Arquitectura gótica

ARQUITECTURA
GÓTICA
Catedral de Burgos

A arte gótica
Introdución-cronoloxía
• O estilo gótico, constitúe a expresión artística da
evolución política, económica e cultural de
Europa na Baixa Idade Media.
• Esténdese dende mediados do século XII ata
os séculos XV ou XVI, segundo o arraigo do
propio gótico en cada rexión e a facilidade coa
que entran as formas renacentistas (en España
o gótico prolóngase ata o século XVI, pero en
Italia o primeiro Renacemento é do século XIV)

A arte gótica
Introdución-contexto histórico
• Tradicionalmente dise que a arte gótica naceu entorno a
1140 na Illa de Francia cando uns construtores
substituíron os arcos de medio punto e as bóvedas de
canón por arcos oxivais e bóvedas de cruzaría.
• Dende Francia foise difundindo por Europa.
• A pesar das diferenzas estilísticas que poden
observarse nos distintos países, existe unha maior
unidade que no Románico.
• Nesta difusión desempeñou un importante papel a
reforma Cisterciense de San Bernardo.
• Sen embargo a arte gótica supuxo moito mais que un
cambio no sistema construtivo, supón a expresión dunha
nova concepción do mundo e de entender as relacións
do home coa divindade.

O estilo gótico
naceu en Francia.
Catedral de Reims

A arte gótica
• Tras cinco séculos nos que Europa é arrasada por diversas
invasións (xermanos, eslavos, normandos, musulmáns...)
iníciase un desenvolvemento económico nos séculos XI, XII,
e XIII, que sen ser espectacular permite a transformación da
sociedade feudal.
• Aínda que o século XIV foi unha época de crise (pestes,
malas colleitas, guerras...) iso non supuxo o retroceso desta
nova sociedade senón a liquidación do mundo feudal anterior,
fenómeno que se consolida no século XV.
• O crecemento das cidades propiciou a creación dunha nova
sociedade de costas aos estamentos tradicionais e as súa
forma de vida. A burguesía adquire cada día un papel máis
destacado grazas a súa actividade económica, comercio e
industria, que lle permiten acadar un poder económico
equiparable ao da nobreza e o clero.

Lonxa de panos
Bruxes (Bélxica)
XIII

A arte gótica
• Recuperación da actividade artesanal; constitúense
os gremios que agrupan aos artesáns dun mesmo oficio,
cunha estrita xerarquización e regulamentación para
protexer aos seus membros e evitar a competencia.
• Revitalización do comercio, tanto no ámbito local
como o de longa distancia. Algunhas cidades tiveron un
protagonismo moi destacado (Venecia, Xénova, Bruxas,
Gantes, Amberes...). En todas elas formáronse grupos
de grandes comerciantes, cuxas fortunas, en moitas
ocasións, superaban á da nobreza.
• Creación dun sistema de goberno autónomo nas
cidades protexidas mediante foros polos reis coa
intención de fortalecer a monarquía fronte a nobreza
feudal.

A arte gótica
• Adaptación da Igrexa á vida urbana: o auxe das cidade favorece
a aparición das ordes mendicantes como os franciscanos e os
dominicos.
• Nacemento das Universidades: a pesares do importante papel
das ordes monásticas na vida medieval, a medida que a sociedade
feudal entra en crise a cultura deixa de ser patrimonio dos monxes
e ,sen apartarse da tutela relixiosa, foi adquirindo un progresivo
carácter laico. O desenvolvemento das universidades fai que a vida
cultural saia dos mosteiros e que se convertan en reitoras da vida
cultural e espiritual (Oxford, La Sorbona, Bolonia, Salamanca).
• A chegada da paz favorece os intercambios, non só materiais
senón tamén de ideas, o que permite unha maior unidade cultural
que se reflicte no estilo gótico.
• Pouco a pouco o occidente cristián foi transformando o
teocentrismo e transcendentalismo románico nun incipiente
humanismo desexoso de volver os ollos a realidade, á natureza e
a vida terreal (escolástica).

A arte gótica
• Papel do artista: en xeral a situación social do artista non varía
moito respecto do románico.
• O artista como calquera outro artesán traballa no marco do
gremio.
• Non se lle esixe orixinalidade creativa senón perfección técnica e
seguen sendo os eclesiásticos os que conciben a iconografía xa
que o artesán non é un intelectual.
• Salvo algunhas excepcións os artistas son anónimos pero en
Flandres e en Italia, onde o desenvolvemento urbano vai á
cabeza, empezan a destacar algúns artistas como individuos
creadores de arte: Giotto, Cimabue, os irmáns Van Eyck.
• En España, cando chega o Renacemento no s. XVI, aínda
estánse facendo catedrais góticas (exemplo: catedral nova de
Salamanca)
• No século XIX vaise construír o chamado gótico revival ou
Neogótico, que será o estilo máis utilizado nas grandes obras
relixiosas en Europa e Norteamérica.

Gothic Revival ou Neogótico
Palacio de Westminster
Charles Barry e August Pugin
1836-1852

Gárgolas de Notre Dame (París)
Viollet-le-Duc
1842

Concello de Munich
von Haberrisser
Finais XIX-principios XX

Igrexa da Trinidade N. York
Richard Upjohn
1848

Fachada principal e ciborio
da catedral de Barcelona
Josep Oriol Mestres e
August Font
Finais XIX-principios XX

Interior da Catedral da Almudena
Francisco de Cubas
Comezo en 1883
Proxecto orixinal

Palacio do marqués de Comillas
Joan Martorell
1888

Casa Botines (León)
Antonio Gaudí
1891-1892

Palacio episcopal (Astorga)
Antonio Gaudí
1888-1898

Antiga igrexa da Compañía de Xesús
Leoncio Bescansa
1899-1916
Situación
actual

Escolas Labaca
Leoncio Bescansa
1899

Compañía de María

Nichos cemiterio de Goiriz (Vilalba)

Panteón familia Salorio-Rubine
Cemiterio de San Amaro (A Coruña)

