Arquitectura clásica grega. 2º bacharelato

1. Arquitectura grega
Contextualización da arte grega

2. Contextualización
• Xeografía:
• A civilización grega desenvolveuse en torno ao
mar Exeo e Xónico, tanto na península
Balcánica, como nas illas e costas de Asia
Menor (Xonia), pero tamén van estenderse por
todo o Mediterráneo fundando numerosas
colonias que van a exercer unha gran influencia
sobre as civilizacións indíxenas, dende a
península Ibérica ata o mar Negro.

7. Periodización
• Civilización cretense ou minoica (3º, 2º milenio a.C.)
• Civilización micénica ou aquea (1600-1200 a.C.)
• Época escura (XII-VIII a.C.)
• Época arcaica (VIII-VI a.C.)
• Época clásica (V-IV a.C.)
• Helenismo (III-I a.C.) II a.C. conquista romana

8. Civilización cretense ou minoica
3º e 2º milenio a.C.
• Cultura minoica (1.900-1.600 a. C) en Creta. Toma o seu
nome do lendario rei Minos, que mandara construír un
labirinto para encerrar nel ao Minotauro, monstro humano
con cabeza de touro.
•É unha civilización brillante que habita en torno ós
grandes palacios, dos que o máis importante é o de
Cnossos.
•O seu sistema administrativo quedou reflectido nas
taboíñas minoicas, escritas nun silabario chamado lineal A,
que aínda que está sen descifrar sábese que a lingua non é
grega. Os minoicos manteñen relacións comerciais con
Oriente e Exipto, polo que reciben as súas influencias
culturais.

9. • A civilización minoica destaca pola calidade
das súas manifestacións artísticas:
•Os frescos que decoraban as paredes dos
palacios, ídolos, a cerámica, a ourivería...
•Cara o 1.450 a. c. prodúcese a destrución
dos palacios por terremotos producidos pola
erupción do volcán da illa de Santorini.
Civilización cretense ou minoica
3º e 2º milenio a.C.

10. Palacio de Cnosos

11. • Ao redor do 2000 a.C., os aqueos, un pobo
indoeuropeo procedente do Norte, chegou ás
terras gregas.
• Este pobo aséntase entre o 1600 a.C. e o 1200
a.C. no Peloponeso, fundando unha serie de
cidades na que destaca Micenas.
• Desta civilización sabemos que viven en
cidades amuralladas, usan armas de bronce e
carros de guerra e estableceron relacións
comerciais con Asia Menor.
• A Ilíada relátanos a participación deste pobo na
guerra de Troia.
Civilización micénica ou aquea
1600-1200 a.C.

14. Máscara de Agamenón
Porta dos Leóns

15. • Cara o 1200 a.C., os dorios, tamén
procedentes do Norte, asentáronse en Grecia,
conquistando moitas cidades e convertéronse
no novo grupo dominante.
• Acosados polos dorios, moitos aqueos
desprazáronse cara Asia Menor, onde fundaron
varias cidades.
• Coñecían a metalurxia do ferro.
• Nesta etapa XII-VIII a.C. fálase de época
escura posto que non temos documentos
escritos sobre ela.
Época escura
XII-VIII a.C.

17. • A fusión dos dorios cos restos da poboación autóctona deu
lugar á chamada época arcaica dende o século VIII e ata o
VI a.C. Grecia iniciou a súa recuperación política, económica
e cultural. Os gregos inician a colonización do Mediterráneo
e o comercio alcanzou un papel preponderante na súa
economía. Debido a iso xorde unha nova clase social de
comerciantes con gran poder económico, que pronto vai
reclamar maior participación política.
• Paralelamente afírmase a estrutura organizativa das Polis
(cidades-estado). Algunhas polis comezan a ter un papel
dominante, como Atenas e Esparta.
• Durante o século VI prodúcense unha serie de
enfrontamentos entre o demos (o pobo) e os aristoi
(oligarquía), que vai conducir no século V ao
establecemento dun sistema democrático en gran número
de polis.
Época arcaica
VIII-VI a.C.

18. • Entre os séculos VIII e VI a.C., numerosos habitantes
das cidades de Grecia emigraron a diferentes
lugares das costas mediterráneas e do mar Negro.
• As condicións de pobreza nas que vivían moitos
campesiños, forzáronos a abandonar as súas
cidades de orixe e instalarse definitivamente noutros
lugares, onde fundaron colonias.
• Os gobernos das polis gregas promoveron e
organizaron estas migracións porque resultaban moi
vantaxosas para as cidades: liberábanse dos
desocupados, a construción de barcos significaba
unha boa fonte de ingresos.
Época arcaica: colonizacións gregas
Causas
VIII-VI a.C.

