tumulo sa hindi nagbabagong
tulin. Ang daanan ng mga oras ay maaaring masukat mula sa mga marka sa pagitan ng
iba't ibang mga antas.
• Ang paggamit ng lakas ng mga baka upang hilahin ang araro ay nagbago ng agrikultura.
• Ginagamit para sa paggupit at pag-aani ng palay, tulad ng trigo at barley ang naimbentong
karit na isang hubog na talim.
• Ang mga taga-Egypt ay nagtayo ng mga kanal at kanal ng mga irigasyon upang magamit
ang taunang pagbaha ng ilog ng Nile at magdala ng tubig sa malalayong bukid.
Pagyamanin
A. Panuto: Hanapin sa kahon ang tamang sagot sa mga sumusunod na ambag ng
kabihasnang Africa at isulat sa kwaderno.
1. Ito ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang Egyptian.
2. Siya ang nagpatayo sa tinuturing na kauna-unahang pyramid.
3. Ito ang proseso ng pag-eembalsamo ng patay na katawan ng tao.
4. Ito ang nagsilbing libingan ng mga pharaoh sa Egypt.
5. S i y a a n g n agpatayo ng Great Pyramid sa Giza na itinuring na isa sa
Seven Wonders of the Ancient World.
B. Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na tanong.
.
1. Gaano kahalaga sa panahong ito ang pagpili ng pinuno?
2. Sa mga nabanggit na ambag, alin sa mga ito ang nanatili pa rin
hanggang sa kasalukuyan at paano mo ito mapapahalagahan?
Pyramid
Zoser
Mummification
Hieroglyphics
Khufu
25

Aralin
5 Ang Kabihasnang Mesoamerica
Alamin
kabihasnan sa America batay sa politika, ekonomiya, kultura, relihiyon, paniniwala at lipunan.
Inaasahan rin na masusuri at mapahalagahan mo ang sinaunang kabihasnan at ang mga
kontribusyon nito sa kasalukuyang panahon.
Suriin
Ang mga Kabihasnan sa Mesoamerica
Ang mga Pamayanang Nagsasaka (6500-1500 BCE)
Nagtanim ng mais at iba pang mga produkto sa matabang lupain ng Yucatan
Peninsula at kasalukuyang Veracruz ang mga sinaunang tao noon pa mang 3500 BCE. Ang
maraming taga-Mesoamerica ay nagsimulang manirahan sa mga pamayanan sa pagsapit ng
1500 BCE. Karaniwang kinakain nila ang isda at karne ng maiilap na hayop.
Sa pagitan ng 2000 B.C.E. at 900 BCE, mababanaag na ang pagkakaroon ng
politikal at panlipunang kaayusan sa Mesoamerica. Sa maraming rehiyon, nagkaroon ng mga
pinuno ang maliliit subalit makapangyarihang pamayanan. Ang ilang mga angkan ay
pinangibabawan ang aspektong pampolitika, pang ekonomiya, at panrehiyon.
Ang mga pakikibaka para makontrol ang mayaman ngunit limitadong lupang
sinasaka ay nagresulta sa pagmamay-ari ng lupa na humubog sa unang dakilang
sibilisasyong Mesoamerican, ang Olmec.
Ang mga Olmec
Olmec (1200-400 B.C.E.)
•Sila ang kauna-unahang sibilisasyon na umusbong sa
Central America.
•Sapagkat sila ang kauna unahang taong gumamit ng
dagta ng punong rubber o goma, sila at tinawag na
olmec na nangangahulugang rubber people.
•Ito ay yumabong sa rehiyon ng Gulf Coast sa
katimugang Mexico at nang lumaon ay hanggang
Guatemala lumawig.
•Halos kasabayan ng Dinastiyang Shang sa China ang
panahong ito sa Central America.
The Wrestler, rebultong gawa ng mga Olmec
http://en.wikipedia.org/wiki/File:The_Wr estler_(Olmec)_by_DeLange.jpg
26