A arte gótica
Arquitectura: características xerais
• A arte gótica, mais que o románico, amósase en todo tipo de
edificios no marco da cidade (concellos, palacios,
universidades, lonxas...), non obstante imos a centrarnos no
estudo da catedral onde o estilo gótico amósase de
forma mais perfecta.
• Se na arquitectura románica predominaba a horizontalidade,
os macizos sobre os vanos e a penumbra nos interiores; no
gótico predomina a verticalidade, o vano sobre o muro e a
luz coloreada nos interiores.
• O distintivo fundamental da arquitectura gótica é: elevación,
impulso ascensional, iluminación e diafanidade.
• Fronte ao espazo románico aditivo, creado pola suma de
diferentes espazos, o gótico crea un espazo continuo no que
as diferentes partes vanse articulando evitando as transicións
bruscas, permitindo deambular polo edificio de forma moi
fácil.

A arte gótica
Arquitectura: características xerais
• O espazo gótico desenvólvese de forma ascensional. O edificio
faise progresivamente máis elevado e ademais acentúase a
verticalidade utilizando elementos decorativos que producen ese
efecto (gabletes, chapiteis, agullas, etc.) e articulando o muro
eliminando os elementos horizontais e acentuando os verticais, que
se prolongan ata fundirse cos nervios das bóvedas.
• O muro románico separa claramente o interior do exterior do
edificio. O cerramento gótico evita esta diferenciación por ser moi
aberto. O muro desmaterialízase, enchéndose de fiestras, de tal
forma que o ambiente exterior entran a catedral, o sistema de
arcobotantes e contrafortes crean a sensación de que o muro foi
levado cara o exterior.
• O espazo románico é escuro porque a luz é escasa e entra por uns
poucos puntos ben delimitados. O espazo gótico é luminoso; a luz é
abundante, difuminada e coloreada. Simbolicamente asociase coa
divindade, inunda e enche todo o espazo, a cor das vidreiras
acentúa o aspecto máxico e transfórmao nun espazo sacro.

A arte gótica
Arquitectura: características xerais-a catedral
• A catedral, é o centro xeográfico e espiritual da cidade medieval,
organizándose no seu contorno a vida cidadá.
• Substitúe ao mosteiro e á igrexa rural, típicas do Románico.
• É o bispo, e non o abade, a nova autoridade espiritual.
• A cidade gótica non se define polos muros defensivos, senon
pola súa catedral, pola súa praza de mercado, polos palacios e
mansións residenciais.
• Á praza da catedral ían desembocar todas as rúas da cidade e
incluso o trazado dos camiños que accedían á cidade eran unha
prolongación desas rúas.
• A catedral é símbolo da riqueza, poder e capacidade artística da
comunidade.
• Aparte da súa función relixiosa, cumpría tamén funcións
profanas (usábase ás veces como lugar de reunión dos gremios
ou de celebracións festivas).

A arte gótica
• Interpretación sobre a arquitectura:
• Mecanicista de Viollet-le-Duc que pretendía convertir a catedral gótico
nun problema de relacións entre nervaduras e sistema de sustentación.
• Romántica de Ruskin, que veía as columnas, as súas nervaturas un
valor ascensional de transcendencia espiritual.
• Estudios posteriores (Worringer, Simson, Panofsky) conciben a
igrexa material como símbolo da igrexa espiritual, tal como fora
entendida na Idade Media:
• No centro da catedral (afirmaba Surger, abade de Saint Denis) álzanse
doce columnas, correspondentes ao número de apóstolos e outras
tantas nas naves laterais para significar o número dos profetas, elas
sustentan no alto o edificio, segundo as palabras do apóstolo que
edifica en espírito: xa non seredes hóspedes ou forasteiros, senon
concidadáns dos santos e servidores de Deus; edificade sobre os
cimentos dos apóstolos e dos profetas, sobre o mesmo Xesucristo
como pedra angular: El, todo o edificio, xa sexa espiritual, xa sexa
material, elévase como templo santo no señor.

A arte gótica
• Os teólogos medievais atribúen a todo
o edificio sagrado o carácter de cidade
de Deus, o de Xerusalén celestial, que
se pode apreciar, mellor nas igrexas
góticas que nas antecesoras
románicas.
• O mundo gótico intentou resaltar o
carácter celeste da construción a través
dun espazo esencialmente luminoso.

Arquitectura gótica
Arco oxival ou apuntado
• Principais características:
• Utilización dun novo tivo de arco, máis alto
e lixeiro que recibe o nome de oxival.
• Arquitectonicamente: máis seguro,
exerce menos presión lateral que o de
medio punto.
• Esteticamente: produce sensación de
esbeltez, esforzo, dinamismo, a diferenza
do estatismo, serenidade e equilibrio do
medio punto.
• Foi utilizado para as estruturas da
bóvedas, separación de naves, vanos,
como elemento decorativo.

outros arcos: conopial
• Arco formado por
dous arcos de cuarto
de circunferencia
cóncavos nos
arranques e dous
convexos no remate.
• O remate ten forma
de punta.
• É tardogótico. Século
XV.

outros arcos: carpanel
• Tamén
denominado
apainelado.
• O seu intradós ten
unha forma
semiovalada ou
semielíptica.
• É tardogótico.
Século XV.

outros arcos: tudor
• Arco de catro
centros ou
deprimido.
• Moi utilizado na
arquitectura gótica
inglesa a partir do
século XV.

outros arcos: mixtilíneo
• Alternancia de
sectores curvos
e rectos.
• Utilízase a partir
do século XV.

