SlideShare a Scribd company logo

Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019

•
•
H
hieupham236

Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019

Education
1 of 101
Download to read offline
CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI (SAÁCH THAM KHAÃO) NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI - 2008 iii 34855 PublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorized
Cuãa caãi cuãa caác Quöëc gia úã àêu? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI Where is the Wealth of Nations? Measuring Capital for the 21st Century © 2006 Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín quöëc tïë/Ngên haâng Thïë giúái. 1818 H Street, NW Washington, DC 20433 Telephone 202-473-1000 Internet: www.worldbank.org Email: feedback@worldbank.org Giûä moåi baãn quyïìn 1 2 3 4 09 08 07 06 Nhûäng phaát hiïån, kiïën giaãi vaâ kïët luêån àûúåc thïí hiïån trong cuöën saách naây laâ cuãa caác taác giaã vaâ khöng nhêët thiïët phaãn aánh nhûäng quan àiïím cuãa Höåi àöìng Giaám àöëc àiïìu haânh cuãa Ngên haâng Thïë giúái hay caác chñnh phuã maâ hoå àaåi diïån. Ngên haâng thïë giúái khöng baão àaãm tñnh chñnh xaác cuãa nhûäng dûä liïåu àûúåc sûã duång trong cuöën saách naây. Àûúâng biïn giúái, maâu sùæc, viïåc goåi tïn vaâ nhûäng thöng tin khaác àûúåc thïí hiïån trïn bêët cûá baãn àöì naâo trong cuöën saách naây khöng haâm yá möåt sûå xaác nhêån hay thûâa nhêån naâo àöëi vúái caác àûúâng biïn giúái, hoùåc võ thïë phaáp lyá cuãa bêët cûá laänh thöí naâo tûâ phña Ngên haâng Thïë giúái. Quyïìn vaâ Giêëy pheáp Têët caã caác tû liïåu trong êën phêím naây àïìu coá baãn quyïìn. Viïåc sao cheáp hoùåc chuyïín taãi tûâng phêìn hoùåc toaân böå êën phêím maâ khöng àûúåc pheáp laâ vi phaåm phaáp luêåt hiïån haânh. Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín Quöëc tïë/Ngên haâng Thïë giúái khuyïën khñch viïåc truyïìn baá vaâ cho pheáp taái baãn êën phêím cuãa Ngên haâng. Quyïìn taái baãn êën phêím seä àûúåc cêëp pheáp möåt caách nhanh choáng. Àïí àûúåc pheáp sao cheáp vaâ in laåi bêët cûá phêìn naâo cuãa cuöën saách naây haäy gûãi àïì nghõ vúái thöng tin àêìy àuã àïën: Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400, fax 978-750-4470, www.copyright.com. Moåi cêu hoãi khaác vïì quyïìn vaâ giêëy pheáp kïí caã quyïìn àûúåc múã chi nhaánh phaãi gûãi vïì: Office of the Publisher, World Bank, 1818 H Street, NW, Washington, DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail pubrights@worldbank.org.
LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN Cuãa caãi cuãa quöëc gia laâ möåt yïëu töë hïët sûác quan troång cho sûå phaát triïín cuãa möîi nûúác. Noá laâ nïìn taãng cho saãn xuêët phaát triïín, àöìng thúâi laâ nhên töë taåo ra tùng trûúãng kinh tïë vaâ phuác lúåi xaä höåi. Vêåy cuãa caãi cuãa caác quöëc gia nùçm úã àêu? Noá göìm nhûäng thaânh töë naâo? Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä chó ra àûúåc caác nhên töë quan troång cho viïîn caãnh phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác quöëc gia trïn thïë giúái. Trïn cú súã nghiïn cûáu gêìn 120 quöëc gia trïn thïë giúái trong giai àoaån bûúác ngoùåt thûåc hiïån Muåc tiïu Thiïn niïn kyã, caác taác giaã cöng trònh hònh thaânh nïn khaái niïåm àaánh giaá cuãa caãi Thiïn niïn kyã, ûúác lûúång giaá trõ bùçng tiïìn caác nguöìn cuãa caãi: giaá trõ saãn xuêët, giaá trõ tûå nhiïn, giaá trõ nguöìn nhên lûåc, giaá trõ vö hònh - nhûäng ngûöìn giaá trõ laâm nïn sûå phaát triïín. Caách tiïëp cêån múái vïì cuãa caãi trong cuöën saách cung cêëp phûúng phaáp ào sûå biïën àöång cuãa caãi, möåt nhên töë quan troång cuãa tñnh bïìn vûäng, àïí tûâ àoá nhêën maånh caác quöëc gia cêìn coá chiïën lûúåc duy trò vaâ sûã duång nguöìn cuãa caãi cuãa mònh möåt caách húåp lyá nhùçm àaåt àûúåc muåc tiïu tùng trûúãng bïìn vûäng. Xuêët baãn cuöën saách Cuãa caãi cuãa caác quöëc gia úã àêu? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI, chuáng töi muöën giúái thiïåu àïën baån àoåc nhûäng nghiïn cûáu cuãa caác taác giaã thuöåc Ngên haâng Thïë giúái. Nöåi dung cuöën saách göìm 9 chûúng nùçm trong 4 phêìn, trong àoá nïu lïn caách àaánh giaá vöën thiïn niïn kyã; ûúác lûúång cuãa caãi; têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu: khai thaác taâi nguyïn, nguöìn nhên lûåc vaâ baão vïå möi trûúâng. Ngoaâi ra cuöën saách coân bao göìm phêìn phuå luåc tham khaão. Àêy laâ cuöën saách coá giaá trõ nghiïn cûáu, tham khaão töët cho caác nhaâ nghiïn cûáu, hoaåch àõnh chñnh saách, nhêët laâ àöëi vúái nhûäng nûúác àang phaát triïín, àang thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá. Nhûäng nöåi dung cuãa cuöën saách àaä àûúåc dõch theo àuáng nguyïn baãn tiïëng Anh, Ngên v
haâng Thïë giúái xuêët baãn nùm 2006. Trong cuöën saách coá nhiïìu khaái niïåm múái, tuy àaä cöë gùæng Viïåt hoaá song cuäng khoá traánh khoãi khiïëm khuyïët. Nhaâ xuêët baãn rêët mong nhêån àûúåc yá kiïën àoáng goáp cuãa baån àoåc àïí lêìn xuêët baãn sau àûúåc hoaân chónh hún. Xin trên troång giúái thiïåu cuöën saách vúái baån àoåc. Thaáng 6 nùm 2008 NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? vi
MUÅC LUÅC Lúâi noái àêìu ix Lúâi caãm ún xi Caác tûâ viïët tùæt xii Tòm kiïëm cuãa caãi quöëc gia – Sú àöì tû duy xiv Baáo caáo toám tùæt xv Phêìn 1: Haåch toaán cuãa caãi 1 Chûúng 1: Giúái thiïåu: Àaánh giaá Vöën thiïn niïn kyã 3 Chûúng 2: Ûúác lûúång giaá trõ cuãa caãi 21 Phêìn 2 – Thay àöíi cuãa caãi 37 Chûúng 3. Ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc gêìn àêy 39 Chûúng 4. Têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn: Qui tùæc danh nghôa Hartwick 55 Chûúng 5. Têìm quan troång cuãa xu hûúáng tùng trûúãng dên söë: Nhûäng thay àöíi vïì cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi 69 Chûúng 6: Kiïím àõnh tiïët kiïåm àñch thûåc 79 Phêìn 3 –Cuãa caãi, Hoaåt àöång saãn xuêët vaâ sûå phaát triïín 95 Chûúng 7. Giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh: Vai troâ cuãa vöën nhên lûåc vaâ caác thïí chïë 97 Chûúng 8: Cuãa caãi vaâ saãn xuêët 111 Phêìn 4 – Kinh nghiïåm quöëc tïë 131 Chûúng 9. Xêy dûång vaâ sûã duång taâi khoaãn möi trûúâng 133 Phuå luåc: Nguöìn vaâ phûúng phaáp 157 Phuå luåc 1: Xêy dûång caác ûúác lûúång cuãa caãi 159 Phuå luåc 2: Ûúác lûúång cuãa caãi cho tûâng quöëc gia, 2000 179 Phuå luåc 3: Ûúác lûúång tiïët kiïåm àñch thûåc cho tûâng quöëc gia, 2000 183 Phuå luåc 4: Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi, 2000 189 Taâi liïåu tham khaão 195 vii
LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU Cuöën saách naây àùåt ra möåt vêën àïì quan troång: Taâi saãn caác quöëc gia úã àêu? Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä chó ra àûúåc caác nhên töë quan troång vïì viïîn caãnh phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác quöëc gia trïn thïë giúái. Nhûäng ûúác tñnh vïì töíng giaá trõ cuãa caãi – bao göìm giaá trõ saãn xuêët, taâi nguyïn thiïn nhiïn, vaâ taâi nguyïn con ngûúâi vaâ giaá trõ thïí chïë cho thêëy rùçng taâi nguyïn con ngûúâi vaâ giaá trõ thïí chïë (àûúåc ào búãi phaáp quyïìn) laâ cêëu thaânh quan troång nhêët trong töíng giaá trõ cuãa hêìu hïët caác quöëc gia. Àiïìu ngaåc nhiïn laâ úã chöî caác nguöìn lûåc tûå nhiïn àoáng goáp àïën ¼ töíng cuãa caãi cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, chiïëm tó lïå lúán hún so vúái giaá trõ saãn xuêët. Àiïìu naây cho thêëy viïåc quaãn lyá töët hún hïå sinh thaái vaâ nguöìn lûåc tûå nhiïn seä laâ chòa khoáa àïí duy trò sûå phaát triïín khi caác quöëc gia àêìu tû phaát triïín cú súã haå têìng, nguöìn nhên lûåc vaâ nùng lûåc thïí chïë. Àaáng chuá yá laâ phêìn diïån tñch àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã chiïëm àïën gêìn 70% nguöìn cuãa caãi tûå nhiïn úã caác nûúác ngheâo. Vò vêåy caác nûúác cêìn quan têm nhiïìu àïën viïåc duy trò chêët lûúång àêët àai. Caách tiïëp cêån múái vïì cuãa caãi trong cuöën saách naây cung cêëp phûúng phaáp ào sûå biïën àöång cuãa caãi, möåt nhên töë quan troång cuãa tñnh bïìn vûäng, möåt caách toaân diïån. Coá nhiïìu vñ duå minh chûáng sûå phuå thuöåc vaâo nguöìn lûåc cuãa caác quöëc gia, vñ duå nhû Böëtxoana, möåt nûúác àaä sûã duång nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn laâm noâng cöët cho tyã lïå tùng trûúãng kinh tïë gêy ngaåc nhiïn cuãa mònh. Bïn caånh àoá, kïët quaã nghiïn cûáu chó ra rùçng giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn tñnh trïn àêìu ngûúâi coá xu hûúáng tùng cuâng vúái mûác tùng cuãa thu nhêåp khi so saánh caác nûúác vúái nhau. Phaát hiïån naây dûúâng nhû mêu thuêîn vúái nhûäng hiïíu biïët lêu nay cho rùçng sûå phaát triïín thûúâng phaãi àaánh àöíi bùçng sûå xuöëng cêëp cuãa möi trûúâng thiïn nhiïn. Tuy nhiïn, kïët quaã nghiïn cûáu cuäng chó ra rùçng, tñnh trïn àêìu ngûúâi, hêìu hïët caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïìu chûáng kiïën sûå suy giaãm trong töíng giaá trõ cuãa caãi cuäng nhû nguöìn giaá trõ tûå nhiïn. Àêy ix
