Economl1.2020 2021on

1. Сэдэв 1. Эдийн засгийн шинжлэх ухааны судлах
зүйл, тогтолцоо
Сэдвийн агуулга:
1.Эдийн засгийн шинжлэх ухааны судлах зүйл
2.Эдийн засгийн шинжлэх ухааны судалгааны
аргууд
3.Эдийн засгийн үндсэн асуудал
4.Эдийн засгийн тогтолцоо, түүний ангилал
5.Эдийн засгийн хураангуй загвар буюу орчил
6.Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй

2. 1.Эдийн засгийн шинжлэх ухааны судлах
зүйл
Эдийн засгийн онолын шинжлэх ухаан нь хүн
төрөлхтний хөгжлийн түүхэн үйл явцдаа үүсгэн,
хөгжүүлж, өнөөгийн түвшинд хүргэсэн олон салбар
шинжлэх ухаануудын нэг юм.
Хүн үүссэн цагаасаа эхлэн идэх хоол, өмсөх хувцас,
амьдрах орон сууц зэргийг бий болгохын төлөө
тэмцэж, амьдрахын эрхээр эдгээр зүйлсийг бүтээж,
солилцож байсан нь эдийн засгийн онолын шинжлэх
ухааны хөгжих анхны үе шат байжээ.

6. Адам Смит, эдийн засгийн онолын эцэг
гэгддэг, Үндэстнүүдийн Баялаг буюу "Үндэстнүүдийн
Баялгийн үүсвэр болон шалтгааныг судлах" номын зохиогч.

8. Нийгэм хөгжихийн хэрээр хүмүүсийн
хэрэгцээ нэмэгдэж маш олон бараа,үйлчилгээг
өөрсдийн тав тухын тулд шаардах болжээ.
Үүнийг шийдвэрлэх,зохион байгуулах үйл явц
бүхий нийгмийн үзэгдэл ,түүний тогтолцоог эдийн
засгийн тогтолцоо (economic system) буюу эдийн
засаг( economy) хэмээн нэрлэдэг.
Харин энэхүү үзэгдлийг буюу эдийн засгийг
судлах шинжлэх ухааныг экономикс
( Economics) хэмээн нэрлэдэг.

9. Анх энэхүү шинжлэх ухааныг улс төрийн эдийн
засаг ( political economy) гэж нэрлэдэг байсан боловч
XIX зуунд эдийн засагчид экономикс гэдгээр эдийн
засгийн шинжлэх ухаан (economic science) хэмээх
үгийн товчлол болгон хэрэглэж заншжээ.
ECONOMICS - ЭКОНОМИКС

10. Эдийн засгийн онол (Экономикс) юуг судалдаг вэ?
Эдийн засгийн онол нь нийгмийн хөгжил
дэвшилтэй уялдан хязгааргүй өсөн нэмэгдэж буй
нийгэм болон түүний гишүүдийн хэрэгцээг хангах
төрөл бүрийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
үйлдвэрлэхэд шаардлагатай хязгаарлагдмал
нөөцүүдийг үр ашигтай хувиарлаж, ашиглах тухай
асуудлыг судалдаг шинжлэх ухаан юм.
Эдийн засгийн ухаан бол сонголтын тухай шинжлэх
ухаан мөн.

15. Дээрх тодорхойлолтоос үзвэл хэрэгцээ, нөөц гэсэн
хоѐр ойлголт гарч байна.
Энэ хоѐр ойлголтыг нарийвчлан авч үзье.
Хэрэгцээ гэж юу вэ?
Хэрэгцээг ерөнхийд нь хүний хангагдаагүй бөгөөд
дутагдаж, гачигдаж буй зүйлсийн хүсэл шаардлага
гэж тодорхойлсон байдаг.
Ерөнхийд нь хэрэгцээд биологийн буюу анхдагч,
нийгмийн буюу хоѐрдогч хэрэгцээ гэж ангилсан
байдаг.