19. As naves gregas dispoñían dun gran casco para aloxar a carga e utilizaban velas para navegar

20. Templo de Sexesta en Sicilia.
Nas colonias construíronse
Edificios como nas metrópoles

21. • Inzouse coas Guerras Médicas (490-448 a.C.) entre gregos e
persas, tras a vitoria sobre os persas, Atenas converterase na
cidade máis poderosa.
• Destaca a figura de Pericles, gran defensor da democracia,
que dirixiu a política ateniense, fomentou as artes e as letras e
levou a esta cidade ata cimas de esplendor non coñecidas ata
entón. Pero o esplendor ateniense enfrontará con outras polis,
principalmente con Esparta.
• Neste período Atenas configurará o liderazgo dunha serie de
polis: a liga de Delos.
• As Guerras do Peloponeso (431-404 a.C.) na que se
enfrontaron todas as polis gregas, unhas aliadas con Esparta e
outras con Atenas. Venceu Esparta pero o conxunto das polis
debilitouse, o que foi aproveitado por Macedonia para aumentar
a súa expansión.
• Remata a época clásica.
Época clásica
V-IV a.C.

22. Pericles
• Viviu entre o 495 e 425 a.C.
• Foi un excelente militar e
orador de orixe aristocrático.
• Estratego entre o 443 a.C. E
431 a.C.
• Impulsou a construción da
Acrópole de Atenas cos
seus edificios máis
importantes.
• Impusor do sistema
democrático ateniense.

23. Como eran
as polis gregas

24. As guerras
do Peloponeso
debilitaron o
período clásico

25. • O rei Filipo II de Macedonia, aproveitando o
enfrontamento entre as cidades gregas
(Guerras do Peloponeso) botouse cun
potente exército (falanxes) á conquista de
Grecia.
• Cara ao ano 338 a.C. conseguiu o dominio de
toda Grecia.
• O fillo de Filipo, Alexandre, que recibiu o
alcume do Magno, sucedeuno no ano 336
a.C.
Período helenístico
VI-II a.C.

26. • Alexandre conseguiu unificar o conxunto de cidades
gregas para conducilas á conquista do Imperio Persa.
• Entre o 334 e 323 a.C., Alexandre, á fronte do seu exército
de 40.000 homes, non só dominou os persas, senón que
chegou aos confíns do mundo oriental (A India).
• O soño de Alexandre ía máis aló da conquista militar,
desexaba crear un único Imperio de Europa e Asia cunha
base cultural grega, pero onde cada territorio conservase
as súas formas sociais e políticas.
• No 146 Grecia será conquistada polos romanos (toma de
Corinto).
Período helenístico
VI-II a.C.

29. Os valores culturais e artísticos do mundo grego
difundiránse por todo o oriente

30. • As súas características iranse xestando ao longo da época
escura e arcaica, e terán a súa máxima expresión durante o
período clásico, para posteriormente declinar durante o
Helenismo.
• A civilización grega ten un marcado carácter antropocéntrico
que se diferenza das demais culturas da súa contorna como
a exipcia, onde a sociedade e o pensamento xirarán ao redor
da figura do faraón e acéptase como natural a orde
establecida así desenvolverase unha arte ao servizo do
poder. Fronte a esta concepción da vida, a civilización grega
non concibe o mundo ao redor dun ser determinado. O home
é a medida de tódalas cousas (Protágoras) e tamén a arte
grega faise á medida do home e para o home. Na
arquitectura os templos constrúense á medida do home,
totalmente alleos á monumentalidade exipcia. Ademais
constrúense espazos para o uso cidadán como teatros,
estadios, palestras, odeóns, ágoras...
Trazos fundamentais da cultura grega

31. • A escultura relixiosa non é senón unha escusa para representar
ao home, pois os deuses gregos son case humanos, non só na
forma tamén no seu comportamento (están sometidos a todas
as paixóns humanas como o amor, a dor, os celos, etc.)
• Por primeira vez valórase a arte pola arte, non pola súa función.
O artista será un creador capaz de innovar e sobre todo de crear
beleza. O seu concepto de beleza vai a predominar en toda a
cultura occidental. A beleza defínese como a harmonía das
partes entre si e co todo.
• Outro trazo é o naturalismo. Tentan copiar a realidade tal e
como aparece ante os sentidos. Pero é un naturalismo
idealizado, imita á natureza, pero escóllense ao máis belo desta.
• O antropocentrismo, o racionalismo, a procura da beleza
formal e o naturalismo son, as características que definen a
arte grega que se manifestará na arquitectura, escultura e
pintura.
Trazos fundamentais da cultura grega

32. Características xerais
da arquitectura grega

33. Características xerais
O material utilizado foi a pedra en forma de perpiaños
(sillares), unidos sen argamasa, pero trabados entre si
Mediante grapas metálicas.