Bóveda de cruzaría
• Bóveda de cruzaría ou
oxival. Formada por
tramos separados por
arcos oxivais.
• Cada tramo integrábano
dous arcos cruzados que
se apoiaban sobre catro
puntos de soporte, en
columnas ou piares.
• O espazo cúbrese con
plementería (casco da
bóveda)

• Coa nova bóveda, elevábase a altura do
edificio e distribuíase mellor o peso da
cuberta, ó non caer directamente sobre
os muros.
• É tal vez o achádego técnico máis
importante do estilo gótico, permitíndolle
crear unha estrutura orixinal. Na súa
invención influíron razóns estéticas
como arquitectónicas.
• Arquitectónicamente permite concentrar
os empuxes nos ángulos, non nos
muros, o que facilita a apertura de
grandes vanos ou ventás nos muros.
• Ao concentrarse as forzas nos nervios
os plementos se alixeran permitindo
facer edificios máis elevados.
• Pode adaptarse ás plantas máis
variadas e complicadas.
Bóveda de cruzaría

• Arcos (nervios) costitúen o esquelete da
bóveda.
• Cruceiros: unen en diagonal os ángulos
da bóveda soportando as presións
verticais e tanxenciais da mesma e
transmiten as cargas aos catro puntos.
• Faixóns: os transversais ao eixo
lonxitudinal da nave.
• Formeiros: paralelos ao eixe lonxitudinal
da nave.
• Plementería: casco da bóveda.
• É tal vez, o achádego técnico máis
importante do estilo gótico, permitíndolle
crear unha estrutura orixinal. Na súa
intervención influíron tanto razóns
estéticas como arquitectónicas.
Elementos esenciais da bóveda

• Cando a bóveda
de cruzaría
sinxela
complícase coa
adición de
nervios: nacen a
bóveda
sexpartita.
Complicación da bóveda de cruzaría

• Bóveda de terceletes

• Bóveda estrelada.

• Bóveda de abanico

Piar e capiteis
• Existen gran variedade.
• Vanse complicando a medida que se
multiplican os nervios das bóvedas.
• Reciben o empuxe vertical da bóveda
que lle transmiten os nervios.
• Os máis usados son os compostos
(corpo central circular ou poligonal ao
que se adhiren columnas ou
baquetóns.
• Os capiteis decorados con temas
vexetais. Desaparece practicamente o
historiado.
• A multiplicación de baquetóns fai que
desapareza ou que se forme un capitel
único corrido en torno ao piar.

Arcobotantes e contrafortes
• Para conter o empuxe das
bóvedas, nos muros exteriores
utilizábase un complexo sistema
de arcobotantes e contrafortes
que repartían o peso e reforzaban
os muros.
• Estes elementos contribúen
esteticamente a imprimir un
aspecto ascendente e elevado do
edificio.
• Arquitectonicamente reforza este.
• Tamén sirve para conducir a auga
de chuvia que desemboca nas
gárgolas (figuras monstruosas de
formas humanas ou de animais,
situadas nas bocas dos de
desaugue, evitando que auga caia
polo muro.

Pináculos e frechas
• Para decorar estes
elementos utilizábanse
pináculos que
remataban os
contrafortes e que se
coroaban con frechas.

Vidreiras de cores
• Hai un predominio
do vano sobre o
macizo.
• O muro será
sustituído por
vidreiras.
• Isto fai posible a
abertura de grandes
ventás cubertas con
vidreiras de cores.
Sainte Chapelle. XIII

Vidreiras de cores
Sainte Chapelle XIII
Detalle
Tracería
(de pedra)
Armazóns
(horizontal)
Emplomado
(silueta das figuras)
Catedral de León
Detalle

Vidreiras de cores: rosetón
Catedral de León
Detalle
Catedral de Notre Dame
Detalle

Vidreiras de cores: rosetón
Catedral de Notre Dame
Detalle
• Definición: vanos
circulares con tracería
calada de pedra disposta,
xeralmente, en forma radial,
e con vidros policromados.
• Localizados principalmente
nas fachadas.
• Significado: pode aludir ao
sol, símbolo de Cristo e á
rosa, símbolo de María.

Temas decorativos: Gablete e gárgolas
Gablete: remate dos arcos
Formando un triángulo Gárgolas
Florón

Planta
• A planta continuou a ser
esencialmente, de cruz
latina, cun brazo longo e
outro curto (transepto):
unha, tres ou máis naves.
• Planta de salón co
cruceiro pouco
destacado.
Cruceiro
Transepto
Absidiolas
Nave central Naves laterais

Planta
• A cabeceira da catedral gótica
experimenta un extraordinario
desenvolvemento quedando
totalmente unificada ao corpo de
naves. O deambulatorio
complícase as veces con dobre
nave e con capelas de
disposición radial, que aumentan
de número tanto pola
necesidade do culto como pola
costume das grandes familias de
ter a súa propia capela na
catedral, con carácter funerario.
Xirola
Absidiolas

A arte gótica
Arquitectura: espazo en altura (lateral)
• Está dividido en tres zonas: as
arquerías das naves laterais,
o triforio e os ventanais
superiores (claristorio).
• Triforio: pequena galería
aberta no muro sobre as
arcadas das naves laterais, de
menor anchura que dita nave,
a base de ventás de arcos
apuntados, xeralmente triforas
(dividido en tres partes). A
tribuna xa non é necesaria ao
non ter que recibir as presións
laterais da bóveda central.

A arte gótica
Arquitectura: espazo en altura (central e transepto)
• Son da mesma
altura e moito máis
elevadas que as
naves laterais: isto
permite que os
vanos superiores
sexan máis
amplos, facilitando
a luminosidade
interior do edificio.

A arte gótica
Arquitectura: espazo en altura (cimborrio sobre o cruceiro)
• Rematado, en
moitas ocasións
cunha esvelta
agulla moi alta.