16. Хүний анхдагч буюу биологийн хэрэгцээнд хоол
хүнс, орон сууц, хувцас гэх мэт зүйлүүд багтана.
Харин хоѐдогч буюу нийгмийн хэрэгцээнд боловсрол,
эрүүл мэнд, хайр дурлал найз нөхөд хамт олон,
бусдын хүндлэл, алдар нэр хүнд гэх мэтийг багтаана.
Хүний хэрэгцээ нь нийгмийн хөгжил дэвшил,
иргэдийн аж амьдралын түвшинтэй холбогдон
чанарын дэвшил гарган хязгааргүй өсөн нэмэгдэж
байдаг.

18. Эдийн засгийн нөөц гэж юу вэ?
Хүн хязгааргүй өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээгээ
хангаж чадахгүй байгаа явдал нь нөөц, баялагийн
хязгаарлагдмал, хомс байдалтай холбоотой.
Хүмүүс байгалийн болон материаллаг нөөц,
баялгийг эзэмшиж байдаг.

19. Байгалийн нөөц баялагт газрын дээрх болон доорх
байгаль, дэлхийгээс гаралтай бүх нөөц, баялагийг
хамруулна.
Материаллаг нөөцөд ажиллах хүч, түүний мэдлэг
чадвар, машин, техник, тоног төхөөрөмж, багаж зэвсэг
гэх мэт зүйлсийг багтаана.
Эдгээр бүх зүйлсийг эдийн засгийн нөөц гэсэн
ойлголтонд багтаах бөгөөд эдгээр нь үйлдвэрлэлийн
түүхий эд, орц болдог.

20. Эдийн засгийн онолын шинжлэх ухааны
хүрээнд эдийн засгийн бүхий л нөөцүүдийг
ерөнхийд нь дараах дөрвөн бүлэгт ангилдаг.
1. Газар
2.Капитал
3.Хөдөлмөр
4.Үйлдвэрлэл эрхлэх ур чадвар

22. Зарим тохиолдолд дээрх дөрвөн төрлийн нөөцийг
үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл ( орц ) гэж нэрлэсэн
байдаг. Эдгээр дөрвөн төрлийн нөөцийг тус бүрд нь
авч үзье.
1.Газар
Газар гэдэг эдийн засгийн нөөц нь маш өргөн
агуулгатай бөгөөд үйлдвэрлэлийн үйл явцад
ашиглагддаг байгалийн гаралтай бүх зүйлсийг
багтаах бөгөөд газрын дээрх болон доорх зүйлүүд ч
хамаарна.

23. 2.Капитал
Капиталыг зарим тохиолдолд хөрөнгө
оруулалтын нөөц гэж нэрлэсэн байдаг.
Энэ нөөцөд үйлдвэрлэгдсэн боловч өөр
үйлдвэрийн газарт нөөц болон ашиглагддаг
үйлдвэрлэлийн бүх төрлийн багаж, хэрэгслэлүүд
хамаарна.

24. 3.Хөдөлмөр
Эдийн онолд хөдөлмөр гэсэн нөөцөд
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үйлдвэрлэлд
ашиглагддаг хүний биеийн болон оюуны чадварыг
багтаадаг.
Нөгөөтэйгүүр хүний биеийн хүчийг ажиллах хүч
гэсэн ойлголтод багтаадаг.
Харин хүний мэдлэг, дадлага туршлагыг хүмүн
капитал гэсэн ойлголтод хамааруулдаг.

25. 4.Үйлдвэрлэл эрхлэх ур чадвар
Үйлдвэрлэл эрхлэх ур чадвар гэсэн эдийн засгийн
нөөцөд үйлдвэрийн газрын менежерүүдийн зохион
байгуулах авъяас чадварыг багтаадаг.
Ерөнхийдөө энэ төрлийн нөөцөд удирдлага,
менежментийн асуудлыг хамааруулна.

27. 2. Эдийн засгийн шинжлэх ухааны судалгааны
аргууд
Эдийн онолын шинжлэх ухаанд хязгаарлагдмал
нөөцөөр хязгааргүй өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг
хэрхэн хангах тухай асуудлыг судлахдаа дараах
аргуудыг ашигладаг.
Үүнд:
1.Хийсвэрлэлийн арга
2.Загварчлалын арга

28. 3. Математик - статистикийн шинжилгээний арга
4. Индукци ба дедукцийн арга
5. Позитив ба норматив шинжилгээний арга
Эдийн онолын судалгаа, шинжилгээний дээрх
аргуудыг тус бүрд нь авч үзье.

