1. Οι μορφές του υποκειμένου σελ.15-17
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ: Δείχνει ποιος
κάνει
αυτό που λέει το ρήμα της
πρότασης.
Επομένως: Για να το βρώ ρωτώ:
«Ποιος-α-ο + Ρήμα της πρότασης»
π.χ. Έφαγα πρωινό – Ποιος + έφαγα;
Εγώ: Υποκείμενο του ρήματος έφαγα
1) Το υποκείμενο μπορεί να είναι:
Ουσιαστικό, αντωνυμία, ουσιαστικοποιημένο επίθετο, δευτερεύουσα πρόταση (με
άρθρο ή χωρίς άρθρο), οποιοδήποτε μέρος του λόγου (π.χ. μετοχή, επίρρημα)
ή φράση με άρθρο:
Άσκηση 1: Υπογραμμίστε τα υποκείμενα και σημειώστε το είδος τους
Αυτή έγραψε την επιστολή:………………………………….
Η επιλογή του τον συγκίνησε:…………………………………
Το ότι ήρθες, με ευχαρίστησε:…………………………………
Οι νέοι διασκεδάζουν:………………………………………….
Απαγορεύεται να καπνίζετε:……………………………………
Το πήγαινε έλα τον κούρασε:……………………………………
Οι εργαζόμενοι αποχωρούν:…………………………………….
Το εδώ είναι επίρρημα:………………………………………….
Τα απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις έχουν ως Υποκείμενο ολόκληρη δευτερεύουσα
ονοματική πρόταση που εισάγεται με το να ή με το ότι .
Απρόσωπα ρήματα: πρόκειται, συμφέρει, πρέπει, φαίνεται, αξίζει, λέγεται,
ακούγεται, γίνεται, είναι δυνατόν, είναι αδύνατο, είναι καλό, είναι αλήθεια,
επιτρέπεται, απαγορεύεται, επιβάλλεται ...
Είναι αλήθεια (ότι μελετά πολύ σκληρά για το πτυχίο του)
Απαγορεύεται (να μπείτε στο τζαμί με τα παπούτσια)
2. Το υποκείμενο παραλείπεται:
 Όταν εννοείται εύκολα:
[Ο Γιάννης έτρεξε] (και) [έκλεισε την πόρτα] («ο Γιάννης»: Υποκ. που εννοείται και
στο 2ο ρήμα: έκλεισε).

2. Τρέχω (εννοείται: εγώ).
 Όταν εννοείται εύκολα από την έννοια του ρήματος:
Στο Δημοτικό μας δίδαξαν τα γλωσσικά φαινόμενα (εννοείται: οι δάσκαλοι).
 Όταν είναι γενικό κι αόριστο:
Πώς σε λένε; (ενν. οι άνθρωποι)
 Όταν το ρήμα φανερώνει κάποιο φυσικό φαινόμενο
Χιονίζει.
 Όταν μόνο ένα υποκείμενο μπορεί να εννοηθεί!
Στον 20ο αι. εφηύραν το τηλέφωνο και τον ασύρματο (ενν. οι εφευρέτες)
3. Το υποκείμενο δεν παραλείπεται
1. Όταν θέλουμε να το παρουσιάσουμε με έμφαση ή θέλουμε να το αντιδιαστείλουμε από
άλλο.
Η Μαρία και όχι ο Αντώνης έσπασε το βάζο.
2. Όταν για ένα ρήμα (γ' προσώπου) μπορούν να εννοηθούν πολλά Υποκείμενα, οπότε
χρειάζεται η διευκρίνιση!
Έγραψαν βιβλία για το διάστημα (ΠΟΙΟΙ έγραψαν; Οι αστροναύτες; Οι ποιητές; Οι
αστρονόμοι; Όλοι αυτοί ή κάποιοι από αυτούς; Άλλοι;)
4. Συμφωνία του υποκειμένου με το ρήμα
Κανονικά το υποκείμενο συμφωνεί με το ρήμα στο πρόσωπο και στον αριθμό:
Εγώ (α' ενικό) γράφω (α' ενικό). Τα παιδιά (γ' πληθ.) έφαγαν με όρεξη (γ' πληθ.).