Fachada
• Alcanza un gran
desenvolvemento e pose unha
rica decoración.
• Dividida en tres pisos que se
corresponden co interior:
portadas, vanos con rosetóns
ou vidreiras e friso con
estatuas.
• Está flanqueada por dúas
torres constituídas por un
duplo corpo: o inferior de
planta cadrada e superior
poligonal
Catedral de Amiens

Fachada
• Herdou os elementos básicos
do Románico: grandes
arquivoltas decoradas con
estatuas, un tímpano no
espazo central e unha porta
alintelada dividida en dúas
entradas por un parteluz.
• Así e todo, a profusión dos
elementos decorativos
outorgaba unha maior
complexidade, e a maior altura
dos arcos proporcionaba unha
grande esvelteza.
Catedral de Reims

Portada
• Moi abocinada.
• Arco apuntado rematado cun
gablete.
• Tímpano dividido,
xeralmente en tres franxas
horizontais con decoración
de carácter narrativo.
• Arquivolta: as figuras se
dispoñen lonxitudinalmente
seguindo a curva do arco
(recorda que no románico é
transversal)
• Xambas: figuras protexidas
con doseletes (cuberta
decorativa en voladizo).
• Parteluz.
Catedral de Amiens

A arte gótica
Arquitectura: estética da catedral
• Movemento ascendente, elevación e lixeireza, símbolo da
tendencia do ser humano cara o ceo.
• Exterior: as liñas e formas horizontais quedan dominadas
polas verticais (torres colocadas aos lados da fachada son
elemento esencial para subraiar o impulso vertical, igual que
os arcobotantes e pinánculos).
• Interior: sensación de grande altura debido á relación entre
anchura e altura da nave central, e aos piares cos seus
baquetóns cada vez máis finos, que se continúan polos
nervios das bóvedas, impulsando a mirada cara o alto.
• As amplas vidreiras de cores brilantes intensos, filtran de tal
xeito a luz, que esta difúndese no interior creando unha
atmosfera cálida e luminosa que transmite unha sensación de
éxtase.

A arte gótica
Arquitectura: estética da catedral
• A catedral considérase un espazo
sagrado que simboliza a Xerusalén
celeste, e todas as artes subordínanse a
este fin.
• Pero se o románico é un espazo camiño
que dende os pés da igrexa nos conduce
do mundo terreal ao celestial, a igrexa
gótica simboliza ela mesma o espazo
celeste e o camiño do terreal ao celestial
sería de abaixo cara arriba.

Construción
• A construción dunha igrexa gótica
era moi cara.
• Financiábase fundamentalmente
coa contribución dos gremios de
artesáns e mercadores e a
colaboración do rei, dos bispos,
nobres e pobo raso.
• Ás veces a situación económica
non é boa, a cidade non pode
conseguir cartos para as obras e
estas paralízanse durante anos.
• Nalgunhas ocasións hanse de
deixar sen acabar as portadas ou
as altas torres, que non se
finalizarán nunca ou se farán
moitos séculos despois.

O Duomo de Milán iniciouse no século XIV, pero a súa
Portada e a parte exterior non foron rematadas ata o século XIX.

Quen participaba na construción?
• Os canteiros moitas veces aprendían
o oficio dentro da familia.
• Algúns aprendices moi espertos
estudaban técnicas construtivas nos
libros de xeometría, aritmética e
arquitectura.
• Cos seus instrumentos de medición
(regras, compases, escuadros, etc.)
vaise poñer á fronte da obra da nova
catedral gótica.
• Os oficios para a construción son
variados, ademais de canteiros, había
albaneis que levantaban muros e
bóvedas, carpinteiros que fan os teitos
e portas...
• O oficio máis importante é o de
canteiro, as pezas deben encaixar
perfectamente. Estan organizados en
loxas e marcan as pedras que tallan
cun símbolo que os identifica.
Marca de canteiro

A construción
dunha catedral
gótica

A arte gótica
Arquitectura en Francia
• A primeira reacción contra o románico pleno produciuse
cando a finais do século XI uns monxes abandonan a regra
beneditina e fundan unha nova orde, a CISTERCIENSE, (ver
Mosteiro de Oseira) dirixidos por San Bernardo, no mosteiro
de Citeaux, co obxectivo de cumprir rixidamente a regra de
San Benito.
• En poucos anos esta orde esténdese por toda Europa
difundindo as súas ideas.
• Loitaban contar a ostentación e o luxo e predicaban unha
vida austera, por iso as súas construcións prescinden de toda
ornamentación.
• Nestes mosteiros iníciase o uso sistemático dos elementos
construtivos típicos do gótico: os arcos oxivais e as bóvedas
de cruzaría. (a bóveda de cruzaría aparecera a finais do
século XI na catedral de Durham en Inglaterra)

A arte gótica
• Non obstante o gótico non foi unha derivación
da arte cisterciense, outros monxes, como o
poderosos abade Suger de Saint Denis,
contribúen á creación do gótico.
• Na abadía de Saint Denis utilízase o novo
sistema construtivo, que terá unha enorme
influencia no resto das catedrais europeas.
• A renovación desta igrexa abacial faise coa
intención de levantar unha obra grandiosa como
imaxe da monarquía francesa

Igrexa de
Saint Denis
introdutora
da linguaxe
gótica en
Francia
Saint Denis
antes do
desmantelamento
da fachada norte
da portada Oeste
(1844-1845)

A arte gótica
• Distinguimos tres etapas no gótico francés:
• GÓTICO ARCAICO: mediados do século XII-principios do
século XIII.
• Notre-Dame de París e a catedral de Laon teñen trazos
arcaicos tales como o uso da bóveda sexpartita, o uso de
grosas columnas en vez de piares compostos. A arquería é
pouco elevada, os ventanais son pequenos.
• Non obstante no caso de Notre-dame de París a catedral foi
finalizada cun estilo moito mais avanzado, de tal maneira que
a fachada principal ten un aspecto pouco estilizado, mentres
que a fachada do transepto e a cabeceira teñen un aspecto
máis recargado, con decoración a base de pináculos e
agullas, ventás maiores, incluído o rosetón, e en xeral un aire
máis barroco.