29. 1.Хийсвэрлэлийн арга
Шотландын нэрт эдийн засагч Адам Смит.
Үндэстнүүдийн баялаг алдарт бүтээлдээ анх
хийсвэрлэлийн аргыг хийсэн.
Судалгааны объектыг онцын ач холбогдолгүй,
түр зуурын шинжтэй хүчин зүйлсийн нөлөөллөөс
цэвэрлэж, түүний тогвортой, байнга илэрдэг мөн
чанарыг сонгон авахыг эдийн засгийн шинжлэх
ухааны хийсвэрлэлийн арга юм.

30. Өөрөөр хэлбэл эдийн засгийн харилцааны
тухайн үзэгдэлд нөлөөлдөг олон хүчин зүйлүүдээс
хамгийн чухал шинж чанарыг нь ялган авч, бусад
хүчин зүйлийг тогтмол гэж үзэн судлах аргыг
хийсвэрлэлтийн арга гэдэг.

31. 2.Загварчлалын арга
Эдийн засгийн судалгааны явцад судалгааны
объектын гадаад дотоод хүчин зүйлсийн
нөлөөллийн тогтвортой үйлчлэлийг олж,
тодорхойлон, эмх цэгцтэй, системлэг байдлаар
томъѐолж илэрхийлэхийг эдийн засгийн
загварчлалын арга гэнэ.

32. 3.Математик - Статистикийн шинжлэгээний арга
Эдийн засгийн хувьсагчуудын хоорондын
хамаарлыг тодорхойлж, илэрхийлж, загварчлахад
математикийн шинжлэх ухааны аргачлалуудыг
ашиглахыг математик, статистикийн шинжилгээний
арга гэнэ.

33. 4. Индукци ба дедукцийн арга
Эдийн засагчид судалгаа хийхэд тоо баримтаас
онолд , онолоос тоо баримтад шилжих асуудал
байнга тохиолдож байдаг.
Тус тусдаа байгаа бөгөөд нэгжийнх нь хувьд
ямар нэгэн дүгнэлт хийх боломж багатай статистик
тоо, мэдээ, мэдээлэл зэргийг эдийн засгийн онолд
тоо баримт гэсэн ойлголтод багтаадаг.

34. Харин эдийн засгийн харилцаанд байнга
илэрдэг, нийтлэг зүй тогтолыг онол буюу зарчим
гэсэн ойлголтод багтаана.
Ажиглалт, туршилтын үр дүнд бий болсон тус
тусдаа байгаа баримт, мэдээг нэгтгэн дүгнэж,
ерөнхий дүгнэлт хийх танин мэдэхүйн аргыг
индукци гэдэг.
Өөрөөр хэлбэл индукци гэдэг нь шүүн тунгаах арга
буюу баримтаас зарчим гаргаж авах аргыг хэлдэг.

35. Дэвшүүлсэн таамаглалаа ерөнхий дүгнэлтэд
тулгуурлан баримтаар шалгаж хэсэгчлэн тусгай
дүгнэлт хийх танин мэдэхүйн аргыг дедукци гэнэ.
Өөрөөр хэлбэл эдийн засагчид тавьсан
таамаглал, дэвшүүлсэн зорилтоо шийдвэрлэхдээ
эхэлж онолоо дэвшүүлээд, түүнийгээ баримтаар
шалгаж, батлах буюу үгүйсгэхийг дедукцийн буюу
таамаглах арга гэнэ.

39. 5.Позитив ба Норматив шинжилгээний арга
Эдийн засгийн харилцаанд бий болж буй аливаа
юмс үзэгдлийн хандлага өөрчлөлтийг позитив ба
норматив хандлагаар судалдаг.
Эдийн засгийн харилцаан дахь үзэгдлүүдийн
хоорондын хамаарлыг судалж, бодит байдлыг
баримтаар нотлон харуулсныг позитив
шинжилгээний арга гэдэг.

40. Харин позитив шинжилгээний дүгнэлтүүдэд
үндэслэн тухайн үзэгдлүүдийн харилцан хамаарал,
зүй тогтол ямар байх ѐстой талаар өөрийн үзэл санааг
дэвшүүлж, дүгнэлт өгөхийг норматив шинжилгээний
арга гэнэ.