34. • O sistema construtivo
é arquitrabado, de
cubertas planas,
sostidas por columnas
estrutura de liñas
horizontais e verticais
produce a sensación
de serenidade.
• Non descoñeceron o
uso do arco e da
bóveda, pero
utilizáranos en
construcións
secundarias.
Características xerais

35. ­ Resaltaban determinados elementos
arquitectónicos mediante a policromía.
Características xerais

37. • Os diversos tipos de edificios son un reflexo
da concepción grega como ser social.
• Outras construcións destinadas par o uso
dos cidadáns foron: Teatros, Hipódromos,
Palestras, Odeóns, Estadios...
Características xerais

38. O home como ser social
Policleto O Xove
Teatro de Epidauro

39. • A corrección óptica
• Fanse correccións técnicas para conseguir efectos
ópticos e evitar as alteracións do ollo humano ao
mirar aos obxectos:
Características xerais

40. Corrección
óptica

41. Son paralelas?
Percepción óptica

42. • Corrección óptica
• As columnas teñen
éntase
(engrosamento)
aproximadamente na
parte central do fuste
para corrixir o efecto
óptico de
estreitamento na parte
central.

43. • Proporcionalidade
e harmonía.
• Utilización da
proporción aúrea.

44. • As ordes son unha serie de normas rexen a
maneira de construír os edificios, as súas
proporcións, os elementos e a forma de
distribuílos.
• Son tres as ordes arquitectónicas: dórica,
xónica e corintia.
• Xorden da necesidade de harmonizar os
elementos arquitectónicos.
Ordes arquitectónicas

45. En todas as ordes distínguense
dous elementos :
un sustentante: a columna.
Outro sustentado: o
entaboamento.
Ordes arquitectónicas

46. Frontón

48. ORDE DÓRICA ORDE XÓNICA

49. ORDE DÓRICO
ORDE XÓNICO
ORDE CORINTIO

50. ORDE DÓRICAORDE DÓRICA

51. Orde dórica
Krepis ou krepidoma ou
estereobato
gradería de tres chanzos
que permiten acceder ao
templo polos catro frontes
Estilobato
(chanzo superior)
Columna
Basa
(B)
Fuste
(F)
Capitel
(C)
Orde dórica grega
carece de basa
(F) Surcado por vinte estrías
verticais unidas en arista viva
Arista viva: zona
de intersección resultante
del cruce de dúas superficies
en ángulo. Crea un perfil de
aristas agudas que aumenta
a sensación de fortaleza
(F) O módulo de altura da columna
é o diámetro dla base (6 veces)
Aínda que os edificios do período
Arcaico teñen unha proporción
menor, ao final adóptase a relación
de seis veces o diámetro da base.
A orixe parece estar na concepción
grega do corpo humano que tiña que
ter de altura seis veces a lonxitude do pé.
(F) Éntasis central(engrosamiento)
(F) Estreito por zona superior
(F) Refundimentos (armillas) estreitos
horizontais en parte superior de fuste
(C) Equino: almofadiña cilíndrica con perfil parabólico
(F) Ao principio era monolítico,
pero o habitual será varios
tambores unidos por un
vástago metálico central
(C) ábaco: peza rectangular saínte
Entaboamento
Arquitrabe
(A)
Friso
(Fr)
Cornisa
(Co)
(AR) liso
(Co) No saedizo presenta un corpo liso e unha moldura curva
máis saínte ou cima
(Fr) dividido en tríglifos (dous glifos* centro e dous medios glifos
en extremos) e métopas (peza rectangular lisa ou con relevos)
*glifos: acanaladuras verticais separadas por pequenos filetes
de igual anchura. Parece ser recordos dos troncos transversais
que se colocaban nos templos de orixe lignario (en madeira)

52. Orde dórica
• Álzase sobre un
basamento de tres
escalóns
• Basa: carece dela.
• Fuste: Descansa
directamente sobre os
estilobato. Percorrido
verticalmente con estrías
vivas.
• Capitel: consta de equino
(moldura convexa) e
ábaco (moldura de base
cadrada)
Xurdiu na Grecia Continental (os dorios). Produce impresión de
sobriedade, robustez, severidade, enerxía, masculinidade.

53. ORDE XÓNICA

54. Orde xónica
Xurdiu na Grecia asiática (Asia Menor). Produce a impresión de
Esvelteza, lixeireza, elegancia, delicadeza, feminidade.
Columna
Basa: está formada por un ou
dous touros
e unha e varias escocias.
Fuste: é máis esvelto e fino
que o dórico.
Ten maior número de estrías
que o dórico, unidas tre sí
Por arestas biseladas (estrías
de aresta morta).
Capitel: dúas volutas.
Entaboamento
Arquitrabe: con tres franxas
paralelas superpostas.
Frisos: sen divisións,
decorado con relevos ou
pinturas.

