1. İKNA VE İLETİŞİM PSİKOLOJİSİ
DENEY TASARIMI
PROF. DR. ALİ ATIF BİR
CEMTOLGABAYRAKTAR

2. Deney Nedir?
Sosyal bilimlerin deneye kavramına yüklediği
anlam fen bilimlerinden daha sadedir. Bir
sosyal bilimler deneyi karmaşık formüllere,
diyagramlara, çizimlere ihtiyaç duymaz.
Şekilde gösterilen üç adımdan oluşur.
2 CEM TOLGA BAYRAKTAR

3. Deney Nedir?
Deney veya Deneysel Araştırma istatistiki bir analizdir.
İki değişkenin (bağımlı ve bağımsız) ilişkisini inceler.
Bağımsız değişken manipüle edilir ve bağımlı değişkenin bu
manipülasyondan ne kadar etkilendiği analiz edilir.
3
! Unutulmamalıdır ki bağımsız değişken zaman serisinde her
zaman bağımlı değişkenden önce gelir
CEM TOLGA BAYRAKTAR

4. Deneyin Elemanları
DENEY
Deney Grubu Dışsal Değişken
Kontrol Grubu Değişken
Manipülasyon
Deneyin Deneyin Bağımlı Bağımlı ve Bağımlı ve
manipülasyon manipülasyon değişkeni bağımsız bağımsız
yapılarak yapılmayarak etkilemek için değişken değişken
uygulandığı uygulandığı bağımsız arasına giren
grup grup değişkene dışsal değişken
yapılan etki
4 CEM TOLGA BAYRAKTAR

5. Deney Desenleri
Süreç Pre-Test Experimental Treatment Post-Test
Notasyon R: Rastgele Atama X: Manipülasyon O: Gözlem
Pretest-Postest-Control Group Postest-Control Group Only Solomon Four Group
R 01 X 02 R X 01 R 01 X 02
R 03 04 R 02 R 03 04
R X 05
R 06
Deneklerin Öntestin olası
duyarlaşmasını etkilerini kontrol
engeller altına alır
5 CEM TOLGA BAYRAKTAR

6. Hoşgörü Üzerine Deneysel Bir Araştırma Tasarımı

7. “Doğru ve yanlışın ötesinde bir yer vardır.
Seninle orada buluşuruz”
Mevlana
“O zamana kadar aklın yolundan gidip
doğru ile yanlışın neye göre doğru neye
göre yanlış olduğunu arama devam
edelim”
Cem Tolga Bayraktar, Yüksek Lisans Öğrenisi
7 CEM TOLGA BAYRAKTAR

8. Deneyimizin amacı insanların hoşgörü
davranma eğilimlerinin kendilerine bilgi
veren kaynağa ve anlatıcıya göre nasıl
etkilendiğini anlamaya çalışmaktır.
8 CEM TOLGA BAYRAKTAR

9. Deney kurgusunda üç grup
Deney Deseni kullanıyoruz. (2 deney, 1 Kontrol)
Üç gruba da hoşgörüyü ölçen bir
test uyguluyoruz.
R 01 Xm 02 Manipülasyon olarak Mevlana’nın
Mesnevi’sinden seçilmiş hoşgörüyü
R 03 Xx 04 anlatan hikaye kullanıyoruz.
Manipülasyonu kendi içinde de iki
R 05 06 alt kırılıma bölüyoruz. Birinci
manipülasyonda (Xm) hikayenin
Mevlana’nın olduğunu belirtiyor,
Pretest-Posttest-Control Group ikinci manipülasyonda (Xx) ise
kaynağı belirtmiyoruz.
9 CEM TOLGA BAYRAKTAR

10. 30 kişilik birinci deney gruba
Deney Deseni hoşgörü testini ön test olarak
uyguluyoruz.
30 dakika sonra Mevlana’nın
hoşgörü hikayesine maruz
R 01 Xm 02 bırakıyoruz.
R 03 Xx 04 Bir 30 dakika sonra da son testi
uygulayarak birinci grubunun
deneyini tamamlıyoruz.
R 05 06
Pretest-Posttest-Control Group
10 CEM TOLGA BAYRAKTAR