Isang pamayanang agrikultural ang mga Olmec. Nagbigay-daan upang masaka ang
mga lupain ang sistemang irigasyon na itinayo nila. Nakalinang rin sila ng katangi-tanging
akda ng sining at nakagawa ng kalendaryo. Gumamit rin sila ng isang sistema ng pagsulat na
may pagkakatulad sa hieroglyphics ng mga Egyptian at naunawaan rin nila ang konseptong
zero sa pagkukuwenta. Ngunit, hanggang ngayon, hindi pa lubusang nauunawaan ng mga
iskolar ang kanilang sulat kaya ang kaalaman tungkol sa Olmec at iba pang mga sinaunang
tao sa America ay nanggaling pa sa iba pang labi ng kanilang panahon.
Ang mga lugar ng Olmec ay ang San Lorenzo, La Venta, Laguna de los Cerros, at
Tres Zapotes sa katimugang Mexico ngayon. Karamihan sa mga nalalaman tungkol sa kanila
ay nahinuha mula sa mga arkeolohikong paghuhukay sa mga lugar na iyon, gaya ng
malalaking mga piramide ng lupa at mga larawang inukit ng bato.
Ang kabihasnang Olmec ay humina at bumagsak gaya rin ng iba pang kulturang
umusbong sa America pagkatapos ng mga 400 BCE. Hindi lahat ng mga lugar ng Olmec ay
inabandona, ngunit ang kulturang Olmec ay unti-unting nagbago at tumigil na mangibabaw sa
Mesoamerica.
Larong Pok-a-tok
Mahalaga sa pamumuhay ng mga Olmec ang mga ritwal ukol
sa kanilang paniniwala gaya ng panrituwal na larong tinatawag na
pok-a-tok na gaya ng larong basketbol, ngunit ang mga manlalaro
ay hindi pwedeng gumamit ng kanilang kamay para hawakan ang
bolang goma. Tinatangka ng mga manlalaro na ihulog atipasok ang
bola sa isang maliit na ring na gawa sa bato at nakalagay sa isang
mataas na pader gamit ang mga siko at baywang nila. Ang ilang
mga manlalaro ay ginagawang sakripisyo matapos ang nasabing
laro ayon sa paniniwala ng mga arkeologo. Sa kalaunan, ito ay
lumaganap at nilaro sa iba’t ibang sentro sa buong Mesoamerica.
Lilok ng anyong ulo
mula sa mga bato
Kilala rin sa paglililok ng mga anyong ulo mula sa mga bato
ang mga Olmec. May taas na siyam na talampakan at may bigat na
44 libra ang pinakamalaking ulo na nalilok nila na hango daw sa
anyo ng kanilang mga pinuno. Ang mga nagawa nilang estrukturang
templong hugis-piramide sa ibabaw ng mga umbok ng lupa ay
nagsilbing mga lugar-sambahan ng kanilang mga diyos.
Hayop na jaguar
Mahalaga sa paniniwalang Olmec ang hayop na jaguar na
pinaka kinatatakutanng maninila (predator) sa Central America at
South America. Sinasamba ng mga Olmec ang espiritu ng jaguar
dahil ito ay agresibo, matapang at nagpapakita ng lakas, katusuhan,
at kakayahang manirahan saan mang lugar.
Kulturang Olmec
Larong Pok-a-tok
Mahalaga sa pamumuhay ng mga Olmec ang mga ritwal ukol
sa kanilang paniniwala gaya ng panrituwal na larong tinatawag na
pok-a-tok na gaya ng larong basketbol, ngunit ang mga manlalaro
ay hindi pwedeng gumamit ng kanilang kamay para hawakan ang
bolang goma. Tinatangka ng mga manlalaro na ihulog atipasok ang
bola sa isang maliit na ring na gawa sa bato at nakalagay sa isang
mataas na pader gamit ang mga siko at baywang nila. Ang ilang
mga manlalaro ay ginagawang sakripisyo matapos ang nasabing
laro ayon sa paniniwala ng mga arkeologo. Sa kalaunan, ito ay
lumaganap at nilaro sa iba’t ibang sentro sa buong Mesoamerica.
Lilok ng anyong ulo
mula sa mga bato
Ang mga Olmec ay kilala rin sa paglililok ng mga anyong ulo
mula sa mga bato. Ang pinakamalaking ulo ay may taas na siyam na
talampakan at may bigat na 44 libra. Maaari diumanong ang mga
lilok na ito ay hango sa anyo ng kanilang mga pinuno. Sila rin ay
nakagawa ng mga templong hugis-piramide sa ibabaw ng mga
umbok ng lupa. Ang mga estrukturang ito ay nagsilbing mga lugar-
sambahan ng kanilang mga diyos.
Hayop na jaguar
Mahalaga sa paniniwalang Olmec ang hayop na jaguar na
pinaka kinatatakutanng maninila (predator) sa Central America at
South America. Ito ay nagpapakita ng lakas, katusuhan, at
kakayahang manirahan saan mang lugar. Ito rin ay agresibo at
matapang. Sinasamba ng mga Olmec ang espiritu ng jaguar.
Kulturang Olmec
27