55. Orde xónica
Estilobato
(chanzo superior)
Columna
Basa
(B)
Fuste
(F)
Capitel
(C)
(F) Surcado por vinticatro acanaladuras
verticais separadas por listeles convexos
(F) O módulo de altura da columna
é o diámetro da base (9 veces)
(F) Sin éntase centrall
(F) Collarino en parte superior de fuste
(C) Equino: almofadiña con ovas das
que arrancan dúas volutas
(B) Composto de plinto cadrado e tres corpos
circulares separados por listeles: duos
touros (molduras convexas) e unha escocia (cóncava).
(C) ábaco: peza rectangular pouco desenvolvida
Entaboamento
Arquitrabe
(Ar)
Friso
(Fr)
Cornisa
(Co)
(Ar) Dividido en tres franxas horizontais
en saediño unhas sobre outras
(Co) En saediño presenta un corpo liso e unha moldura con
rica decoración (ovas, perlas, dentículos, etc.)
(Fr) continuo pode estar liso ou con relevos
Volutas: curvas en espiral en cuxo centro se atopa
un disco. Había unha a cada lado paralelas ao plano frontal,
menos nas esquinas, que ao ter que servir a voluta
tamén para o lateral colocábase en ángulo de 45º
Ao deixar un pouco de listel
curvo entre as estrías, suaviza
as formas duras
Paralelo En ángulo
Krepis ou krepidoma ou
estereobato
gradería de tres chanzos
que permiten acceder ao
templo polos catro frontes

56. ORDE CORINTIA

57. •Aparece a finais do século
V a. C.
•Utilizado nos últimos
tempos da arte grega e
posteriormente polos
romanos.
•Mais que unha orde
podería considerarse unha
variante do xónico, do que se
distingue polo capitel
•Capitel: moi decorativo e
estético, semellante a unha
cesta cuberta de follas de
acanto.

58. Orden corintio
Estilobato
(chanzo superior)
Columna
Basa
(B)
Fuste
(F)
Capitel
(C)
(F) Surcado por vintecatro acanaladuras
verticais separadas por listeles convexos
(F) O módulo de altura da columna
é o diámetro da base (10 veces)
(F) Sen éntase central
(F) Collarino en parte superior de fuste
(C) Equino: corpo troncocónico invertido con
dúas filas de follas en zona inferior, das cales arranca
nos lados catro tallos (caulículos) que se enrolan na
parte superior, deixando un espazo na zona central
para unha ornamentación de tallos menores enfrontados con
adorno vexetal central (palmeta, flor, etc.)
(B) Composto de plinto cadrado e tres corpos
circulares separados por listeles: dous
toros (molduras convexas) e unha falsa escocia formada
por dous listeles.
(C) ábaco: rectángulo curvilíneo de lados cóncavos
Entaboamento Arquitrabe(Ar)
Friso(Fr)
Cornisa(Co)
Unha lenda sinala que o capitel o deseñou o orfebre Calímaco
ao contemplar cómo nunha tumba onde a familia puxera
o costureiro da xove falecida cunha lousa de mármore enriba
creceran varias plantas de cardos (acanto).
Krepis ou krepidoma ou
estereobato
gradería de tres chanzos
que permiten acceder ao
templo polos catro frontes
(Co) En saediño presenta un corpo liso e unha moldura con
rica decoración (ovas, perlas, dentículos, etc.)
(Fr) continuo pode estar liso ou con relevos
(Ar) Dividido en tres franxas horizontais
en saediño unhas sobre outras
Ao deixar un pouco de listel
curvo entre as estrías, suaviza
as formas duras

59. Orde dórica
Orde xónica
Orde corintia
Orde canónico

60. Tamén usaron con columnas as cariátides e os
atlantes.

61. O templo grego

62. Templo dórico de Poseidón Paestum
Tellado a
dúas augas
En parte frontal e traseira
o tellado a dúas augas forma
un triángulo, coa cornisa
como base, chamado frontón
Interior do espazo
triangular denomínase
tímpano. Pode estar
liso ou con relevos
No extremo de cada
fiadas de tellas
colócase unha peza
vertical de distintas
formas (vexetal,
cabeza, etc.)
chamadas antefixas
O frontón rematábase
con esculturas
verticais chamadas
acróteras
Emprego de columnas
como recordo
dos bosques sagrados
de épocas antigas
Concepción escultórica: están
pensados para ser vistos
dende fóra, mentres que
o interior está pobremente
articulado (era a casa do deus.
Os ritos facíanse en altares
fora, ao aire libre)
A construción
integrabase na contorna
natural de forma
harmónica
Templo

63. Cuberta a dous augas, a dobre vertente

64. Na arquitectura grega e romana
clásicas, as acroteras son
zócalos (pedestais) que
sosteñen os adornos, dispostos
nol vértice ou sobre as
extremidades dun frontón.
Por extensión, as acroteras
designan aos propios adornos
que poden ser estatuas.

