3. Biyoloji, kimya, fizik, mühendislik gibi doğa
bilimleri alanlarında araştırmalar gözlem ve
ölçmeye dayanır. Gözlem ve ölçmelerin
tekrarlanabildiği ve objektif yapıldığı
araştırmalara nicel, sayısal (“quantitative”)
araştırma denir.
4. Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, eğitim
gibi sosyal bilim alanlarında insan ve
toplum davranışları incelenmektedir.
Bu davranışları sayılarla açıklamak
zordur.
5. Ölçümler bize kaç kişinin nasıl
davrandığını gösterir, ama “niçin?”
sorusuna cevap veremez.
6. İnsan ve grup davranışlarının
“niçin”ini anlamaya yönelik
araştırmalara nitel (“qualitative”)
araştırma denir.
7. NİTEL ARAŞTIRMA
•Nitel araştırma kişilerin kanaatleri, tecrübeleri,
algıları ve duyguları gibi subjektif verilerle (data)
meşgul olur.
•Bir sosyal olayı doğal ortamı ve doğal oluşumu
içinde tasvir eder.
•Bir durumu ilişki bağlantıları içinde anlamaya
çalışır (holistic perspective).
8. Nitel Araştırmanın Özellikleri
Özellikler Açıklama
Doğal Ortam Olguların, olayların ya da davranışların gerçekleştiği
doğal ortamda çalışılır.
Doğrudan veri toplama Araştırmacı verilere doğrudan kaynağından ulaşır.
Zengin betimlemelerin yapılması Bağlam ve olguların derinlemesine anlaşılmasını
sağlayacak detaylı betimlemeler yapılır.
Sürece yönelik Olgu ve davranışların nasıl ve neden gerçekleştiğine
odaklanır.
Tümevarımcı veri analizi Sentezlenerek elde edilen bilgilerden yola çıkarak ikna
edici genellemeler yapılır.
Katılımcının bakış açısı Katılımcının anlamasına ve anlamlandırmasına odaklanır
Araştırma desenlerinde esneklik Araştırma deseninin çalışmanın gerçekleştiği duruma
göre gelişip ve değişmesi
9. Nitel Araştırmanın Özellikleri
Doğal Ortam: Nitel araştırmaların en belirgin özelliklerinden birisi de doğal
ortamda meydana gelen olgu, olay ya da davranışlar üzerine yoğunlaşarak
araştırmaların sürdürülmesidir.
Doğal ortamlar bir sınıf olabileceği gibi, okul, klinik ya da bir
mahalle bile olabilir. Bu nedenle nitel araştırmalar saha araştırmaları gibi
tanımlanır.
Nitel araştırmaların sahada gerçekleştirilmesinin 2 temel nedeni vardır:
1.Davranışlar, dışsal müdahale ve kontrol olmadan ortaya çıktığında en iyi
şekilde anlaşılır.
2.Davranışın anlaşılmasında durumsal bağlam çok önemlidir.
10. Nitel Araştırmanın Özellikleri
Doğrudan Veri Toplama:
Nitel araştırmalarda, araştırmacı genellikle gözlemcidir. Nitel
araştırmacılar bilgiyi doğrudan kaynaktan almak isterler.
Zengin Betimlemelerin Yapılması: Nitel araştırmalarda farklı yollarla
edinilen verilerin hiçbirisi sıradan ya da önemsiz değildir. Kaydedilen her
detayın gerçekleşen davranışın daha iyi anlaşılmasını sağladığı düşünülür.
Tanımlamalar ve betimlemeler, doğal ortamda gerçekleştiği şekilde
kayıt altına alınır. Hiçbir detay dikkatten kaçmamalıdır.
Bu amaçların gerçekleştirilmesi için uzun süreli çalışmalar yapmak
gerekir, konuyla ciddi şekilde ilgilenilmeli ve kapsamlı bir raporla
sonuçlandırılmalıdır.
11. Nitel Araştırmanın Özellikleri
Sürece Yönelik:
Nitel araştırmalar davranışın nasıl ve neden ortaya çıktığı ile
ilgilenirler. Nicel araştırmaların aksine nitel araştırmalar davranışın
gerçekleştiği sürece odaklanırlar.
Tümevarımcı veri analizi:
Nitel araştırmada önce, uzun süren çalışmalar sonucu veriler
toplanır, sonrasında genellemeler yapmak için tümevarım yolu ile bu veriler
sentezlenir.