Teotihuacan (400 BCE- 750 AD)
Ang mga Teotihuacan
• Itinatag ang Teotihuacan noong 400 B.C., kahit na
ang pinakamalaking istraktura ng lungsod ay hindi
nakumpleto hanggang sa mga 300 A.D.
• Pinakamahalaga at pinakamalaking lungsod ng
pre-Aztec central Mexico ang Teotihuacan na
nangangahulugang “tirahan ng diyos.”
• Pagsapit ng 150 BCE, ito ay naging isang lungsod
na may halos 12.95 kilometro kuwadrado na
mahigit sa 20,000 katao.
• Ang populasyon nito ay minsang umabot sa
200,000.
Ang mga liwasan, piramide, at lansangan ay nagdulot ng kadakilaan, karangyaan, at
kapangyarihan sa pamayanan. Nagawang makontrol ng mga pinuno nito ang malaking bahagi
ng lambak ng Mexico. Nagkaroon ng monopolyo sa mahahalagang produkto tulad ng cacao,
goma, balahibo, at obsidian nang naging sentro ng pagawaan ang lungsod. Ang obsidian, na
nabuo mula sa tumigas na lava at isang maitim at makintab na bato, ay ginamit ng mga
Teotihuacan sa paggawa ng kagamitan, salamin, at talim ng mga kutsilyo. Ang mga dugong
bughaw o nobility ang namuno sa malaking bahagdan ng populasyon sa pamamagitan ng
pag-angkop sa relihiyon, pagkontrol sa ekonomiya, at pagpapasunod nang puwersahan sa
mga tao.
Si Quetzalcoatl, ang Feathered Serpent God, ang pinakamahalagang diyos ng
Teotihuacan. Kinatawan ni Quetzalcoatl ang puwersa ng kabutihan at liwanag. Naniwala sila
na sa kanya nagmula ang iba’t ibang elemento ng kabihasnan ng Teotihuacan dahil tinawag
din siya na diyos ng kabihasnan.
Sadyang sinunog ang mga likhang sining, mga pangunahing gusali at ang relihiyosong
eskultura ay nawasak sa bandang 600 AD. Ito ay nagmumungkahi ng isang pag-aalsa mula
sa mga mahihirap laban sa naghaharing mga piling tao. Dahil sa mga banta mula sa karatig-
lugar, tagtuyot, at pagkasira ng kalikasan, humina ang lugar.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al (2012)
Pagyamanin
Gawain 2: Tracing the Beginning
Panuto: Kumpletuhin ang tsart ayon sa hinihinging datos sa bawat kolum.
Sinaunang kabihasnang
umusbong sa America
Paano nagsimula ang
kasaysayan ng
kabihasnang ito?
Ano ang katangian ng mga
katutubo nito?
Hango sa AP 8 LM pahina 99
28