65. • Está concibido como morada da divindade.
A función do templo era albergar a estatua
do Deus e o seu tesouro, os rituais
celebrábanse fóra do templo nun altar.
O templo grego

66. • A forma máis habitual é a dun edificio
rectangular, derivado do modelo de
megarón micénico.
• Cando ten plantacircular denomínase
tholos.
O templo grego

67. Reprodución do posible
megarón micénico

68. •A planta estaba dividida en varias salas, cun
amplo pórtico sostido por columnas (peristilo)
e levantado sobre varios chanzos.
O templo grego

69. PARTES
•Pronaos: Pórtico aberto anterior a cella.
•Cella, naos ou nave: Sala central na que está a imaxe do deus. O acceso
está restrinxido aos sacerdotes/sacerdotisas.
•Opistodomos: Estancia aberta que servía como falso pórtico ou pechada
servindo, entón para gardar o tesouro e obxectos de culto.
O templo grego

70. CLASIFICACIÓN DOS TEMPLOS
Os gregos clasificaron os seus templos
dependendo de varios elementos, sendo a
columna o factor decisivo.
O templo grego

71. Templo in antis
(modelo máis simple)
Naos ou Cella
Prolongación de paredes laterais
de naos terminando en pilastras
(antaes)Columnas entre elas
(xeralmente dúas)
Posible evolución
do megarón micénico

72. Templo próstilo
Fila de columnas
en parte frontal,
diante de pronaos

73. Templo anfipróstilo
Fila de columnas
en parte frontal,
diante de pronaos
e outra na parte traseira

74. Historia del Arte
© 2006 Guillermo Méndez Zapata
Templo períptero
Filas de columnas
rodean catro lados
do edificio
Fórmase a peristase
ou corredor exterior
naos
pronaos
opistodomo

75. Templo díptero
Dobles filas de columnas
rodean cuatro lados
del edificio

76. Clasificación do templo
segúndo número de columnas
frontais
Dístilo
(2)
Tetrástilo
(4)
Hexástilo
(6)
Octástilo
(8)
Decástilo
(10)

77. •In Antis: presentan tan só dúas
columnas na fachada principal flanqueadas
polos muros laterais (da cela).
•Próstilo: presentan un pórtico na
parte dianteira.
•Anfipróstilo: con dous pórticos.
•Períptero: as columnas rodean o
templo, creando un pórtico ou corredor
arredor. (peristilo).
•Díptero: si ten dúas ringleiras de
columnas arredor do templo
•Segundo a número de columnas da
fachada: dístilo (2), Tetrástilo (4), Hexástilo
(6), octástilo (8) e decástilo (10).
•Tholos: cando é de planta circular.
CLASIFICACIÓN DOS TEMPLOS
O templo grego
Resumo

78. • Haga clic para modificar
el estilo de texto del
patrón
Segundo nivel
Tercer nivel
Cuarto nivel
Quinto nivel
• Haga clic para modificar
el estilo de texto del
patrón
Segundo nivel
Tercer nivel
Cuarto nivel
Quinto nivel
Tesouro de Delfos: Templo
in antis
Partenon: templo períptero,
octástilo
O templo grego

79. • Haga clic para modificar
el estilo de texto del
patrón
Segundo nivel
Tercer nivel
Cuarto nivel
Quinto nivel
• Haga clic para modificar
el estilo de texto del
patrón
Segundo nivel
Tercer nivel
Cuarto nivel
Quinto nivel
Templo de Niké Áptera: próstilo,
tetrástilo
Tholos.
O templo grego

80. Outros edificios
O teatro

81. Constaba dunha orquestra
circular, debido á importancia do
coro, unha cávea ou graderío,
aproveitando o desnivel dunha
montaña e con forma de arco algo
maior que media circunferencia.
Detrás da orchestra situábase a
escena, decorada con columnata.
Quedan poucos da época clásica, a
maioría son posteriores. Están na
maioría dos santuarios (Olimpia,
Delfos, Delos, Epidauro) o mellor
conservado é o de Epidauro.
O teatro

82. Etapas e evolución da arquitectura
grega
 Etapa arcaica (s VII-VI a. C.)
 Etapa Clásica (s. V-IV).
 Período helenístico (s. IV-I a.C).

83. Etapa arcaica (s VII-VI a. C.)
• Aparecen a maior parte das cidades gregas,
incluídas as colonias.
• A maior parte dos edificios empregan a orde
dórica.
• Moitos dos complexos arquitectónicos son
destruídos durante as Guerras Médicas e a
Guerra do Peloponeso. É o caso da primeira
Acrópole de Atenas. Os mellores exemplos
consérvanse na Magna Grecia (sur de Italia)
Etapas e evolución da arquitectura
grega

84. • Haga clic para modificar
el estilo de texto del
patrón
Segundo nivel
Tercer nivel
Cuarto nivel
Quinto nivel
• Haga clic para modificar
el estilo de texto del
patrón
Segundo nivel
Tercer nivel
Cuarto nivel
Quinto nivel
Etapa arcaica (s VII-VI a. C.)

85. Etapa Clásica (s. V-IV)
• Popularízase a orde xónica gracias ao auxe das
cidades de Asia Menor.
• O exemplo máis representativo é a Acrópole de
Atenas, mandada reconstruír por Pericles no
século V a.C.

86. Etapa Clásica (s. V-IV).
OBRAS MÁIS REPRESENTATIVAS
Acrópole de atenas
Situada nun outeiro que
desde épocas moi remotas
foi un lugar sacro e de
refuxio cando estaba en
perigo.