Nitel araştırmacılar anlama ve kavrama için yeni yollar açmak
istediklerinden bu yaklaşım oldukça önemlidir.
12. Nitel Araştırmanın Özellikleri
Katılımcının bakış açısı (araştırmacının katılımcı rolü):
Nitel araştırmanın amacı, katılımcıları kendi bakış açılarına göre
anlamaya çalışmaktır. Bu nedenle, farklı insanlar aynı olaya farklı öznel
anlamlar yükleyebildiklerinden bir çok gerçek ortaya çıkabilir.
Dolayısıyla nitel araştırmalarda, araştırmacılar kendi düşünceleri
nasıl olursa olsun, katılımcıların bakış açılarını katılımcıların kelime ve
eylemleriyle birlikte rapor etmelidirler.
13. Nitel Araştırmanın Özellikleri
Araştırma desenlerindeki esneklik:
Nitel araştırmacılar araştırma yaptıkları konuyla ilgili bilgileri
öğrendikçe, üzerinde çalıştıkları konuyu tam olarak anlamaya ve
tanımlamaya başlarlar.
Araştırmanın yöntemi ise ancak verilerin tamamı toplandıktan
sonra netleşir. Daha derinlemesine araştırma yapmak ve değişen durumları
incelemek istedikleri için önceden belirlenmiş kesin desenlere bağımlı
kalmak istemezler.
14. GÖRÜŞME
•Görüşme nitel araştırmada en sık kullanılan veri toplama
aracıdır.
•Görüşmenin etkili ve verimli bir veri toplama yöntemi
olarak kullanılabilmesi için bu yöntemin temel özelliklerini,
güçlü ve zayıf yönlerini iyi anlamak, nitel veriye ulaşmayı
kolaylaştıracak bir görüşme formu hazırlamada ve
görüşmeyi gerçekleştirme sürecinde dikkate alınması
önerilen ilkeleri özümsemek gerekir.
15. GÖRÜŞME
•Görüşme, sosyal bilimlerde ve özellikle de Sosyoloji’de en
sık kullanılan araştırma yöntemlerinden biridir. “Neredeyse
sosyolojik yöntemle eş anlamlı kullanılır hale gelmiştir.
•Görüşme yönteminin sosyal bilimler alanında yapılan
araştırmalarda kullanılan en yaygın veri toplam yöntemi
olmasının nedeni; bireylerin deneyimlerine, tutumlarına,
görüşlerine, şikayetlerine, duygularına ve inançlarına ilişkin
bilgi elde etmede oldukça etkili bir yöntem olmasıdır.
16. GÖRÜŞME
•Görüşme; beceri, duyarlık, yoğunlaşma, bireyler arası
anlayış, öngörü, zihinsel uyanıklık ve disiplin gibi pek çok
boyutu kapsaması açısından, hem sanat hem de bilimdir.
•Nitelikli bir görüşmede, günlük etkileşim ve iletişim
sürecinde oluşan hatalar (dinleme eksikliği, önyargılar gibi)
yapılmaz.
•Görüşme, “önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için
yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı
ve etkileşimli bir iletişim sürecidir.”
17. GÖRÜŞME
Görüşmenin amacı; bir bireyin iç dünyasına girmek ve
onun bakış açısını anlamaktır. Görüşme yoluyla,
deneyimler, tutumlar, düşünceler, niyetler, yorumlar ve
zihinsel algılar ve tepkiler ile gözlenemeyeni anlamaya
çalışırız.
Bu süreçte, sorulan sorulara, karşı tarafın rahat, dürüst ve
doğru bir şekilde tepkide bulunmasını sağlamak
görüşmecinin temel görevidir.
19. GÖRÜŞME TÜRLERİ
Bu iki tür bir doğrunun iki ucunu temsil eder. Bir yanda, önceden
belirlenmiş bir dizi soruyu içeren yapılandırılmış görüşme; diğer yanda
açık uçlu sorular içeren yapılandırılmamış görüşme yer alır.
Yapılandırılmış görüşmede amaç, görüşülen bireylerin verdikleri bilgiler
arasındaki paralelliği ve farklılığı saptamak ve buna göre karşılaştırmalar
yapmaktır.