Aralin
6
Mga Pamana ng mga Sinaunang
Kabihasnan sa Daigdig
Alamin
Sa araling ito malalaman mo bilang mag-aaral, ang mga ambag o kontribusyon ng
mga sinaunang kabihasnan sa daigdig at mabigyang halaga ang mga kontribusyon na ito sa
kasalukuyang panahon.
Mga Pamana ng mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig
Nag-iwan ng kani-kanilang mga pamana sa sangkatauhan ang mga sinaunang
kabihasnang umusbong sa daigdig. Nagpakita ng kadakilaan, husay, at talento ang mga
sinaunang tao sa iba’t ibang larangan ang mga pamanang ito. Maaaring nag-ugat sa
malayong nakaraan ang ilang mga bagay na ating ginagamit araw-araw ngunit hindi natin
napapansin. Gayundin, maaaring matuntun sa mga sinaunang kabihasnan ang kasaysayan ng
iba’t ibang kaisipan, pilosopiya, at relihiyon sa kasalukuyan. Tingnan natin ang mga ambag o
kontribusyong nagmula sa mga sinaunang kabihasnan na kanilang ipinamana at tukuyin kung
ito ay ginagamit pa sa kasalukuyang panahon.
Tinatawag na ziggurat ang estruktura kung saan
ang mga tao ay nagparangal at sumasamba sa diyos o
patron ng isang lungsod. Ito rin ang sentro ng
pamayanan.
Ang Code of Hammurabi, ang pinaka kumpleto at
perpektong umiiral na koleksyon ng mga batas sa
Babilonya, na binuo noong panahon ng paghahari ni
Hammurabi (1792–1750 BCE) ng ika-1 na dinastiya ng
Babilonya, ay isang napakahalagang ambag. Halos
lahat ng aspekto ng araw araw na buhay sa
Mesopotamia ay paksa ng 282 batas na laman nito.
Mesopotamia
http://www.crystalinks.com/ziggurat
29

Arthasastra
Itinuturing naman ang Epic of Gilgamesh, sa
larangan ng literatura, bilang sinaunang naitala sa wikang
Akkadian tungkol kay Gilgamesh, ang hari ng lungsod-
estado ng Uruk (Erech).
Nalinang sa Sumer noong 3500-3000 BCE ang
kauna-unahang sistematikong paraan ng pagsulat sa
buong daigdig na tinatawag na cuneiform.
Mula sa AP 8 Module pahina 104 – 111
Parang mga nagsasalubong na guhit o grid pattern
ang makikita sa matatandang lungsod ng Mohenjo-Daro at
Harappa sa mga kalsada nito. Ito ay nangangahulugan na
may urban o city planning o pagpaplanong panlungsod,
kalakip na ang sewerage system na ginawa ng mga
sinaunang Indian.
Sa larangan ng panitikan, may dalawang epikong
pamana ng India. Ang Mahabharata ay itinuturing ng mga
Hindus bilang teksto tungkol sa dharma (batas moral na
Hindu) at isang kasaysayan. Maliban nito, ito rin ay isang
mahalagang mapagkukunan ng impormasyon sa
pagpapaunlad ng Hinduismo sa pagitan ng 400 BCE at
200 AD. Ang Ramayana ay binubuo sa Sanskrit, marahil
sa hindi pa ang 300 BCE, ng makatang si Valmiki at sa
kasalukuyang anyo nito ay binubuo ng ilang 24,000 na
mga couplet na nahahati sa pitong mga libro.
Isinulat ni Kautilya, pilosopo at Punong Ministro,
ang Arthasastra na kauna unahang akda o treatise hinggil
sa pamahalaan, diskarte sa militar at ekonomiya. Si
Kautilya ay tagapayo ni Chandragupta Maurya, ang
tagapagtatag ng Imperyong Mauryan (322-185 BCE).
https://www.ancient.eu/cuneiform
Iba pang kontribusyon
• water clock
• paggawa ng unang mapa
• sexagesimal system o pagbibilang na nakabatay sa 60
• astronomiya
Indus
http://prodimage.images-
bn.com/pimages/294014951224
9_p0_v1_s1200x630.jpgsa
30
Epic of
Gilgamesh