A arte gótica
• GÓTICO CLÁSICO: O século XIII: as catedrais de
Chartres, Reims (esta entra máis adiante no
comentario) e Amiens.
• Nelas aparecen as solucións definitivas da estética
gótica.
• A bóveda é xa cuatripartita, o que permite respectar a
continuidade entre a bóveda e os piares, que son
compostos.
• A arquería elévase, aumenta o tamaño das ventás. Na
cabeceira e no transepto repítese o esquema da nave
(arquería, triforio e ventás)
• Catedral de Reims. Século XIII (1211-1311). Pertence
ao grupo de catedrais clásicas de Francia, xunto con
Amiens e Chartres

Catedral de Chartres (esquerda)
e Amiens (arriba)

A arte gótica
• GÓTICO AVANZADO OU RADIANTE: Segunda
metade-finais do século XIII
• A Sainte Chapelle foi iniciativa de Luis IX de Francia
(San Luis), quen quería destinala a acoller varias
reliquias, entre elas a coroa de espinas e un fragmento
da vera cruz. É o mellor exemplo de edificio do gótico
radiante.
• Ten os elementos característicos do seu período:
espazo diáfano, tendencia ao desenvolvemento en
altura e muro vítreo. Todo elo realza a sensación de
ingravidez e contribúe á creación dun microcosmos de
santidade mediante a luz irreal das vidreiras, seguindo a
idea de Xerusalén celestial.

Identificación:
Nome da obra: Catedral de Reims
Autores: Jean d’Orbais, Jean-le- Loup,
Gaucher de Reims e Bernard Soissons.
Estilo: Gótico clásico francés.
Cronoloxía: 1211-1275
Materiais utilizados: pedra, argamasa,
metal fundido e vidro.
Dimensións: 38 metros (altura da nave
Central, 86 m (torres) e 149 de lonxitude

Comentario:
Contextualización: a catedral de Reims pertence ao conxunto das
catedrais clásicas de Francia, xunto coas catedrais de Amiens e de
Chartres. Está dedicada á virxe María.
A orixe deste importante edificio gótico comezou no século IV cun pequeno
santuario. Máis tarde construíuse unha basílica sobre columnas romanas
dunhas antigas termas, e alí bautizouse a Clodoveo primeiro rei de Francia
no 498.
No 816 Ludovico Pio, fillo de Carlomagno elixe este lugar para ser
consagrado emperador, constrúese unha igrexa de estilo carolinxio e a
partir do reinado de Henrique I no século XI establécese definitivamente
este lugar para a consagración real, co que adquire a categoría de catedral.
(o derradeiro rei coroado foi Carlos X en 1825).
Esta catedral incendiarase e hai que iniciar unha nova.
Tratándose dun templo de tal importancia, podemos considerar que as
obras non se demoraron demasiado, iniciáronse por encargo do bispo da
sé en 1211 e, probablemente no prazo duns setenta anos o groso da
construción estaba xa alzado, intervindo no trazado, de xeito sucesivo catro
mestres de obras cuxos nomes conserváronse nun dos famosos laberintos
trazados no solo da nave central. Aínda que o orixinal foi destruído, un
debuxo indícanos que en Reims traballaron Jean d’Orbais, Jean-le-Lou,
Gaucher de Reims e Bernard de Soissons, e sinala ademais a parte que
cada un edificou.
Esta catedral foi cualificada de “mártir” depois da 1ª guerra mundial por ser
bombardeada polos alemáns, que vían nela o símbolo nacional de Francia.
Un andamio deixado na torre norte incendiouse, o que permitiu que o
incendio propagásese por todo o armazón. Fundiuse todo o chumbo da
teitume e verteuse polas gárgolas. O recolleron os veciños quen o
reconstruíron despois do conflito.

Comentario:
Contextualización: a catedral volveuse a abrir en 1938 grazas ao apoio
financeiro do mecenas norteamericano Rockefeller.
Desta construción chama a atención o enorme tamaño da cabeceira, que
acada a metade da lonxitude. Explicouse este fenómeno da cabeceira
hipertrofiada como resposta á necesidade de dispor dunha zona o
suficientemente ampla para aloxar ao numeroso coro que participaba nas
principais cerimonias relixiosas da catedral.
A nave central tamén alóngase para abrir espazo para a xente que acudía
a velas coroacións.
Pero non se trata unicamente de valorar esta catedral dende o punto de
vista arquitectónico. Neste lugar podemos admirar un dos repertorios máis
amplos da escultura e do relevo góticos, que se estende polas súas
distintas fachadas externas, así como por esa outra fachada interior que
pecha os pés do templo, ata sumar un conxunto de máis de 2303 pezas.
Ma maior parte delas están xa presentes as novidades da plástica
escultórica gótica que, nalgúns casos, produciron verdadeiras obras
mestras, como ese anxo do sorriso do grupo da Visitación. Polo demais,
nun templo gótico o espazo reservado ás vidreiras ten que ser tamén
considerable e en Reims destacan sobremaneira as do enorme rosetón
central na que se representa á Virxe rodeada de apóstolos e anxos.
Así quen entra á catedral de Reims resulta atrapado polo peso da Historia
e a Arte. No lugar que ocupa o templo o rei franco Clodoveo foi bautizado
por San Remixio, dando orixe á tradición da coroación dos reis franceses
na cidade. Entre este muros, asitiu en 1429 Xoana de Arco á coroación de
Carlos VII, a quen ela axudara decisivamente no seu camiño cara o trono.
Aquí, no ábside, un artista xudeu, Marc Chagall, deseñou un insólito
conxunto de vidreiras no ábside. E aquí mesmo caeron algunhas bombas
da Primeira e Segunda guerra mundial.