11. 30 kişilik ikinci deney gruba hoşgörü
Deney Deseni testini ön test olarak uyguluyoruz.
30 dakika sonra birinci gruba
anlatılan aynı hikayeyi kaynak
belirtmeden aktarıyoruz.
R 01 Xm 02 Bir 30 dakika sonra da son testi
R 03 Xx 04 uygulayarak ikinci grubunun
deneyini tamamlıyoruz.
R 05 06
Pretest-Posttest-Control Group
11 CEM TOLGA BAYRAKTAR

12. 30 kişilik (üçüncü) kontrol grubuna
Deney Deseni ise hoşgörü testini ön test olarak
uyguluyoruz.
Bir 60 dakika sonra da son testi
R 01 Xm 02 uygulayarak kontrol grubunun
deneyini tamamlıyoruz.
R 03 Xx 04
R 05 06
Pretest-Posttest-Control Group
12 CEM TOLGA BAYRAKTAR

13. Beklenen Sonuçlar:
Ölçüm sonuçlarını istatistiki testlere soktuğumuzda;
O2 ile O4’ün anlamlı bir farklılık göstermesi ile
hikayeyi Mevlana’nın anlatması ile anonim birinin
anlatmasının davranışa etkili olup olmadığını ve hangi
anlatıcının daha etkili olduğunu ölçebiliriz. Beklenen İfadeler:
O1, O2’ye eşit olmamalı
O2 ile O6 ve O2 ile O4’ün anlamlı farklılık göstermesi O3, O4’e eşit olmamalı
hikayenin anlatıcıdan bağımsız olarak da davranışı
etkilediğini savunabiliriz. Araştırılan İfadeler:
O2-O4 ilişkisi ?
O1, O3 ve O5 ise birbiri ile karşılaştırdığımızda O2-O6 ilişkisi ?
rastgele atamanın doğru olup olmadığı hakkında O4-O6 ilişkisi ?
yorum yapmamıza imkan verir.
13 CEM TOLGA BAYRAKTAR

14. Deneyin Genişletilmiş Hali
İlk desene göre genişletişmiş desen
R O1 Xm O2 ile öntestin olası etkilerini
O2-O7
R O3 Xx O4 O4-O8
O6-O9
R O5 O6 karşılaştırarak inceleyebiliriz.
R Xm O7
R Xx O8
R O9
Solomon Four Group
14 CEM TOLGA BAYRAKTAR

15. Mahkum ve Gardiyan Psikolojisi Üzerine

16. 1971’de Stanford’dan bir grup araştırmacı tarafından
gerçekleştirilen ve Philip Zimbardo tarafından
yönetilen “The Stanford Prison Experiment” ile
ilişkilendirilen Das Experiment filmi gazete ilanı ile
seçilen 20 kişinin bilgisayarın rastlantısal ataması ile
mahkum veya gardiyan rolünde para karşılığı iki
hafta geçirecekleri bir deney olarak karşımıza
çıkıyor.
16 CEM TOLGA BAYRAKTAR

17. Bu deneyde sıradan insanlar bir süreliğine bir
hapishanede gardiyan ve mahkum rollerini alarak
birlikte yaşamış, bilim adamları da onların
davranışlarını gözlemlemişti. Kısa sürede kimliklerini
benimseyen ve mahkumlara şiddet uygulamaya
başlayan gardiyanlara karşı mahkumlar da
örgütlenmiş, çıkan olayların büyümemesi amacıyla
deney yarıda kesilmişti. Film bir deneyin nasıl
kontrolden çıkabileceğinin ciddi biçimde altını çiziyor.
17 CEM TOLGA BAYRAKTAR

18. İKNA VE İLETİŞİM PSİKOLOJİSİ
BİLİŞSEL ÇELİŞKİ
PROF. DR. ALİ ATIF BİR
CEMTOLGABAYRAKTAR