Όταν τα υποκείμενα είναι περισσότερα από ένα, το ρήμα μπαίνει σε: πληθυντικό + στο
επικρατέστερο πρόσωπο: α' > β' > γ'
Εγώ κι εσύ (2 Υποκ: α' > β') θα φύγουμε (α' πληθ.). Εσύ και αυτός (2 Υποκ: β' > γ')
θα φύγετε (β' πληθ.).
Αν το ρήμα προηγείται και ακολουθούν τα υποκείμενα τότε το ρήμα μπορεί να
εκφέρεται σε ενικό και να συμφωνεί με το πρόσωπο του πλησιέστερου υποκειμένου
Μπες (β' εν.) εσύ (β'εν.) και το παιδί (γ' εν.).
Τον κλαίει (γ' εν. -> αν και ακολουθούν 4 Υποκ.) η νύχτα κι η αυγή, τ' άστρο και το
φεγγάρι.
Άσκηση 2: Να υπογραμμίσεις τα υποκείμενα των σημειωμένων ρημάτων στο κείμενο
που ακολουθεί
Οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες περιελάμβαναν τέσσερις ομάδες αθλημάτων: το
πένταθλο, την πυγμαχία, τις αρματοδρομίες και τις ιπποδρομίες. Στο πένταθλο, όπως
φανερώνει και ο όρος, οι αθλητές αγωνίζονταν σε πέντε αθλήματα, στη δισκοβολία, το
άλμα, τον ακοντισμό, και την πάλη, το λεγόμενο «παγκράτιο». Όσον αφορά στο άθλημα
της πυγμαχίας αξίζει να σημειωθεί ότι οι πυγμάχοι τύλιγαν τα χέρια τους με δερμάτινα
λουριά. Το πιο θεαματικό άθλημα, βέβαια, ήταν οι αρματοδρομίες στις οποίες οι
ιδιοκτήτες των αρμάτων δεν αγωνίζονταν οι ίδιοι αλλά χρησιμοποιούσαν οδηγούς. Στις
ιπποδρομίες, τέλος, οι αναβάτες των αλόγων δεν ίππευαν σε σέλα αλλά είχαν ως
μοναδικό βοήθημα το μαστίγιο!

3. Γ’ Μέρος σελ. 17-19
Αχώριστα μόρια ονομάζουμε λέξεις που είναι φορείς σημασίας, όμως ... στις 99% των
περιπτώσεων δεν τις συναντούμε μόνες τους στο λόγο αλλά ως α' συνθετικό σε σύνθετες
λέξεις. ..Έτσι, αν ξέρουμε τη σημασία του αχώριστου μορίου, μπορούμε να καταλάβουμε (...
έστω περίπου!!) τη σημασία και μιας λέξης που ίσως συναντάμε για πρώτη φορά!!!
Τι σημαίνει
πρακτικά αυτό;
Τα κυριότερα αχώριστα μόρια είναι τα ακόλουθα:
Λαϊκά
 Α- (σπανιότερα παίρνει τη μορφή ανά- ή αν-): άγνωστος, άμορφος, ακανόνιστος,
ανυπόφορος, αναλλοίωτος, ανεξάρτητος
 Ξε- : ξεπερνώ, ξενυχτώ, ξεχωρίζω, ξεφεύγω, ξέφρενος κ.α.