Domenico Quaglio
Catedral de Reims
1837

Catedral de Reims bombardeada en 1914: I guerra mundial

Catedral de Reims na I guerra mundial

Vidreiras da ábsida
do artista vangardista
Marc Chagall

Comentario:
Análise formal: exterioro máis destacable é a súa imponente fachada
occidental que se observa dende a longuísima rúa que conduce a ela.
Dividida en tres grandes rexistros e tres rúas rematadas en dúas torres e
un gran gablete central enriba do grande rosetón.
Tres portadas abocinadas reúnen un gran número de esculturas (tema da
Anunciación e Visitación), gabletes rosetóns.
A galería dos reis por enriba mostra o bautismo de Clodoveo e estatuas
dos seus sucesores.
Nas outras dúas fachadas (norte) está decorada co Xuízo final e o sur ten
un rosetón cos profetas e apóstolos.
Planta e interior. O edificio destaca pola súa unidade de estilo, a pesar de
todos os contratempos que sufriu.
A planta ten tres naves, un transepto (tamén con tres naves) e un ábsida
con xirola e capelas radiais. Esta catedral reduce a lonxitude do transepto
case ata coincidir coas naves laterais.
Como elementos construtivos destaca o arco oxival e a bóveda de cruzaría.
As naves laterais atópanse separadas da nave central por unha serie de
columnas lobuladas.
Outro rasgo destacable da catedral de Reims o podemos atopar na
hipertrofia da cabeceira, unha das particularidades dalgunhas igrexas
francesas do século XIII, aínda que nesta catedral chega a ocupar a
metade xusta de todo o edificio.
O interior destaca pola esbeltez da súa estrutura e presenta tres niveis:
arcos formeiros, triforio e ventás ou claristorio.
A galería de arcos conten (cada unha), unha estatua de reis no seu interior.
As vidreiras restauradas posen tons vermellizos ou azulados. Como
resultado, a luz interior da catedral non é a clásica dos grandes templos
góticos. Na xirola hai vidreira realizada por Marc Chagall en 1974.

Imaxe da fachada oeste
Catedral de Reims

Detalle da fachada oeste
Catedral de Reims
Bautismo de Clodoveo

Catedral de Reims
Rosetón

Catedral de Reims
Portada

Catedral de Reims
Anunciación e Visitación

Detalle da fachada norte
Catedral de Reims

Detalle da fachada norte
Catedral de Reims
Xuízo final

Detalle da fachada sur
Catedral de Reims

Imaxe da nave central
e lateral da
Catedral de Reims

Imaxe interna
da portada oeste
Catedral de Reims

Imaxe aérea,
ábsida e detalle dos
pináculos
Catedral de Reims

Imaxe exterior da Catedral de Reims

A arte gótica
Arquitectura na península Ibérica
a) O SÉCULO XIII: Reino de Castela e
león.
• Durante o século XIII existen fortes
vínculos entre a monarquía castelá-
leonesa e a francesa, o que incrementa
a influencia francesa na arquitectura que
se evidencia nas tres catedrais que se
constrúen neste momento, León, a máis
francesa, Burgos e Toledo.

O gótico na península Ibérica
• O modelo setentrional ou francés
atópase nos reinos de Navarra,
Castela e León (a partir do século
XIII) e as catedrais de León, Burgos
e Toledo son os exemplos máis
destacados.
• Tamén nos territorios conquistados
a partir do século XIII-XIV de
Andalucía e Extremadura.
• Caracterízase pola enorme
verticalidade, ampla decoración.
Utilización de arcobotantes e
contrafortes exteriores que permiten
a apertura de enormes fiestras con
vidrieiras que dan gran
luminosidade.
Catedral de León

• A catedral de Burgos foi iniciada en 1221.
• Tivo importantísimas modificacións no s. XV e
XVI
• É un edificio de tres naves con xirola simple e
con transepto dunha sola nave.
• Aparecen solucionados todos os problemas
das catedrais francesas: ten bóveda de
cruzaría sexpartita con nervio de ligazón, piar
composto, articulación do muro en tres pisos.
• Non obstante o seu aspecto é máis pesado,
carece do sentido ascensional e o aire de
ingravidez das catedrais francesas.
• Ademais, a costume española de construír un
grande coro no medio da nave central, rompe
coa continuidade do espazo.
Catedral de Burgos

Catedral de Burgos
Planta e bóveda
da nave central

A arte gótica
• Catedral de Toledo.
• A influencia francesa é
menos evidente, incluso
aparecen elementos
musulmáns como arcos
polilobulados.
• En planta aseméllase a
Notre-Dame de París, con 5
naves e transepto non
sobresaínte.
• No interior organízase en
dúas alturas xa que non ten
galería ,agás no transepto. Interior catedral de Toledo

Identificación:
Nome da obra: Catedral de León
Autores: Enrique de Burgos e Juan Pérez.
Estilo: Gótico.
Cronoloxía: 1255-1300
Materiais utilizados: pedra, argamasa,
metal fundido e vidro.
Catedral de León

O gótico na península Ibérica. Catedral de León
Catedral de León

Comentario:
Contexto: 2ª m. XIII: desenvolvemento urbano, camiño de Santiago...
Análise: esta catedral pertence ó Gótico clásico xunto coas de Toledo e
Burgos. Foi mandada construír polo Bispo Martín Fernández cando
reinaba Afonso X, para mostrar o poder da Cristiandade no entorno do
Camiño de Santiago, nun territorio conquistado ós musulmáns.
Segue o modelo das catedrais góticas francesas, especialmente Reims e
Amiens.
Debido a que a cidade foi perdendo protagonismo a medida que
avanzaba a reconquista e o centro político de Castela e León
desprazábase cara o sur, esta catedral sufriu poucas modificacións polo
que conserva gran pureza do gótico clásico.
É a mais francesa das catedrais españolas. Encomendouse a súa
execución ao mestre Enrique é, morte este, a Juan Pérez. a obra enteira
non se rematou ata o século XV, pero a maior parte corresponde ao
século XIII.
A planta é de cruz latina e consta de tres naves lonxitudinais, a central
máis ancha e alta que as laterais. O transepto tamén ten tres naves e
sitúase cara o centro da edificación. A cabeceira é moi ampla (por iso se
di que é macrocéfala ou hipertrofiada) e ten un tramo de cinco naves e a
xirola con cinco capelas ou absidas radiais de forma poligonal.
A súa planta é a clásica, aínda coa particularidade dunha gran cabeceira,
tan ancha como o transepto moi semellante á de Reims.
O alzado divídese en tres niveis: arcada con arcos apuntados, triforio
(formado por arcos xeminados apuntados enmarcados por un arco
apuntado con tracería gótica) e claristorio decorado con grandes
ventanais con vidreiras policromadas (deixan pasar a luz pero tamén
teñen función didáctica). Catedral de León

