1. JĘZYKOZNAWSTWO
WIEDZA JĘZYKOWA
A WIEDZA O JĘZYKU
SPOSOBY OPISU JĘZYKA
ASPEKTY BADAŃ
JĘZYKOZNAWCZYCH
1

2. Potoczna refleksja nad językiem
 Prawdopodobnie wszyscy ludzie wypowiadają się
na temat języka!
 Najczęściej mówimy o sposobie mówienia:
 że (nie)wyraźnie, (nie)zrozumiale, z akcentem, że
(nie)poprawnie, za szybko bądź ładnie, ale nudno.
 Zważamy też na to, jakim językiem ktoś się
posługuje w danej sytuacji i w jakim celu.
 Interesuje nas też to iloma językami mówimy.
2

3. Skąd bierze się potrzeba mówienia o języku?
 Język „należy” do każdego.
 Jesteśmy świadomi używania języka.
 Język odgrywa ogromną rolę w świadomości społecznej.
 Język stanowi wizytówkę każdego z nas.
 Język poświadcza tożsamość narodową.
 Język pozwala na odróżnienie się od innych,
bądź na manifestację przynależności
do danej grupy czy kręgu kulturowego.
3

4. Czym jest potoczna wiedza o języku?
 Potoczna wiedza o języku zdaje się być wyraźnie
bogatsza od wiedzy na inne tematy, którymi
zajmuje się nauka (porównaj: fizyka lub enologia)
 Wiedza o języku może zależeć od wykształcenia.
 Wiedza ta, świadczy o świadomości językowej.
 Wiedza ta, to sądy intuicyjne, nienaukowe.
 Wiedza zależy od wiedzącego.
4

5. Wiedza o języku a wiedza językowa
 Potoczna wiedza o języku jest wstępem do wiedzy naukowej
o języku czyli językoznawstwa.
 Abyśmy mogli budować poprawne, zrozumiałe zdania –
komunikaty, a także, abyśmy mogli rozumieć
wypowiedzi innych
 potrzebna jest wiedza językowa zwana jasną.
 To, co wiemy o wiedzy językowej czyli, to, co wiemy
o języku, to wiedza o języku, zwana wyraźną.
 Innymi słowy: język a metajęzyk (nadbudowany nad językiem),
 wiedza a metawiedza (w metajęzyku)
5

6. Wiedza wyraźna a wiedza jasna
 Inne określenia: wiedza eskplicytna a implicytna.
 Wiedza jasna nie jest dostępna bezpośrednio.
 Jest to wiedza ukryta, nieświadoma – abstrakcyjna.
 Obserwujemy jedynie jej efekty czyli wypowiedzi.
 Jest warunkiem używanie języka i jest uniwersalna.
 Nabywamy ją w procesie akwizycji językowej.
 Dzięki niej możemy tworzyć teksty i rozmawiać.
 Porównanie do gry w szachy: (Bobrowski: 14).
6

7. Wiedza wyraźna czyli eksplicytna
 Wiedza o języku nie jest niezbędna dla mówcy,
nie jest powszechna, jest unikalna, naukowa.
 W największym stopniu posiadają ją językoznawcy,
a czasem i aktorzy i inni „zajmujący się językiem”.
 Zbiór sądów tworzących wiedzę wyraźną to
językoznawstwo (bądź ogólnie nauka o języku).
 Językoznawstwo opisuje wiedzę implicytną.
7

8. Wiedza językowa czyli jasna – implicytna
 Wiedza językowa stanowi zbiór reguł, zasad.
 Powiązane ze sobą przepisy tworzą system:
 Układ elementów o określonej strukturze.
 Uporządkowany zbiór twierdzeń, poglądów.
 Określony sposób wykonywania czynności.
 System powiązanych ze sobą reguł tworzenia
tekstów językowych to system językowy.
8

9. Jeszcze raz, dla porównania… WIEDZA
 językowa  metajęzykowa (o języku)
 wiedza jasna  wiedza wyraźna
 wiedza implicytna  wiedza eksplicytna
 ukryta  dostępna
 nieświadoma  świadoma
 abstrakcyjna  konkretna;)
 zbiór reguł mówienia  opis reguł mówienia
 System ‐> skuteczne  Model ‐> rozumowo
współdziałanie z ludźmi!
9
sprawdzone twierdzenia