41. Эдийн засгийн онолын судалгааны түвшин
Эдийн засгийн онолыг судалгааных нь
түвшингээр микро ба макро хоѐр түвшинд ангилж
авч үздэг.

42. Микро эдийн засгийн онолоор эдийн засгийн
харилцаад оролцогч тодорхой нэг субъектуудын үйл
хөдлөлийг нарийвчлан судалдаг.
Макро эдийн засгийн онолоор эдийн засгийн
харилцаанд оролцогч субъектууд болон түүний төлөв
байдлыг бүхэлд нь цогц байдлаар авч үздэг.

43. Эдийн засгийн үзэгдлүүдийг илэрхийлэх аргууд
Эдийн засгийн харилцааны төлөв байдал болон
судалгаа шинжилгээний үр дүнг бусдад мэдээлэх
дөрвөн арга байдаг.
Үүнд:
1. Үгээр илэрхийлэх:
Эдийн засгийн төлөв байдал болон онолын
дүгнэлтүүдийг дан ганц үгээр тайлбарлан хүргэх
боломж байдаг.

44. 2.Тоон хүснэгтээр илэрхийлэх:
Мэдээлэл хийж буй зүйлсийн дотор статистик тоо
баримт их агуулагдсан бол хүснэгт ашиглан мэдээлэл
нь илүү ойлгомжтой.
3.Графикаар илэрхийлэх:
Мэдээлэл хийж буй зүйлд агуулагдсан тоо
баримтуудыг төрөл бүрийн зураг, графикаар дүрслэн
харуулах нь илүү ойлгомжтой болгодог.

45. 4.Аналитик хэлбэрээр илэрхийлэх:
Эдийн засгийн төлөв байдал, судалгааны үр
дүнгийн талаар мэдээлэл функцуудыг өргөн
ашигладаг.

46. Цаг хугацааны цувааны тоон өгөгдлүүдийг ашиглан
дүрсэлсэн зургууд эдийн засгийн одоогийн болон
ерөнхий төлөв байдал, мөчлөг, бусад хэлбэлзлийг
харуулна.
Хувьсагчдын харилцан хамаарлыг харуулах зураг янз
бүрийн хэлбэртэй байна.
Хоѐр хувьсагчийн хооронд шууд буюу эерэг хамаарал,
сөрөг буюу урвуу хамаарал байхаас гадна харилцан
хамааралгүй байж болно.

48. Нэг хувьсагчийн нөгөөдөө үзүүлэх нөлөөллийг
тодорхойлохдоо бид муруйн налалтыг тооцож, тухайн
хоѐр хувьсагчийн харилцан хамаарлыг харуулна.

49. Муруйн налалт гэдэг бол у тэнхлэгийн хувьсагчийн
өөрчлөлтийн утгыг х тэнхлэгийн хувьсагчийн
өөрчлөлтийн утгад харьцуулсан харьцаа юм.
Өөрөөр хэлбэл, Өөрчлөлтийг харуулахдаа бид грек
үсэг болох ∆ (делта)-г хэрэглэнэ.
Иймд ∆у нь координатын босоо тэнхлэгт
дүрслэгдсэн хувьсагчийн өөрчлөлтийг харуулах бол ∆х
нь координатын хэвтээ тэнхлэгт дүрслэгдсэн
хувьсагчийн өөрчлөлтийг харуулна.
Налалт = ∆у / ∆х

52. 3.Эдийн засгийн үндсэн асуудал
Эдийн засгийн харилцааны хүрээнд маш олон
асуудлуудыг шийдвэрлэдэг боловч энэ бүгд нь эдийн
засгийн тогтолцооноосоо үл хамааран дараах ерөнхий
асуудалд багтдаг.
Үүнд:
1.Юу үйлдвэрлэх вэ?
2.Хэрхэн, яаж үйлдвэрлэх вэ?
3.Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ?
4. Хэзээ үйлдвэрлэх вэ?
5.Хаана үйлдвэрлэх вэ?