laâ möåt tñn hiïåu xêëu nhòn tûâ goác àöå möi trûúâng lêîn goác àöå röång hún vïì sûå phaát triïín. Tùng trûúãng laâ àiïím mêëu chöët nïëu caác nûúác àang phaát triïín àùåt muåc tiïu àaåt àûúåc Caác Muåc tiïu Phaát triïín Thiïn niïn kyã vaâo nùm 2015. Tuy nhiïn, sûå phaát triïín seä laâ aão tûúãng nïëu chó dûåa trïn khai khoaáng, khai thaác caån kiïåt nguöìn lúåi rûâng vaâ thuãy saãn. Baãn baáo caáo naây cung cêëp nhûäng chó tiïu cêìn thiïët àïí quaãn lyá danh muåc àêìu tû phuåc vuå quaá trònh phaát triïín. Vúái nguöìn thöng tin naây, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá thïí dêîn dùæt tiïën trònh phaát triïín hûúáng àïën caác muåc tiïu bïìn vûäng. Ian Johnson François Bourguignon Phoá chuã tõch Phoá chuã tõch cao cêëp Ban Phaát triïín Bïìn vûäng Kinh tïë trûúãng CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? x
LÚÂI CAÃM ÚN Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? Laâ cuöën saách àûúåc viïët búãi möåt àöåi nguä chuyïn gia göìm Kirk Hamilton, Giovanni Ruta, Katharine Bolt, Anil Markandya, Suzette Pedroso-Galinato, Patricia Silva, M.Saeed Ordoubadi, Glenn-Marie Lange, vaâ Liaila Tajibaeva. Ûúác lûúång caác thaânh töë cuãa caãi dûåa trïn kïët quaã nghiïn cûáu cuãa Susana Ferreira, Liying Zhou, Boon-Ling Yeo, vaâ Roberto Martin-Hurtado. Cöng trònh nghiïn cûáu naây cuäng nhêån àûúåc sûå goáp yá sêu sùæc tûâ caác nhaâ phï bònh Marian Delos Angeles vaâ Giles Atkinson. Vaâ àùåc biïåt laâ sûå àoáng goáp cuãa Milen Dyoulgerov, Liadvard Gronnevet vaâ Per Ryden. Chuáng töi thûåc sûå biïët ún nhûäng chuyïn gia trong vaâ ngoaâi Ngên haâng Thïë giúái àaä goáp yá cho cöng trònh nghiïn cûáu. Chuáng töi gûãi lúâi caám ún túái Dina Abu-Ghaida, Dan Biller, Jan Bojo, Julia Bucknall, Richard Damania, John Dixon, Eric Fernandes, Alan Gelb, Alec Ian Gershberg, Tracy Hart, James Keith Hinchliffe, Julien Labonne, Kseniya Lvovsky, William Sutton, Walter Vergara vaâ Jian Xie. Àùåc biïåt, chuáng töi rêët caãm kñch sûå höî trúå taâi chñnh cuãa Chñnh phuã Thuåy Sô. Cuöën saách naây tûúãng nhúá àïën David Pearce-giaáo sû, nhaâ cöë vêën, ngûúâi baån vaâ laâ ngûúâi khúãi xûúáng cöng trònh nghiïn cûáu naây. xi
DANH MUÅC CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT CES Àöå co giaän thay thïë khöng àöíi EA Taâi khoaãn möi trûúâng eaNDP Saãn phêím roâng quöëc nöåi àiïìu chónh nhên töë möi trûúâng ENRAP Dûå aán Haåch toaán Taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Möi trûúâng EPE Chi tiïu baão vïå möi trûúâng EU Liïn minh chêu Êu Eurostat Cú quan Thöëng kï chñnh thûác cuãa Uyã ban chêu Êu FAO Töí chûác Nöng nghiïåp vaâ lûúng thûåc Liïn húåp quöëc GDP Töíng saãn phêím quöëc nöåi geGDP Töíng saãn phêím quöëc nöåi xanh GNI Töíng thu nhêåp quöëc dên GNIPC Töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi IO Àêìu vaâo - Àêìu ra IUCN Liïn minh Baão töìn Thiïn nhiïn Quöëc tïë MFA Taâi khoaãn roâng nguyïn vêåt liïåu NAMEA Ma trêån haåch toaán quöëc gia göìm caã taâi khoaãn möi trûúâng NDP Saãn phêím roâng quöëc nöåi NPV Giaá trõ hiïån taåi roâng PIM Mö hònh kï khai thûúâng xuyïn PPP Ngang bùçng sûác mua PVC Giaá trõ hiïån thúâi cuãa biïën àöång OECD Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë OLS Bònh phûúng nhoã nhêët thöng thûúâng SAM Ma trêån haåch toaán xaä höåi SEEA Hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng SNA Hïå thöëng taâi khoaãn quöëc gia SNI Thu nhêåp quöëc dên bïìn vûäng SOEs Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác SRRI Lúåi suêët xaä höåi trïn vöën àêìu tû TMR Töíng nhu cêìu nguyïn vêåt liïåu xii
UNEP-WCMC Chûúng trònh Möi trûúâng Liïn húåp quöëc - Trung têm Giaám saát Baão töìn toaân cêìu WDI Chó söë Phaát triïín toaân cêìu WDPA Cú súã dûä liïåu toaân cêìu vïì caác khu vûåc àûúåc baão höå Ghi chuá: Têët caã caác giaá trõ tiïìn tïå bùçng àöìng àö-la haâm nghôa Àö-la Myä trûâ khi àûúåc àïì cêåp riïng. DANH MUÅC CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT xiii
TÒM KIÏËM CUÃA CAÃI QUÖËC GIA - SÚ ÀÖÌ TÛ DUY xiv Ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi Chûúng 1. Giúái thiïåu: Àaánh giaá Cuãa caãi Thiïn niïn kyã Trònh baây töíng quan kïët quaã nghiïn cûáu, têåp trung vaâo caác kiïën nghõ chñnh saách cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách Chûúng 2: Ûúác lûúång giaá trõ cuãa caãi. Phaác thaão phûúng phaáp luêån ûúác lûúång vaâ mö taã caác phaát hiïån troång yïëu Laâm thïë naâo àïí ào lûúâng cuãa caãi möåt caách toaân diïån trong taâi khoaãn quöëc gia? Chûúng 3- Ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc gêìn àêy. Àõnh nghia, So saánh khu vuåc vaâ caác nhoám thu nhêåp Chûúng 4-Têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn: Qui tùæc danh nghôa Hartwick Chuyïån gò seä xaãy ra vúái cuãa caãi khi quaá trònh khai thaác khöng àûúåc àêìu tû thñch àaáng? Chûúng 7. Lyá giaãi phêìn dû vöën vö hònh: Vai troâ cuãa vöën nhên lûåc vaâ caác thïí chïë Phên raä nguöìn vöën vö hònh. Têìm quan troång cuãa nguöìn nhên lûåc Chûúng 9. Xêy dûång vaâ sûã duång taâi khoaãn möi trûúâng Kinh nghiïåm quöëc tïë Chûúng 8. Cuãa caãi vaâ Saãn xuêët. Saãn xuêët giaá trõ phuác lúåi laâ kïët quaã cuãa viïåc quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Caác ûúác lûúång taâi saãn trong nghiïn cûáu naây cho pheáp liïn kïët taâi saãn vaâ viïåc taåo thu nhêåp vaâ kiïím àõnh khaã nùng thay thïë cuãa caác thaânh töë taåo nïn cuãa caãi Chûúng 6. Kiïím àõnh tiïët kiïåm àñch thûåc Liïn kïët giûäa tiïët kiïåm vaâ nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng tûúng lai Chûúng 5. Têìm quan troång cuãa xu hûúáng tùng trûúãng dên söë: Nhûäng thay àöíi vïì cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi Phên tñch nhûäng thay àöíi cuãa caãi trong sûå phaát triïín cuãa dên söë Nhûäng nguöìn taâi saãn naâo àoáng vai troâ then chöët trong viïåc taåo nïn giaá trõ phuác lúåi Coá hay khöng viïåc thay àöíi cuãa caãi aãnh hûúãng àïën viïåc phaát sinh giaá trõ phuác lúåi?
BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT Vúái cöng trònh nghiïn cûáu naây, Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? Ngên haâng Thïë giúái xuêët baãn cöng trònh coá thïí hònh thaânh nïn khaái niïåm àaánh giaá cuãa caãi thiïn niïn kyã: ûúác lûúång giaá trõ bùçng tiïìn caác nguöìn cuãa caãi: giaá trõ saãn xuêët, giaá trõ tûå nhiïn vaâ giaá trõ vö hònh – nhûäng nguöìn giaá trõ laâm nïn sûå phaát triïín. Mùåc duâ coân nhiïìu haån chïë, cöng trònh naây veä nïn möåt bûác tranh toaân diïån vïì cuãa caãi cuãa 120 quöëc gia trong giai àoaån bûúác ngoùåt thûåc hiïån Muåc tiïu Thiïn niïn kyã, giuáp chuáng ta hiïíu roä hún möëi liïn hïå giûäa caác kïët quaã cuãa sûå phaát triïín vúái giaá trõ vaâ thaânh töë cuãa cuãa caãi. Hònh 1 vaâ 2 cung cêëp cho chuáng ta caái nhòn thêëu àaáo vïì vai troâ cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn taåi caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp (ngoaåi trûâ caác nûúác saãn xuêët dêìu moã, núi khoaãn thu tûâ nguöìn taâi nguyïn naây chiïëm hún 20% töíng saãn phêím quöëc nöåi [GDP]. Thöng àiïåp quan trong àêìu tiïn noái rùçng nguöìn lûåc tûå nhiïn àoáng vai troâ quan troång trong töíng giaá trõ cuãa caãi, lúán hún phêìn àoáng goáp cuãa giaá trõ saãn xuêët.1 Àiïìu naây gúåi yá cöng taác quaãn lyá nguöìn lûåc tûå nhiïn phaãi àûúåc xem troång trong caác chiïën lûúåc phaát triïín. Cêëu thaânh nguöìn lûåc tûå nhiïn úã nhûäng quöëc gia ngheâo nhêën maånh têìm quan troång cuãa àêët nöng nghiïåp, nhûng caác taâi saãn dûúái mùåt àêët, nguöìn lúåi tûâ rûâng sinh thaái vaâ rûâng lêëy göî chiïëm àïën möåt phêìn tû töíng giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn. Tyã troång rêët lúán cuäng nhû cêëu thaânh cuãa nguöìn cuãa caãi tûå nhiïn trong töíng giaá trõ cuãa caãi thïí hiïån vai troâ quan troång cuãa caác nguöìn lûåc möi trûúâng trong giaãm ngheâo, chöëng àoái, vaâ haå thêëp tyã lïå tûã vong úã treã em. Nghiïn cûáu naây àûúåc bùæt àêìu bùçng viïåc mö taã töíng quan cuãa caãi cuãa caác quöëc gia àïí tûâ àoá phên tñch vai troâ quan troång cuãa cöng taác quaãn lyá nguöìn lûåc thöng qua tiïët kiïåm vaâ àêìu tû. Nghiïn cûáu naây cuäng phên tñch vai troâ quan troång cuãa nguöìn nhên lûåc, hïå thöëng quaãn lyá vaâ sûå tham gia cuãa hïå thöëng taâi chñnh trong tiïën trònh xêy dûång möåt kïë hoaåch toaân diïån trong àoá àaánh giaá àuáng xv
vai troâ quan troång cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong cöng taác hoaåch àõnh chñnh saách. Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? têåp trung nghiïn cûáu 3 vêën àïì chñnh. Möîi chûúng àïì cêåp àïën möåt phûúng diïån cuãa phûúng trònh cuãa caãi – mûác söëng vaâ veä nïn caác cêu chuyïån qua caác con söë vaâ caác khuyïën nghõ chñnh saách liïn quan. Trûúác khi ài sêu vaâo tûâng vêën àïì, chûúng 1 vaâ chûúng 2 giúái thiïåu vúái ngûúâi àoåc cêëu truác cuãa cöng trònh nghiïn cûáu, caác kïët quaã, vaâ caác khuyïën nghõ chñnh saách cuãa cuöën saách. Chûúng 1 cung cêëp möåt caái nhòn töíng quan vïì nhûäng ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi vúái troång têm laâ àûa ra caác khuyïën nghõ chñnh saách cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách. Chûúng naây cuäng giúái thiïåu quan àiïím vïì sûå phaát triïín nhû möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû-möåt khuön khöí haânh àöång àêìy quyïìn lûåc. Möåt söë loaåi nguöìn taâi saãn coá thïí bõ caån kiïåt vaâ chó coá thïí àûúåc chuyïín àöíi sang daång thûác giaá trõ khaác thöng qua àêìu tû cho thuï nguöìn lûåc. Möåt söë nguöìn cuãa caãi khaác coá thïí àûúåc taái taåo vaâ coá thïí baão àaãm viïåc khai thaác möåt caách bïìn vûäng. Caác phên tñch kinh tïë coá thïí gúåi yá vïì quyïët àõnh duy trò quy mö töëi ûu cuãa caác nguöìn cuãa caãi trong danh muåc. Caác ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi cho thêëy phêìn giaá trõ cuãa caãi vö hònh bao göìm giaá trõ nguöìn nhên lûåc vaâ chêët lûúång hïå thöëng thïí chïë CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? xvi