10. System językowy
 System językowy jest bytem
 Abstrakcyjnym czyli niekonkretnym
 Społecznym czyli nieindywidualnym
 Trwałym, ale zmiennym na przestrzeni pokoleń
 Opisanym przez wiedzę eksplicytną, wyraźną
 Wymyślonym przez językoznawców
 Wiedza wyraźna to wyobrażenie o jasnej.
 Wyobrażenie, bądź przybliżenie, to model.
10

11. Co bada językoznawca ?
Materialny przedmiot nauki  Formalny przedmiot nauki
wypowiedź, tekst  system językowy
konkretny – zmysłowy  abstrakcyjny ‐ umysłowy
obserwowalny  niedostępny
momentalny  trwały
indywidualny  społeczny
unikalny  powtarzalny
praktyka językowa  społeczna świadomość językowa
parole – performance  langue – competence
mowa ‐ wykonanie  język ‐ kompetencja
11

12. Różne punkty opisu systemu językowego
 Za przedmiot językoznawstwa przyjęliśmy język
jako system ‐ system znaków i reguł.
 Jedni językoznawcy badają go ogólnie:
 język jako taki ‐ jego cechy uniwersalne.
 Inni skupiają się na konkretnym języku
 specyficznym, narodowym, unikalnym.
 Jeszcze inni porównują języki, by wykazać
podobieństwa i różnice.
 Przedmiotem porównań są też „języki historyczne”.
12

13. Językoznawstwo teoretyczne czyli ogólne
 Zakres językoznawstwa ogólnego to Język
w ogóle, czyli natura wszystkich języków.
 Dla opisania jakiegokolwiek języka potrzebna
jest ogólna teoria lingwistyczna.
 Poszukuje się hipotetycznych uniwersaliów.
 Każdy język stanowi przykład dla Języka ogólnego.
 Ze względu na charakter badań,
językoznawstwo ogólne zwane jest racjonalnym.
 Językoznawstwo ogólne buduje narzędzie
dla językoznawstwa opisowego.
13

14. Językoznawstwo opisowe czyli empiryczne
 Konkretny język lub kilka języków
wybranych wedle różnego kryterium
tworzy zakres językoznawstwa opisowego.
 Opisywane są wówczas różne podsystemy.
 Opis oparty jest na tekstach danego języka.
 Stąd, jest to językoznawstwo empiryczne.
 Językoznawstwo szczegółowe weryfikuje
osiągnięcia opisowego.
14

15. Językoznawstwo o języku „w czasie”
 System językowy podlega naturalnym
przemianom na przestrzeni pokoleń.
 Badania języka w określonym czasie to
zadanie językoznawstwo synchroniczne.
 Badania „języka historycznego” czyli systemu
językowego w jakichś zamierzchłych czasach.
 Badania przemian historycznych to
językoznawstwo diachroniczne.
15

16. Językoznawstwo porównujące
 Porównywanie języków ma dwie perspektywy:
 Diachroniczną czyli dynamiczną w
językoznawstwie porównawczym (historycznym)
 Synchroniczną czyli statyczną w
językoznawstwie kontrastywnym (konfrontatywnym)
 Synchroniczne porównywanie języków
jest wykorzystywane w edukacji.
 Przyrównanie do filmu (Bobrowski: 53).
16

17. „Sprzężenie zwrotne” w językoznawstwie
 Każdy sposób opisu języka uzupełnia inny:
 Rezultaty badań empirycznych i szczegółowych
są istotne dla badań teoretycznych i opisowych.
 Synchronista liczy się z osiągnięciami diachronisty.
 Językoznawstwo kontrastywne wspomaga
opisowe, weryfikuje bądź falsyfikuje założenia
teoretyczne o uniwersaliach językowych.
 Nazwijmy to „intradyscyplinarnością”.
17

18. Wykład oparto na spostrzeżeniach zebranych przez Ireneusza Bobrowskiego
i zaleca się poszerzenie refleksji metodologicznej z pomocą jego podręcznika:
Bobrowski, I. 1998. Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: IJP PAN