Alzado interno da Catedral de León
Nave
Triforio
Claristorio

Análise:
A cuberta está formada por unha bóveda de cruzaría que
descarga o seu peso sobre piares con columnas acaroadas
(baquetóns), que reducen o peso sobre os muros que son
substituídos por arcos oxivais con vidreiras. O máis
característico de esta catedral son as súas vidreiras, grandes
ventanais que se abren ao muro, reducindo este a súa mínima
expresión. O alzado interior é triple, con triforio vaciado con
fiestras que supón un novo foco de luz que se suma aos
ventanais propiamente ditos (propio do gótico radiante francés).
Na parte exterior do muro colocan arcobotantes que
conducen os empuxes cara os contrafortes coroados por
pináculos. Son características do gótico a verticalidade e a
luminosidade, que se acadan con estas innovacións técnicas,
ambas son consideradas elementos simbólicos porque Deus é
luz.
A fachada principal, cun pórtico de tres arcos con forma de H.
É moi parecida aos modelos franceses, cun corpo central e dúas
torres laterais separadas por un espazo valeiro que deixa ver o
modelo construtivo dos arcobotantes.
Na parte central hai un gran rosetón con vidreiras de cores e
enriba un gablete flaqueado por pináculos. As torres son
cadradas e sitúanse a ambos lados deste corpo central. Na
parte inferior hai unha triple portada oxival decorada con
esculturas. Catedral de León

Detalle do rosetón occidental

Ábsida
detalle dos
Arcobotantes e
pináculos

Fachada occidental
Rosetón
Detalle dos arcobotantes e pinánculos

Análise: no parteluz da portada central está a figura da Virxe Branca e no
tímpano tratan o tema do Xuizo Final, presidido por Xesucristo amosando
as chagas da paixón. Tanto na metade dereita do dintel como nas
arquivoltas da dereita se atopan escenas dos condenados con moito
realismo, destacando a dos pecadores introducidos en grandes potas con
auga fervendo. Pola contra na medade esquerda do dintel e das arquivoltas
temos escenas dos benaventurados.
Na portada ó norte da anterior se atopa representado o ciclo da Natividade:
Visitación, Nacemento, Adoración dos Pastores, Herodes, Epifanía e
Matanza dos Inocentes.
Na zona sur deste corpo occidental temos a Porta de San Francisco onde
se representa no tímpano en dous niveis a morte da Virxe e a súa
coroación.
Na fachada Sur temos unha estrutura semellante á da portada occidental
pero sen as torres que flanqueaban o bloque central. De novo tamén
debaixo do gran rosetón tempos un corpo de fiestras e na parte inferior tres
portadas. Portada central: é a portada do Sarmental claramente inspirada
na portada do mesmo nome da catedral de Burgos, repetindo a mesma
iconografía aínda que cun estilo moi diferente. O tema é o apocalipse de
San Xoán e así temos no centro do tímpano ó todopoderoso rodeado dos
catro evanxelistas e os símbolos, o tetramorfos.
Ó leste desta está a porta de San Froilán, o patrón da cidade.
Pola súa banda a porta leste está inacabada a nivel escultórico e só
conserva decoración heráldica. canto á calidade das esculturas da Catedral
de León e a pesar do erosionadas que se atopan amosan unha
extraordinaria calidade. Presentan o naturalismo propio do gótico que se
impón sobre o simbolismo e hieratismo románicos. O traballo dos pregues
nas ropaxes, a expresión e individualización dos rostros e a sensación de
movemento son as súas principais características.
Influencias: gótico francés ou setentrional. Catedral de León

Detalle da
Portada central
da fachada occidental:
Xuízo final
Benaventurados
Condenados

Detalle do
tímpano esquerdo
Ciclo da natividade
Detalle do
tímpano dereito
Coroación da virxe

Tímpano central da portada sur

• O gótico-mudéxar aparece
nalgunhas zonas (Aragón,
Valencia, Extremadura e
Andalucía) onde se misturan
estes dous estilos.
• O estilo mudéxar foi achegado
por poboación de orixe
musulmá que permaneceu en
territorio cristiá.
• Caracterízase pola utilización
do ladrillo, o traballo decorativo
en xesería, cerámica vidrada
nos exteriores e as cubertas e
artesoados en madeira tallada e
policromada.
Catedral de Teruel
s. XIII

A arte gótica
b) O SÉCULO XIV: Corona de Aragón.
• O século XIV é un período de decadencia castelá e de ascenso
da Coroa de Aragón, que crea un imperio comercial no
Mediterráneo (Nápoles, Sicilia, Baleares). O que favorece a
entrada de influencias artísticas italianas e a construción de
grandes catedrais en moitas cidades mediterráneas.
• As características máis destacadas son:
• A planta tende a planta de salón, sen diferenza de altura entre
as naves. Entre os contrafortes e arcobotantes sitúanse capelas
que lle dan un aspecto exterior compacto.
• O piar non adoita ser composto, senón liso e sen decorar.
• A decoración é escasa, sen os típicos elementos góticos coma os
gabletes, pináculos e as agullas.
• En definitiva, estas igrexas carecen da espiritualidade
tipicamente francesa, e axústanse máis ao modelo italiano.

A arte gótica
• Santa María do Mar en Barcelona. Un dos mellores
exemplos deste tipo de arquitectura. É unha igrexa
non moi grande que se axusta ao anteriormente dito,
salvo en que carece de arcobotantes polo que no
exterior parece case románica.
• A catedral de Barcelona. O exterior foi reconstruído
no século XIX (neogótico) e o interior axústase ao xa
dito. O máis peculiar é o dobre piso de capelas
situadas entre os contrafortes, cunha arquería moi
aberta, dando a sensación de que existe outra nave.
• A catedral de Palma de Mallorca. O interior coincide
coas características xa vistas. No exterior o máis
destacado é o conxunto de arcobotantes e
contrafortes na liña das catedrais francesas.