chñnh thûác vaâ khöng chñnh thûác chiïëm vai troâ vûúåt tröåi. Bïn caånh àoá, tyã troång cuãa giaá trõ saãn xuêët dûúâng nhû rêët öín àõnh giûäa caác nhoám nûúác phên theo thu nhêåp vaâ tyã troång naây cao hún tûúng àöëi úã nhoám nûúác thu nhêåp vûâa. Phêìn àoáng goáp cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng taâi saãn coá xu hûúáng giaãm theo thu nhêåp trong khi phêìn àoáng goáp cuãa vöën vö hònh tùng. Àêy laâ möåt phaát hiïån rêët coá yá nghôa: Caác nûúác giaâu lïn nhúâ kyä nùng cuãa nguöìn nhên lûåc vaâ chêët lûúång cuãa hïå thöëng thïí chïë höî trúå cho caác hoaåt àöång kinh tïë. Chûúng 2 giúái thiïåu cho ngûúâi àoåc phûúng phaáp luêån àûúåc sûã duång àïí ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi, giaã thñch caác phûúng phaáp vaâ giaã àõnh àûúåc duâng. Caác ûúác lûúång töíng giaá trõ cuãa caãi ûúác tñnh trong cuöën saách Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? àûúåc xêy dûång dûåa trïn sûå kïët húåp hai caách tiïëp cêån tûâ trïn xuöëng vaâ tûâ dûúái lïn. Töíng giaá trõ cuãa caãi, dûúái goác àöå lyá thuyïët kinh tïë, àûúåc àõnh nghôa laâ giaá trõ hiïån taåi cuãa caác khoaãn chi tiïu trong tûúng lai. Giaá trõ saãn xuêët àûúåc ûúác tñnh tûâ caác söë liïåu àêìu tû trong quaá khûá sûã duång mö hònh kï khai thûúâng xuyïn (PIM). Giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn àûúåc tñnh dûåa trïn giaá trõ hiïån hûäu vaâ ûúác lûúång giaá trõ khai thaác dûåa trïn mûác giaá thïë giúái vaâ caác khoaãn chi phñ phaát sinh úã àõa phûúng. Giaá trõ cuãa caãi vö hònh àûúåc ào bùçng sûå khaác biïåt giûäa töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ töíng giaá trõ saãn xuêët vaâ giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn. Do sûå haån chïë cuãa söë liïåu, giaá trõ ûúác tñnh nguöìn lûåc tûå nhiïn khöng bao göìm giaá trõ thuyã saãn cuäng nhû phêìn taâi saãn dûúái mùåt nûúác. Caác dõch vuå möi trûúâng àoáng vai troâ noâng cöët trong àúâi söëng xaä höåi vaâ nïìn kinh tïë khöng àûúåc ào möåt caách xaác thûåc. Thaão luêån vïì phûúng phaáp luêån ûúác lûúång cuãa caãi vaâ caác kïët quaã phên tñch trong 2 chûúng àêìu tûâng bûúác dêîn dùæt àïí ài sêu vaâo giaãi thñch 3 vêën àïì chñnh cuãa cuöën saách naây. Phêìn troång têm cuãa cuöën saách Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? àûúåc böë trñ úã tûâ chûúng 4 àïën chûúng 7. Trong khi thaânh phêìn cêëu thaânh nïn cuãa caãi, xeát trïn khña caånh naâo àoá coá thïí xaác lêåp caác phûúng thûác phaát triïín cuãa möåt quöëc gia, thò chêët lûúång cuãa sûå phaát triïín laåi phuå thuöåc rêët lúán vaâo caách maâ nguöìn lûåc cuãa caãi thay àöíi nhû thïë naâo qua thúâi gian. Nguöìn lûåc tûå nhiïn coá thïí àûúåc chuyïín àöíi thaânh daång cuãa caãi khaác miïîn laâ quaá trònh àêìu tû khai thaác àûúåc thûåc hiïån coá hiïåu quaã. BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT xvii
Thay àöíi cuãa caãi coá taåo ra phuác lúåi? T aâi nguyïn thiïn nhiïn laâ haâng hoaá kinh tïë àùåc biïåt vò chuáng ta khöng thïí saãn xuêët ra chuáng. Do àoá, taâi nguyïn thiïn nhiïn seä mang laåi lúåi nhuêån kinh tïë - thuïë taâi nguyïn- nïëu quaãn lyá töët. Caác nguöìn thu naây coá thïí laâ möåt nguöìn taâi chñnh phaát triïín quan troång. Caác nûúác Böëtxoana vaâ Malaysia àaä sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn hiïåu quaã theo caách naây. Khöng coá moã kim cûúng naâo laâ vônh viïîn, nhûng coá nhûäng nûúác coá moã kim cûúng coá thïí khai thaác bïìn vûäng. ÊÍn sau khùèng àõnh naây laâ giaã thuyïët cho rùçng coá thïí chuyïín daång tû baãn naây sang daång tû baãn khaác – vñ duå tûâ kim cûúng trong loâng àêët chuyïín thaânh caác toaâ cao öëc, maáy moác hay vöën con ngûúâi. Tiïët kiïåm roä raâng laâ vêën àïì noâng cöët cuãa phaát triïín. Nïëu khöng taåo ra khoaãn dû àïí àêìu tû, thò caác quöëc gia khöng coá caách naâo thoaát ra khoãi tònh traång mûác söëng thêëp. Sûå phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn laâm cho viïåc ào lûúâng caác nöî lûåc tiïët kiïåm trúã nïn phûác taåp vò sûå suy thoaái cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn khöng phaãi laâ taâi saãn hûäu hònh trong taâi khoaãn tiïu chuêín quöëc gia. Tiïët kiïåm roâng coá àiïìu chónh hay laâ tiïët kiïåm àñch thûåc ào mûác tiïët kiïåm thûåc cuãa möåt quöëc gia sau khi khêëu hao vöën saãn xuêët; caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn lûåc con ngûúâi (àûúåc tñnh theo kinh phñ giaáo duåc); sûå suy thoaái cuãa khoaáng saãn, nùng lûúång, rûâng; caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân thïë giúái cuäng àûúåc tñnh àïën. Chûúng 3 miïu taã caác ûúác tñnh vïì tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh. Chûúng naây cuäng giúái thiïåu vaâ baân àïën caác tñnh toaán thûåc nghiïåm mûác tiïët kiïåm àñch thûåc trïn 140 quöëc gia. Phaát triïín àûúåc xem nhû laâ möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Nguyïn tùæc Hartwick vïì phaát triïín bïìn vûäng thêåt ra àaä uãy thaác rùçng, àïí khai thaác bïìn vûäng, caác nûúác nïn àêìu tû caác nguöìn thuïë tûâ taâi nguyïn thiïn nhiïn. Dûåa vaâo dûä liïåu thöëng kï vïì caác loaåi thuïë taâi nguyïn trong voâng 30 nùm khi ûúác tñnh tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh, chûúng 4 àaä àûa ra luêån cûá kiïím chûáng nguyïn tùæc Hartwick: Liïåu caác quöëc gia coá thïí giaâu coá nhû thïë naâo vaâo nùm 2000 nïëu hoå tuên theo mö hònh cuãa Hartwick tûâ nùm 1970? Caác ûúác CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? xviii
tñnh thûåc nghiïåm trong chûúng naây kiïím àõnh hai biïën trong quy tùæc Hartwick: Quy tùæc tiïu chuêín thûåc chêët laåi giûä cho khoaãn tiïët kiïåm àñch thûåc chó bùçng 0 taåi möîi thúâi àiïím, vaâ möåt quy tùæc giaã thiïët rùçng khoaãn tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt hùçng söë dûúng taåi möîi thúâi àiïím. Trong nhiïìu trûúâng húåp, nhûäng kïët quaã naây mêu thuêîn vúái nhau. Caác pheáp tñnh cho thêëy thêåm chñ möåt nöî lûåc tiïët kiïåm trung bònh, tûúng àûúng vúái nöî lûåc tiïët kiïåm vûâa phaãi cuãa nhûäng nûúác ngheâo nhêët trïn thïë giúái cuäng coá thïí tùng àaáng kïí vöën cuãa nhûäng nïìn kinh tïë phuå thuöåc taâi nguyïn thiïn nhiïn. Vaâo nùm 2000, Nigiïria, möåt nûúác xuêët khêíu dêìu lúán leä ra àaä coá thïí dûå trûä vöën saãn xuêët tñnh theo àêìu ngûúâi gêëp nùm lêìn mûác àaåt àûúåc trong nùm àoá. Hún nûäa, nïëu caác khoaãn àêìu tû naây àûúåc sûã duång, dêìu moã coá thïí àoáng möåt vai troâ nhoã hún trong nïìn kinh tïë Nigiïria ngaây nay, vúái nhûäng taác àöång coá thïí coá lúåi àïën caác chñnh saách coá aãnh hûúãng àïën caác ngaânh khaác trong nïìn kinh tïë. Nûúác Cöång hoâa Vïnïduïla àaáng ra àaä coá thu nhêåp cao gêëp 4 lêìn nhû thïë. Tñnh theo àêìu ngûúâi, nhûäng nïìn kinh tïë maånh vïì dêìu moã nhû Cöång hoâa Bö livia, Vïnïduïla, Triniàaát vaâ Töbagö, vaâ Gabon, àaä coá thïí coá vöën saãn xuêët dûå trûä xêëp xó 30.000 àö la Myä/ngûúâi, tûúng àûúng vúái Haân Quöëc. Tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh giúái thiïåu trong chûúng 3 laâ caách tñnh nöî lûåc tiïët kiïåm roâng toaân diïån hún. Tuy vêåy, nïëu dên söë khöng àöíi, thò àoá roä raâng laâ mûác thu nhêåp maâ chñnh saách cêìn hûúáng túái àïí duy trò. Trong khi àoá tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh traã lúâi möåt cêu hoãi quan troång- töíng thu nhêåp tùng lïn hay giaãm ài trong giai àoaån kï khai? Chûúng 4 khöng trûåc tiïëp àïì cêåp àïën sûå bïìn vûäng cuãa caác nïìn kinh tïë trong böëi caãnh àang gia tùng dên söë. Chûúng 5 seä baân àïën vêën àïì naây. Nïëu mûác tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt giaá trõ êm, thò roä raâng laâ caã töíng thu nhêåp vaâ thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi àïìu àang giaãm. Tuy nhiïn, àöëi vúái möåt söë nûúác, töíng mûác tiïët kiïåm àñch thûåc coá thïí laâ möåt giaá trõ dûúng nhûng bònh quên thu nhêåp trïn àêìu ngûúâi laåi àang giaãm. Nhûäng nûúác coá töëc àöå gia tùng dên söë cao seä bõ cuöën vaâo guöìng quay luêín quêín vaâ nhu cêìu taåo ra nguöìn thu nhêåp múái àïí duy trò mûác thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi. Noái chung, kïët quaã naây gúåi ra nhûäng khoaãng tröëng lúán trong tiïët kiïåm BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT xix