Iba pang kontribusyon:
• Pamantayan ng bigat at sukat
• Paggamot at pagbubunot ng ngipin
• Decimal system
• Halaga ng pi (3.1416)
Ang Ayurveda sa Sanskrit ay nangangahulugang
"Ang Agham ng Buhay" at tinatawag ding Ayurvedic na
gamot, tradisyonal na sistema ng gamot sa sinaunang
India. Ito ay isang halimbawa ng maayos na sistema ng
tradisyunal na pangangalagang pangkalusugan, kapwa
pumipigil at nakakagamot, na malawak na isinagawa sa
India.
Mula sa AP 8 Module pahina 104 – 111
Sa panahon ng Qin, tinatayang daan-daang libo ng
mga sundalo at manggagawa ang sapilitang pinagtrabaho
upang maiugnay ang mga pader sa Qin, Yan, at Zhao at
maging Great Wall ng China. Sa loob ng mahabang
panahon ito ay naging simbolo ng kabihasnang Tsino.
Bagaman ang I-Ching (Classic of Change) ay
orihinal na ginamit para sa panghuhula, ang impluwensya
nito sa isip ng mga Tsino at ang katanyagan nito ay sanhi
ng isang kosmolohiya na nagsasangkot ng mga tao at
kalikasan sa isang solong sistema. Samantala, ang Bing
Fa (Art of War) ay itinuturing na pinakamaagang kilalang
kwento sa digmaan at agham militar na sinasabing isinulat
ni Sun Zi o Sun Tzu (400 BCE - 301 BCE).
Ang Feng Shui ay isang sinaunang sining ng
Tsino sa pag-aayos ng mga gusali, bagay, at puwang sa
isang kapaligiran upang makamit ang pagkakaisa at
balanse sa paraang magdudulot ng kapayapaan at
kaunlaran.
Ayurveda
Tsino
https://cdn.britannica.com/82/94382-050-
20CF23DB/Great-Wall-of-China-Beijing.jpg
https://www.slideshare.net/AB
• Paggamit ng silk o seda
• magnetic compass
• water clock
Iba pang kontribusyon:
• Kalendaryo
• seismograph
• sundial
• Star map
• wheel barrow
• chopsticks
31
https://www.nationsonline.org/fengshui

https://learnodo-newtonic.com/wp-
content/uploads/2018/04/Olmec-jadeite-
mask-1000-600-BC.webp
https://learnodo-newtonic.com/wp-
content/uploads/2018/04/Identical-Twins-
facing-a-Jaguar-Olmec-monumental-
art.webp
Ang hieroglyphics ay isa sa mga sistema ng
pagsulat na ginamit ng mga sinaunang Egypt upang
kumatawan sa kanilang wika. Dahil sa kanilang
kagandahang nakalarawan sa larawan, naniniwala si
Herodotus at iba pang mahahalagang Greeks na ang mga
hieroglyph ng Egypt ay isang bagay na sagrado, kaya
tinawag silang "banal na pagsulat".
Hitik sa mga simbolismong relihiyoso ang mga
piramide na ginamit bilang libingan ng pharaoh na simbolo
ng kapangyarihan ng namumuno. Ang paniniwala nila sa
buhay matapos ang kamatayan ay makikita sa
pagpapadala ng lahat ng kayamanan at karangyaan ng
pharaoh sa piramide bilang paghahanda sa kabilang
buhay.
Bago ito tuluyang ilibing, ang katawan ng isang
yumao ay sumasailalim sa isang preserbasyon na
tinatawag na mummification ng mga Egyptian. Gumamit
sila ng kemikal upang patuyuin ang bangkay at ang
mummy o embalsamadong bangkay ay pinipintahan,
binabalutan ng linen, at pinapalamutian ng alahas bago
ilibing sa piramide kung ito ay isang pharaoh.
Ang mga likhang sining ng Olmec sa jade ay
itinuturing na hindi kayang tapatan sa sinaunang Amerika
para sa kanilang pagiging siksik, simetriko na balanse,
three-dimensional form at gilas ng detalye sa ibabaw ng
mga ito. Halos lahat ng mga pangunahing museo ng
mundo ay may iilang mga piraso ng Olmec jade.
Ang Olmecs ay ang unang mga naninirahan sa
Amerika na nagtayo ng napakalaking arkitektura at ang
unang nakabuo ng isang sopistikadong estilo ng batong
iskultura. Ang Olmec monumental art ay maaaring
nahahati sa isang bilang ng mga kategorya tulad ng
napakalaking ulo, mga dambana, mga nakaupo na
numero, mga free-stand na numero, mga stelae, atbp.
Egypt
http://en.wikipedia.org/wiki/Hieroglyp
http://en.wikipedia.org/wiki/Tutankh
32
https://www.history.com/.image/t_share/MT
U3ODc5MDg2NDMxODcyNzM1/egyptian-
pyramids-hero.jpg
Mesoamerica