• O gótico mediterráneo aparece na
coroa de Aragón con obras tan
destacadas como Santa María do Mar
e Catedral en Barcelona ou a catedral
de Mallorca.
• Caracterízase por ser un estilo máis
compacto e macizo. Adoita presentar
plantas de salón (unha soa nave e as
capelas). Ademais, case non hai
diferenza de altura entre as naves
laterais e central, co que se reduce o
papel dos arcobotantes que en moitos
casos desaparecen, reforzando o
papel dos contrafortes. Os teitumes
adoitan ser planos e as fiestras máis
pequenas.
Santa Mª do Mar
Bastaixos

Catedral de Mallorca. S. XIII-XIV

A arte gótica
c) O SÉCULO XV: Coroa de Aragón.
• A partir deste momento a situación invértese. Os territorios da
Coroa de Aragón viven un declive a medida que os turcos
presionan no Mediterráneo Oriental, e o comercio vaise
deteriorando, polo que se constrúe menos.
• As grandes catedrais deixan paso a pequenos edificios de uso
civil como as lonxas ou os palacios.
• A influencia italiana segue presente e nestes anos prodúcese a
fusión de elementos góticos e renacentistas de orixe italiana, que
se plasma nunha maior simplicidade das plantas, nos sistemas
decorativos e na decoración, sen perder o sentido ascensional
gótico
• Lonxa de Palma de Mallorca e Valencia. Teñen planta cadrada
e cuberta por bóvedas nervadas apoiadas en finas columnas de
estrías en espiral que aumentan a sensación de ingravidez,
acentuado pola ausencia de decoración.

• Neste territorio tamén
destaca a
arquitectura civil
(lonxas e palacios),
froito da súa
actividade comercial
e da prosperidade da
burguesía.
Lonxa de Valencia

A arte gótica
d) O SÉCULO XV: Reino de Castela
• Superada a crise anterior, lévanse a cabo innumerables
obras.
• A entrada da influencia flamenca (Flandres) a través do
comercio da lá é moi forte.
• Apenas hai innovación técnica dirixíndose o esforzo cara a
decoración que enche os espazos, con formas moi
espigadas e altorrelevo que acentúa o claroscuro. Os
arcos desenvolve formas variadas (conopiais, mixtilíneos).
As bóvedas complícanse aumentando o número de
nervaduras, formando complicadas estrelas. Os piares
convértense enfeixes de nervios que con gran frecuencia
se enroscan formando espirais. Todo iso funde a tradición
exuberante do arte hispano-musulmá coas estruturas
góticas flamíxeras de influencia flamenca.

• Durante o século XV a cidade de
Burgos viviu un momento de gran
desenvolvemento económico en
relación ao comercio da lá, o que fixo
da cidade un gran centro artístico.
• A catedral sufriu entón numerosas
reformas nun estilo máis recargado
no decorativo, que denominamos
flamíxero, perdendo o seu aire
clásico. Entre as obras está a
reconstrución da bóveda do cruceiro
en forma estrelada, de plementería
calada e do ciborio, ou o remate
das torres da
fachada.caracterizado pola
verticalidade e a ornamentación.
Catedral de Burgos

• No século XV, a chegada
de arquitectos
centroeuropeos importou o
gusto pola ornamentación
excesivamente regargada
denominada flamíxera.
• Ciborio e Capela do
Condestable de Simón de
Colonia (Burgos)
• Mosteiro de San Xoán dos
Reis de Juan Guas
(Toledo)
Ciborio da catedral de Burgos

Ciborio da catedral de Burgos. Xoán Colonia

• Capela do
Condestable.
• Simón de Colonia.
• Catedral de Burgos.
• Século XV.

• San Xoán dos Reis.
• Juan Guas.
• Toledo.
• Século XV.

O gótico en Galicia
• A introdución do gótico en
Galicia deuse por dúas vías:
• Nos mosteiros do Císter
(Oseira, Monfero, Meira...)
• A través das ordes
mendicantes (dominicos e
franciscanos), que chegaron a
Galicia no século XIII e o
implantaron nas principais
cidades galegas.
• Outros exemplos os temos na
catedral de Tui (XIII) e noutras
igrexas que continuarán
construíndose ata o século XV
como San Martiño de Noia.
San Francisco. Betanzos

• As construcións góticas
en Galicia caracterízanse
para renunciar ás
esveltas torres con
pináculos, ás vidreiras
coloreadas e á profusión
de naturalistas
esculturas, pero utilizaron
amplamente os
elementos góticos máis
esenciais como as
bóvedas de cruzaría e o
arco apuntado.
Mosteiro de Oseira

• A mezcla entre
Románico e Gótico
tivo as súas primeiras
manifestacións nos
mosteiros do císter,
como os de
Armenteira, Acibeiro,
Oia (Pontevedra),
Monfero (A Coruña),
Meira (Lugo), Oseira
e Melón (Ourense). Mosteiro de Armenteira

San Domingos de Bonaval (Santiago)

Detalle do convento e igrexa de
San Francisco (A Coruña)

Restos da arqueolóxicos
igrexa de San Francisco (A Coruña)

Campanario e pozo do convento
antigo convento de San Francisco (A Coruña)

Estado da Igrexa de San Francisco
(Fotografía de 1945)
FOTO BLANCO. La Coruña entre siglos

Igrexa de San Francisco actualmente (traslado ó barrio
de Paseo das Pontes)

Igrexa de San Francisco actualmente
(Paseo das Pontes)

Igrexa de San Francisco actualmente

• Claro exemplo
destas influencias
son os últimos
tramos e o pórtico
occidental da
catedral de Tui,
considerada o inicio
do gótico galego.

San Martiño de Noia

Arquitectura gótica

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Arquitectura gótica

Similar to Arquitectura gótica (20)

More from Agrela Elvixeo

More from Agrela Elvixeo (20)

Arquitectura gótica