Yapılandırılmamış görüşme ise, “keşfe yönelik” bir görüşme sürecidir.
Bu türde, önceden belirlenmiş herhangi bir soru ve doğal olarak yanıtlara
ilişkin bir beklenti de yoktur. Bu durumda araştırmacı, görüşülen kişilerle
belirli konuları keşfetmeye çalışır. Görüşme sırasında çalıştığı problemle
ilgili belirli özel alanlar keşfederse, daha ayrıntılı sorularla o alanları daha
derinliğine irdelemeyi deneyebilir.
20. GÖRÜŞME YAKLAŞIMLARI
Görüşme Yaklaşımları
Sohbet Tarzı
Görüşme Görüşme Formu
Standartlaştırılmış
Açık Uçlu
Görüşme
21. Sohbet Tarzı Görüşme
•Genellikle araştırmacının gözlem amacıyla doğrudan ortama
katıldığı alan araştırmalarında kullanılır.
•Sorular, etkileşimin doğal akışı içinde sorulur ve görüşülen birey
kendisiyle görüşme yapıldığını bile fark etmeyebilir.
•Önceden belirlenmiş sorular yoktur.
•Görüşmenin gideceği yön kestirilemez.
•Sorular kendiliğinden gelişir.
•Esneklik sağlar.
22. Sohbet Tarzı Görüşme
•Uzun zaman gerektirebilir.
•Aynı kişiyle birden fazla görüşme gerekebilir.
•Araştırmacının kişiliğine bağlı olarak başarılı olamayabilir.
•Görüşmecinin sohbet ve konuşma yeteneğine aşırı bağlı olduğu için,
görüşmeci etkisine açıktır. “Bu tarzı kullanacak görüşmeci, çok değişik
ortam ve durumlarda insanlarla iletişim kurabilme becerisine sahip
olmalı, değişen durumlara göre hızlı tavır alabilmeli, soruları çok çabuk
formüle edebilmeli, sorduğu soruların yapısı ve içeriği yoluyla görüşülen
bireyi yönlendirmeme konusunda duyarlı ve dikkatli olabilmelidir.”
•Verilerin düzenlenmesi, analizi zordur.
•Deneyimli araştırmacılar için uygundur.
23. Görüşme Formu
•Görüşme sırasında irdelenecek bir sorular veya konular listesini
kapsar.
•Benzer konulara yönelmek yoluyla değişik insanlardan aynı tür
bilgilerin alınması amacıyla hazırlanır.
•Görüşmeci ek sorular sorma özgürlüğüne sahiptir.
•Görüşme formu, araştırma problemiyle ilgili tüm boyutların ve
soruların kapsanmasını güvence altına almak için geliştirilmiş bir
yöntemdir.
•Görüşme sırasında soruların cümle yapısı ve sırası değiştirilebilir.
24. Görüşme Formu
•Zaman esnekliği sağlar, yanıtlanmış sorular tekrar sorulmayabilir,
bazı sorular atlanabilir.
•Belirli bir forma dayalı bu görüşme, farklı bireylerden daha
sistematik ve karşılaştırılabilir bilgi elde etmeyi sağlar.
•Verilerin düzenlenmesi ve analizi daha kolaydır. Çünkü bu veriler
bir görüşme formunun varlığı nedeniyle, formda kapsanan soru
veya konu alanları altında elde edilmiştir.
25. Standartlaştırılmış Açık Uçlu Görüşme
•Dikkatlice yazılmış, belli bir sırası olan sorulardan oluşur.
•Her bireye bu sorular aynı sıra ve tarzda sorulur.
•Esneklik sınırlandırılmıştır.
•Görüşmeci öznelliğini azaltır.
•Verilerin karşılaştırılması ve analizi kolaydır.
•Öngörülmemiş boyutların ortaya çıkarılması ve irdelenmesini
önlediği için bu anlamda zayıftır.
26. Görüşme Yönteminin Artıları
- Esneklik
- Yüksek yanıt oranı
- Sözel dışı davranışların da incelenmesi
- Ortam üzerinde kontrol sağlanması
- Soru sırasının esnekliği
- Anlık tepkilerin zengin bilgi kaynağı olması
- Veri kaynağının netliği
- Yanıt oranının tamlığı
- Derinlemesine bilgi edinme
27. Görüşme Yönteminin Eksileri
-Maliyet
-Zaman
-Olası yanlılık
-Kayıtlı veya yazılı bilgileri kullanamama
-Zaman ayırma güçlüğü
-Gizliliğin ortadan kalkması
-Soru standardının olmayışı
-Bireylere ulaşma güçlüğü
28. Görüşme Formunun Hazırlanması
Görüşmenin nitel araştırmada en yaygın veri toplama tekniği
olmasının nedeni, bireylerin verilerini, görüşlerini, deneyimlerini ve
duygularını ortaya çıkarma yönünden oldukça güçlü olması ve
iletişimin en yaygın biçimi olan konuşmayı temel almasıdır. Bu
yönüyle yazmaya veya doldurmaya dayalı testler ya da anketlerde
var olan sınırlılığı ve yapaylığı ortadan kaldırır.
Görüşme, temel boyutları açısından ele alındığında özel bir eğitimi
gerektirir. Bu temel boyutları; görüşme formunun hazırlanması, test
edilmesi, görüşmelerin ayarlanması, hazırlıkların yapılması ve
görüşmelerin gerçekleştirilmesi oluşturur. Bunların her biri, dikkatle
üzerinde durulması gereken, geçerli ve güvenilir veri toplamada
oldukça önemli aşamalardır.
29. Görüşme Formunun Hazırlanması
Görüşme formunun hazırlanmasında dikkate alınması gereken bazı
ilkeler şöyle sıralanabilir:
1. Kolay anlaşılabilecek sorular yazma
2. Odaklı (specific) sorular hazırlama
3. Açık uçlu sorular sorma
4. Yönlendirmekten kaçınma
5. Çok boyutlu soru sormaktan kaçınma
30. Görüşme Formunun Hazırlanması
6. Alternatif sorular ve sondalar hazırlama
a) Ayrıntıya yönelik sondalar
b) Açıklamaya yönelik sondalar
c) Aydınlatmaya yönelik sondalar
7. Farklı türden sorular yazma
a) Kapalı uçlu sorular
b) Açık uçlu sorular
c) Dolaylı sorulan sorular
d) Varsayıma dayalı sorular
31. Görüşme Formunun Hazırlanması
8. Soruları mantıklı bir biçimde düzenlemek
a) Görüşmeye güven oluşturucu bir giriş hazırlamak
b) İlk soruları kolay yanıtlanabilecek sorulardan oluşturmak
c) Özelden genele doğru sorular sormak
d) Hassas konularla ilgili soruları sona bırakmak
e)Şimdiki zamanla ilgili soruları, geçmiş ve gelecek zamanla ilgili
sorulardan önce sormak
f) Bireysel bilgilere ilişkin soruları başta veya sonda sormak.
9. Soruları geliştirme
32. Görüşmenin Yapılması
Görüşme sorularının hazırlanması, yapılacak görüşme için
önemli bir çerçeve oluşturur ve hazırlanan soruların niteliği
görüşmenin niteliğini oluşturan önemli öğelerden biridir.
Ancak görüşme sorularının nitelikli olması, görüşmenin her
zaman etkili ve verimli olacağı anlamına gelmeyebilir. İyi
hazırlanmış, ancak görüşme sürecinin kendine özgü
dinamiklerini dikkate almayan bir yaklaşımla yapılan bir
görüşmenin, bizi istenen sonuca ulaştırması mümkün
değildir. İyi soru sorma sanatsal bir süreçtir.
33. Görüşmenin Yapılması
Görüşme sürecinin daha etkili ve verimli hale getirilmesi için
dikkat edilmesi gereken ilkelere ve süreçler şöyle sıralanabilir:
1. Görüşme sorularını sorarken akışa göre gerekli değişiklikleri
yapma
2. Soruları konuşma tarzında sorma
3. Teşvik edici olma ve geri bildirimde bulunma
4. Görüşme sürecini kontrol etme
5. Yansız ve empatik olma
34. Görüşme Verilerinin Kaydedilmesi
Görüşme ile elde edilen verilerin kaydedilmesinde izlenen iki
temel yöntem vardır:
a) Kayıt cihazı ile kaydetme
b) Not alma
* Eğer görüşme kaydedilecekse mutlaka görüşülen kişiden izin
alınmalıdır.
* En ideal olanı aynı anda hem kayıt yapmak hem de not almaktır.