Pagyamanin
Gawain 2. K-A-K Organizer
Panuto: Unawain ang panuto sa pagbuo ng organizer.
a. Pumili ng tatlong sinaunang kabihasnan na gagawan ng Kabihasnan-Ambag-
Kabuluhan (K-A-K) Organizer.
b. Isulat sa unang hugis ang piniling kabihasnan, sa pangalawang hugis ang ambag, at
pangatlong hugis ang kabuluhan ng ambag sa mga sinaunang tao.
Kabihasnan Ambag Kabuluhan
Isagawa
Gawain 3. Maimpluwensiyang Kabihasnan
Panuto: Kumpletuhin ang kasunod na dayagram. Itala ang pamana ng mga sinaunang
kabihasnan at ang impluwensiya ng pamanang ito sa daigdig at sa ating bansa sa
kasalukuyang panahon.
33

Buod
Tinalakay sa modyul na ito ang kauna-unahan kabihasnang sa buong
daigdig gaya ng Mesopotamia kung saan naninirahan dito ang iba’t ibang
sinaunang pangkat ng mga tao katulad ng mga Sumerian, Akkadian, Babylonian,
Hittite, Assyrian, Chaldean at Persian.
Ang kabihasnang Indus ay tinawag ng mga heograpiko na sub-kontenti
ng India dahil sa lawak ng lupaing nito na umusbong sa ilog at lambak ng Indus.
Mayaman ang kabihasnang ito dahil sa likas na yaman na pumapalibot rito.
Ang kabihasnang Tsino ay itinuturing na pinakamatandang kabihasnang
nanatili sa buong daigdig hanggang sa kasalukuyan. Nagbigay-daan sa
pagpapanatili ng natatanging kultura ng mga sinaunang Tsino ang mga natural
na hadlang nito tulad ng mga disyerto, bulubundukin, at dagat.
Dahil sa matagal na hindi nito pakikipagsalamuha sa ibang kultura at sa
pagsasara ng lupain nito sa mga dayuhan, nakilala ang Tsina sa katawagang
“Natutulog na Higante”.
Ang lahat ng aspekto ng pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian ay
maituturing na kontrolado ng isang pharaoh na siyang nagtatakda ng mga batas,
nagkontrol sa kalakalan, nagsasaayos ng mga irigasyon, nagpapanatili ng hukbo,
at nagtiyak sa kaayusan ng Egypt. Umunlad ang sinaunang sibilisasyon ng Ehipto
dahil sa magandang klima at matabang lupa.
Ang maraming taga-Mesoamerica ay nagsimulang manirahan sa mga
pamayanan sa pagsapit ng 1500 BCE. Karaniwang kinakain nila ang isda at karne
ng maiilap na hayop. Sa maraming rehiyon, nagkaroon ng mga pinuno ang maliliit
subalit makapangyarihang pamayanan. Ang ilang mga angkan ay
pinangibabawan ang aspektong pampolitika, pang ekonomiya, at panrehiyon.
Ang mga sinaunang tao ay naging matagumpay sa mga hamon ng
buhay dahil sa kanilang talino at kakayahan na dahilan upang higit na mapabuti
ang kanilang pamumuhay at makapagtatag ng mga mauunlad na pamayanang
tinawag na kabihasnan.
Ang mga kontribusyon ng mga sinaunang kabihasnan sa larangan ng
politika, relihiyon, ekonomiya, kultura, at maging sa agham at teknolohiya ay lubos
na may pakinabang hindi lamang sa kanilang panahon kundi sa lahat ng panahon.
34