úã caác nûúác chêu Phi Haå Sahara khi tñnh àïën sûå gia tùng dên söë. Khöng kïí àïën caác nûúác saãn xuêët dêìu moã, caác khoaãng tröëng tiïët kiïåm (mûác tùng trûúãng tiïët kiïåm cêìn coá àïí duy trò mûác thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi hiïån taåi) trong nhiïìu nûúác phaãi nùçm trong khoaãng tûâ 10%-50% töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI). Nùçm ngoaâi khoaãng naây duâ chó vaâi % trong töíng thu nhêåp quöëc dên cuäng àuã cho thêëy sûå quaãn lyá tiïu duâng cuãa chñnh phuã rêët vêët vaã vaâ thûúâng gùåp caác hiïím hoaå vïì chñnh trõ. Chó riïng nhûäng chñnh saách kinh tïë vô mö coá veã khöng àuã àïí lêëp àêìy khoaãng tröëng naây. Caác lyá thuyïët kinh tïë cho rùçng mûác tiïët kiïåm roâng hiïån nay coá thïí tûúng àûúng vúái nhûäng thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai, àùåc biïåt laâ sûå xuêët hiïån cuãa caác thay àöíi vïì giaá trõ tiïu duâng trong tûúng lai. Chûúng 6 kiïím àõnh giaã thuyïët naây. Viïåc kiïím tra tiïët kiïåm sûã duång caác söë liïåu sùén coá àûúåc baáo caáo trong êën phêím naây chó ra möåt biïën thïí àùåc biïåt cuãa tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt cöng cuå dûå baáo töët cho nhûäng thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai. Biïën thïí naây laâ töíng tiïët kiïåm àñch thûåc khöng kïí chi phñ cho giaáo duåc, thiïåt haåi tûâ nhûäng ö nhiïîm khñ caác bö nñch, vaâ hêåu quaã cuãa gia tùng dên söë. Do àoá, tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt chó baáo quan troång tiïìm nùng àïí àiïìu chónh chñnh saách phaát triïín. Phên tñch coân bao göìm caã möåt kïët quaã quan troång: khi mêîu chó giúái haån trong caác nûúác coá thu nhêåp cao, thò seä khöng coá quan hïå thûåc nghiïåm hiïín nhiïn naâo giûäa tiïët kiïåm roâng hiïån taåi vaâ thu nhêåp trong tûúng lai. Àiïìu naây laâm tùng àiïím khaác biïåt quan troång giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín. Roä raâng laâ khi têët caã caác nûúác àïìu àûúåc kiïím tra, thò sûå tñch luäy tû baãn àûúåc cho laâ hiïín nhiïn quyïët àõnh mûác söëng trong tûúng lai khöng phaãi möåt hïå söë quan troång úã nhûäng nûúác giaâu. Kïët quaã kiïím tra thêåt sûå kinh ngaåc. ÚÃ caác nûúác giaâu nhêët, roä raâng laâ thay àöíi cöng nghïå, caãi caách thïí chïë, hoåc têåp thöng qua thûåc haânh, vaâ vöën xaä höåi coá thïí àûúåc kïí ra nhû laâ nhûäng nhên töë cú baãn quyïët àõnh àïën nïìn kinh tïë. Trong khi tiïët kiïåm laâ cú súã cuãa phaát triïín bïìn vûäng, thò sûå kïët húåp caác nguöìn vöën quyïët àõnh möåt loaåt phûúng aán àûa ra cho chñnh phuã. Cêu hoãi quan troång thûá hai quan saát nhûäng hònh thaái cuå thïí cuãa vöën vaâ vai troâ cuãa chuáng. CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? xx
Nguöìn vöën naâo àoáng vai troâ chuã chöët trong viïåc taåo ra phuác lúåi? N hû àaä trònh baây, hêìu hïët cuãa caãi cuãa möåt quöëc gia laâ vöën vö hònh. Chûúng 7 laâ chûúng quan troång vò noá phên tñch thaânh phêìn cuãa vöën vö hònh. Xeát vïì thaânh phêìn cêëu taåo, vöën vö hònh bao göìm nhûäng taâi saãn khöng àûúåc tñnh àïën khi ûúác lûúång vöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët. Taâi saãn vö hònh bao göìm nhûäng kyä nùng vaâ bñ quyïët cuãa lûåc lûúång lao àöång. Khaái niïåm naây cuäng bao göìm vöën xaä höåi, sûå tin tûúãng lêîn nhau cuãa nhûäng ngûúâi trong cuâng möåt xaä höåi vaâ khaã nùng laâm viïåc cuâng nhau vò muåc àñch chung. Giaá trõ thùång dû cuãa taâi saãn vö hònh cuäng tñnh àïën caác yïëu töë vïì quaãn lyá thuác àêíy nùng suêët lao àöång. Chùèng haån, nïëu möåt nïìn kinh tïë coá hïå thöëng tû phaáp rêët hiïåu quaã, quyïìn súã hûäu, vaâ quaãn lyá hiïåu quaã, kïët quaã seä laâ töíng thu nhêåp cao vaâ do àoá thùång dû cuãa vöën vö hònh cuäng cao hún. Phên tñch höìi quy trong chûúng naây cho thêëy rùçng vöën con ngûúâi vaâ quy tùæc vïì luêåt giaãi thñch cho phêìn lúán sûå biïën àöíi cuãa vöën vö hònh thùång dû. Àêìu tû trong giaáo duåc, chûác nùng hïå thöëng tû phaáp, vaâ nhûäng chñnh saách àûúåc hûúáng túái thu huát nguöìn vöën laâ cöng cuå quan troång nhêët àïí tùng vöën vö hònh trong töíng taâi saãn quöëc gia. Trong chûúng 2 chuáng töi àaä quan saát àûúåc laâ khi caác nûúác trúã nïn giaâu coá hún, sûå quan troång tûúng ûáng cuãa giaá trõ saãn xuêët vaâ vöën vö hònh tùng lïn àïën möåt tyã lïå nhû cuãa taâi saãn tûå nhiïn. Do àoá, quaá trònh phaát triïín àoâi hoãi sûå tùng trûúãng cuãa caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå hiïån àaåi phuå thuöåc quaá nhiïìu vaâo caác daång vöën vö hònh trong töíng tû baãn. Tuy vêåy, giaá trõ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn tñnh theo àêìu ngûúâi khöng giaãm khi thu nhêåp tùng lïn, àùåc biïåt laâ giaá trõ cuãa àêët nöng nghiïåp. Chûúng 8 kiïím àõnh giaã thuyïët rùçng: trong thûåc tïë, àêët vaâ caác taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác laâ yïëu töë noâng cöët àïí duy trò viïåc taåo ra thu nhêåp. Taâi khoaãn naâo cuäng chûáa möåt haâm söë saãn xuêët êín. Noá laâ àöì thõ miïu taã sûå kïët húåp cuãa caác nguöìn lûåc khaác nhau maâ tûâ àoá chuáng ta àaåt àûúåc möåt giaá trõ nhêët àõnh. Caác àöì thõ àûúåc viïët dûúái daång möåt haâm toaán hoåc mö taã chñnh xaác möëi quan hïå giûäa khaã nùng huy àöång cuãa caác nguöìn lûåc nhû nguöìn lûåc vêåt BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT xxi
chêët vaâ nguöìn lûåc con ngûúâi úã caác giaá trõ khaác nhau, vaâ kïët quaã töëi àa coá thïí àaåt àûúåc tûúng ûáng vúái caác giaá trõ naây. Sau àoá ngûúâi ta tñnh mûác thay thïë giûäa caác nguöìn lûåc àêìu vaâo theo àöå co giaän thay thïë nguöìn lûåc. Kïët quaã cho thêëy möåt söë phaát hiïån thuá võ. Khöng coá dêëu hiïåu naâo cho thêëy àöå co giaän thay thïë nguöìn lûåc giûäa taâi nguyïn thiïn nhiïn (taâi nguyïn àêët) vaâ caác nguöìn lûåc khaác laâ rêët thêëp. ÚÃ bêët kyâ núi naâo maâ àêët àai nöíi lïn nhû möåt nguöìn lûåc quan troång, thò úã àoá àöå co giaän thay thïë xêëp xó bùçng hoùåc coá thïí lúán hún 1. Möåt mùåt, kïët quaã naây xaác nhêån rùçng cú höåi cho caác quöëc gia khöng phaãi laâ kïët quaã têët yïëu cuãa sûå àêìu tû vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn. Mùåt khaác, noá mang laåi hiïåu lûåc cho têìm quan troång cuãa quy tùæc Hartwick vïì tiïët kiïåm nguöìn lûåc sùén coá tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn nïëu chuáng ta hûúáng àïën muåc tiïu taåo ra mûác thu nhêåp öín àõnh. Töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ nhûäng thay àöíi cuãa noá àûúåc tñnh nhû thïë naâo trong Taâi khoaãn quöëc gia? N guyïn lyá trung têm cuãa êën phêím naây laâ sûå cêìn thiïët phaãi coá möåt caách nhòn nhêån thûåc tïë vïì phaát triïín bïìn vûäng, coi àoá nhû möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Khi àaä gùæn vúái muåc tiïu phaát triïín bïìn vûäng, caác chñnh phuã phaãi àöëi mùåt vúái möåt söë thaách thûác ngoaâi nhûäng vêën àïì cöë hûäu vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ nhûäng cú quan möi trûúâng. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách möi trûúâng cêìn nhêån thûác àûúåc sûå aãnh hûúãng coá thïí coá àöëi vúái nïìn kinh tïë tûâ caác tiïu chuêín möi trûúâng, ngûúåc laåi caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách kinh tïë cêìn xem xeát tñnh bïìn vûäng cuãa saãn xuêët vaâ tiïu duâng hiïån taåi vaâ dûå baáo tûúng lai. Sûå thöëng nhêët vaâ tiïëp nhêån khaái niïåm phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác chñnh phuã àaä laâ àöång lûåc cho viïåc phaát triïín taâi khoaãn möi trûúâng. Chûúng 9 àûa ra böëi caãnh àïí khaám phaá sûå hûäu ñch cuãa hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng nhû möåt khung lyá thuyïët àïí àiïìu chónh sûå öín àõnh vaâ sûã duång caác chñnh saách. Chûúng naây töíng kïët laåi 4 thaânh phêìn chñnh trong taâi CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? xxii
khoaãn möi trûúâng. Thïm vaâo àoá, chûúng 9 àûa ra töíng quan vïì möåt vaâi ûáng duång chñnh saách cuãa taâi khoaãn möi trûúâng úã caác nûúác cöng nghiïåp hoaá vaâ caác nûúác àang phaát triïín.. Chûúng naây cuäng chó ra caác ûáng duång tiïìm nùng coá thïí chûa àûúåc khai thaác triïåt àïí taåi thúâi àiïím naây. Kïët luêån ÚÃ caác nûúác àang phaát triïín, viïåc haåch toaán dûåa trïn tû baãn toaân diïån vaâ sûå thay àöíi cuãa noá coá veã nhû laâ chó baáo hûäu ñch nhêët àïí àiïìu chónh chñnh saách. Bùçng chûáng àûa ra trong êën phêím naây chó ra rùçng àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, nguöìn lûåc con ngûúâi vaâ viïåc quaãn lyá, kïët húåp vúái caác nöî lûåc tiïët kiïåm nhùçm buâ àùæp cho sûå caån kiïåt cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn, coá thïí laâm tùng taâi saãn tûúng lai úã nhûäng nûúác àang phaát triïín. Bûúác chuyïín tûâ tiïët kiïåm àïën àêìu tû laâ hïët sûác quan troång. Nïëu àêìu tû khöng mang laåi lúåi nhuêån, aãnh hûúãng cuãa noá àïën nguöìn lûåc àûúåc thïí hiïån úã mûác tiïu duâng, nhûng seä khöng taåo ra àûúåc mûác thu nhêåp theo kõp mûác tiïu thuå. Àïí chuyïín àûúåc tûâ tùng trûúãng phuå thuöåc taâi nguyïn thiïn nhiïn àïën tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ cên bùçng cêìn coá möåt loaåt thïí chïë coá khaã nùng quaãn lyá àûúåc taâi nguyïn thiïn nhiïn, thu thuïë taâi nguyïn, vaâ sûã duång caác khoaãn thuïë naây thaânh àêìu tû coá hiïåu quaã. Chñnh saách nguöìn lûåc, chñnh saách taâi chñnh vaâ chñnh saách kinh tïë chñnh trõ àïìu coá vai troâ trong bûúác chuyïín naây. Chuá thñch 1. Vöën vö hònh, phêìn giaá trõ lúán nhêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi, bao göìm nguöìn lûåc con ngûúâi, quaãn lyá vaâ caác nhên töë khaác, laâ caác nhên töë rêët khoá àïí xaác àõnh giaá trõ thûåc. BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT xxiii
