O Castro de Elviña (A Coruña)

1. O CASTRO DE ELVIÑA

2. As orixes da cidade
• A cidade de A Coruña ten na súa orixe
histórica un puzzle difícil de realizar onde
moitas pezas non encaixan polo que a lenda
e a mitoloxía seguen en pé. Problemas
como os dos antecedentes constructivos do
Faro de Hércules, a situación de Brigantia, a
importancia do porto da cidade no pasado, o
orixe da Cidade Vella cos seus templos
pagáns, o Castro de Elviña e os seus
moradores...

3. A Coruña castrexa
• Os inicios da Coruña están na prehistoria.
• A cultura castrexa é a primeira
manifestación de urbanización.
• O pobo prerromano ártabro representa o
antecedente máis destacado desta
civilización.
• Topónimos como: Os Castros, Castrillón
son indicios de antigas ocupacións
prerromanas.
• Pero será o castro situado en San Vicenzo
de Elviña o marco máis coñecido desta
civilización prerromana.

4. A Galicia castrexa
Situación dos castros no territorio galego
Máis de 4000
Castros
Están catalogados
en
Galicia

5. A cultura castrexa
Fotografía e plano do castro de Baroña e Viladonga
COAG. Proxecto
Terra

6. Situación do castro de Elviña
• O Castro de Elviña é un castro galaico,
posteriormente romanizado pertencente á
coñecida como Cultura castrexa do noroeste
peninsular. Está situado na parroquia de
San Vicenzo de Elviña, próximo ao actual
Campus de Elviña da Universidade da
Coruña, nunha pequena elevación que
domina as terras dos vales de Elviña e
Mesoiro, no concello da Coruña.

7. A Coruña e a súa orixe
O castro de Elviña

8. O castro de Elviña
• Hai 60 anos o arqueólogo Luís Monteagudo,
inicia a escavación do Castro de Elviña.
• Xacemento arqueolóxico que ata entón
practicamente descoñecíase. Situado nos
dominios dos antigos ártabros.
• Dende que en 1947 fíxose a primeira
escavación, esta continúa tras varios cortes
ata a actualidade.

9. Fases das escavacións
• As primeiras escavacións datan dos anos
40, podéndose establecer tres etapas no
seu estudo:
• 1ª Etapa: (1947 - 1953) na que se realizan
escavacións dirixidas por Luis Monteagudo
e José Mª Luengo. Ditas escavacións
lévanse a cabo fóra da muralla, ao sueste
da croa. Saen á luz casas (entre elas a casa
da exedra e a casa do tesouro), o alxibe, a
muralla e os cubos da entrada sueste da
croa.

10. Fases das escavacións
• As primeiras escavacións datan dos anos
40, podéndose establecer tres fases no seu
estudo:
• 1ª Fase: (1947 - 1953) na que se realizan
escavacións dirixidas por Luis Monteagudo.
Ditas escavacións lévanse a cabo fóra da
muralla, ao sueste da croa. Saen á luz
casas (entre elas a casa da exedra e a casa
do tesouro), o alxibe, a muralla e os cubos
da entrada sueste da croa.

11. Fases das escavacións
• 2ª fase: (1979 - 1985) anos nos que se
realizaron escavacións dirixidas por Felipe
Senén. Fixéronse traballos de recuperación
das zonas anteriormente escavadas, e
sondaxes no interior do recinto amurallado.
• 3ª fase: (2002 - actualidade) na que se levan
a cabo escavacións dirixidas por Xosé María
Bello enmarcadas dentro do Proxecto
Artabria de posta en valor do xacemento

12. O castro de Elviña
• Os resultados das escavacións permiten deducir a
existencia de catro fases de ocupación:
• 1ª dende o s. III a.C., prerromana e tipicamente
castrexa. As fases máis antigas de ocupación
atopáronse na croa ou acrópole, con restos
relacionados como cerámica datada no século II
a.c., moldes de espadas de antena ou o conxunto
de xoias áureas.
• 2ª dende I a.C. ata o século I d.C., de progresiva
romanización (presenza de cerámica de
importación) pero caracterizadas pola presenza de
casas circulares.

13. O castro de Elviña
• 3ª fase e ocupación foi o maior momento de apoxeo
da comunidade, un auxe económico que se
testemuña a través de restos arqueolóxicos de
mercancías froito da actividade comercial marítima.
Durante esta etapa o castro sofre un proceso de
transformación urbana, visible principalmente nos
seus muros e portas e na construción de casas
rectangulares.
• 4ª fase un cuarto período de progresivo abandono.
Probablemente, o castro foi abandonado no século II
d.C. e quizais a súa poboación trasladouse cara á
cidade romana de Brigantium, establecida na
península coruñesa, na actual zona do Parrote.
Caracterizase pola reutilización e transformación de
algunhas construcións preexistentes aproveitando os
materiais.

14. O castro de Elviña
Fotografía aérea
SIGPAC

15. Casa da exedra
• As construcións máis notorias son a Casa
da Exedra, de arredores do século I a.C.. É
rectangular e ergueuse sobre varias
circulares anteriores, unha das cales foi
reaproveitada deixando un semicírculo
(exedra) que foi abovedado. A Casa da
Exedra foi posiblemente un forno. Nunha
segunda etapa dividiuse en dúas partes,
engadíndoselle un vestíbulo pequeno.

16. Fonte alxibe
• A fonte-alxibe. Trátase dunha construcción
rectangular, de case 12 metros de longo, con dúas
escaleiras enfrontadas de 12 chanzos de pedra que
descenden, máis de 5 metros, ata a rocha, onde
existiría un pozo manancial. Aínda hoxe brota auga
do manancial e, en épocas de chuvia, pode
encherse ata arriba. Na actualidade, está rodeada
dun pequeno muro que posiblemente fose
construído no século XVIII polos habitantes da
zona, para evitar caídas perigosas, e que foi
consolidado durante as escavacións arqueolóxicas.

17. Castro de Elviña. Alxibe

18. O castro de Elviña
• O templo do “ídolo fálico”. Así chamado polo seu
descubridor, José María Luengo, aínda que non
poidamos afirmar que fose un verdadeiro santuario
ou templo; posiblemente, sería un lugar de reunión
colectiva dos habitantes do castro. Trátase dunha
construción, situada entre a fonte-alxibe e a entrada
monumental, de maior tamaño que as demais, de
formas mixtas, con zonas rectas e curvas, e da que
só se conservan os restos incompletos da parte
baixa das súas paredes. Pegado aos seus muros,
existe un banco corrido cun espacio libre no medio
no que apareceu un ídolo de formas fálicas, o que
permite deducir a posible existencia de cerimonias
rituais relacionadas coa fecundidade.

19. Detalle do castro de Elviña

20. O Tesouro de Elviña
• O tesouro de Elviña. Atopado oculto
debaixo do pavimento dunha das casas do
castro, está formado por un colar articulado,
unha diadema e unha gargantilla; todas elas
de gran beleza e feitas dunha aliaxe de ouro
cunha pequena proporción de prata. A súa
decoración é moi variada e combina
técnicas e motivos de tradición
centroeuropea e mediterránea.
• Este tesouro atópase actualmente no museo
arqueolóxico provincial de San Antón.

21. O Tesouro de Elviña

22. Tesouro de Elviña

23. Castro de Elviña: a súa recuperación
• 55 anos despois de Monteagudo, todo indica que
chegou o momento da definitiva recuperación de
Elviña. O actual proxecto municipal conseguiu saír
adiante e, tras un período de elaboración e trámites,
este ano se inician por fin las actuacións no castro,
seguindo un amplo e ambicioso programa que,
promovido polo concello, conta co apoio e a
colaboración financeira da Xunta de Galicia, e que
foi elaborado coa colaboración ata o momento de
equipos técnicos das universidades de Santiago e
Barcelona.

24. Castro de Elviña visto dende
o instituto de Someso
CASTRO DE ELVIÑA

25. O castro de Elviña: recuperación
• O proxecto actual coincide en parte co
plan que, baixo o título “Turismo en
Elviña”, redactara Luis Monteagudo
pouco despois da súa dirección da
campaña de 1947, e que na
actualidade pretende recuperar e
consolidar o Castro coa creación dun
museo: “Casa do Antepasados”.

26. O castro de Elviña
vista do castro dende o val de Mesoiro
Castro de
Elviña

27. Castro de Elviña

28. Castro de Elviña

29. Castro de Elviña
acceso sueste á croa