2. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ
Παλαιολιθική
Μεσολιθική
Νεολιθική
Με βάση την τεχνολογική εξέλιξη
3. Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η Αφρική θεωρείται η κοιτίδα
του ανθρωπίνου γένους. Οι
ανθρωπολόγοι έχουν βρει στο
Χαντάρ της Αν Αφρικής τους
αρχαιότερους ανθρώπινους
σκελετούς. Ένας από τους
καλύτερα διατηρημένους είναι
αυτός ο γυναικείος σκελετός,
που ανήκει σ’ ένα νεαρό
κορίτσι που του έδωσαν το
όνομα Λούση. Χρονολογήθηκε
ανάμεσα στα 3,6 και 3
εκατομμ. Χρόνια και ανήκει
στην κατηγορία
«Αυστραλοπίθηκος».
6. Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η πρωιμότερη ένδειξη
ανθρώπινης παρουσίας
στην Ελλάδα είναι το
ανθρώπινο κρανίο που
βρέθηκε στα Πετράλωνα
Χαλκιδικής και ανήκει
στον ανθρωπολογικό
τύπο του Homo sapiens
praesapiens.
8. Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ
• Η Παλαιολιθική εποχή ή εποχή
των Παγετώνων καλύπτει το
χρονικό διάστημα από 2
εκατομμύρια μέχρι 12.000 χρόνια
περίπου πριν από σήμερα. Στη
διάρκεια της μακράς αυτής
περιόδου σημειώθηκαν στην
περιοχή του σημερινού
ελλαδικού - αιγαιακού χώρου
σημαντικές γεωμορφολογικές και
κλιματολογικές αλλαγές, οι
οποίες ήταν καθοριστικές για την
πανίδα, τη χλωρίδα και για την
επιβίωση του ανθρώπου στην
περιοχή.
9. Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Ο Charles Darwin (1809-1882) ήταν
ένας άγγλος φυσιοδίφης του οποίου
η θεωρία για την καταγωγή των ειδών
(The Origin of Species 1859), ήταν μία
από τις από τις μεγαλύτερες
συνεισφορές προς την επιστήμη.
Σ’ ένα άλλο του βιβλίο (Η προέλευση
του ανθρώπου,1871) εκθέτει όλη του
τη θεωρία για την καταγωγή του
ανθρώπου από τον αυστραλοπίθηκο.
Και τα δύο του βιβλία οδήγησαν σε
μία παγκόσμια αντιπαράθεση. Πολλοί
τα θεώρησαν προσβλητικά,
αθεϊστικά, βλάσφημα και
καρικατούρες του Δαρβίνου
δημοσιεύτηκαν σε διάφορα περιοδικά
της εποχής.
Παρόλο που νεότερες έρευνες έχουν
απορρίψει κάποια από τα ευρήματα
του Δαρβίνου, οι επιστήμονες ακόμη
αποδέχονται τις βασικές ιδέες του.
10. Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ
Θεωρείται ότι οι παλαιολιθικοί άνθρωποι συνδέονταν
με δεσμούς συγγένειας και ζούσαν σε ολιγομελείς
ομάδες 10 έως 30 ατόμων περίπου.
H διαδικασία κατασκευής λίθινων εργαλείων (εξεύρεση
πρώτης ύλης και περαιτέρω επεξεργασία), το ομαδικό
κυνήγι άγριων ζώων και η μετέπειτα διαδικασία
τεμαχισμού και διατήρησής τους αποτελούν τις
πρωιμότερες εκδηλώσεις κοινωνικής συμπεριφοράς
και οργάνωσης.
Oι πρώτοι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν αιχμηρές
πέτρες ως εργαλεία. Αυτό διαφοροποιεί τον άνθρωπο
από τον υπόλοιπο ζωικό κόσμο και αποτελεί μια
πρώτη απλή πολιτιστική παράδοση, που βασίζεται
στην εκμάθηση..
11. Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Οι σπηλιές του Lascaux στη Γαλλία ανακαλύφθηκαν τυχαία το 1940. Τα έργα
ζωγραφικής σε εκείνες τις σπηλιές θεωρούνται ως σημαντικότερα της προϊστορικής
τέχνης.
Μέσα σε αυτά τα σπήλαια οι κυνηγοί-καλλιτέχνες χάραξαν και χρωμάτισαν στους
τοίχους εικόνες ζώων όπως το μαμούθ, βίσωνας, τάρανδος, άλογο. Για φως,
χρησιμοποιούσαν μικροσκοπικά πέτρινα φανάρια που γέμιζαν με λίπος,
Για το σχέδιο, χρησιμοποιούσαν χοντρά κομμάτια κόκκινης και κίτρινης ώχρας για
τη ζωγραφική, άλεθαν κομμάτια ώχρας και φυσούσαν τις σκόνες επάνω στους
τοίχους ή τις ανακάτευαν με ζωικό λίπος, πριν τις χρησιμοποιήσουν.
15. Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Έκαναν επίσης τα ειδώλια της
γονιμότητας που αποκαλούμε
«Αφροδίτες".
Η Αφροδίτη του Laussel, ένα από τα πιο
πρόσφατα ανάγλυφα είναι 44 εκατ. στο
ύψος και εκτίθεται στο μουσείο του
Μπορντώ στη Γαλλία.
Η Αφροδίτη του Willendorf, τώρα στη
Βιέννη, έχει χρονολογηθεί μεταξύ 28.000
και 25.000 Π.Χ. είναι από ασβεστόλιθο
και είναι 11 εκατ. στο ύψος.