PHÊÌN 1 HAÅCH TOAÁN CUÃA CAÃI Chûúng 1: Giúái thiïåu: Àaánh giaá Cuãa caãi Thiïn niïn kyã Chûúng 2. Ûúác lûúång Giaá trõ Cuãa caãi 1
Chûúng 1 GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ Coá thïí duy trò giaãm ngheâo bïìn vûäng àûúåc khöng? Cuöëi thïë kyã XX àaä chûáng kiïën caác cam kïët caãi caách àïí xoaá ngheâo trong Muåc tiïu phaát triïín Thiïn niïn kyã. Tuy nhiïn, caác quan ngaåi vêîn coân töìn taåi laâ tyã lïå caån kiïåt vaâ suy thoaái cuãa caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn coá thïí phaá hoãng bêët kyâ möåt tiïën böå naâo àaä àaåt àûúåc. Àïí àaåt àûúåc kïët quaã bïìn vûäng cêìn phaãi duy trò nguöìn lûåc àïí phaát triïín nhû vöën saãn xuêët, vöën con ngûúâi, taâi nguyïn thiïn nhiïn. Dûåa trïn nöî lûåc tûâ nhiïìu nùm, bao göìm caã cuöën “Múã röång phaåm vi taâi saãn” (World Bank 1997), êën phêím naây xaác àõnh nguöìn lûåc cuãa caãi thïë giúái trong nùm 2000. Khi noái àïën nguöìn lûåc chuáng ta quay trúã laåi vúái quan àiïím cuãa caác nhaâ kinh tïë hoåc kinh àiïín, nhûäng ngûúâi coi àêët àai, sûác lao àöång vaâ vöën saãn xuêët laâ caác nhên töë chñnh cuãa saãn xuêët. Caác chûúng trònh baây chi tiïët caác mûác àöå vaâ nhûäng thay àöíi cuãa caác nhên töë saãn xuêët khaác nhau naây dûåa theo diïîn biïën thïë giúái àaä vaâ àang phaát triïín. ÊËn phêím naây giúái thiïåu nhiïìu thaânh tûåu gêìn àêy nhêët trong möåt chûúng trònh daâi haån àaánh giaá cuãa caãi vaâ nhûäng thaânh phêìn cuãa noá trïn möåt mêîu lúán göìm nhiïìu nûúác trïn thïë giúái. Noá hoaân thiïån cöng trònh “Múã röång phaåm vi ào lûúâng cuãa caãi” thöng qua viïåc múã röång phaåm vi quöëc gia vaâ ûúác lûúång giaá trõ saãn xuêët vaâ nguöìn lûåc tûå nhiïn dûåa trïn böå dûä liïåu bao quaát nhiïìu thöng tin hún. Chi tiïët vïì quaá trònh ûúác lûúång àûúåc mö taã roä trong phuå luåc 1. Höåp 1.1 seä trònh baây lyá thuyïët cú súã cho cuöën saách naây. Sûå hònh thaânh vöën thay àöíi theo khu vûåc vaâ àùåc biïåt laâ theo mûác thu nhêåp. Trong khi sûå chïnh lïåch naây coá thïí laâ dïî thêëy khi so saánh Malawi vaâ Thuåy Àiïín, caác chûúng sau àaánh giaá chñnh xaác sûå khaác 3
biïåt naây bùçng caách àûa ra àöì thõ cuãa 120 nûúác trïn thïë giúái vïì giaá trõ theo àêìu ngûúâi cuãa àêët nöng nghiïåp, khoaáng saãn, rûâng, vöën saãn xuêët, vaâ möåt têåp húåp caác taâi saãn1 àûúåc goåi laâ vöën vö hònh. Vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, nguöìn lûåc con ngûúâi, vöën xaä höåi, vaâ caác yïëu töë khaác nhû laâ chêët lûúång cuãa caác thiïët chïë. Baãng 1.1 vaâ 1.22 giúái thiïåu möåt bûác tranh lúán vïì sûå hònh thaânh vaâ tyã lïå tû baãn chia theo àêìu ngûúâi theo nhoám thu nhêåp vaâ trïn toaân thïë giúái3 . Baãng 1.1 Töíng tû baãn, nùm 2000 — bònh quên àêìu ngûúâi (USD) vaâ tyã lïå — Nïëu phaát triïín àûúåc tiïëp cêån nhû möåt quaá trònh quaãn lyá taâi saãn, thò caác biïíu àöì chó roä rùçng caã mûác àöå lêîn caác thaânh phêìn trong danh muåc vöën àêìu tû thay àöíi rêët lúán dûåa theo mûác thu nhêåp. Viïåc quaãn lyá möîi thaânh phêìn trong danh muåc àêìu tû töët vaâ viïåc chuyïín àöíi tû baãn tûâ daång naây sang daång khaác möåt caách hiïåu quaã nhêët laâ caác vêën àïì mêëu chöët trong chñnh saách phaát triïín. Nhûäng sûå thay àöíi vïì taâi saãn thûåc sûå quyïët àõnh viïîn caãnh thõnh vûúång trong tûúng lai. Theo àoá, möåt yïëu töë quan troång trong phên tñch keâm theo laâ phûúng phaáp àaánh giaá tiïët kiïåm àñch thûåc hoùåc tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh. Àaánh giaá mûác tiïët kiïåm trong hún 140 quöëc CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 4 Nhoám thu nhêåp Nguöìn lûåc tûå nhiïn Giaá trõ saãn xuêët Vöën vö hònh Töíng giaá trõ cuãa caãi nguöìn lûåc tûå nhiïn Tyã lïå giaá trõ saãn xuêët Tyã lïå vöën vö hònh Caác nûúác thu nhêåp thêëp 1,925 1,174 4,434 7,532 26% 16% 59% Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 3,496 5,347 18,773 27,616 13% 19% 68% Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 9,531 76,193 353,339 439,063 2% 17% 80% Toaân thïë giúái 4,011 16,850 74,998 95,860 4% 18% 78% Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: khöng bao göìm caác nûúác saãn xuêët dêìu moã. OECD: Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë.
gia cho thêëy tñch luyä tû baãn trong töíng saãn phêím quöëc nöåi (GNI) úã caác nûúác giaâu cao hún rêët nhiïìu so vúái caác nûúác ngheâo. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng khi chuáng ta àûa sûå gia tùng dên söë vaâo phên tñch. Caác chûáng cûá chó roä caâng phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thò caâng coá mûác tiïët kiïåm àñch thûåc thêëp. Chûúng 3 vaâ chûúng 5 trònh baây chi tiïët nhûäng kïët quaã naây. Trong khi caác phên tñch loeá lïn aánh saáng cuãa phaát triïín bïìn vûäng thò noá laåi trûåc tiïëp liïn quan àïën cêu hoãi vïì tùng trûúãng. Tùng trûúãng laâ cêìn thiïët nïëu caác quöëc gia ngheâo nhêët chó hûúáng túái viïåc hûúãng thuå thu nhêåp. Tuy nhiïn, tùng trûúãng seä trúã nïn haäo huyïìn nïëu noá àûúåc taåo ra chuã yïëu búãi sûå tiïu thuå nguöìn lûåc cú súã cuãa nïìn kinh tïë nhû dinh dûúäng àêët. Sûå kïët nöëi giûäa nhûäng thay àöíi vïì phaåm vi taâi saãn thûåc tïë vaâ taâi saãn trong tûúng lai chó àûúåc liïn kïët nïëu caác phaåm vi taâi saãn thñch húåp toaân diïån. Àêy laâ àöång lûåc àêìu tiïn àïí múã röång phaåm vi taâi saãn bao göìm möåt phaåm vi caác nguöìn lûåc tûå nhiïn vaâ vöën vö hònh. Bûác tranh khùæc hoaå taâi saãn giaâu coá hún naây cuäng múã caánh cûãa cho caác chñnh saách can thiïåp coá thïí laâm tùng vaâ duy trò sûå tùng trûúãng. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 5 Baãng 1.2 Nguöìn lûåc tûå nhiïn, nùm 2000 — bònh quên àêìu ngûúâi (USD)— Nhoám thu nhêåp nguyïn khoaáng saãn Taâi nguyïn göî NTFR Caác khu baão töìn Àêët canh taác Àöìng coã nguöìn lûåc tûå nhiïn Caác nûúác thu nhêåp thêëp 325 109 48 111 1,143 189 1,925 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 1,089 169 120 129 1,583 407 3,496 Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 3,825 747 183 1,215 2,008 1,552 9,531 Toaân thïë giúái 1,302 252 104 322 1,496 536 4,011 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi Chuá: NTFR: Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî. Khöng bao göìm caác nûúác saãn xuêët dêìu moã.
Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? N hûäng àaánh giaá töíng giaá trõ cuãa caãi baáo caáo úã àêy dûåa trïn sûå kïët húåp cuãa caách tiïëp cêån tûâ dûúái lïn vaâ tûâ trïn xuöëng . Nhûäng àaánh giaá naây àûúåc trònh baây vùæn tùæt úã chûúng tiïëp theo vaâ cuå thïí hún trong phuå luåc 1. Trong lyá thuyïët kinh tïë, töíng tû baãn àûúåc àaánh giaá theo giaá trõ hiïån taåi cuãa mûác tiïu thuå trong tûúng lai. Vöën saãn xuêët bùæt nguöìn tûâ caác dûä liïåu àêìu tû trûúác àoá coá sûã duång mö hònh kï khai thûúâng xuyïn. Giaá trõ taâi nguyïn thiïn nhiïn dûå trûä dûåa trïn caác dûä liïåu quöëc gia vïì söë lûúång taâi saãn vêåt chêët, vaâ caác ûúác tñnh vïì thuïë taâi nguyïn thiïn nhiïn dûåa trïn giaá caã thïë giúái vaâ chi phñ trong nûúác. Sau àoá vöën vö hònh àûúåc tñnh nhû laâ sûå khaác biïåt giûäa töíng taâi saãn vúái caác vöën saãn xuêët vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác. Baãng 1.1 chó ra cuãa caãi bònh quên theo àêìu ngûúâi trïn thïë giúái xêëp xó 96.000 àö la Myä. Giaá trõ bònh quên naây roä raâng àaä che giêëu sûå khaác biïåt. Kïët quaã thu àûúåc tûâ thu nhêåp theo nhoám chûáa àûång nhiïìu thöng tin hún. Cuãa caãi theo àêìu ngûúâi giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín roä raâng laâ khaác biïåt rêët lúán. Coá 3 trong rêët nhiïìu caác chó söë àûúåc thïí hiïån úã Baãng 1.1: ● Giaá trõ saãn xuêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi laâ hùçng söë thûåc tïë theo nhoám thu nhêåp. ● Nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng giaá trõ cuãa caãi giaãm theo thu nhêåp, trong khi tyã troång cuãa vöën vö hònh tùng lïn. ● Giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn theo àêìu ngûúâi úã caác nûúác giaâu öín àõnh hún úã caác nûúác ngheâo, trong khi tyã troång cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn laåi thêëp hún. Caác ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi chó ra rùçng daång cuãa caãi coá ûu thïë nhêët laâ vöën vö hònh, möåt kïët quaã ngoaâi mong àúåi vaâ giuáp chuáng ta hiïíu hún hoåc thuyïët cuãa Adam Smith. Vöën vö hònh tñnh theo àêìu ngûúâi àaä thay àöíi lúán theo mûác thu nhêåp. Khi àûa chó söë vöën vö hònh vaâo giaá trõ saãn xuêët àaä àûa ra möåt hiïíu biïët khaác: chó söë naây thay àöíi tûâ 3,8 úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïën 3,5 úã caác nûúác thu CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 6