87. Imaxe aérea da acrópole

88. Imaxe da acrópole

90. 1
2
3

91. • Dentro da Acrópole:
Os Propíleos

92. Propileos

93. Planta dos Propíleos

94. Os Propíleos (437-425). Son as portas
dianteiras, que se levantan nun terreo
accidentado, e ás que se accede por unha serie
de ramplas e escaleiras. Pericles encargouno ao
arquitecto Mnesiclés.
É a construción que peor se conserva na
acrópole.
Están formados por un vestíbulo con dous
pórticos, e no interior un muro con cinco portas
divide o vestíbulo en dúas partes.
Ten seis grandes columnas de orde dórica e no
seu interior utiliza a orde xónica.
Propíleos

95. Propíleos

96. O Erecteion (século V a. C.).
Comentario: identificación (1 pto.)
•Cultura ou estilo:
arquitectura grega clásica.
•Cronoloxía: 421-405 a.C.
•Nome/Título: Erecterion.
•Autor: Mnesicles e
Filocles.
•Localización: Acrópole de
Atenas

97. Contextualización histórica-artística: (1 pto)
• Estamos no predominio de Atenas dentro da
Grecia clásica (V a.C.) despois da súa vitoria
sobre os persas (Guerras Médicas). Resaltar a
figura de Pericles. Lidera un conxunto de
cidades: liga de Delos. Dende o punto de vista
de artístico incidir na importancia do orde xónico
que se introduce neste século. Recordade que a
orde primaria foi a dórica. Función que ten a
acrópole.
• Resaltar os valores culturais: antropocentrismo,
procura da beleza, racionalismo, naturalismo.

98. • Descripción formal (1 pto.)
• Se o templo do Erecterion se compara co Partenón, sorprenden as súas
reducidas dimensións e o seu carácter pouco unitario (contradición
cos ideais artísticos dos gregos).
• O edificio presenta catro fachadas distintas con pórticos de columnas
e coa entrada principal orientada cara o leste.
• No pórtico leste levántase seis esveltas columnas de orde xónica, igual
que as catro columnas acaroadas do pórtico oeste e as seis (catro na
vista frontal e outras dúas nos laterais) que sosteñen o pórtico norte.
• En cambio, no pequeno pórtico sur, o fuste de seis columnas
substitúese por figuras femininas (cariátides) de gran beleza e
naturalismo, tanto nos rostros (moi deteriorados) como nos pregues dos
vestidos.
• As columnas aguantan en todos os casos un entaboamento cunha
arquitrabe de tres franxas e co frixo e coa cornixa correspondentes. O
santuario de Atenea tiña orixinariamente un frontón e cuberta a dúas
vertentes, mentres que o pórtico norte e o das cariátides presentan
unha cuberta plana ou con dintel.
Análise (2 ptos)

99. Pórtico norte
Oeste
Pórtico
Este
Cariátides
Sur

100. • Descripción formal (1 pto.)
• A planta do templo adáptase ao terreo. O eixe principal fórmao un
espazo rectangular creado pola unión de dous templos: o santuario de
Atenea e o templo dedicado a Poseidón e Erecteo.
• O santuario consta dun pórtico hexástilo e dunha cela interior cun altar;
o templo de Poseidón e Erecteo consta dun vestíbulo que distribúe as
dúas celas destinadas ao culto.
• O pórtico deste templo está desprazado á fachada lateral ao norte, co
fin de respectar o lugar onde medraba a oliveira de Atenea.
• Finalmente e perpendicular ao pórtico norte, áchase o pórtico presido
polas impresionantes cariátides, a través do cal se accede a unha
escaleira que descende ata tumba de Cécrope, primeiro rei da Ática.
• O Erecteion é unha obra innovadora que rompe co concepto de unidade
sen renunciar ao de simetría. Está considerado o máximo expoñente
do estilo xónico ateniense.
Análise (2 ptos)

101. Erecteion.
Tribuna de las Cariátides
Distribución simétrica das
seis cariátides* con respecto
a un eixe central ( tres a cada lado
e cada grupo flexiona
a perna máis próxima a dito
eixe)
Con peplos (túnicas) xónicas,
sostiñan vestidos cos
brazos e portaban canastos
enrriba da cabeza a
modo de capiteis
2`30 m.
Sobre pretil de
mármore
(orixinalmente sen
porta ao exterior)
Con delicados adornos:
aros, abalorios, etc.
Representa a esclavitude
das mulleres de Carie, poboación
de Asia Menor
que apoiou aos persas
*Cariátides: columnas esculpidas
con formas de muller
Cariátides miran cara
o Partenón

102. Propíleos

103. • Contorna e integración urbanística (0,25)
• O templo do Erecteion foi a última obra realizada na
Acrópole, construído ao lado norte do Partenón.
• Esta situado sobre un lugar onde, segundo a lenda, se
atopa a rocha da que Poseidón fixo brotar unha fonte
de auga salgada e Atenea plantou unha oliveira.
O templo adáptase perfectamente ao terreo escarpado e
irregular da Acrópole de Atenas e relaciónase de xeito
harmónico cos edificios restantes.
Análise (2 ptos)