53. Юу үйлдвэрлэх вэ?
Энэ асуудлын хүрээнд тухайн хугацаанд ямар
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг ямар хэмжээгээр
үйлдвэрлэхийг шийдвэрлэдэг.
Үүний тулд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хувийн
хэрэглээний ба үйлдвэрлэлийн зориулалтын гэж
ангилдаг.
Эдийн засагт ажиллаж буй пүүсүүд нь хамгийн их
ашиг авчрах бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг нь үйлдвэрлэх
болно.

54. Харин уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний ашиг нь дараах
хоѐр зүйлээс хамаарна.
1.Пүүсийн уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
үйлдвэрлээд олох нийт орлого
TR = P * Q
2.Пүүсийн уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
үйлдвэрлэхэд гаргах зардал
TC = L x PL + La x PLa + K x Pk + S x Ps
Profit (Ашиг ) = TR - TC

55. 2.Хэрхэн, яаж үйлдвэрлэх вэ?
Ямар төрлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг ямар
хэмжээтэй үйлдвэрлэхээ тодорхойлсны эцэст уг
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хэрхэн, яаж үйлдвэрлэх вэ?
гэсэн асуудалтай тулгарна.
Энэ асуудлыг шийдвэрлэхдээ хязгаарлагдмал нөөцийг
ямар харьцаатайгаар, ямар хослолоор хэрэглэж, ямар
технологийн дагуу уг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
үйлдвэрлэхийг тодорхойлдог.

56. 3.Хэнд зориулж үйлдвэрлэх вэ ?
Дээрх асуудлуудыг шийдвэрлэсний дараа
тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хэнд зориулж
үйлдвэрлэх вэ? гэсэн асуудалтай тулгарна. Энэ
асуудал нь нэлээд чухал бөгөөд эдийн засгийн
тогтолцооноос хамаарна.
4. Хэзээ үйлдвэрлэх вэ?
Эдийн засаг дахь салбаруудын үйл ажиллагаа
үргэлжлэх хугацаа янз бүр байна. Зарим салбарын үйл
ажиллагаа улирлын шинж чанартай байдаг.
Үйлдвэрлэл нь бизнесийн мөчлөгийн дагуу явагдаж
байдаг.

57. 5.Хаана үйлдвэрлэх вэ?
Хүмүүсийн хэрэглэж буй өргөн хэрэглээний
барааны үйлдвэрлэл зарим нутаг дэвсгэрт хэт
төвлөрсөн байхад зарим нутагт үйлдвэрлэл
харьцангуй тархай бутархай байрлалтай байхаас
гадна бага хэмжээгээр явагдаж байна.
Шинжлэх ухаан техник,технологийг хөгжүүлж
чадсанаар хүн төрөлхтөн орон зайнаас бага
хамааралтайгаар үйл ажиллагаа явуулах боломжтой
болсон.

58. 4.Эдийн засгийн тогтолцоо
• Эдийн засгийн тогтолцоо гэдэг нь
хүмүүсийн хэрэгцээг хангахын
тулд хязгаарлагдмал нөөцийг
хуваарилахад ашиглаж буй зохион
байгуулалтын уялдаа зохицол юм.
Тогтолцоо
• Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийг
эзэмших өмчийн хэлбэрээр
• Эдийн засгийн шийдвэр гаргах
аргаар
Ялгаа

59. 4.Эдийн засгийн тогтолцоо
Эдийн засгийн үндсэн асуудлаа хэрхэн шийдвэрлэж
байгаагаас нь хамаарч эдийн засгийг дөрвөн
тогтолцоонд ангилдаг.
Үүнд:
1. Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо
2.Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцоо
3. Холимог эдийн засгийн тогтолцоо
4.Уламжлалт эдийн засгийн тогтолцоо

60. Эдийн засгийн тогтолцооны хэв маяг

62. 1. Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо
Эдийн засгийн харилцаанд оролцогч өрх гэр, хувь
хүмүүс болон пүүсүүдийн шийдвэр гаргалт нь ямар ч
хөндлөнгийн оролцоогүйгээс хийгддэг эдийн засгийг
зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоо гэнэ.
Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцооны онцлог
шинжүүд:

