bs1-1

1. Бизнесийн статистик
Ч.Батхүү / докторант /

2. Оюутанд олгох:
 Мэдлэг: Нийгэм эдийн засгийн холбогдолтой
тоон материал дээр судалгаа шинжилгээ хийх
статистик аргуудын талаар ерөнхий мэдлэг
олгоно.
 Ур чадвар: Макро болон Микро түвшний эдийн
засгийн хялбар тоон мэдээлэл дээр статистик
судалгаа шинжилгээ хийх анхан шатны чавдар
эзэмшинэ.

3. Ашиглах сурах бичиг
 Ц.Цэрэндорж нар “Статистикийн онол” 2005 он
 Л.Эрдэнэсувд “Бизнесийн статистик” 2000 он
 Ж.Нэргүй нар “Статистикийн онол” бодлого,
тестийн хураамж 2010 он
 Г.Золзаяа нар “Статистикийн онол” дадлага, бие
даалт хичээлд зориулсан гарын авлага 2012 он
 http://statistic-lesson.blogspot.com

4. Лекц №1
Статистикийн шинжлэх ухааны судлах
зүйл, зарим гол ойлголт, ажиглалтын
арга

5.  Статистикийн үүсэл хөгжил
 Зарим гол ойлголт
 Статистик ажиглалт
 Ажиглалтын мэдээлэл цуглуулах
 Ажиглалтын төрөл

6. Статистикийн үүсэл хөгжил
 Статистик, өнө эртний үед үндэс сууриа
тавьсан, эртний түүхтэй шинжлэх ухаан юм.
 1749 онд Германы эрдэмтэн Г.Ахенваль
Statistic--status
 Статистик гол төлөв нийгмийн түгээмэл
үзэгдлүүдийг тоон утгын зүй тогтолоос нь
ургуулан судалдаг шинжлэх ухаан юм.

7. Зарим гол ойлголт
 Нийдэм
 Шинж тэмдэг
 Вариац /хувьсац/
 Зүй тогтол
 Үзүүлэлт, түүний систем
 Нийлбэр /Σ/
 Статистик арга

8. Нийдэм
 Янз бүрийн шинж тэмдэгээр өөр хоорондоо
ялгаатай боловч чанарын нэг үндсэн төрөлд
багтах юмс үзэгдлийн олонлоги гэнэ. Нийгэм
эдийн засгийн үзэгдэл, процесс бүхэн
нийдэмтэй. Нийдэм болгон нэгжтэй байдаг.
Нийдмийг бүрдүүлж байгаа тусгайлсан юмс
үзэгдлийг түүний нэгж гэнэ.
 Аж үйлдвэрийн газар
 Боловсруулах
 Олборлох

9. Шинж тэмдэг
 Судлагдаж байгаа юмс үзэгдэлүүдийн мөн
чанар, төрх байдлыг тусган харуулахыг шинж
тэмдэг гэнэ. 2 ангилна.
 Тооны
 Чанарын

10. Вариац /хувьсац/
 Нийдмийн бүрэлдэхүүнд багтаж байгаа
хувьсах шинж тэмдгийн утгуудыг бүхэлд нь
вариац гэнэ.

11. Зүй тогтол
 Нийгэм эдийн засгийн юмс үзэгдлийн хувьсал
өөрчлөлт дэс дараалан ээлжлэх юмуу ижил
нөхцөлд тогтвортой давтагдаж байдал зүй
тогтол болно.
 Хөгжлийн
 Бүтцийн
 Тархалтын
 Хамаарлын

12. Үзүүлэлт, түүний систем
 Статистикт нийгмийн түгээмэл үзэгдэл,
процессуудын мөн чанарыг зохих тоо хэмжээ,
харьцаагаар илэрхийлэх хэрэгтэй болдог.
Статистик үзүүлэлт гэдэг нь нийгмийн
үзэгдлийн тоон хэмжүүр, чанарын
тодорхойлолт юм.

13. Статистик арга
 Статистикт өөрийн зорилгыг амжилттай
хэрэгжүүлэхийн тулд зөв чиг бариж, янз
бүрийн тодорхой зарчим, өвөрмөц барилыг
боловсруулж хэрэглэдэг. Эдгээрийн нэгдлийг
статистик арга гэнэ.

14. Мэдээлэл цуглуулах /Ажиглалт/
Нийгэм эдийн засгийн процессийг судлахын тулд
мэдээний баазыг бий болгох явдал нь эдийн засаг,
статистикийн ажиглалтын үр дүнд бүрэлдэнэ.
Статистикийн ажиглалт гэдэг нь нийгэм эдийн засгийн
үзэгдэл процессуудын талаарх тоо мэдээг шинжлэх
ухааны үндэслэлтэй цуглуулан авахыг хэлнэ.
Статистикийн тоон мэдээ нь статистик ажиглалтын үр
дүнд авсан нэг ёсны түүхий эд бөгөөд цаашдын
боловсруулалт, шинжилгээний процесст тэр нь
статистик мэдээлэл болдог.

15. Статистик ажиглалт нь төвлөрсөн
ба төвлөрсөн бус гэж ялгадаг.
 Төвлөрсөн нь: Статистикийн хуулийн хүрээнд
нийт улсын хэмжээний тоон мэдээг цуглуулж,
тэдгээрийг боловсруулах арга зүйг гаргана.
 Төвлөрсөн бус: Ажиглалт нь татварын газар,
эрүүл мэндийн байгуулга зэрэг түр зуурын
статистикийн тоон мэдээ гаргадаг.

16. Ажиглалтын програмын арга
зүй:
Ажиглалтын зорилгыг тодорхойлж, ажиглалтын
обьектийн нэгжийг тодорхойлно. Энэ програм нь
хариултыг нь авах асуултуудын жагсаалтыг
хэлнэ.

17. Ажиглалтын зохион
байгуулалтын асуудал:
 Ажиглалт явуулах хугацаа, газар, боловсон
хүчинг бэлдэх асуудал юм.

18. Ажиглалтын нэгж:
 Статистик ажиглалтын обьектын анхдагч
элмент болдог бөгөөд тоон мэдээ цуглуулан
авах гол элмент юм. Жишээ нь: Анкетийн
судалгаа гэвэл нэгж нь хүн болно.

19. Ажиглалтын шинж тэмдэг:
 Ажиглалтын нэгжийг тодорхой шинж чанараар
нь ялгагдах онцлогийг хэлнэ. Жишээ нь: Хүний
нас, хүйс гэх мэт.

20. Ажиглалтын хугацаа:
 Ажиглалт явуулах хугацаа нь тодорхой
интервалаар тогтоогдоно. Энэ нь объектив,
субъектив гэж хуваагдана. Жишээ нь: Мал
тооллогыг улсын хэмжээгээр жил бүрийн 12
сарын 15 аас 30 хооронд явуулах нь субъектив
хугацаа харин тооллогыг 12 сарын 17 оос 20
нь хооронд явуулж дууссан бол энэ нь
объектив хугацаа болно.

21. Статистик ажиглалтын төрөл
 Нийлбэр нэгжүүдийг хамарсан байдлаар
нь нэлэнхүй ба нэлэнхүй бус
 Явуулах хугацаагаар нь тасралтгүй,
тасралттай, тогтмол
 Зохион байгуулалтын хувьд тусгай
зохион байгуулсан ажиглалт, тайлагнасан
 Мэдээний эх үүсвэрээр нь шууд ажиглах,
баримтын, асуулгын гэж ангилна.