104. • Función, contido e significado (0,5 ptos)
• Dedicado aos deuses Atenea e Poseidón e aos heroes Erecteo
(rei ateniense que dá nome ao templo), ao seu fillo Cécrope e á
súa filla Pándrosos.
• Considerado Erecteo o fundador das Panateneas, as festas máis
importantes de Atenas, que se celebraban na honra da deusa.
• Segundo a lenda Zeus lle prometeu o Ática a aquel deus que lle
conseguise o mellor ben. Así se presentaron Atenea e Poseidón
coas súas mellores ofrendas. Poseidón, deus do mar, ofreceu
todos os bens que puidesen provir do mar, Atenea ofreceu dotar
aos atenienses do poder da razón.
Análise (2 ptos)

105. Neste recinto conmemorábase desde antigo esta
lenda, o que obrigaba ao arquitecto a respectar os
símbolos sacros. Por iso Mnesiclés, procurou
compensar todas as faltas de regularidade do terreo, e
as súas zonas intocables, extremando a beleza dos
elementos construtivos.

107. • Modelos e influencias (0,25 ptos)
• O Erecteion segue a tipoloxía e a práctica construtiva dos templos
gregos e é o máximo expoñente da arquitectura da orde xónica. Con
todo, a súa particular morfoloxía convérteo nun edificio extremadamente
singular dentro da arquitectura grega.
• As cariátides parecen estar inspiradas nun grupo de columnas coroadas
polos bustos de catro mulleres atopadas preto do santuario de Delfos e
atribuídas ao escultor ático Calímaco, no século V a.C.
• Numerosas estatuas, tanto da época romana como renacentistas e
neoclásicas seguiron o modelo das cariátides do Erecteion.
Análise (2 ptos)

109. Templo de Atenea Niké
(século V a. C.)

111. Templo de Atenea Niké
(século V a. C.)
•Cultura ou estilo: arquitectura grega clásica.
•Cronoloxía: 421 a.C. (proxectado no 449 a.C.)
•Nome/Título: Atenea Niké ou Atenea Áptera.
•Autor: Calícrates.
•Localización: Acrópole de Atenas
Comentario: identificación (1 pto.)

112. Tamén se chama templo de Niké Áptera (“Vitoria sen ás”).
Conmemora a vitoria sobre os persas na Batalla de Salamina (480 a.
C). É obra de Calícrates. Está situado á dereita dos Propíleos,
dominando o camiño que subía da cidade á Acrópole.
O templo de Atenea Niké é un dos mellores exemplos da
arquitectura de orde xónica. É un templo anfipróstilo e tetrástilo,
que se levanta sobre unha plataforma (estilóbata) elevada por tres
chanzos (estereóbata). A entrada está flanqueada por dous piares
situados entre dous tramos do muro. Aparello de perpiaños.
As columnas xónicas das fachadas están formadas por: unha
basa con dúas molduras (o bocel ou toro (convexa) e a escocia ou
nácela (cóncava). Un fuste monolítico con estrías de cantos planos,
un capitel decorado con volutas.
Templo de Atenea Niké
Análise 2 ptos. (Descripción formal 1 pto.)

113. O entaboamento estrutúrase en tres franxas
superpostas sobre as que se levantan o frontón e os
acroterios. A cuberta, actualmente perdida, era de dúas
vertentes.
A estreiteza do espazo escollido, foi debida aos
sacerdotes dos Propíleos que non lle permitiron a
Calícrates completar o proxecto orixinal e obrigáronlle a
facer un templo de pequenas dimensións.
Orixinariamente, no interior do templo había unha
estrutura de madeira policromada que representaba a
Vitoria (Nike) sen ás (áptera).
Segundo a lenda, representárona sen ás para que
nunca puidese abandonar Atenas.
Templo de Atenea Niké
Análise 2 ptos. (Descripción formal 1 pto.)

114. Contorna e integración urbanística (0,25 ptos.)
O templo de Atenea Niké áchase situado ao
carón dos Propileos, que dan acceso ao conxunto
de edificios sagrados que conforma a Acrópole.
Este complexo urbanístico relixioso álzase sobre
unha plataforma natural de 156 m de altitude que
domina a cidade de Atenas, o que demostra a
importancia que tiña.
Función, contido, significado e
influencias (0,5 ptos)
O templo de Atenea Nike ou Atenas
Vitoriosa era basicamente un altar de
acción de grazas dedicado a esta deusa
grega da sabedoría e da estratexia na
guerra, patroa da cidade de Atenas. A
construción fíxose para conmemorar a
vitoria de Atenea nas guerras Médicas.
As cerimonias relixiosas celebrábanse no
exterior do templo, mentres que no seu
interior se custodiaba a imaxe da
divinidade e do tesouro.
Influíu en moitos proxectos da
arquitectura Neoclásica (XVIII)

116. O Partenón 447-432 a C.

117. O Partenón 447-432 a C.

118. Templo de Atenea Niké
(século V a. C.)
•Cultura ou estilo: arquitectura grega clásica.
•Cronoloxía: 447-438 a.C.
•Nome/Título: Partenón.
•Autor: Ictino e Calícrates. Fidias a parte
escultórica.
•Localización: Acrópole de Atenas
Comentario: identificación (1 pto.)