Pagtatasa
Panuto: Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot sa mga pagpipilian.
Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
1. Alin sa mga sumusunod ang HINDI kabilang sa sistemang caste ng India?
A. Torah B. Sudra C. Vaisya D. Brahin
2. Bakit kinilala si Ashoka na pinakamahusay na pinuno ng Maurya at sa kasaysayan
ng daigdig?
A. Dahil marami siyang mga lupain na sinakop.
B. Dahil nagapi niya ang lahat ng kanyang mga kalaban.
C. Dahil pinalaganap niya ang walang karahasang pakikidigma.
D. Dahil tinalikdan niya ang karahasan at sinunod ang mga turo ni Buddha.
3. Bakit tinawag na rubber people ang mga Olmec?
A. Dahil mahilig silang maglaro ng goma.
B. Dahil sila ang kauna-unahang taong gumamit ng dagta.
C. Dahil gawa sa goma ang kanilang mga tahanan at damit.
D. Dahil ang pangunahing ikinabubuhay ng mga Olmec ay ang pagtatanim ng
punong goma.
4. Kung ikaw ay isang Sumerian na nabuhay noong panahon ng kabihasnan sa
Mesopotamia, aling sitwasyon ang HINDI nararapat na maganap sa iyong lungsod-
estado?
A. May aktibong pagpapalitan ng mga produkto sa loob at labas ng lungsod.
B. May sistema ng pagsulat upang magamit sa kalakalan at sa iba pang bagay.
C. Walang pagkakaisa ang mga lungsod-estado upang hindi madaling masakop
ang mga teritoryo nito.
D. May mahusay na pinunong mamamahala sa lungsod-estado na magpapaunlad
sa iyong pamumuhay.
5. Ano ang kahalagahan ng kalakalan sa mga sinaunang tao na napakikinabangan pa
rin sa kasalukuyan?
A. Nakasalalay dito ang pag-unlad ng agrikultura.
B. Dito lamang nakadepende ang yaman ng bansa.
C. Natutugunan nito ang ibang pangangailangan ng tao.
D. Nagkakaloob ito ng kaayusan at katahimikan sa lipunan.
35