Και στα δύο ειδώλια τα ανατομικά
στοιχεία έχουν υπερβληθεί δείχνοντας
ότι χρησιμοποιήθηκαν πιθανώς ως
ειδώλια γονιμότητας.
16. Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η Νεολιθική εποχή στον ελλαδικό-αιγαιακό
χώρο καλύπτει σύμφωνα με τα
αρχαιολογικά δεδομένα το χρονικό
διάστημα 6800-3200 π.Χ.
•Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από
σταθεροποίηση των κλιματολογικών
συνθηκών,
•με συνακόλουθη οργάνωση οικισμών
μόνιμου χαρακτήρα,
•από οικονομία βασισμένη στη συστηματική
άσκηση γεωργίας, στην κτηνοτροφία, στην
ανταλλαγή πρώτων υλών και προϊόντων,
στην παραγωγή κεραμικής (ψημένος
πηλός), και από πολυμορφία στην τέχνη.
17. Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η κατοίκηση του ελλαδικού-αιγαιακού χώρου
κατά τη Νεολιθική εποχή τεκμηριώνεται από τις
1000 περίπου θέσεις που έχουν καταγραφεί ή και
ανασκαφεί μέχρι σήμερα στη σημερινή ελληνική
επικράτεια.
Η κατανομή των θέσεων στο χώρο δείχνει ότι οι
πρώτοι γεωργοκτηνοτροφικοί οικισμοί
βρίσκονταν σε παράκτιες ή μεσόγειες περιοχές,
πεδινές ή λοφώδεις, κοντά στις οποίες υπήρχαν
υδάτινες πηγές (λίμνες, ποτάμια, ρέματα, πηγές).
Πρόκειται στην πλειοψηφία τους για υπαίθριους
οικισμούς, ενώ αξιοσημείωτη, ιδιαίτερα κατά τις
τελευταίες φάσεις της Νεολιθικής, είναι και η
κατοίκηση των σπηλαίων.
Η πυκνότητα των οικισμών διαφέρει κατά
περιοχές. Για παράδειγμα οι μεγάλες και εύφορες
πεδιάδες της Θεσσαλίας και Μακεδονίας είναι
περισσότερο πυκνοκατοικημένες από τις
ημιορεινές περιοχές της νότιας Ελλάδας και από
τα νησιά.
18. Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η έκταση των νεολιθικών οικισμών δεν είναι γνωστή, μια
και κανένας από τους μέχρι τώρα γνωστούς δεν έχει
ανασκαφεί πλήρως. Από τους πληρέστερα ερευνημένους
οικισμούς (π.χ. Σέσκλο, Διμήνι, Μακρύγιαλος) προκύπτει
ότι η έκτασή τους κυμαινόταν από μισό έως έξι
στρέμματα. Οι πρώτες γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες
εκτιμάται ότι αριθμούσαν 100 έως 300 άτομα.
Η οργάνωση και αρχιτεκτονική μορφή των οικισμών
διαφέρει κατά περιοχές και κατά περιόδους. Αρχικά οι
οικισμοί αποτελούνται από πασσαλόπηκτες καλύβες, ενώ
αργότερα κτίζονται σπίτια με λίθινα θεμέλια και τοίχους
από ωμές πλίνθους (άψητα τούβλα από μίγμα πηλού και
άχυρου).
Τα σπίτια είναι μονόχωρα ή διαθέτουν και ανοιχτό ή
κλειστό προθάλαμο ("τύπος μεγάρου"). Είναι κτισμένα
ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, ισόγεια κατά κανόνα, ενώ
υπάρχουν ενδείξεις για χρήση και διώροφων οικημάτων.
Αρκετοί οικισμοί περιβάλλονται από τάφρους ή λίθινους
περιβόλους (π.χ. Άργισσα, Διμήνι), η λειτουργία των
οποίων παραμένει ασαφής: προστατευτική ή δήλωση
ορίων του οικισμού;
21. Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητας του
νεολιθικού γεωργοκτηνοτρόφου αποτελεί η
κεραμική, απαραίτητη για την προετοιμασία, την
κατανάλωση και την αποθήκευση της τροφής.
Παράγεται από τους χρήστες της, ενώ η
επιφάνεια των αγγείων αποτελεί πεδίο
καλλιτεχνικής έκφρασης, που εκπλήσσει με την
ποικιλία χρωμάτων και διακοσμητικών ρυθμών
και θεμάτων και διαφέρει από τη μια περίοδο
στην άλλη.
Ένα από καλύτερα συντηρημένα βάζα από το
Σέσκλο είναι αυτό από το μουσείο του Βόλου. Το
ύψος του είναι 35 εκατ. και χρονολογείται μεταξύ
5300-3800 Π.Χ.. Είναι διακοσμημένο με άσπρες
γραμμές στη σκούρα κόκκινη επιφάνεια. Το
ομορφότερο παράδειγμα της ελληνικής
νεολιθικής αγγειοπλαστικής είναι αυτό το βάζο
από το Διμήνι που χρονολογείται μεταξύ 5300 και
4800 π.Χ (25 εκατ.). Είναι θαυμάσιο για τη μορφή
του και την καλά τακτοποιημένη διακόσμησή του.
22. Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η ξύλινη πινακίδα, με τα εγχάρακτα
γραμμικά στοιχεία, από το λιμναίο οικισμό
στο Δισπηλιό Καστοριάς (5260 π.Χ.), δεν
αποκλείεται να αποτελεί μια πρώιμη μορφή
γραπτού λόγου, όπως εικάζεται και για
παρόμοια σύμβολα χαραγμένα σε πηλό,
που βρίσκονται σε οικισμούς της νότιας
Βαλκανικής (πολιτισμός Vinca).