 ανά-: αναγνώριση, ανακάλυψη, αναθυμιάσεις, ανεύρεση
Λόγια
 Αει- (πάντα): αειθαλής, αεικίνητος, αείμνηστος
 Αρχι- (πρώτος/ανώτερος): αρχίατρος, αρχικελευστής, αρχισυντάκτης
 Αμφί- (και από τα 2 μέρη-πλευρές): αμφιλεγόμενος, αμφιταλαντεύομαι
 Διά- (ανάμεσα/παντού): διαπλέω, διατρέχω, διαποτίζω, διαμπερής
 Διχό- (μοιρασμένος σε 2): διχογνωμία, διχόνοια, διχοτόμος
 Δυσ- (δύσκολα, άσχημα): δυστύχημα, δυσνόητος, δυσφημώ, δυστοκία, δυσβάσταχτος,
δυσανάγνωστος
 Εισ- (κίνηση μέσα): εισέρχομαι, είσοδος, εισήγηση, εισβολή, εισπνοή
 Εκ-/εξ- (έξω/αλλαγή/πολύ): εκδηλώνω, εξελληνίζω, εκπλήσσω, εκφοβίζω,
εκφωνώ
 Εν- (μέσα): ενταφιάζω, εντυπώνω, εμφυσώ, εντοιχίζω, εμψυχώνω, ενστολος
 Ενδο- (στο εσωτερικό): ενδοσκόπηση, ενδόμυχος, ενδοκρανιακός, ενδοθωρακικός,
ενδογενής, ενδοεπικοινωνία
 Επι- (πάνω σε): επιτραπέζιος, επιγονατίδα, επιβράδυνση, επιβεβαίωση, επιβίβαση
 Ευ- (καλός/εύκολος): ευτύχημα, εύληπτος (= ευκολονόητος), ευκαιρία, ευέξαπτος,
ευερέθιστος, ευφράδεια, ευσυνείδητος
 Ημι- (μισό): ημικύκλιο, ημισέληνος, ημιστίχιο, ημιδιατροφή, ημίμετρος, ημίξηρος,
ημιπερίοδος, ημίονος (= το μουλάρι)
 Ομο- (μαζί): ομοτράπεζος, ομοούσιος, ομόθρησκος, ομοϊδεάτης,
ομογενοποίηση, ομογένεια, ομοεθνής
 Παν- (πάρα πολύ/τελείως): Παναχαϊκή, παναθηναϊκός, πανστρατιά, παγκόσμιος,
παγκρήτιος, πανάθλιος, πανάκριβος
 Περί- (γύρω από): περικλείω, περιλούζω, περιορίζω, περιστοιχίζω.
 Προ- (πριν από/από πριν): προτελευταίος, προϊδεάζω, προετοιμάζω, προτρέχω,
προβλέπω, προνοώ.
 Συν- (μαζί με): συμβουλεύω, σύντροφος, σύζυγος, συμμαθητής
 Τηλε- (από μακριά): τηλεμαραθώνιος, τηλεχειριστήριο, τηλεγράφημα

4.  Υπερ- (πάνω από): υπερωκεάνιο, υπερόπτης, υπέρογκος, υπερβολικός, υπερόπτης,
υπέρμετρος.
 Υπό- (κάτω από, κρυφά, λίγο): υπόγειο, υποδιευθυντής, υποσκάπτω, υποβόσκω,
υπονοώ, υποτελής, υπόστρωμα,
υποχθόνιος
Άσκηση 3: Μπορείς να μαντέψεις και να σημειώσεις τις σημασίες των παραπάνω έντονα
σημειωμένων λέξεων; Αφού το κάνεις να φτιάξεις προτάσεις με κάθε μια από αυτές στο
τετράδιο της γλώσσας σου.
Άσκηση 4: Να αντιστοιχίσεις τις απλές λέξεις με όποιο από τα αχώριστα μόρια ταιριάζουν και
να γράψεις στην Τρίτη στήλη τη νέα λέξη που προκύπτει:
Αντιστοίχιση λέξης με αχώριστο μόριο Νέα λέξη
δυσ ιατρός
εισ γνώμη
αρχι αναλογία
διχο αγωγή
υπο μέτρο
περι λοχαγός