Jarosław Boruszewski Wydział Filozoficzny UAM 24.11.2015

1. Czym jest intersubiektywna
komunikowalność wiedzy?
Jarosław Boruszewski
Wydział Filozoficzny UAM

2. Intersubiektywność wiedzy:
• intersubiektywna komunikowalność oraz
intersubiektywna sprawdzalność;
• intersubiektywna komunikowalność wiedzy jest
warunkiem koniecznym jej intersubiektywnej
sprawdzalności;
• intersubiektywna komunikowalność nie jest warunkiem
wystarczającym naukowości wiedzy;
• intersubiektywnie komunikowalnymi są także znaczne
fragmenty wiedzy potocznej, a także niektóre
elementy wiedzy spekulatywnej.

3. Intersubiektywność wiedzy nie
jest kwestią oczywistą!
• Kazibut, R. (2003). „Eksperymentalna praktyka badawcza nauki
a zasada intersubiektywnej sprawdzalności”, [w:] D. Sobczyńska,
P. Zeidler (red.), Homo experimentator, Poznań: Wydawnictwo
Naukowe Instytutu Filozofii UAM, s. 189-210.
https://www.academia.edu/2966306/Eksperymentalna_praktyka_
badawcza_nauki_a_zasada_intersubiektywnej_sprawdzalno%C5
%9Bci
• Boruszewski, J. (2017). „Dostępność wiedzy naukowej a jej
intersubiektywna komunikowalność”, [w:] E. Kulczycki (red.),
Komunikacja naukowa w humanistyce, Poznań: Wydawnictwo
Naukowe Instytutu Filozofii UAM, s. 265-281.
https://www.academia.edu/33834669/Dost%C4%99pno%C5%9B
%C4%87_wiedzy_naukowej_a_jej_intersubiektywna_komunikow
alno%C5%9B%C4%87

4. Dlaczego
intersubiektywność
wiedzy jest ważna?

5. Ajdukiewicz 1983, s. 72:
… tylko wtedy wolno głosić swoje
przekonanie i domagać się dla niego
powszechnego uznania, gdy daje się ono
w sposób dokładny wypowiedzieć
w słowach i gdy każdy może się (w zasadzie
przynajmniej) przekonać o jego słuszności
lub niesłuszności. [...] Idzie więc o ochronę
społeczeństwa przed nonsensem i przed
fałszem.

6. Co ma być intersubiektywnie
komunikowalne?
• poznanie (Kazimierz Ajdukiewicz)
• wiedza (Jan Such)
• twierdzenia (Jerzy Kmita)

7. Jan Such – wiedza intersubiektywnie
komunikowalna to:
• wiedza, która może być zrozumiała dla każdego
normalnego, odpowiednio przygotowanego (np.
wykształconego) człowieka [1986, s. 7];
• … niezależnie od tego, z jakich źródeł człowiek
czerpie swą wiedzę, podlegała ona publicznej
kontroli. By każdy normalny, dostatecznie
rozgarnięty i wykształcony człowiek mógł
zrozumieć, o co w niej chodzi, by mógł
przekazać ją innym, równie normalnym
osobnikom [1992, s. 123].

8. Ajdukiewicz 1983, s. 71:
Poznaniem naukowym jest tylko taka treść
myślowa, która daje się drugiemu
zakomunikować w słowach rozumianych
dosłownie, tj. bez przenośni, porównań
i innych półśrodków przekazywania myśli.

9. Interpretacje, Wójcicki 1982, s. 156:
• możliwa
• standardowa w szerokim sensie
• standardowa w wąskim sensie
• zamierzona

10. Trudności ujęcia Ajdukiewicza:
• wymóg literalnej interpretacji semantycznej
języka, w którym wyrażona jest wiedza
naukowa jest zbyt restrykcyjny;
• interpretacja literalna to interpretacja
zamierzona – jedna (z dokładnością do
izomorfizmu) właściwa interpretacja języka
nauki; wyznaczenie takiej interpretacji jest ze
względów zasadniczych niemożliwe [Zeidler
2011, s. 328-329].

11. Kmita 1975, s. 137:
Fakt, że zasada intersubiektywnej
komunikowalności respektowana jest zawsze tylko
w przybliżeniu, nie stanowi bynajmniej następstwa
braku całkowitej zgodności poglądów
poszczególnych badaczy; fakt ten jest raczej
rezultatem niepełnego i niedokładnego
uświadamiania sobie swych własnych założeń
(językowych czy empirycznych) oraz założeń tego
typu przyjmowanych przez pozostałych
uczestników badań naukowych.

12. Interpretacje:
• możliwa – dowolna interpretacja wszystkich
terminów danego języka;
• standardowa sensu largo – interpretacja
zgodna z sensem terminów logicznych
i matematycznych;
• standardowa sensu stricto – interpretacja
zgodna z sensem terminów logicznych,
matematycznych oraz z postulatami
znaczeniowymi danego języka.

13. Interpretacja możliwa:
• jest za słabym wymogiem
intersubiektywności;
• może być dokonana przez kogokolwiek
oraz w zupełnie dowolny sposób;
• przy interpretacji możliwej obstawał
Popper, dla którego wiedza obiektywna
istnieje, gdy może oddziaływać
w jakikolwiek sposób na swoich
odbiorców.