63. 1.Үнэ эрэлт, нийлүүлэлтийн дагуу зах зээлийн хуулиар
тогтоно
2.Хувийн өмч зонхилно
3.Үйлдвэрлэгчдийн дунд хүчтэй өрсөлдөөнтэй
4.Банкны 2 шатлалт систем үйлчилнэ
5.Үйлдвэрлэгчид зах зээлийн эрэлтэд захирагдана
6.Нөөцийг үр ашигтай ашиглаж бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээ үйлдвэрлэх зорилготой

64. 2.Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцоо
Эдийн засгийн үндсэн асуудлуудыг шийдвэрлэгч
гол агент нь төр буюу засгийн газар болдог эдийн
засгийг төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн
тогтолцоо гэнэ.
Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцооны
онцлог шинжүүдийг дурьдвал :

65. 1.Үнэ болон нийлүүлэлтийн тоо хэмжээг
төлөвлөгөөний дагуу тогтооно.
2.Нийгмийн өмч зонхилно.
3. Үйлдвэрлэгчидийн дунд зөвхөн болзолт уралдаан
явагдана
4.Банкны 1 шатлалт тогтолцоотой
5.Үйлдвэрлэгчид төлөвлөгөөнд захирагддаг
6.Ихийг үйлдвэрлэж нормоо биелүүлэх

66. 3. Холимог эдийн засгийн тогтолцоо
Холимог эдийн засгийн тогтолцоо нь зах зээлийн
эдийн засгийн тогтолцооны үндсэн зарчмуудыг
хүлээн зөвшөөрөх боловч төрийн хязгаарлагдмал
оролцоогоор эдийн засгийг зохицуулах нь зүйтэй
гэж үздэг.
Энэ зах зээл нь эдийн засгийг бүхэлд нь бүрэн
зохицуулж чаддаггүй гэсэн үзэлтэй холбоотой.

67. 4.Уламжлалт эдийн засгийн тогтолцоо
Уламжлалт эдийн засгийн тогтолцоо буюу зан
заншилдаа тулгуурласан эдийн засгийн тогтолцоо нь
эдийн засгийн хөгжил сул ихэнх орнуудад ноѐрхох
бөгөөд эдгээр улсуудын хувьд үйлдвэрлэлийн техник,
технологи, арилжаа солилцоо ,орлого хувиарлалт зэрэг
нь уламжлал, зан заншлынхаа хүрээнд зохицуулагдана.

69. 5.Эдийн засгийн хураангуй загвар буюу орчил
Эдийн засгийн харилцаанд оролцогч талууд
Эдийн засгийн харилцаанд маш олон субъектууд
оролцох боловч тэд ерөнхийдөө гурван бүлэгт л
харъяалагдана.
Үүнд:
1. Пүүсүүд буюу үйлдвэрлэгчид
2. Өрхүүд буюу хэрэглэгчид
3. Засгийн газар буюу төр

71. Зах зээлийн хэлбэрүүд
Эдийн засгийн онолд зах зээлийг хамгийн
энгийнээр бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдах,
худалдан авах үйл ажиллагаа хэрэгжиж буй орчин гэж
тодорхойлсон байдаг.
Хэрэглэгчид болон пүүсүүд зах зээл дээр уулзан
өөрсдийн сонирхлоо хэрэгжүүлдэг.

72. Зах зээлийг арилжаалагдаж буй зүйлсээс нь
хамааруулан :
1.Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээл
2.Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийн зах зээл
3. Санхүүгийн зах зээл гэж 3 ангилдаг.

73. Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зах зээлд хүмүүсийн
хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ
борлуулагдана
Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн зах зээлд
бүтээгдэхүүн,үйлчилгээ үйлдвэрлэхэд шаардлагатай
нөөцүүд борлуулагдана.
Санхүүгийн зах зээл нь бараа, бүтээгдэхүүн
арилждаггүйгээрээ бусад зах зээлээс ялгаатай бөгөөд
мөнгөн хөрөнгийг орлохуйц санхүүгийн
хэрэгслүүдийг (Үнэт цаас) арилждаг онцлогтой