nhêåp trung bònh vaâ 4,6 úã caác nûúác thu nhêåp cao - möåt sûå khaác biïåt khaá nhoã. Àiïìu naây giaã àõnh trong quaá trònh phaát triïín kinh tïë vöën vö hònh vaâ giaá trõ saãn xuêët àûúåc tñch luyä gêìn nhû tûúng àûúng nhau, vúái khuynh hûúáng têåp trung vaâo giaá trõ saãn xuêët úã mûác thu nhêåp trung bònh vaâ têåp trung vaâo vöën vö hònh úã mûác thu nhêåp cao. Tyã lïå 2% cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng cuãa caãi àöëi vúái caác nûúác coá thu nhêåp cao coá àöìng nghôa vúái viïåc taâi nguyïn thiïn nhiïn hoaá ra laåi khöng quan troång àöëi vúái caác nûúác naây? Baãng 1.2 àûa ra cêu traã lúâi laâ khöng. Giaá trõ bònh quên theo àêìu ngûúâi cuãa tûâng loaåi taâi nguyïn thiïn nhiïn – taâi nguyïn khoaáng saãn, taâi nguyïn göî, taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî, caác khu baão töìn vaâ àêët nöng nghiïåp - úã caác nûúác giaâu laåi cao hún úã caác nûúác ngheâo. Lûúång tû baãn tûå nhiïn thêëp chó ra rùçng quaá trònh phaát triïín trûúác hïët àoâi hoãi tùng trûúãng trong caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå hiïån àaåi, trong khi caác ngaânh troång yïëu thò gêìn nhû giûä nguyïn. Caác àaánh giaá vïì tû baãn tûå nhiïn trònh baây trong cuöën saách naây cuäng bõ haån chïë vïì dûä liïåu; vñ duå, giaá trõ nguöìn caá khöng àûúåc tñnh àïën khi ûúác lûúång tû baãn, trong khi caác dõch vuå möi truúâng thiïët yïëu cho xaä höåi vaâ kinh tïë thò laåi khöng àûúåc tñnh toaán roä raâng. Taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Sûå phaát triïín T aâi nguyïn thiïn nhiïn laâ haâng hoaá kinh tïë àùåc biïåt vò chuáng ta khöng thïí saãn xuêët ra chuáng. Do àoá, taâi nguyïn thiïn nhiïn seä mang laåi lúåi nhuêån kinh tïë - thuïë taâi nguyïn- nïëu quaãn lyá töët. Caác nguöìn thu naây coá thïí laâ möåt nguöìn taâi chñnh phaát triïín quan troång. Caác nûúác Böëtxoana vaâ Malaysia àaä sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn hiïåu quaã theo caách naây. Khöng coá moã kim cûúng naâo vônh viïîn, nhûng coá nhûäng nûúác coá moã kim cûúng coá thïí khai thaác bïìn vûäng. ÊÍn sau khùèng àõnh naây laâ giaã thuyïët cho rùçng coá thïí chuyïín daång tû baãn naây sang daång tû baãn khaác – vñ duå tûâ kim cûúng trong loâng àêët sang caác toaâ cao öëc, maáy moác hay vöën con ngûúâi. Àïí àaåt àûúåc sûå chuyïín àöíi naây cêìn CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 7
phaãi coá caác thïí chïë àöìng böå coá khaã nùng quaãn lyá àûúåc taâi nguyïn thiïn nhiïn, thu thuïë taâi nguyïn, vaâ chuyïín caác khoaãn thuïë naây thaânh caác àêìu tû coá lúåi nhuêån. Chñnh saách taâi nguyïn, chñnh saách taâi chñnh, caác nhên töë chñnh trõ, thiïët chïë vaâ cêëu truác quaãn lyá àïìu coá vai troâ àöëi vúái sûå chuyïín àöíi naây. Caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi möåt khi àaä bõ khai thaác chó coá thïí trúã nïn suy thoaái. Do àoá sûã duång thuïë taâi nguyïn tûâ caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí caån kiïåt thûåc ra cuäng laâ sûã duång nguöìn lûåc. Àêy cuäng laâ xuêët phaát àiïím cho nguyïn tùæc Hartwick vïì chñnh saách cho phaát triïín bïìn vûäng - àêìu tû thuïë taâi nguyïn vaâo caác daång tû baãn khaác. Caác nguöìn lûåc söëng laâ rêët hiïëm vò chuáng laâ nguöìn lûåc bïìn vûäng tiïìm êín cho thuïë taâi nguyïn – vaâ thêåt sûå laâ moán quaâ cuãa taåo hoaá. Quaãn lyá bïìn vûäng nhûäng nguöìn lûåc naây seä laâ chñnh saách töëi ûu, nhûng vêën àïì mûác àöå dûå trûä töëi ûu laåi rêët phûác taåp. Vñ duå, phaá rûâng àïí lêëy àêët canh taác coá phaãi laâ töëi ûu nïëu àõa tö úã diïån tñch àêët rûâng bõ phaá cuäng tûúng àûúng vúái töíng giaá trõ kinh tïë thu àûúåc tûâ khu rûâng? Taâi nguyïn àêët laâ möåt taâi nguyïn bïìn vûäng nïëu biïët quaãn lyá töët. Àêët àai àùåc biïåt quan troång úã nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët thïë giúái vò noá laâ nguöìn lûåc trûåc tiïëp cho viïåc duy trò sûå söëng úã nhiïìu höå ngheâo. Nhû baãng 1.2 àaä àûa ra, àêët canh taác vaâ caác thaão nguyïn chiïëm 70% tû baãn tûå nhiïn vaâ chiïëm 18% töíng tû baãn úã caác nûúác thu nhêåp thêëp . Taâi nguyïn thiïn nhiïn coá 2 vai troâ cú baãn trong phaát triïín: ● Thûá nhêët, aáp duång cho hêìu hïët caác nûúác vaâ caác cöång àöìng ngheâo nhêët trïn thïë giúái: taâi nguyïn thiïn nhiïn àoáng vai troâ laâ nguöìn taâi nguyïn nïìn taãng baão àaãm cho sûå sinh töìn. ● Vai troâ thûá 2 cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ möåt nguöìn lûåc cho taâi chñnh phaát triïín. Nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn thûúng maåi coá thïí laâ möåt nguöìn lûåc quan troång cho lúåi nhuêån vaâ giao thûúng quöëc tïë. Thuïë khai thaác taâi nguyïn khöng phuåc höìi, taâi nguyïn coá thïí taái taåo vaâ caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí khai thaác bïìn vûäng coá thïí àûúåc duâng àïí àêìu tû taâi chñnh dûúái möåt CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 8
hònh thûác khaác cuãa nguöìn lûåc. Àöëi vúái trûúâng húåp caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi, nguöìn thuïë naây phaãi àûúåc àêìu tû nïëu töíng tû baãn khöng giaãm. Nïëu caác chûúng trûúác têåp trung vaâo lúåi ñch do thiïn nhiïn mang laåi, thò chûúng 3 cuäng seä trònh baây têìm quan troång cuãa viïåc àaánh giaá nhûäng aãnh hûúãng xêëu àïën möi trûúâng dûúái daång caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân cêìu. Sûå ö nhiïîm khöng xuêët hiïån trûåc tiïëp trong caác ûúác tñnh dûå trûä tû baãn. Ö nhiïîm tiïìm êín dûúái daång taái saãn xuêët sûác lao àöång thêëp do sûác khoãe yïëu. Noá laâm giaãm ài thu nhêåp, haån chïë tiïu duâng vaâ do àoá, haån chïë töíng tû baãn. Xeát tûâ quan àiïím phaát triïín, thöng àiïåp chñnh trong baãng 1.1 laâ taâi nguyïn thiïn nhiïn chiïëm möåt phêìn lúán trong töíng tû baãn úã caác nûúác thu nhêåp thêëp – 26%- thûåc chêët lúán hún tyã lïå giaá trõ saãn xuêët. Viïåc quaãn lyá töët nhûäng nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn naây coá thïí höî trúå vaâ duy trò phuác lúåi cho caác nûúác ngheâo, vaâ ngûúâi ngheâo trong caác nûúác naây, khi caác nûúác naây tiïën àïën àûúåc nêëc thang cuãa phaát triïín. Chñnh saách vaâ thïí chïë Phên tñch úã àêy têåp trung chuã yïëu vaâo viïåc àûa caác giaá trõ kinh tïë vaâo nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn dûå trûä vaâ nhûäng thay àöíi cuãa caác giaá trõ àoá trong nguöìn dûå trûä naây. Thöng tin àûúåc duâng àïí laâm saáng toã vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn trong phaát triïín, àùåc biïåt laâ úã nhûäng nûúác ngheâo. Phên tñch chó ra sûå thay àöíi trong caách quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ cêìn thiïët àïí tùng trûúãng kinh tïë, vaâ yïu cêìu thay àöíi naây seä dêîn túái caác caãi caách chñnh saách vaâ thïí chïë. Xeát tûâ goác àöå kinh tïë, sûå khai thaác taâi nguyïn khöng hiïåu quaã coá thïí tiïìm êín nguy cú khai thaác quaá mûác hoùåc khöng khai thaác triïåt àïí. Trong thûåc tïë, khuyïën khñch quaãn lyá nguöìn lûåc nhòn chung laåi laâ khuyïën khñch hoaåt àöång khai thaác quaá mûác. Àiïìu naây seä laâm giaãm mûác tiïët kiïåm àñch thûåc liïn quan àïën mûác khai thaác keám hiïåu CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 9
quaã. Hoaåt àöång caãi caách quaãn lyá taâi nguyïn coá thïí àoáng möåt vai troâ àaáng kïí trong viïåc thuác àêíy tiïët kiïåm úã caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc nhiïìu vaâo taâi nguyïn. Toaân böå taâi liïåu cuãa caác chñnh saách vaâ thïí chïë vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn àïì cêåp àïën nhiïìu vêën àïì khaác nhau theo caách tiïëp cêån múã hoùåc caách tiïëp cêån thöng thûúâng, khai thaác taâi nguyïn khöng thïí taái taåo nhû khoaáng saãn vaâ nùng lûúång, quaãn lyá nguöìn taâi nguyïn söëng nhû rûâng vaâ caá. Caác taâi liïåu naây àaä tòm hiïíu kyä caâng caác vai troâ maâ caác hònh thûác khaác nhau cuãa caác cöng cuå chñnh saách, quyïìn súã hûäu vaâ cêëu truác thiïët chïë coá thïí coá trong viïåc baão àaãm quaãn lyá taâi nguyïn hiïåu quaã. Nghiïn cûáu naây khöng cöë gùæng toám tùæt hoùåc böí sung nhiïìu vaâo taâi liïåu naây. Tuy nhiïn, möåt thïí chïë quan troång – böå taâi chñnh vaâ kho baåc- thûúâng coi nheå caác vêën àïì vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn. Do vêåy, chñnh saách taâi chñnh vïì quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn úã caác nûúác àang phaát triïín cêìn phaãi àûúåc tòm hiïíu. Tiïët kiïåm vaâ àêìu tû T iïët kiïåm laâ khña caånh cöët loäi cuãa phaát triïín. Nïëu khöng taåo ra àûúåc möåt khoaãn dû ra àïí àêìu tû, thò caác quöëc gia khöng coá caách naâo thoaát ra khoãi tònh traång mûác söëng thêëp. Tiïët kiïåm roâng coá àiïìu chónh hay laâ tiïët kiïåm àñch thûåc àaánh giaá mûác tiïët kiïåm thûåc tïë úã möåt quöëc gia sau khi khêëu hao vöën saãn xuêët; caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn lûåc con ngûúâi (àûúåc tñnh laâ chi phñ giaáo duåc); sûå suy thoaái cuãa khoaáng saãn, nùng lûúång, vaâ rûâng; vaâ caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân thïë giúái. Lyá thuyïët kinh tïë chó ra rùçng tiïët kiïåm roâng hiïån taåi coá thïí tûúng àûúng vúái thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai, cuå thïí laâ giaá trõ hiïån coá cuãa caác thay àöíi vïì tiïu duâng trong tûúng lai (Hamilton vaâ Hartwick 2005). Phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn laâm cho viïåc àaánh giaá nöî lûåc tiïët kiïåm trúã nïn phûác taåp do sûå suy thoaái möåt nguöìn taâi nguyïn coá thïí CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 10