14. Popper, 2012, s. 150:
Możliwość lub potencjalność bycia
zrozumianym, dyspozycyjny charakter
bycia rozumianym lub interpretowanym –
czy też źle rozumianym
i dezinterpretowanym – czyni z przedmiotu
książkę. Ta potencjalność lub dyspozycja
może istnieć, choćby nigdy nie była
aktualizowana, czy realizowana.

15. Interpretacje:
• możliwa – dowolna interpretacja wszystkich
terminów danego języka;
• standardowa sensu largo – interpretacja
zgodna z sensem terminów logicznych
i matematycznych;
• standardowa sensu stricto – interpretacja
zgodna z sensem terminów logicznych,
matematycznych oraz z postulatami
znaczeniowymi danego języka.

16. Postulaty znaczeniowe to
• przyjęte definicje:
– równościowe;
– warunkowe;
– cząstkowe.
Wyznaczenie jednoznacznej interpretacji
definicji warunkowych i cząstkowych napotyka
na problemy, które nie występują w przypadku
definicji równościowych.

17. Korekta ujęcia Ajdukiewicza:
• rozumienie dosłowne jest realizowalne przy
interpretacji standardowej zgodnej z
przyjętymi definicjami równościowymi,
wówczas
• wiedza jest intersubiektywnie
komunikowalna, gdy każdy kto posiada
odpowiednie kompetencje językowe oraz
kulturowe potrafi dokonać jej standardowej
interpretacji (w powyższym rozumieniu).

18. Interpretacja standardowa:
• sensu largo – zgodna z sensem terminów
logicznych i matematycznych;
• sensu medio – zgodna z sensem terminów
logicznych i matematycznych oraz
przyjętymi definicjami równościowymi;
• sensu stricto – zgodna z sensem terminów
logicznych i matematycznych oraz
wszystkimi postulatami znaczeniowymi
danego języka.

19. Intersubiektywna komunikowalność
• jest cechą dyspozycyjną, czyli
– przejawia się ona w określonych
okolicznościach oraz
– przysługuje czemuś ze względu na jej
oddziaływanie na coś innego, w tym ludzi
[Grobler 2006, s. 157].

20. Intersubiektywna komunikowalność:
• do okoliczności należy istnienie
kompetentnych odbiorców oraz fakt
zapoznania się tych osób z treścią
określonej publikacji naukowej;
• oddziaływaniem będzie zrozumienie przez
kompetentnego odbiorcę treści tej
publikacji, czyli dokonanie jej
standardowej interpretacji (sensu medio).

21. Definicja operacyjna intersubiektywnej
komunikowalności
Jeżeli kompetentny odbiorca O
zapozna się z treścią publikacji P,
to treść ta jest intersubiektywnie
komunikowalna wtedy i tylko wtedy,
gdy odbiorca O dokona jej
standardowej interpretacji (sensu
medio).

22. Interpretacje:
• możliwa – a priori wykonalna
• standardowa – wykonalna a posteriori
• zamierzona – a priori niewykonalna

23. Rola języka:
• język nie jest tylko narzędziem
komunikowania wiedzy, ale także
narzędziem jej tworzenia (Kristian Nielsen,
Scientific Communication and the Nature of
Science, 2013);
• tworzenie wiedzy jest jej komunikowaniem,
zniesienie różnicy pomiędzy tworzeniem
a komunikowaniem wiedzy (James Secord,
Knowledge in Transit, 2004).

24. Popper 2012, s. 174:
Język, początkowo wyłącznie środek
komunikacji opisów przedmiotów
pozajęzykowych, staje się w ten
sposób zasadniczą częścią
naukowego przedsięwzięcia.

25. Treścią niniejszej prezentacji jest referat wygłoszony na Seminarium Naukowym
Zakładu Logiki i Metodologii Nauk Instytutu Filozofii UAM, w dniu 24.11.2015 r.
• Ajdukiewicz, K. (1983). Zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa: Czytelnik.
• Grobler, A. (2006). Metodologia nauk. Kraków: Aureus, Znak.
• Kmita, J. (1975). Wykłady z logiki i metodologii nauk. Warszawa: PWN.
• Nielsen, K.H. (2013). „Scientific Communication and the Nature of Science”, Science
& Education, 22 (9), s. 2067-2086.
• Popper, K.R. (2012). Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna.
Warszawa: PWN.
• Secord, J. A. (2004). „Knowledge in Transit”, Isis, 95 (4), s. 654-672.
• Such, J. (1986). „O rodzajach wiedzy”. Człowiek i społeczeństwo, 2/86, s. 5-19.
• Such, J. (1992). „Wpływ metody naukowej na powstanie i kształt współczesnej
cywilizacji”, [w:] D. Sobczyńska, A. Szczuciński (red.), Techniczne determinanty
rozwoju nauki, s. 119-130. Poznań: Wielkopolska Agencja Wydawnicza.
• Wójcicki, R. (1982). Wykłady z metodologii nauk. Warszawa: PWN.
• Zeidler, P. (2011). „Prawda i znaczenie w świetle metaforycznego charakteru aparatu
konceptualnego nauk empirycznych”, [w:] D. Leszczyński (red.), Prawda, s. 325-343.
Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.