Aralin 4 – Pagyamanin:
Gawain 2: Pangalanan Mo
1. Hieroglyphics
2. Zoser
3. Mummification
4. pyramid
5. Khufu
Aralin 6 – Isagawa:
Gawain 3: Maimpluwensiyang Kabihasnan (Posibleng sagot)
▪ Impluwensiya sa Daigdig
Magkaugnay ang mga bansa sa Daigdig
Ang mga pamanang ito ay pinaunlad at dinagdagan pa
sa tulong ng mga makabagong mekanismo at tinangkilik
sa buong daigdig.
▪ Impluwensiya sa Pilipinas
Ang ating mga ninuno ay mayroon ng kakayahan at
kaalaman sa panggagamot na nagpasalinsalin sa
kasalukuyang panahon, na mas pinaunlad upang
maging epektibo gamit ang mga makabagong aparato.
▪ Pamana ng Sinaunang Kabihasnan
Ayurveda (Agham ng buhay) ng Indus
Susi sa Pagwasto
Aralin 1 - Pagyamanin:
1. Sumerian
2. Hittite
3. Chaldean
4. Assyrian
5. Babylonian
6. Assyrian
7. Chaldean
8. Sumerian
9. Persian
10. Hittite
Panimulang
Pagtataya
1. D
2. C
3. C
4. D
5. D
Aralin 2 - Pagyamanin
Gawain 2: Sagutin Mo!
1. D
2. E
3. C
4. H
5. B
6. K
7. A
8. I
9. F
10. G
Aralin 3 - Pagyamanin:
Gawain 2: Tama o Mali
1. TAMA
2. TAMA
3. MALI – kalalakihan
4. TAMA
5. MALI - Lao Tzu
Pagtatasa:
1. A
2. D
3. B
4. C
5. C
Aralin 6 - Pagyamnin
Gawain 2: K-A-K Organizer (Posibleng sagot)
Kabihasnan Ambag Kabuluhan
Mesopotamia Code of Hammurabi Naglalaman ng 282 batas na
pumapaksa sa halos lahat na
aspekto ng araw-araw na buhay
sa Mesopotamia.
36

Sanggunian
Aklat:
Blando, Rosemarie C., Michael Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C. Espiritu, Edna L. De
Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C. Manalo and Kalenna Lorene S.
Asis. Kasaysayan ng Daigdig. Philippines: Department of Education, 2014.
Vivar, Teofista L., Priscilla H. Rillo, Zenaida M. De Leon and Nieva J. Discipulo. Kasaysayan
ng Daigdig. Quezon City: SD Publications, Inc., 2000.
Mga Sanggunian sa internet:
Google Drive, “Grade 8 DLP 1st
Quarter,” Accessed May 30, 2020, https://drive.google.com/
file/d/1dIkeEgrMEbEx_hEn4XEv0pe-IIGd4hy-/view
LRMDS Portal, “Kabihasnang Klasikal sa Amerika at Pacifico,” Accessed May 25, 2020,
https://lrmds.deped. gov.ph/detail/6050
LRMDS Portal, “Sinaunang Kabihasnan,” Accessed May 25, 2020, https://lrmds.deped.
gov.ph/detail/6039
Britannica, “Nabopolassar,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/biography/
Nabopolassar
Britannica, “Sargon II,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/biography/Sargon-II
Britannica, “Nebuchadnezzar II,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/biography/
Nebuchadnezzar-II
Britannica, “Tiglath pileser I,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/biography/
Tiglath-pileser-I
New World Encyclopedia, “Mozu,” Accessed May 25, 2020, https://www.newworldencyclopedia.
org/entry/Mozu
World History, “Sui Dynasty,” Accessed May 25, 2020, https://www.worldhistory.org/Sui_Dynasty/
Britannica, “Sui Dynasty,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/topic/Sui-dynasty
Britannica, “Tang Dynasty,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/topic/Tang-
dynasty
Your Dictionary, “Wu Ti,” Accessed May 25, 2020, https://biography.yourdictionary.com/wu-ti
Britannica, “Wuwang,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/biography/Wuwang
Britannica, “Confucius,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/biography/Confucius
Britannica, “Qin Shi Huang,” Accessed May 25, 2020, https://www.britannica.com/biography/Qin-
Shi-Huang
37

AralingPanlipunan8_q1_mod5_MgaSinaunangKabihasnan_v5 FINAL.pdf

AralingPanlipunan8_q1_mod5_MgaSinaunangKabihasnan_v5 FINAL.pdf

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to AralingPanlipunan8_q1_mod5_MgaSinaunangKabihasnan_v5 FINAL.pdf

Similar to AralingPanlipunan8_q1_mod5_MgaSinaunangKabihasnan_v5 FINAL.pdf (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

AralingPanlipunan8_q1_mod5_MgaSinaunangKabihasnan_v5 FINAL.pdf