khöng àûúåc nhòn ra khi kï khai taâi saãn quöëc gia. Nhû àaä thêëy trong chûúng 3, viïåc khöng tiïët kiïåm gùæn liïìn vúái suy thoaái taâi nguyïn laâ möåt vêën àïì àùåc thuâ úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Caác kiïím àõnh tiïët kiïåm sûã duång dûä liïåu sùén coá àûúåc nïu trong chûúng 6 chó ra möåt biïën àùåc thuâ cuãa tiïët kiïåm àñch thûåc – ngoaâi chi phñ giaáo duåc, thiïåt haåi tûâ khñ cacbon, vaâ aãnh hûúãng tûâ gia tùng dên söë - laâ möåt chó baáo töët cho sûå thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai. Tiïët kiïåm úã caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín Caác phên tñch trong chûúng 6 chó ra möåt kïët quaã quan troång nûäa: nïëu mêîu chó göìm caác nûúác coá thu nhêåp cao, thò seä khöng coá möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåm roâng vaâ sûå thõnh vûúång trong tûúng lai. Àiïìu naây taåo ra sûå khaác biïåt quan troång giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín. Roä raâng laâ, khi kiïím àõnh úã têët caã caác quöëc gia, yïëu töë quyïët àõnh hiïín nhiïn àïën sûå thõnh vûúång trong tûúng lai laâ tñch luäy tû baãn, laåi khöng phaãi laâ möåt nhên töë àaáng kïí àöëi vúái caác nûúác giaâu. Kïët quaã naây mang laåi möåt yá nghôa vûúåt quaá mong àúåi - úã nhûäng nûúác giaâu nhêët thïë giúái, khi àiïím tïn möåt söë nhên töë quyïët àõnh àïën tùng trûúãng, thò àoá laâ sûå thay àöíi vïì kyä thuêåt, caãi caách thïí chïë, hoåc thöng qua laâm, vaâ hiïåu quaã cuãa thïí chïë. Do àoá, úã caác nûúác àang phaát triïín, tiïët kiïåm àñch thûåc dûúâng nhû laâ möåt chó baáo hûäu duång àïí àiïìu chónh chñnh saách. Nhû chûúng 3 vaâ chûúng 5 seä trònh baây, caác nûúác ngheâo nhêët coá mûác tiïët kiïåm àñch thûåc thêëp nhêët. Kiïím àõnh vïë tiïët kiïåm àñch thûåc chó ra caác khoaãn àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, kïët húåp vúái nöî lûåc tiïët kiïåm nhùçm traánh suy thoaái taâi nguyïn thiïn nhiïn coá thïí àûa túái sûå thõnh vûúång trong tûúng lai cho caác nûúác àang phaát triïín. Cuöëi cuâng, bûúác chuyïín tiïëp tûâ tiïët kiïåm sang àêìu tû cûåc kyâ quan troång. Nïëu àêìu tû khöng mang laåi lúåi nhuêån, aãnh hûúãng cuãa noá àïën nguöìn lûåc àûúåc thïí hiïån úã mûác tiïu duâng, nhûng seä khöng taåo ra àûúåc mûác thu nhêåp theo kõp mûác tiïu duâng. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 11
Chñnh saách taâi chñnh vaâ cuãa caãi toaân diïån M úã röång phaåm vi tû baãn bao göìm caã taâi nguyïn thiïn nhiïn àaä laâm tùng thïm têìm quan troång cuãa caác vêën àïì taâi chñnh liïn quan àïën thu nhêåp, chi phñ, khöng gian taâi chñnh, chu kyâ thõnh vaâ suy, vaâ caác aãnh hûúãng taâi chñnh cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác (SOEs). Giaãi quyïët caác vêën àïì naây khöng phaãi laâ biïën caác böå trûúãng taâi chñnh thaânh caác nhaâ möi trûúâng, nhûng viïåc têåp trung vaâo khña caånh taâi chñnh quaá nhiïìu seä coá aãnh hûúãng àaáng kïí àïën sûå cên bùçng vô mö vaâ nïìn kinh tïë úã nhiïìu nûúác. Vêën àïì thu nhêåp liïn quan àïën taâi nguyïn thiïn nhiïn thûúng maåi àûúåc hiïíu rêët roä. Chñnh phuã vúái tû caách laâ chuã súã hûäu taâi nguyïn, coá thïí àaánh thuïë taâi nguyïn thiïn nhiïn khi caác doanh nghiïåp tû nhên sùén saâng boã vöën àïí khai thaác. Mûác thuïë naây aáp duång nhû nhau àöëi vúái khoaáng saãn, rûâng, vaâ àaánh bùæt caá. Àöëi vúái taâi nguyïn rûâng vaâ thuãy haãi saãn, coân möåt vêën àïì liïn quan àïën phaát triïín bïìn vûäng: nïëu chñnh saách ngaânh khuyïën khñch khai thaác taâi nguyïn, thò thu nhêåp taâi chñnh tûâ ngaânh coá thïí khöng öín àõnh. Cuöëi cuâng, töìn taåi vêën àïì liïn quan àïën nguöìn thu thuïë tûâ khaách du lõch nûúác ngoaâi. Nïëu möåt nûúác coá taâi nguyïn thiïn nhiïn thu huát khaách du lõch nûúác ngoaâi, thò thuïë tham quan vaâ khaách saån laâ caác cöng cuå quan troång àöëi vúái nguöìn thu thuïë. Caác vêën àïì vïì chi phñ chñnh phuã xoay quanh viïåc sûã duång nguöìn thu nhêåp. Vïì nguyïn tùæc, chñnh phuã nïn tòm kiïëm thuïë taái àêìu tû vaâo caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi úã möåt hònh thûác nguöìn lûåc khaác – tûâ àoá duy trò töíng giaá trõ cuãa caãi quöëc gia. Nguyïn tùæc cú baãn cuãa luêåt naây laâ àêìu tû cöng cöång phaãi coá lúåi nhuêån. Vêën àïì vïì lúåi nhuêån coá thïí àûa àïën cêu hoãi vïì khaã nùng thu huát vöën – khaã nùng cuãa chñnh phuã taåo ra nhûäng dûå aán àêìu tû hiïåu quaã - thûúâng bõ haån chïë cuãa caác nhên töë sùén coá nhû lao àöång tay nghïì cao vaâ cú súã haå têìng. Caác nûúác coá khoaãn núå lúán coá sûå lûåa choån àêìu tû thuïë taâi nguyïn vaâo viïåc traã núå. Caách naây coá phaãi laâ möåt caách àêìu tû töët hay khöng phuå thuöåc vaâo caác taác àöång xaä höåi ngûúåc trúã laåi àöëi vúái dûå aán àûúåc lûåa choån töët nhêët. Thïm vaâo àoá, caác hònh thûác nhêët CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 12
àõnh cuãa chi phñ phaát triïín nhû cöng viïn quöëc gia, coá thïí khöng àûúåc coi nhû laâ möåt lúåi nhuêån àùåc thuâ xeát tûâ goác àöå taâi chñnh; tuy nhiïn möåt quan àiïím khaác thoaáng hún coá thïí chó ra rùçng khoaãn àêìu tû vaâo cöng viïn seä laâm cho ngaânh du lõch tùng trûúãng hún vaâ tùng thu nhêåp taâi chñnh tûâ du lõch. Hiïån tûúång tùng trûúãng vaâ suy thoaái taâi chñnh laâ bònh thûúâng àöëi vúái caác nûúác xuêët khêíu taâi nguyïn. ÚÃ caác nûúác naây thu nhêåp cuãa chñnh phuã thûúâng phuå thuöåc nhiïìu vaâo thuïë taâi nguyïn. Àöìng tiïìn dïî kiïëm dûúái daång thu nhêåp taâi nguyïn caám döî caác chñnh phuã tùng chi phñ tiïu duâng khi giaá caã tùng. Thûúâng thò rêët khoá àïí kiïím soaát caác kinh phñ naây khi khuãng hoaãng haâng hoáa chùæc chùæn xaãy ra, dêîn túái viïåc mêët cên bùçng taâi chñnh. Nhòn chung, àêìu tû caác nguöìn thu thuïë àoâi hoãi möåt hïå thöëng giuáp cho chñnh phuã öín àõnh caác nguöìn thu taâi nguyïn, cuäng nhû laâ nhûäng cöng cuå, vñ duå nhû khuön khöí chi tiïu trung haån, àïí àiïìu haânh nhûäng khoaãn chi phñ. Caác taâi khoaãn tû baãn toaân diïån giuáp tòm hiïíu caác vêën àïì vïì khöng gian taâi chñnh. Àoá laâ khaã nùng maâ chñnh phuã coá thïí tùng kinh phñ maâ khöng laâm giaãm khaã nùng thanh toaán caác khoaãn vay. Nhòn chung, àaánh giaá sûå thay àöíi cuãa möåt chñnh phuã trong lêåp trûúâng vïì taâi chñnh laâ sûå thay àöíi trong giaá trõ roâng cuãa noá. Àiïìu naây chó ra rùçng thu nhêåp tûâ thuïë taâi nguyïn khöng phuåc höìi khöng hoaân toaân múã röång khöng gian taâi chñnh búãi vò möåt phêìn thuïë naây àaåi diïån cho mûác tiïu thuå nguöìn tû baãn tûå nhiïn. Trong khi àoá thöng tin cho rùçng khöng gian taâi chñnh khöng àûúåc ûúác tñnh nhû caác nguöìn lûåc khaác seä khöng àûúåc caác nhaâ taâi chñnh àöìng yá, vaâ caác chñnh phuã seä lûu yá àïën caác thöng tin sai lïåch naây. Caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác thûúâng coá chung caác nguöìn lûåc vaâ tûå xem xeát nguy cú taâi chñnh. Hiïåu quaã thêëp cuãa caác doanh nghiïåp naây coá thïí laâm tùng thïm caác khoaãn núå. Nïëu doanh nghiïåp khöng lêåp ngên saách, thò caác khoaãn núå taâi chñnh naây khöng àûúåc tñnh trong quan àiïím ngên saách cuãa chñnh phuã. Nïëu doanh nghiïåp lêåp ngên saách, hoå thûúâng khöng phaãi nöåp caác nguöìn thu bïn ngoaâi cho ngên khöë taâi chñnh; kïët quaã laâ nhu cêìu àêìu tû cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác trúã thaânh möåt phêìn trong ngên saách phaát triïín cuãa chñnh phuã. Trong trûúâng húåp naây, coá nguy cú laâ caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác khöng àûúåc cêëp àuã vöën. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 13
Böëtxoana laâ möåt vñ duå vïì quaãn lyá töët nhiïìu vêën àïì taâi chñnh liïn quan àïën taâi nguyïn kim cûúng. Böå taâi chñnh ûúác lûúång möåt khoaãn ngên saách öín àõnh quyïët àõnh kinh phñ tiïu duâng coá àûúåc taâi trúå ngoaâi thuïë taâi nguyïn hay khöng àïí tûâ àoá àiïìu chónh chi tiïu möåt caách húåp lñ. Nûúác naây cuäng coá àûúåc thu nhêåp tûâ kim cûúng tûâ biïín nhùçm giaãi quyïët caác vêën àïì vïì thu huát vöën, öín àõnh thu nhêåp, vaâ taác àöång “dõch Haâ Lan” aãnh hûúãng tûâ sûå tùng giaá trong lûu thöng tiïìn tïå. Àêìu tû vaâo Phêìn dû Vöën vö hònh N hòn tûâ goác àöå chñnh saách thò coá thïí naãy sinh vêën àïì vïì tñnh toaán àöëi vúái phêìn dû vöën vö hònh giaá trõ lúán nhû vêåy. Vò phêìn dû luön göìm nhiïìu taâi saãn ñt hûäu hònh hún, vñ duå nhû lao àöång thö, nguöìn vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi, hoùåc chêët lûúång thïí chïë, nïn cêu hoãi àùåt ra laâ liïåu bêët cûá phêìn naâo cuãa möåt khoaãn chi tiïu cöng coá thïí àûúåc xem nhû laâ möåt daång àêìu tû khöng. Àïí tòm hiïíu cêu hoãi naây dûåa trïn söë liïåu cheáo, Chûúng 7 ûúác tñnh nhûäng nhên töë chuã yïëu àoáng goáp vaâo phêìn dû vöën vö hònh vaâ Baãng 1.3 vaâ 1.4 thïí hiïån nhûäng kïët quaã chñnh. Baãng 1.3: Caác nhên töë giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh Bêët cûá mö hònh cuãa phêìn dû vö hònh naâo cuäng chó göìm caác nhên töë khöng àûúåc tñnh àïën trong giaá trõ cuãa vöën vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn taåo ra, vò nhûäng nhên töë naây àaä àûúåc loaåi trûâ khoãi töíng taâi saãn àïí tñnh phêìn dû. Baãng 1.3 àïì cêåp àïën 3 nhên töë nhû vêåy - söë nùm ài CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 14 Nhên töë Hïå söë co giaän Söë nùm hoåc theo àêìu ngûúâi 0,53 R2 0,89 Chó söë phaáp quyïìn 0,83 Chuyïín tiïìn theo àêìu ngûúâi 0,12 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Caác hïå söë coá yá nghôa úã mûác tin cêåy 5%.
