Τα μέρη του λόγου - Οι αντωνυμίες

1. Μανιάτης Κωνσταντίνος
Αντωνυμίες

2. Αντωνυμίες
Αντωνυμίες είναι οι λέξεις που αντικαθιστούν
ονοματικές φράσεις (δηλ. ουσιαστικά και επίθετα)
και κάνουν την ίδια «δουλειά» με αυτές.

3. Μα καλά, αφού οι αντωνυμίες
κάνουν την ίδια «δουλειά», τότε
γιατί να τις χρησιμοποιούμε;
Πριν απαντήσουμε, θα
παρακολουθήσουμε δυο
περιπτώσεις διαλόγου,
ανάμεσα σε δύο φίλες.

4. Πού είναι η Μαρία; Δεν έχω δει τη Μαρία στο
προαύλιο και θέλω να ρωτήσω τη Μαρία κάτι.
Η Μαρία συνεχώς σκαρώνει κάποια φάρσα.
Πού είναι η Μαρία; Δεν την έχω δει στο προαύλιο και
θέλω να τη ρωτήσω κάτι.
Αυτή συνεχώς σκαρώνει κάποια φάρσα.
Β
Α

5. Αντωνυμίες
Αντωνυμίες είναι οι λέξεις που αντικαθιστούν
ονοματικές φράσεις (δηλ. ουσιαστικά και επίθετα)
και κάνουν την ίδια «δουλειά» με αυτές.
Επομένως οι αντωνυμίες:
Χαρίζουν στον λόγο μας συντομία και ακρίβεια.
Μας δίνουν τη δυνατότητα να αποφεύγουμε τις
κουραστικές επαναλήψεις προσώπων και πραγμάτων.
-Πού είναι η Μαρία; Δεν την έχω δει
στο προαύλιο και θέλω να τη ρωτήσω
κάτι.
-Αυτή συνεχώς σκαρώνει κάποια φάρσα.

6. Δεικτικές
Προσωπικές Κτητικές
Αυτοπαθείς Οριστικές
Αόριστες
Αναφορικές Ερωτηματικές

7. Φανερώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγου.
Προσωπικές
α΄πρόσωπο β΄ πρόσωπο γ΄ πρόσωπο
Ενικός Αριθμός
Ον. εγώ εσύ αυτός(τος) αυτή(τη) αυτό(το)
Γεν. εμένα(μου) εσένα(σου) αυτού(του) αυτής(της) αυτού(του)
Αιτ. εμένα(με) εσένα(σε) αυτόν(τον) αυτή(ν)τη(ν) αυτό(το)
Κλ. - - - - -
Πληθυντικός Αριθμός
Ον. εμείς εσείς αυτοί(τοι) αυτές(τες) αυτά(τα)
Γεν. εμάς(μας) εσάς(σας) αυτών(τους) αυτών(τους) αυτών(τους)
Αιτ. εμάς(μας) εσάς(σας) αυτούς(τους) αυτές(τις,τες) αυτά(τα)
Κλ. - - - - -

8. Προσωπικές
Η προσωπική αντωνυμία έχει
δυνατό και αδύνατο τύπο
δυνατός τύπος αδύνατος τύπος
Εσύ έσπασες το βάζω και όχι εγώ. Σου είπα ότι θα αργήσω.
Για να ξεχωρίζουμε τους αδύνατους τύπους (του γ΄ προσώπου)
από τα άρθρα πρέπει να θυμόμαστε:
•Τα άρθρα συνοδεύουν ονόματα (η Σοφία, ο όμορφος, το τραπέζι).
•Οι αντωνυμίες συνοδεύουν ρήματα (τη βοήθησα, το έγραφα,)
Οι αδύνατοι τύποι όταν υπάρχει περίπτωση να μπερδευτούν με τις
κτητικές αντωνυμίες, τότε τονίζονται.
Ο αδερφός σου μίλησε. Ο Αντρέας σού μίλησε.

9. Φανερώνουν σε ποιον ανήκει κάτι.
Κτητικές
Το επίθετο δικός-ή-ό
μαζί με τους αδύνατους
τύπους της προσωπικής
αντωνυμίας στη γενική.
η δική μου κόρη
ο μαθητής μου
Είναι δικός τους λογαριασμός.
τα παιχνίδια μας
Ναι, δικό σου είναι.
η γειτονιά σας

10. Τις χρησιμοποιούμε όταν δείχνουμε.
Δεικτικές
αυτός, αυτή, αυτό
εκείνος, εκείνη, εκείνο
(ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο
τέτοιος, τέτοια, τέτοιο
τόσος, τόση, τόσο
για κοντά
για πιο
μακριά
για πιο
κοντά
για
ποιότητα
για
ποσότητα
Αυτό το λάθος έκανες.
Εκείνες οι εποχές ήταν
δύσκολες.
Τούτο το βιβλίο.
Τέτοια παπούτσια θέλω.
Πέρασε τόση ώρα.

11. Φανερώνουν πως το πρόσωπο που
ενεργεί, δέχεται το ίδιο την ενέργεια.
Αυτοπαθείς
ο εαυτός μου
ο εαυτός σου
ο εαυτός του/της
Ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό
τους.
Η Μαρία διορθώνει τον εαυτό της.
Συχνά η αυτοπάθεια δηλώνεται με τη χρήση του
κατάλληλου ρήματος στη παθητική φωνή.
π.χ. πλένω τον εαυτό μου → πλένομαι

12. Φανερώνουν αόριστα ένα πρόσωπο, ζώο ή
πράγμα (χωρίς να ονομάζουν).
Αόριστες
ένας, μία, ένα,
κανένας, καμία(καμιά), κανένα
καθένας, καθεμιά, καθένα,
κάποιος, κάποια, κάποιο
κάμποσος, κάμποση, κάμποσο,
άλλος, άλλη, άλλο μερικοί,
μερικές, μερικά, κάθε, καθετί,
κάτι, τίποτε, τίποτα
ο τάδε, η τάδε, το τάδε, ο
δείνα, η δείνα, το δείνα
Άνοιξε ένας το παράθυρο.
Κάποια δεν προσέχει στο μάθημα.
Δε μάθαμε τίποτα σήμερα.
Κάμποσοι σχολιάζουν το καθετί.
Ο πρόεδρος κάθε τμήματος να
παρουσιαστεί στη διευθύντρια.
Κανείς δεν έλυσε την εξίσωση.

13. Ξεχωρίζουν πρόσωπα, ζώα ή πράγματα
από άλλα του ίδιου είδους.
Οριστικές
Το επίθετο
ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο
μαζί με το άρθρο.
Το επίθετο
μόνος, μόνη, μόνο
μαζί με το γ΄ πρ. του
αδύνατου τύπου της
προσωπικής αντωνυμίας.
Θα αγοράσω ο ίδιος τα
απαραίτητα.
Ζει μόνη της πολλά χρόνια και κάνει η ίδια όλες τις δουλειές.
Ο ηλεκτρολόγος δουλεύει μόνος του.

14. Τις χρησιμοποιούμε για να συνδέσουμε μια
δευτερεύουσα πρόταση με μια άλλη λέξη.
Αναφορικές
Για να ξεχωρίζουμε την αναφορική αντωνυμία ό,τι από
τον ειδικό σύνδεσμο ότι πρέπει να θυμόμαστε:
ό,τι → οτιδήποτε ότι → πως
Πάρε ό,τι θέλεις. Είπε ότι θα αργήσει.
που,
όποιος, όποια, όποιο,
ο οποίος, η οποία, το οποίο
ό,τι
όσος, όση, όσο
Έχουμε το φαγητό που σου αρέσει.
Κάνε ό,τι νομίζεις.
Όσοι μπορείτε ελάτε πιο νωρίς.
Διάβασε όποιο βιβλίο θέλεις.

15. Τις χρησιμοποιούμε όταν ρωτάμε.
Ερωτηματικές
ποιος; ποια; ποιο;
(ποιανού, ποιανής, ποιανού,
ποιανών)
πόσος; πόση; πόσο;
τι; τίνος;
Τι κάνεις τώρα;
Ποιος έσπασε το βάζο;
Πόσοι μαθητές απουσιάζουν;
Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την ερωτηματική
αντωνυμία ποιος-α-ο με το ποσοτικό
επίρρημα πιο και το χρονικό επίρρημα πια.