1. Dewey, Peirce, Cassirer,Wygotski,
Sapir,Whorf, Malinowski, Keller…
Antropologia kulturowa, psychologia poznawcza,
filozofia pragmatyzmu i symbolu, konstruktywizm,
socjologia (interakcjonizm symboliczny),
etnometodologia, językoznawstwo kognitywne itd..
Językoznawstwo – Konrad Juszczyk
ETNOLINGWISTYKA,
CZYLI CZŁOWIEK
A ZNAK I JĘZYK
A KULTURA
3. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Filozofia pragmatyzmu (Dewey)
— Odrzucenie dualizmu Kartezjusza i Kanta:
dualizmu podmiotu i przedmiotu poznania,
umysłu i materii, wiedzy i tego co poznawane.
— Niezgoda ze stanowiskiem Kanta
ograniczającym możliwość poznania rzeczywistości
— Zgoda z Heglem: poznanie procesów
społecznych jest możliwe, człowiek poznaje
siebie samego i swoje własne wytwory
— Rzeczywistości nie można redukować do
wrażeń zmysłowych, lecz jest ona
konstytuowana przez umysł ludzki.
— Epistemologia pragmatyzmu: indukcja nad dedukcją!
— Hałas, 2006:45 [tam też szczegółowa bibliografia]
5. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Pragmatyczna koncepcja znaczenia
— Jak znaczenia funkcjonują w kontekście
społecznym? (komunikacja jako działanie)
— W interakcjonizmie [symbolicznym] przyznaje
się pierszeństwo kompetentnym i twórczym
uczestnikom życia społecznego, którzy
oddziaływując na siebie, aktywnie konstruują
formy życia grupowego (…).
— Środowisko symboliczne jest aktywnie przez
nich tworzone, utrzymywane i przekształcane
dzięki komunikacji, w której udostępniają
sobie nawzajem własne doświadczenia.
— Hałas, 2006:36 [tam też szczegółowa bibliografia]
6. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Charles Peirce [pers] (1839-1914)
— Nie ma możliwości poznania poza znakami.
Odrzucenie nominalizmu (fakty poza znakami)
na rzecz krytycznego realizmu:
◦ Realne są obiekty akceptowane społecznie.
◦ Rzeczywistość jako zbieżność perspektyw.
— Znaczenie to akt komunikacyjny; ciągły proces
znakowy. Każdy znak tworzy akt komunikacyjny.
— Znaczenie jest w swym pierwotnym sensie przekładem
znaku na inny system znaków. Znaczeniem znaku jest
znak, na który można go przełożyć.
— Hałas, 2006:72 [tam też szczegółowa bibliografia]
7. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Definicja znaku według Peirce'a
— Znak lub reprezentantamen jest czymś, co
dla kogoś zastępuje coś innego pod pewnym
względem lub ze względu na pewną
własność. (najważniejsze są te zaimki;)
— Przemawia on do kogoś, to znaczy wywołuje
w umyśle tej osoby ekwiwalentny znak lub
też znak bardziej rozwinięty.
8. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Definicja znaku według Peirce'a
— Ten znak, który powstaje (w umyśle)
nazywam interpretantem pierwszego.
— Znak zastępuje coś, swój przedmiot (obiekt).
— Występuje on zamiast tego przedmiotu (…)
ze względu na rodzaj idei (podstawa znaku)
Hałas, 2006:36 [tam też szczegółowa bibliografia]
12. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Człowiek to animal symbolicum
— Człowiek ustawicznie sam z sobą rozmawia.
— Żyje raczej wśród wyimaginowanych uczuć,
wśród lęków i nadziei, wśród złudzeń
i rozczarowań, wśród marzeń i fantazji.
— Epiktet powiada, że „człowieka niepokoją
i przerażają nie rzeczy same, ale jego
przkonania i wyobrażenia o rzeczach”.
— Cassirer, E. 1971. Esej o człowieku. (68-70)
13. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Studium przypadku Heleny Keller
— Głuchoniema i niewidoma dziewczynka
nauczyła się alfabetu palcowego (ręcznego).
— Zrozumiała, że każda rzecz ma nazwę,
a alfabet ręczny jest kluczem do wiedzy.
— Wkrótce ukończyła uczelnię i stała się znaną
działaczką na rzecz praw niepełnosprawnych!
— Zasada symboliczna kluczem do kultury.
— Inne studium: polski film Jak motyl (blissymbols)
14. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Lew Wygotsky (1896-1934)
— Mozart psychologii – żył równie krótko, ale
i pozostawił po sobie równie wiele prac!
— Znaki są wytworem życia społecznego,
mogą służyć do oddziaływania na innych
ludzi jak i na siebie samego.
— Język to „narzędzie psychologiczne”,
wytwór wyższych funkcji psychicznych.
— Dzięki znakom człowiek jest zdolny
do kontrolowania procesów psychicznych.
— Prowadził badania nad językiem u dzieci.
— Podkreślał rolę kultury w przekazie języka.
— Sprzeciwiał się behawioryzmowi!
15. — Znaczenie językowe opiera się na
uniwersalnym symbolizmie, który
obejmuje cały zakres myśli ludzkiej
(Burszta, 1998:59).