74. Эдийн засгийн хураангуй загвар буюу орчлыг тайлбарлахын
өмнө дээр яригдсан зарчмуудыг нэгтгэж харуулъя.
Эдийн засгийн
агентууд
/Субъектүүд /
Зах зээлийн хэлбэрүүд
Хүчин зүйлийн зах
зээл
Бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний зах
зээл
Өрхүүд Нийлүүлэлт хийж,
орлого олно
Эрэлт үүсгэж, зардал
гаргана
Пүүсүүд Эрэлт үүсгэж зардал
гаргана
Нийлүүлэлт хийж,
орлого олно
Төр Зохицуулна Зохицуулна

75. Эдийн засаг дахь орлого, зарлагын орчил

77. 6.Үйлдвэрлэлийн боломжийн муруй
Үйлдвэрлэл гэдэг нь эдийн засгийн нөөцүүдийг
ашиглан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгох процесс
юм.
Эдгээр нөөцүүд нь хязгаарлагдмал шинжтэй тул
үүнийг хамгийн үр ашигтай, оновчтой хувиарлаж,
ашиглахыг үйлдвэрлэгчдээс, мөн тухайн эдийн засгаас
шаарддаг.

78. Эдийн засгийн тухайн нөөцийнхөө хүрээнд
үйлдвэрлэж чадах хэрэгцээт бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний дээд тоо, хэмжээг үйлдвэрлэлийн
боломж буюу эдийн засгийн хүчин чадал гэдэг.
Эдийн засгийн хязгаарлагдмал нөөцөөрөө
үйлдвэрлэж чадах үйлдвэрлэлийн боломжийн дээд
хэмжээний график дүрслэлийг үйлдвэрлэлийн
боломжийн муруй гэнэ.

79. Үүнийг үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйг
тайлбарлахын тулд дараах урьдач нөхцлүүдийг
тавина.
Үүнд:
1.Эдийн засаг дахь нөөцүүдийн хэмжээ тогтмол
2.Үйлдвэрлэлийн технологи тогтмол
3.Нийгэмд хоѐр төрлийн бүтээгдэхүүн шаардлагатай
4. Нөөцийг бүрэн, үр ашигтай ашиглана

80. Дээрх нөхцлүүд биелж буй нөхцөлд үйлдвэрлэлийн боломжийн
дээд хэмжээний хязгаарын жишээг хүснэгт болон графикаар
харуулъя .
Хувилбарууд А бүтээгдэхүүний
үйлдвэрлэл
/Мян ширхэг /
Б бүтээгдэхүүний
үйлдвэрлэл
/Мян ширхэг /
А 15 0
В 14 1
С 12 2
D 9 3
E 5 4
F 0 5

82. Үйлдвэрлэлийн боломжийн хүснэгт болон муруй нь
тухайн эдийн засагт бэлэн байгаа нөөцөөрөө А болон Б
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх зургаан боломжит тохиолдол
байгааг харуулж байна. ( A,B,C,D,E,F)
Хязгаарлагдмал нөөцөө үр ашиггүй ашиглаж байгаа
тул үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн дотор буюу Z
цэг дээр үйлдвэрлэл явуулахгүй.

83. Нөгөө талаар эдийн засгийн нөөц хүрэлцэхгүй тул
үйлдвэрлэлийн боломжийн муруйн гадна буюу W цэг
дээр үйлдвэрлэл явуулахгүй.
Иймээс тухайн эдийн засгийн хувьд нөөцийг үр
ашигтай, бүрэн ашиглах үүднээс үйлдвэрлэлийн
боломжийн муруй дээр үйлдвэрлэл явуулна

84. Эдийн засаг дахь нөөц хязгаарлагдмал, хомс байдаг
тул нөгөө бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг
нэмэгдүүлэхийн тулд нөгөө бүтээгдэхүүний
үйлдвэрлэлээс тодорхой хэмжээгээр татгалзах
шаардлагатай байдаг.
Эдийн засагт энэ мэтийн маш олон сонголтын
боломжууд байх бөгөөд үүнээс хамгийн үр ашигтай
гэсэн хувилбарыг сонгодог.

85. Ингэснээр бусад сонголтуудаас олох боломжит ашгаа
алдах бөгөөд үүнийг эдийн засагт алдагдсан
боломжийн зардал буюу алдагдсан боломжийн өртөг
гэдэг. ( Дээрх хүснэгт, зургаас харж болно. )

88. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА