Presentación sobre a revolución científica do século XVII e a arte barroca

1. A CIENCIA EA CIENCIA E
A ARTE DO BARROCOA ARTE DO BARROCO
3º ESO

2. 1. A REVOLUCIÓN CIENTÍFICA
● Enténdese por revolución científica ao conxunto de innovacións e descubrimentos que no
século XVII modificaron substancialmente as ciencias, especialmente a astronomía e a física.
Marcaron o inicio da ciencia moderna e provocaron un cambio radical de perspectiva no
pensamento e na concepción do mundo e do universo.
1.1. O método científico
● O método aplicado polos científicos e filósofos do século XVII caracterizouse por:
 Confiar na capacidade da razón humana para comprender o universo e a natureza sen
ter que acudir a explicacións relixiosas, míticas ou máxicas.
 Basearse na observación, na experimentación e nos cálculos e razoamentos
matemáticos como medios para coñecer a natureza e os seus fenómenos. Cada idea
nova debe ser sometida a un exame rigoroso e a dúbida metódica (Descartes),
investigada e comprobada por medio de observacións, experimentos repetidos (Bacon), e
análises matemáticos.
 Inventar e construír instrumentos de precisión para realizar as observacións e para
controlar os experimentos tales como o telescopio, o microscopio, o barómetro...
 Defender a independencia e autonomía da ciencia, entendida como un coñecemento
que se xustifica por métodos propios e específicos, independentes das crenzas relixiosas,
das afirmacións teolóxicas e dos saberes baseados na tradición popular.

3. ORIXE DO MÉTODO CIENTÍFICO

5. 1.2. Un novo concepto do universo
● Os científicos do século XVII afondaron nas ideas de Copérnico sobre a teoría
heliocéntrica que defendía que o centro do universo era o Sol e non a Terra. Así,
estableceron que:
● O universo era un espazo infinito, idea defendida especialmente por Newton, no que
existen diversos corpos celestes.
● O Sol é un centro arredor do que xiran os planetas (Galileo) seguindo órbitas elípticas
(Kepler) grazas a unha forza de atracción gravitatoria (Newton) que actúa no espazo
baleiro.
● A Terra non está inmóbil, senón que xira sobre si mesma e arredor do Sol
(Copérnico, Galileo) e non é un corpo celeste con características únicas no cosmos,
senón que existen outros semellantes.
● O universo e a natureza están sometidos a leis mecánicas que regulan os
movementos dos astros (o universo-reloxo) e o comportamento da materia.
● Todos estes descubrimentos modificaron a concepción do universo que proviña da
Idade Media.
● Algúns monarcas, nobres e ricos burgueses potenciaron a creación de academias
científicas para promover a investigación e o progreso técnico.
1. A REVOLUCIÓN CIENTÍFICA

6. TEORÍA XEOCÉNTRICA

7. COPÉRNICO

8. TEORÍA HELIOCÉNTRICA

9. GALILEO CONFIRMA O HELIOCENTRISMO

10. Galileo e o telescopio
Kepler: movementos elípticos dos planetas
Newton: Lei da gravidadePascal: Estudos sobre a presión atmosférica

11. O barómetro de mercurio foi inventado en 1643 polo físico italiano Evangelista Torricelli.
O reloxo de péndulo (1657)
débese ao holandés Christian
Huygens
Galileo construíu e utilizou
con fins astronómicos en
1609 un anteollo astronómico,
pero non foi un invento
totalmente orixinal xa que
había en circulación varios
diseños. Máis tarde, en 1668,
Newton diseñou e construíu o
primeiro telescopio reflector.

12. 1. A REVOLUCIÓN CIENTÍFICA
1.3. A difusión das ideas
● Os novos descubrimentos difundíronse
do modo moi distinto:
 Entre as minorías cultas foron
aceptadas as novas ideas.
 Entre as masas populares non
sucedeu o mesmo. O analfabetismo
e a incultura fixeron que mantivesen
as ideas tradicionais.
 A igrexa católica non aceptou a
nova teoría heliocéntrica; os libros
de Copérnico foron prohibidos e
Galileo foi condenado pola
Inquisición en 1633 a retractarse
das súas teorías.

13. REHABILITACIÓN DE GALILEO GALILEI – 31/10/1992

14. 2. A ARTE BARROCA
● O estilo Barroco xurdiu en Roma a finais do século XVI e alcanzou a súa plenitude
en Europa na segunda metade do século XVII, continuando ata as primeiras
décadas do XVIII. O termo barroco deriva do portugués barru, perla de forma
irregular. Tamén alcanzou gran difusión en América Latina.
● A arte barroca utilizouse nos países católicos para a exaltación da monarquía
absoluta e da relixión católica. Na Europa protestante e burguesa as obras eran
máis intimistas, e reflectían a vida cotiá.
● A nova estética barroca baséase:
– No predominio do movemento e da utilización de formas curvas, cóncavas e
convexas.
– A luz e a cor serven para crear formas.
– No realismo nas representacións que emocionan ou sorprenden ao espectador.
– No gusto polo escénico, o simbólico e a teatralidade.
– Na abundancia de elementos decorativos.
● En España foi un período de gran esplendor artístico e literario, polo que se lle
coñece como o Século de Ouro.
2.1. RASGOS XERAIS DO NOVO ESTILO

15. DIFUSIÓN DO BARROCO

16. 2.2. ARQUITECTURA BARROCA
.
● A cidade de Roma sufriu unha profunda transformación e converteuse, grazas ao
mecenado dos Papas, na cidade barroca por excelencia e no símbolo e centro do
espírito da Contrarreforma.
Elementos arquitectónicos:
● O soporte característico é a columna
salomónica, de fuste en espiral, polo
xeral adornado con decoración
vexetal.
● Aparece tamén o estípite, soporte en
forma de tronco de pirámide
invertida.
2. A ARTE BARROCA

17. ● As plantas das igrexas son moi
variadas, adoptando ás veces formas
elípticas, ovais e irregulares.
2.2. ARQUITECTURA BARROCA

18. ● As fachadas están animadas por
entaboamentos con entrantes e
saíntes, molduras nas portas e
fiestras, e frontóns partidos que
provocan efectos de luz e sombra.
Son frecuentes tamén os elementos
decorativos (cilindros, pirámides,
esferas...) dispostos para conseguir
efectos de equilibrio inestable.
Entaboamento
curvo,entrantes
e saíntes
Catedral de Murcia
Fachada da igrexa de San Carlos das Catro
Fontes. Roma. 1664-67 (Borromini).
2.2. ARQUITECTURA BARROCA

19. ● Elementos decorativos: polo xeral, a
decoración é abundante, tanto no
exterior como no interior dos edificios,
combinando elementos escultóricos e
pictóricos.
Transparente da catedral de Toledo,
1721-32 (Narciso Tomé). Exuberancia
decorativa, sensación de movemento
na composición, entaboamentos e
frontóns partidos.
2.2. ARQUITECTURA BARROCA

20. IGREXA BARROCA

21. ● Entre os arquitectos destacaron: en
Italia, Bernini, Borromini e Maderno;
en Inglaterra, Wren; en Francia,
Hardouin-Mansart.
Borromini. San Ivo della sapienza
Bernini. Praza de San Pedro
Maderno. Fachada de San Pedro
2.2. ARQUITECTURA BARROCA

22. PRAZA DE SAN PEDRO DO VATICANO

23. Wren. Catedral de San Pablo
(Londres)
Hardouin-Mansart. Galería dos Espellos
(Vesalles)
2.2. ARQUITECTURA BARROCA

24. ● En estilo barroco construíronse algúns dos maiores palacios das monarquías
europeas da época, símbolos do absolutismo.
2.2. ARQUITECTURA BARROCA
Palacio Real. MadridPalacio de Versalles

25. 2.3. A ESCULTURA BARROCA
● Os escultores barrocos representaron personaxes con sentimentos extremos, como
a paixón, a dor ou a morte.
● As composicións representan movemento,
enerxía e vitalidade.
● Son abertas, con predominio das liñas
diagonais ou en aspa.
● As figuras están tratadas con gran
naturalismo e mostran forte dramatismo
nos rostros.
● Personaxes capturados nun momento
fugaz da acción (equilibrio inestable).
● Nos países católicos, os temas relixiosos
pretendían conmover aos fieis e estender
os principios da Contrarreforma. Tamén se
cultivaron os temas mitolóxicos.
● Os materiais máis empregados foron o
mármore e o bronce.
● Entre os escultores destacaron: en Italia,
Bernini; en Francia, F. Girardon e P. Puget.
Apolo e Dafne, 1625 (Bernini)
Movemento. Naturalismo. Dramatismo
no rostro de Dafne. Composición aberta.
Dominio da diagonal e a curva na
composición.
Apolo e Dafne, 1625 (Bernini)
Movemento. Naturalismo. Dramatismo
no rostro de Dafne. Composición aberta.
Dominio da diagonal e a curva na
composición.

26. APOLO E DAFNE

27. Éxtase de Santa Teresa, 1650 (Bernini).
Efecto teatral. Composición aberta con
cruce de diagonais. Pregues quebrados
nas amplas roupaxes que producen
claroscuro. Expresión de arrebato.
Éxtase de Santa Teresa, 1650 (Bernini).
Efecto teatral. Composición aberta con
cruce de diagonais. Pregues quebrados
nas amplas roupaxes que producen
claroscuro. Expresión de arrebato.

28. Éxtase de Santa Teresa
Escena: o anxo fere a
santa Teresa coa frecha do
amor divino.
A familia Cornaro
presenza a escena
dende unha tribuna.
Exemplo máis claro de
escenografía barroca.

29. Gruta de Apolo en Versalles, 1666-75 (F. Girardon).

30. Fontana de Trevi

31. 2.4. A PINTURA BARROCA
A vocación de San Mateo, 1599 (Caravaggio).
● Emprego da técnica do tenebrismo (Caravaggio)
que consiste en contrastar zonas fortemente
iluminadas con outras en sombra ou moi escuras.
● Predominio da cor sobre o debuxo, de modo que
as manchas de cor crean as formas sen
necesidade de perfilar con liña as figuras.
● Conquista da terceira dimensión grazas ao
dominio da perspectiva.
● Tratamento naturalista das figuras; os modelos
están tomados da realidade, polo que non se
renuncia á fealdade. Gusto polas composicións
con elementos inertes, os bodegóns.
● Composicións asimétricas, con predominio da
liña diagonal e ondulada. Gusto por representar aos
personaxes en movemento e inestabilidade, en
posicións forzadas (escorzo).
● Os personaxes manifestan forte tensión
dramática, transmiten sentimentos moi intensos,
tanto nos temas relixiosos (escenas de martirio ou
de dor e sufrimento) como nos profanos, incluídos
os retratos.
● Entre os pintores destacaron: En Italia,
Caravaggio; nos Países Baixos, Rembrandt, Hals
e Vermeer; en Flandres, Rubens e Van Dyck.

32. A incredulidade de Santo Tomás
CARAVAGGIO
O santo enterro

33. A conversión de San Paulo A crucifixión de San Pedro
CARAVAGGIO

34. Lección de anatomía, 1632
Autorretrato, 1669
REMBRANDT

35. REMBRANDT
A rolda de noite, 1642

36. RUBENS
As tres Gracias, 1638
O descendemento da Cruz, 1612

37. A leiteira, 1658
A moza da perla
A costureira
O astrónomo
Lectora en azul
Alegoría da pintura
VERMEER

38. Triple retrato de Carlos I de Inglaterra, 1635
Banquete dos oficiais da Compañía cívica de San Xurxo, 1616
VAN DYCK
F. HALS

39. 3. A ARTE BARROCA EN ESPAÑA
● A época do Barroco coincide en España cunha época de dificultades, coa perda da
hexemonía en Europa. Pero esta situación contrasta co extraordinario
desenvolvemento cultural, de modo que o século XVII pode ser cualificado de Século
de Ouro.
● A arte barroca española é maioritariamente relixiosa debido á total preeminencia da
clientela eclesiástica.
● A arte barroca participa das características xerais deste estilo, destacando a abundancia
decorativa na arquitectura concentrada nas fachadas e nos retablos.
● Entre as intervencións urbanísticas máis destacadas están as prazas maiores, entre as
que sobresaen as de Madrid e Salamanca.
● Entre os arquitectos destacaron: os irmáns Churriguera, Pedro Ribera e Juan Gómez
de Mora.
3.1. A ARQUITECTURA

40. José de Churriguera
Retablo de San Esteban
Gómez de Mora
Praza Maior de Madrid

41. Pedro Ribera
Fachada do antigo Hospicio de Madrid
Alberto de Churriguera
Praza Maior de Salamanca

42. 3.2. A ESCULTURA
● Moitas das esculturas barrocas forman parte da decoración das fachadas e
retablos, polo que deben adaptarse ao marco arquitectónico. Pero tamén se
realizaron numerosas esculturas exentas, a maioría representando temas
relixiosos.
● Trátase de esculturas que buscan mover a piedade e a devoción nos fieis
mediante a expresividade dos rostros e as actitudes dos personaxes.
● Cómpre destacar as imaxes destinadas a pasos de procesións nas que a
atención do artista está centrada no rostro e as mans (imaxes para vestir) e
nos Cristos espidos (crucificados, xacentes).
● O material máis empregado para as esculturas exentas é a madeira,
policromada e estufada, conseguindo gran realismo naturalista no tratamento
das anatomías.
● Entre os escultores destacaron: Gregorio Fernández, Martínez Montañés,
Pedro de Mena e Alonso Cano.

43. GREGORIO FERNÁNDEZ
Cristo xacente, 1614

44. A Piedade, 1617
Dramatismo no tema e nas
expresións dos rostros.
Panos quebrados .
Composición diagonal .
GREGORIO FERNÁNDEZ

45. Esperanza Macarena de Sevilla, c.1680 (anónima).
Escultura para vestir na que unicamente se traballan o
rostro e as mans, onde se consegue unha enorme
expresividade á que contribúen os ollos, realizados en
pasta vítrea, as pestanas de pelo natural e as bágoas
de cristal.
Cristo da Clemencia, 1605 (Martínez
Montañés). Gran realismo. Madeira
policromada. Imaxe para motivar a
piedade.

46. Magdalena penitente,
1664.
San Francisco
PEDRO DE MENA

47. Inmaculada (Catedral de Granada)
ALONSO CANO

48. 3.3. A PINTURA
● A arte barroca en España alcanzou na pintura a súa máxima expresión,
con obras que figuran entre as máis destacadas da historia da arte.
● A Igrexa continuaba encargando obras relixiosas, pero os monarcas e a
nobreza demandaban retratos e temas mitolóxicos.
● Xunto aos efectos tenebristas, moitos pintores evolucionaron dando
entrada a composicións máis iluministas e de contrastes menos
acentuados.
● Entre os pintores destacaron: Diego Velázquez, o máis grande dos
pintores barrocos españois e unha das figuras claves da pintura universal;
Bartolomeu Estevo Murillo, a mirada máis tenra da pintura barroca; Xosé
Ribera, pintor que potencia as calidades táctiles e usa como modelos para
as súas figuras relixiosas a mendigos da rúa; Francisco Zurbarán,
especializado en pintar monxes de hábitos brancos; Xoán Valdés Leal,
coñecido como o pintor da morte, e Claudio Coello, o derradeiro gran
pintor do barroco español.

49. VELÁZQUEZ
As Meninas
● Traballou todos os xéneros
pictóricos.
● Fixo un uso maxistral da luz e da
perspectiva aérea.
● Composicións complexas, con
diversos planos e focos de luz.
● Realismo das escenas.
● Profundidade psicolóxica dos
personaxes, aos que humaniza.

50. VELÁZQUEZ
A rendición de Breda

51. VELÁZQUEZ
A fragua de Vulcano

52. VELÁZQUEZ
A Venus do espello
O neno de Vallecas
O augador de Sevilla

53. VELÁZQUEZ
O triunfo de Baco ou Os borrachos Vella fritindo ovos

54. VELÁZQUEZ
As hilanderas

55. Bodegón, 1633
San Serapio, 1628
ZURBARÁN
Bodegón con cacharros, 1650

56. RIBERA
San Andrés
Ticio

57. MURILLO
Nenos comendo uvas e melón
A Inmaculada Concepción dos Venerables

58. 4. O BARROCO EN GALICIA
● O Barroco en Galicia tivo o seu esplendor entre os séculos XVII e XVIII.
● Nas construcións barrocas, reflexo do poder económico do clero e dos
fidalgos, obsérvanse:
– As fachadas cunha gran profusión de elementos ornamentais.
– O deseño de espazosas prazas.
– A talla de luxosos retablos.
– A utilización do granito, material de uso corrente en Galicia pero que
pola súa dureza impide a decoración delicada.
● As principais construcións barrocas de Galicia localízanse en Santiago.

59. Fernando de Casas e Novoa
Fachada do Obradoiro da catedral de Santiago
1738-1750

60. Simón Rodríguez
Convento de Santa Clara (Santiago). Fachada-telón,
barroco de placas

61. Pazo de Oca, A Estrada (Pontevedra)

62. Lucas Ferro Caaveiro
Casa do Concello de Lugo

63. Fachada da igrexa da Abadía de Samos (Lugo)
Sobrado dos Monxes (A Coruña)

64. FIN