119. Os persas saqueárona e cando Pericles chegou ao
poder en Atenas reconstruírona con parte do botín
de guerra e co diñeiro que Atenas tiña como
cabeza da Liga de Delos.
Os templos consagráronse a Atenea,
divinidade protectora de Atenas. A dirección das
obras levouna Fidias.
A partir do s. XIII sufriu modificacións debido a
ocupación dos bizantinos e logo dos turcos.
No século XVIII Lord Elgin levará bastantes
esculturas que actualmente se atopan en museos
principalmente o Museo Británico.
Partenón

121. • Fanse correccións técnicas para conseguir
efectos ópticos e evitar as alteracións do
ollo humano ao mirar aos obxectos:
Características xerais

122. Presenta unha serie de correccións nas medidas para
evitar deformacións ópticas:
- O basamento central presenta unha curvatura para
evitar o efecto óptico contrario, é dicir a liña recta
tende a verse algo convexa polo que lle dan forma
cóncava.
- As columnas das esquinas fanse máis grosas para
evitar o efecto óptico de adelgazamento ao non ter
nun dos lados fondo arquitectónico.
- A columna está máis engrosada na parte central
para evitar o efecto óptico de que unha liña recta
véxase convexa a certa distancia.

123. Sección aúrea Sección aúrea

124. Sección aúrea
Parecidos?

125. Sí

126. Nos caracois

127. Cunchas mariñas

128. Nos xirasoles

129. Está presente nas
estrelas de mar

130. Na sucesión das
polas dunha árbore

131. Nas proporcións
corpóreas
Home Vitrubiano
Leonardo da Vinci

132. Na orella

133. Como por exemplo

134. Na vía láctea

135. Número fi

136. Sección áurea
Na portada
do Partenón

137. Sección áurea
Na portada
do Partenón

138. Planta: octástilo, con 17 columnas no lateral
(o dobre da fachada + 1), períptero.

139. Presenta unha cella dividida en dous, unha cámara menor sostida por
catro columnas xónicas e outra maior onde se situaba a gran estatua de
Atenea, realizada por Fidias, e rodeada en tres lados por dúas filas
superpostas de columnas dóricas (en dúas alturas para manter a
proporción da columna).

140. Planta e sección do
Partenón de Atenas

141. Reprodución da figura
de Atenea

143. Frontón

144. Frontón

146. En alzado presenta todos os elementos da orde
dórica, pero xa de gran clasicismo: as columnas
son máis estilizadas, o capitel ten un ábaco
menos desenvolto, o equino é menor, e o
éntase é menos pronunciado.

151. Altorrelevo

152. Presenta unha peculiaridade nunca usada
antes: un friso corrido, propio do xónico,
rodea o muro exterior da cella (o friso das
panateneas).

153. • A decoración está baseada en temas
relacionados coa deusa Atenea e outras
lendas mitolóxicas como alegorías das loitas
entre gregos e persas.

154. Período helenístico
(III-I a.C.)

155. Período helenístico (s. IV-I a.C).
O altar de Zeus. Pérgamo
Helenístico

156. O altar de Zeus. Pérgamo
Helenístico

157. Linterna de Lisícrates
Realizada como
conmemoración dun
premio teatral
Elevado podium
Corpo de planta cilíndrica
con columnas corintias acaroadas

158. Influencias
da arquitectura
clásica grega

159. Arte romana
Maisón Carrée
Nimes (Francia)

160. Renacemento
Santa Mª A Novella
Alberti. 1456

161. Renacemento
Vila Capra
Palladio

162. Renacemento
Manierista
Il Gesù. Vignola

163. Washington
Edificio do Capitolio
XVIII. Neoclásico

164. Neoclásico
mansión sureña dos EEUU
Referencia da arquitectura
de Palladio

165. Neoclásico
Igrexa da Magalena de París
P.A. Vignon

166. XIX
Usos académicos e
institucionais.
Congreso dos Deputados
Narciso Pascual Colomer
(1843-1850)

167. Santa Mª de Oza
XIX. Faustino Domínguez

168. Eclecticismo: Escola de Chicago
Home Insurance Building
William le Baron. 1885
Basa
Fuste
Capitel
Entaboamento

169. Fuste
Basa
Capitel
Entaboamento
Eclecticismo: Banco Pastor
Tenreiro e Estellés. 1920

170. Palacio da Ópera (A Coruña)
Vázquez Liñeiro. 1989

171. Hotel Meliá María Pita
1989
Basa
Fuste
Capitel
Entaboamento

172. Edificio das Lagoas
1996
Basa
Fuste
Capitel
Entaboamento