— Symbol oddaje istotę funkcjonowania
człowiek w kulturze.
— Kultura to proces transformacji znaków,
który nigdy się nie kończy. [Ch.S. Peirce:
semiosis – semioza] (Burszta, 1998:116)
16. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk Edward Sapir (1884-1939)
— Język przewodnikiem po rzeczywistości
społecznej. Doświadczenie uczestników kultury
jest zapośredniczone przez język.
— Światy, w których zyją różne społeczeństwa, są
odrębnymi światami, nie zaś tym samym
światem, tylko opatrzonym odmiennymi
etykietkami. (Sapir, 1978:88)
— To, co społeczeństwo robi i o czym myśli to
kultura, a język jest zbiorową sztuką myślenia.
— Jezyk mówi nam o tym, jak społ. myśli.
17. — Symbolizm stał się kluczowym pojęciem
w teorii Sapira:
— Dźwięki i znaki używane w [mowie,
piśmie, notacji matematycznej,
sygnalizacji] nie mają same w sobie
znaczenia, a uzyskują je jedynie dla tych,
którzy potrafią dokonać ich interpretacji
ze względu na ich semantyczne
odniesienia (Sapir, 1934:492).
— Studia nad związkami język-kultura to
etnolingwistyka, jej założyciele to m.in.:
Malinowski, Sapir, Whorf, Boas i inni…
18. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Benjamin Lee Whorf (1897-1941)
— Język i jego wzorce, głównie gramatyczne,
modelują pojęcia czasu i materii, kulturę.
— Język jako jedyny system posiada zdolność
kategoryzowania rzeczywistości, jest on
interpretantem kultury.
— Nikt nie potrafi opisać rzeczywistości
całkowicie bezstronnie (...), postrzegający
nie utworzą sobie tego samego obrazu
swiata na podstawie tych samych faktów
fizycznych, jeśli ich zaplecza językowe nie są
podobne lub przynajmniej porównywalne.
— Whorf, 1982:285
19. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
tzw. hipoteza Sapira-Whorfa
— Język kształtuje wyobrażenia ludzi.
— Jezyk organizuje kulturę danej społeczności,
ponieważ klasyfikuje i porządkuje wrażenia ludzi
odbierane zmysłowo ze świata.
— Język strukturalizuje rzeczywistość i jej poznanie.
— Nie ma języków mniej lub bardziej doskonałych,
wszystkie są równe w opisie świata danej społ.
— RELATYWIZM LUB DETERMINIZM językowy:
wpływ języka na kulturę, ile języków tyle kultur!
— UNIWERSALIZM: język kształtuje człowieka ogólnie.
20. Językoznawstwo–Odetnolingwistyki
dokognitywizmu–KonradJuszczyk
Bronisław Malinowski (1884-1942)
— Nie język jako system znaków, lecz mowa jako
akt działania i rozmowa jako akt współdziałania.
(artykuł o znaczeniu)
— Słowa nie są tylko nazwami (etykietkami)!
— Słowa pierwotnie działają, osiągają cele!
— Wypowiedź to wykonanie (performatyw),
interweniowaniem w rzeczywistość (magia).
— Kontekst pragmatyczny dominuje gramatykę.
— Znaczenie to efektywna zmiana wprowadzona
przez wypowiedź w kontekście sytuacji.
— Hałas, 2006:107 [tam też szczegółowa bibliografia]
Balowa; the
Spirits of the
Dead in the
Trobriand
Islands
23. — Świat istnieje niezależnie od nas! (realizm naiwny).
— Świat postrzegamy przez znaki (symbolizm).
— Znaczenie opisuje obiekt znaczony, ale tylko częściowo!
— Znaki poznajemy przez ludzi (komunikacja codzienna).
— Interakcje symboliczne kształtują przeżywanie świata.
— Język determinuje poznanie (determinizm językowy).
— Język opisuje ludzkie doświadczanie świata (kognitywizm).
— To, jakim językiem się posługujemy i w jakiej kulturze
żyjemy, wpływa na postrzeganie nas i świata (relatywizm).
— To, jacy jesteśmy, my ludzie, wpływa na ogląd świata.
— Świat jest nam zapośredniczony przez znaki, język, kulturę.
— Teza Sapira-Whorfa i semantyka ogólna Korzybskiego
24. — Alfred Korzybski: Słowo to nie rzecz, a mapa to nie terytorium.
polski filozof, który również opisywał relacje pomiędzy
obserwatorem, czyli człowiekiem jako podmiotem poznającym
a rzeczywistością i znakami jako ją jemu zapośredniczającymi.
— Zasada nieoznaczoności Heisenberga w aspekcie posługiwania
się znakami, czyli wpływ obserwatora na to, co obserwuje.
— Zasada antropiczna w kosmologii, czyli teza głosząca, że
wszechświat jest taki jaki jesteśmy w stanie poznać jako ludzie.
— REALIZM NAIWNY: to, czego doświadczam, istnieje.
— Kognitywistyka: poznanie jest ucieleśnione, umysłowe, ukryte,
usytuowane, czyli zależne od ciała, mózgu, wiedzy i kontekstu.
— Kontruktywizm: to, co nazywamy światem jest naszym
konstruktem (naszego umysłu, społeczeństwa, kultury, języka).
