Presentación sobre a ciencia e a arte barroca

1. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
A CIENCIA E A ARTE DO BARROCO
1.- A REVOLUCIÓN CIENTÍFICA
● Enténdese por revolución científica ao conxunto de innovacións e descubrimentos que
no século XVII modificaron substancialmente as ciencias, especialmente a astronomía e a
física. Marcaron o inicio da ciencia moderna e provocaron un cambio radical de
perspectiva no pensamento e na concepción do mundo e do universo.
1.1. O método científico
● O método aplicado polos científicos e filósofos do século XVII caracterizouse por:
Confiar na capacidade da razón humana para comprender o universo e a
natureza sen ter que acudir a explicacións relixiosas, míticas ou máxicas.
Basearse na observación, na experimentación e nos cálculos e razoamentos
matemáticos como medios para coñecer a natureza e os seus fenómenos. Cada
idea nova debe ser sometida a un exame rigoroso e a dúbida metódica
(Descartes), investigada e comprobada por medio de observacións, experimentos
repetidos (Bacon), e análises matemáticos.
Inventar e construír instrumentos de precisión para realizar as observacións e
para controlar os experimentos tales como o telescopio, o microscopio, o
barómetro...
Defender a independencia e autonomía da ciencia, entendida como un
coñecemento que se xustifica por métodos propios e específicos, independentes
das crenzas relixiosas, das afirmacións teolóxicas e dos saberes baseados na
tradición popular.
1.2. Un novo concepto do universo
● Os científicos do século XVII afondaron nas ideas de Copérnico sobre a teoría
heliocéntrica que defendía que o centro do universo era o Sol e non a Terra. Así,
estableceron que:
 O universo era un espazo infinito, idea defendida especialmente por Newton, no
que existen diversos corpos celestes.
 O Sol é un centro arredor do que xiran os planetas (Galileo) seguindo órbitas
elípticas (Kepler) grazas a unha forza de atracción gravitatoria (Newton) que
actúa no espazo baleiro.
 A Terra non está inmóbil, senón que xira sobre si mesma e arredor do Sol
(Copérnico, Galileo) e non é un corpo celeste con características únicas no
cosmos, senón que existen outros semellantes.
 O universo e a natureza están sometidos a leis mecánicas que regulan os
movementos dos astros (o universo-reloxo) e o comportamento da materia.
● Todos estes descubrimentos modificaron a concepción do universo que proviña da
Idade Media.
3º ESO 1

2. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
● Algúns monarcas, nobres e ricos burgueses potenciaron a creación de academias
científicas para promover a investigación e o progreso técnico.
1.3. A difusión das ideas
● Os novos descubrimentos difundíronse do modo moi distinto:
Entre as minorías cultas foron aceptadas as novas ideas.
Entre as masas populares non sucedeu o mesmo. O analfabetismo e a incultura
fixeron que mantivesen as ideas tradicionais.
A igrexa católica non aceptou a nova teoría heliocéntrica; os libros de Copérnico
foron prohibidos e Galileo foi condenado pola Inquisición en 1633 a retractarse das
súas teorías.
2.- A ARTE BARROCA
2.1. Rasgos xerais do novo estilo
● O estilo Barroco xurdiu en Roma a finais do século XVI e alcanzou a súa plenitude en
Europa na segunda metade do século XVII, continuando ata as primeiras décadas do
XVIII. O termo barroco deriva do portugués barru, perla de forma irregular. Tamén
alcanzou gran difusión en América Latina.
● A arte barroca utilizouse nos países católicos para a exaltación da monarquía absoluta e
da relixión católica. Na Europa protestante e burguesa as obras eran máis intimistas, e
reflectían a vida cotiá.
● A nova estética barroca baséase:
 No predominio do movemento e da utilización de formas curvas, cóncavas e
convexas.
 A luz e a cor serven para crear formas.
 No realismo nas representacións que emocionan ou sorprenden ao espectador.
 No gusto polo escénico, o simbólico e a teatralidade.
 Na abundancia de elementos decorativos.
● En España foi un período de gran esplendor artístico e literario, polo que se lle coñece
como o Século de Ouro.
2.2. A arquitectura barroca: características
● A cidade de Roma sufriu unha profunda transformación e converteuse, grazas ao
mecenado dos Papas, na cidade barroca por excelencia e no símbolo do espírito da
Contrarreforma.
● Elementos arquitectónicos:
 O soporte característico é a columna salomónica, de fuste en espiral, polo xeral
adornado con decoración vexetal.
 Aparece tamén o estípite, soporte en forma de tronco de pirámide invertida.
 As plantas das igrexas son moi variadas, adoptando ás veces formas elípticas,
ovais e irregulares.
3º ESO 2

3. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
 As fachadas están animadas por entaboamentos con entrantes e saíntes,
molduras nas portas e fiestras, e frontóns partidos que provocan efectos de luz
e sombra. Son frecuentes tamén os elementos decorativos (cilindros, pirámides,
esferas...) dispostos para conseguir efectos de equilibrio inestable.
 A decoración é abundante, tanto no exterior como no interior dos edificios,
combinando elementos escultóricos e pictóricos.
● Entre os arquitectos destacaron: en Italia, Bernini, Borromini e Maderno; en Inglaterra,
Wren; en Francia, Hardouin-Mansart.
● En estilo barroco construíronse algúns dos maiores palacios das monarquías europeas
da época, símbolos do absolutismo.
2.3. A escultura barroca: características
● Os escultores barrocos representaron personaxes con sentimentos extremos, como a
paixón, a dor ou a morte.
● As composicións representan movemento, enerxía e vitalidade.
● Son abertas, con predominio das liñas diagonais ou en aspa.
● As figuras están tratadas con gran naturalismo e mostran forte dramatismo nos rostros.
● Personaxes capturados nun momento fugaz da acción (equilibrio inestable).
● Nos países católicos, os temas relixiosos pretendían conmover aos fieis e estender os
principios da Contrarreforma. Tamén se cultivaron os temas mitolóxicos.
● Os materiais máis empregados foron o mármore e o bronce.
● Entre os escultores destacaron: en Italia, Bernini; en Francia, F. Girardon e P. Puget.
2.4. A pintura barroca: características
● Emprego da técnica do tenebrismo (Caravaggio) que consiste en contrastar zonas
fortemente iluminadas con outras en sombra ou moi escuras.
● Predominio da cor sobre o debuxo, de modo que as manchas de cor crean as formas
sen necesidade de perfilar con liña as figuras.
● Conquista da terceira dimensión grazas ao dominio da perspectiva.
● Tratamento naturalista das figuras; os modelos están tomados da realidade, polo que
non se renuncia á fealdade.
● Gusto polas composicións con elementos inertes, os bodegóns.
● Composicións asimétricas, con predominio da liña diagonal e ondulada. Gusto por
representar aos personaxes en movemento e inestabilidade, en posicións forzadas
(escorzo).
● Os personaxes manifestan forte tensión dramática, transmiten sentimentos moi
intensos, tanto nos temas relixiosos (escenas de martirio ou de dor e sufrimento) como
nos profanos, incluídos os retratos.
● Entre os pintores destacaron: En Italia, Caravaggio; nos Países Baixos, Rembrandt,
Hals e Vermeer; en Flandres, Rubens e Van Dyck.
3º ESO 3

4. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
3.- A ARTE BARROCA EN ESPAÑA
3.1. A arquitectura
● A época do Barroco coincide en España cunha época de dificultades, coa perda da
hexemonía en Europa. Pero esta situación contrasta co extraordinario desenvolvemento
cultural, de modo que o século XVII pode ser cualificado de Século de Ouro.
● A arte barroca española é maioritariamente relixiosa debido á total preeminencia da
clientela eclesiástica.
● A arte barroca participa das características xerais deste estilo, destacando a abundancia
decorativa na arquitectura concentrada nas fachadas e nos retablos.
● Entre as intervencións urbanísticas máis destacadas están as prazas maiores, entre as
que sobresaen as de Madrid e Salamanca.
● Entre os arquitectos destacaron: os irmáns Churriguera, Pedro Ribera e Juan Gómez de
Mora.
3.2. A escultura
● Moitas das esculturas barrocas forman parte da decoración das fachadas e retablos,
polo que deben adaptarse ao marco arquitectónico. Pero tamén se realizaron numerosas
esculturas exentas, a maioría representando temas relixiosos.
● Trátase de esculturas que buscan mover a piedade e a devoción nos fieis mediante a
expresividade dos rostros e as actitudes dos personaxes.
● Cómpre destacar as imaxes destinadas a pasos de procesións nas que a atención do
artista está centrada no rostro e as mans (imaxes para vestir) e nos Cristos espidos
(crucificados, xacentes).
● O material máis empregado para as esculturas exentas é a madeira, policromada e
estufada, conseguindo gran realismo naturalista no tratamento das anatomías.
● Entre os escultores destacaron: Gregorio Fernández, Martínez Montañés, Pedro de
Mena e Alonso Cano.
3.2. A pintura
● A arte barroca en España alcanzou na pintura a súa máxima expresión, con obras que
figuran entre as máis destacadas da historia da arte.
● A Igrexa continuaba encargando obras relixiosas, pero os monarcas e a nobreza
demandaban retratos e temas mitolóxicos.
● Xunto aos efectos tenebristas, moitos pintores evolucionaron dando entrada a
composicións máis iluministas e de contrastes menos acentuados.
● Entre os pintores destacaron: Diego Velázquez, o máis grande dos pintores barrocos
españois e unha das figuras claves da pintura universal; Bartolomeu Estevo Murillo, a
mirada máis tenra da pintura barroca; Xosé Ribera, pintor que potencia as calidades
táctiles e usa como modelos para as súas figuras relixiosas a mendigos da rúa; Francisco
Zurbarán, especializado en pintar monxes de hábitos brancos; Xoán Valdés Leal,
coñecido como o pintor da morte, e Claudio Coello.
3º ESO 4

5. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
4.- O BARROCO EN GALICIA
● O Barroco en Galicia tivo o seu esplendor entre os séculos XVII e XVIII.
● Nas construcións barrocas, reflexo do poder económico do clero e dos fidalgos,
obsérvanse:
– As fachadas cunha gran profusión de elementos ornamentais.
– O deseño de espazosas prazas.
– A talla de luxosos retablos.
– A utilización do granito, material de uso corrente en Galicia pero que pola súa
dureza impide a decoración delicada.
● As principais construcións barrocas de Galicia localízanse en Santiago.
● Arquitectos salientables foron Fernando de Casas e Novoa (Fachada da catedral de
Santiago), Simón Rodríguez (Convento de Santa Clara) e Lucas Ferro Caaveiro (Casa do
Concello de Lugo).
3º ESO 5

6. DEPARTAMENTO DE XEOGRAFÍA E HISTORIA CPI PLURILINGÜE DE NAVIA DE SUARNA
4.- O BARROCO EN GALICIA
● O Barroco en Galicia tivo o seu esplendor entre os séculos XVII e XVIII.
● Nas construcións barrocas, reflexo do poder económico do clero e dos fidalgos,
obsérvanse:
– As fachadas cunha gran profusión de elementos ornamentais.
– O deseño de espazosas prazas.
– A talla de luxosos retablos.
– A utilización do granito, material de uso corrente en Galicia pero que pola súa
dureza impide a decoración delicada.
● As principais construcións barrocas de Galicia localízanse en Santiago.
● Arquitectos salientables foron Fernando de Casas e Novoa (Fachada da catedral de
Santiago), Simón Rodríguez (Convento de Santa Clara) e Lucas Ferro Caaveiro (Casa do
Concello de Lugo).
3º ESO 5