hoåc trung bònh trïn àêìu ngûúâi, chó söë phaáp quyïìn, chuyïín tiïìn nhêån àûúåc trïn àêìu ngûúâi – giaãi thñch àûúåc 89% biïën thiïn phêìn dû cuãa caác nûúác. Vò vêåy, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá thïí khaá chùæc chùæn rùçng caác khoaãn àêìu tû vaâo giaáo duåc vaâ hïå thöëng tû phaáp, cuäng nhû caác chñnh saách nhùçm thu huát chuyïín tiïìn, laâ nhûäng phûúng tiïån quan troång laâm tùng phêìn vöën vö hònh trong töíng taâi saãn. Hïå söë co daän thïí hiïån trong Baãng 1.3 cho thêëy trung bònh 1% tùng trong chó söë phaáp quyïìn àem laåi nhûäng khoaãn lúåi lúán, laâm tùng vöën vö hònh lïn 0.83%; 1% tùng cuãa söë nùm ài hoåc hoùåc chuyïín tiïìn trïn àêìu ngûúâi laâm tùng vöën vö hònh lïn tûúng ûáng laâ 0,53% vaâ 0,12%. Baãng 1.4 thïí hiïån caác mûác hiïåu quaã biïn trung bònh àöëi vúái 1% tùng cuãa 3 nhên töë naây úã möîi mûác thu nhêåp. Tùng söë nùm ài hoåc trung bònh àêìu ngûúâi lïn 1 nùm seä laâm tùng töíng taâi saãn lïn gêìn 840 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, 2000 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh; vaâ hún 16.000 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp cao. Sûå chïnh lïåch lúán naây phaãn aánh hiïåu quaã truyïìn àöång dêîn àïën vöën saãn xuêët lúán hún úã caác mûác thu nhêåp cao hún, cuäng nhû viïåc sûã duång tó giaá danh nghôa. Chó söë phaáp quyïìn tùng 1% (trïn mûác 100%) laâm tùng töíng taâi saãn lïn hún 100 àöla úã caác nûúác thu nhêåp thêëp, hún 400 àöla úã caác nûúác thu nhêåp trung bònh, vaâ gêìn 3000 àöla úã caác nûúác thu nhêåp cao. Khöng tñnh àïën nhên töë nhoã nhêët laâ chuyïín tiïìn, thò àaáng phaãi xem xeát caác böå taâi chñnh coá thïí àêìu tû vaâo caác nhên töë chuã yïëu quyïët àõnh mûác vöën vö hònh. Chi tiïu cho giaáo duåc hiïín nhiïn coá thïí giûä vai troâ nhêët àõnh, nhûng nhûäng khoaãn chi tiïu naây phaãi coá hiïåu quaã CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 15 Nhoám Söë nùm hoåc trïn àêìu ngûúâi Chó söë phaáp quyïìn Tiïìn gûãi trïn àêìu ngûúâi Caác nûúác thu nhêåp nhêëp 838 111 29 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 1,954 404 39 Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 16.430 2.973 306 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Söë liïåu thïí hiïån phêìn tùng cuãa phêìn dû vöën vö hònh tûúng ûáng vúái 1 àún võ tùng cuãa nhên töë àaä cho. Baãng 1.4: Hiïåu quaã biïn cuãa caác nhên töë
thûåc sûå taåo ra vöën nhên lûåc. Coân àêìu tû vaâo hiïåu lûåc phaáp luêåt laåi roä raâng laâ phûác taåp. Chùèng haån nhû caác vêën àïì vïì lûúng böíng cuãa hïå thöëng tû phaáp coá thïí trúã nïn quan troång. Tuy nhiïn, vêën àïì lúán hún laâ xêy dûång caác thïí chïë phaáp luêåt chùåt cheä, àaáng tin cêåy, tûâ àoá taåo àûúåc sûå tin tûúãng trong dên chuáng vaâ doanh nghiïåp rùçng quyïìn lúåi cuãa hoå seä àûúåc baão vïå. Laâm àûúåc nhû vêåy seä coá thu àûúåc nhûäng lúåi ñch tiïìm nùng lúán nhû trònh baây trong Chûúng 7. Kïët luêån Quan niïåm coi phaát triïín laâ quaãn lyá chûúng trònh àêìu tû laâ rêët húåp lyá. Möåt söë taâi saãn trong chûúng trònh àêìu tû àûúåc duâng hïët vaâ chó coá thïí àûúåc chuyïín sang caác taâi saãn hûäu ñch khaác nhû cú súã haå têìng hoùåc vöën nhên lûåc, tuây theo àêìu tû vaâo nguöìn naâo. Caác taâi saãn khaác thò coá thïí phuåc höìi àûúåc vaâ coá thïí mang laåi doâng thu nhêåp bïìn vûäng. Phên tñch kinh tïë coá thïí àõnh hûúáng cho nhûäng quyïët àõnh liïn quan àïën qui mö töëi ûu cuãa caác taâi saãn naây trong chûúng trònh àêìu tû. Möåt söë taâi saãn nhû vöën saãn xuêët thûúâng hao moân theo thúâi gian. Tiïët kiïåm quöëc gia coá thïí àûúåc sûã duång àïí àêìu tû vaâo caác taâi saãn thiïn nhiïn, vöën saãn xuêët, hoùåc vöën nhên lûåc. Lûåa choån àêìu tû seä phuå thuöåc vaâo taâi saãn coá hiïåu quaã biïn cao nhêët àöëi vúái àêìu tû, möåt nguyïn lyá chuêín cuãa taâi chñnh cöng. Möîi nùm, coá tûâ 10 àïën 20 nûúác àang phaát triïín coá tó lïå tiïët kiïåm thûåc tïë êm. Vêåy nïn coá chñnh saách gò àïí àöëi phoá? Caác chñnh saách taâi chñnh tiïìn tïå àïìu aãnh hûúãng àïën haânh vi tiïët kiïåm vaâ sûå thêëu chi cuãa khu vûåc cöng coá thïí laâ muåc tiïu chñnh cuãa chñnh saách. Nïëu àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc àûúåc ào bùçng tiïët kiïåm thò nhûäng nöî lûåc tùng caác khoaãn chi tiïu giaáo duåc möåt caách hiïåu quaã coá thïí laâm tùng töíng tiïët kiïåm. Àöëi vúái caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn, àún thuöëc chung laâ khöng àún giaãn chó giaãm lûúång khai thaác, maâ coân giaãm caác àöång lûåc gêy ra khai thaác quaá mûác maâ thöng thûúâng àoâi hoãi nhûäng caãi caách trong caác ngaânh sûã duång taâi nguyïn. Caác bùçng chûáng trònh baây úã nhûäng chûúng sau cho thêëy rùçng CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 16
mûác tiïët kiïåm thêëp hoùåc nhoã hún 0 ban àêìu laâ möåt vêën àïì úã caác nûúác thu nhêåp thêëp vaâ caác nûúác thu nhêåp trung bònh coá nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn. Àöëi vúái nhûäng nûúác thu nhêåp trung bònh phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn naây, tiïët kiïåm êm hêìu nhû luön laâ sûå phaãn aánh chi tiïu quaá mûác cuãa chñnh phuã cho tiïu duâng. Ngûúåc laåi, àöëi vúái nhûäng nûúác ngheâo nhêët, phûúng thuöëc nhùçm tùng tiïët kiïåm bùçng caách giaãm tiïu duâng roä raâng laâ khöng thuá võ gò. Chñnh saách àöëi phoá töët hún laâ tùng hiïåu suêët cuãa têët caã caác taâi saãn, göìm caã taâi nguyïn, úã nhûäng nûúác naây thöng qua chñnh saách vaâ caãi caách thïí chïë, dêîn àïën chu kyâ tùng tiïu duâng vaâ tiïët kiïåm. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 17 HÖÅP 1.1 Lyá thuyïët vïì Cuãa caãi, Phuác lúåi vaâ Phaát triïín Bïìn vûäng Cuãa caãi, phuác lúåi vaâ sûå bïìn vûäng liïn hïå mêåt thiïët vúái nhau. Pezzey (1989) àaä àõnh nghôa dïî hiïíu vïì sûå bïìn vûäng: àûúâng phaát triïín laâ bïìn vûäng nïëu àöå thoaã duång khöng giaãm taåi bêët kò àiïím naâo trïn con àûúâng naây. Dasgupta (2001) àïì xuêët àõnh nghôa töíng quaát hún: àûúâng phaát triïín laâ bïìn vûäng nïëu phuác lúåi xaä höåi khöng giaãm taåi bêët kò àiïím naâo trïn àûúâng naây. Trong àoá phuác lúåi xaä höåi àûúåc àõnh nghôa laâ giaá trõ hiïån taåi cuãa àöå thoaã duång doåc àûúâng phaát triïín – laâ thûúác ào mûác àöå thõnh vûúång liïn thúâi gian. Àöå thoaã duång laâ khaái niïåm hûäu ñch nhûng khöng thïí quan saát àûúåc trûåc tiïëp. Àiïìu naây dêîn àïën thûã thaách vïì ào lûúâng: liïåu chuáng ta coá khaã nùng xaác àõnh àûúåc möåt chó söë caác àaåi lûúång coá thïí ào lûúâng maâ àaä àûúåc chûáng minh laâ coá liïn quan àïën phuác lúåi xaä höåi khöng? YÁ kiïën cho rùçng töíng cuãa caãi coá thïí àaåi àiïån cho chó söë àoá thïí hiïån trong baâi viïët cuãa Samuelson (1961): “…caách tñnh xêëp xó duy nhêët àïí ào lûúâng cuãa caãi laâ tñnh àöå lúán nhûäng thûá tûúng tûå nhû cuãa caãi chûá khöng phaãi tñnh àöå lúán cuãa thu nhêåp.” Theo Samuelson, baâi viïët cuãa Irving Fisher (1906) àaä hûúáng dêîn caách tñnh: cuãa caãi hiïån taåi phaãi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai. Hamilton vaâ Hartwick (2005) cho rùçng töíng caác giaá trõ cuãa möåt têåp húåp caác taâi saãn àöìng nhêët (töíng cuãa caãi) bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai. Nhûäng quan niïåm nhû vêåy vïì cuãa caãi vaâ phuác lúåi taåo cú súã cho viïåc tñnh toaán cú baãn töíng cuãa caãi trong cuöën saách naây. Theo àoá nïëu töíng cuãa caãi coá liïn quan àïën phuác lúåi xaä höåi thò nhûäng thay àöíi trong cuãa caãi phaãi coá yá nghôa àöëi vúái sûå bïìn vûäng – àêy laâ suy luêån theo trûåc giaác cuãa
CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 18 Pearce vaâ Atkinson (1993). Theo kinh tïë töëi ûu, trong caác nïìn kinh tïë maâ ngûúâi lêåp kïë hoaåch coá thïí thuác eáp sûå töëi àa hoáa phuác lúåi xaä höåi, thò caác kïët quaã cho thêëy möëi liïn hïå möåt caách roä raâng (àiïìu naây àûúåc ngêìm thûâa nhêån trong baâi viïët cuãa Weitzman [1976] nhûng khöng àûúåc chûáng minh). Aronsson vaâ caác taác giaã khaác (1997, phûúng trònh 6.18) àaä sûã duång hïå söë chiïët khêëu thuêìn tuáy thay àöíi theo thúâi gian àïí chûáng minh tiïët kiïåm roâng tñnh theo söë àún võ thoaã duång bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa caác thay àöíi trong àöå thoaã duång, Hamilton vaâ Clemens (1999) cho rùçng mûác tiïët kiïåm roâng hoùåc “thûåc tïë” phuâ húåp vúái sûå caån kiïåt taâi nguyïn, nhûäng thiïåt haåi do ö nhiïîm taâi nguyïn vaâ sûå tñch luäy nguöìn vöën nhên lûåc bùçng mûác thay àöíi trong phuác lúåi xaä höåi tñnh theo àöla; hoå cuäng lêåp luêån rùçng mûác tiïët kiïåm thûåc tïë êm coá nghôa laâ àöå thoaã duång trong tûúng lai seä nhoã hún àöå thoaã duång hiïån taåi taåi möåt söë quaäng thúâi gian. Àêy laâ àöång cú thuác àêíy cho viïåc têåp trung phên tñch tiïët kiïåm úã Chûúng 3 dûúái àêy. Nhûäng kïët quaã naây dûåa trïn giaã àõnh rùçng caác chñnh phuã töëi àa hoáa phuác lúåi xaä höåi. Dasgupta vaâ Mäler (2000), khöng dûåa trïn sûå töëi àa hoáa maâ chó aáp duång cú chïë phên böí nguöìn lûåc àïí xaác àõnh sûå hònh thaânh nguöìn vöën tûúng lai tûâ nguöìn ban àêìu vaâ caác doâng chaãy trong nïìn kinh tïë, cho rùçng àêìu tû roâng bùçng mûác thay àöíi trong phuác lúåi xaä höåi. Kïët quaã naây phuå thuöåc vaâo caác mûác giaá haåch toaán cho caác taâi saãn àûúåc xaác àõnh bùçng nhûäng thay àöíi biïn trong phuác lúåi xaä höåi xuêët phaát tûâ sûå gia tùng cuãa möîi taâi saãn (nghôa laâ caác giaá haåch toaán laâ caác àaåo haâm riïng cuãa haâm phuác lúåi xaä höåi). Arrow vaâ caác taác giaã (2003a) phaát hiïån ra vêën àïì naây dûúái caác cú chïë phên böí nguöìn lûåc khaác nhau. Trong cuöën saách naây nguöìn taâi nguyïn vaâ sûå caån kiïåt taâi nguyïn àûúåc àõnh giaá bùçng caách sûã duång caác mûác giaá thïë giúái vaâ caác mûác chi phñ khai thaác vaâ chiïët xuêët trong nûúác. Viïåc sûã duång giaá biïn giúái khöng phuâ húåp vúái caách àaánh giaá caác dûå aán khi aáp duång phên tñch lúåi ñch chi phñ xaä höåi, nhûng cuäng khöng hùèn coá liïn hïå vúái caác giaã àõnh vïì tñnh töëi ûu hoùåc cú chïë phên böí nguöìn lûåc nhêët àõnh naâo nhû theo Dasgupta vaâ Mäler (2000). Hartwick (1977) cung cêëp qui tùæc kinh àiïín cho sûå bïìn vûäng trong caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo nguöìn taâi nguyïn – nïëu tiïët kiïåm thûåc tïë laâ 0 úã möîi möëc thúâi gian (nghôa laâ tiïët kiïåm roâng theo truyïìn thöëng bùçng àuáng mûác phuâ húåp vúái taâi nguyïn caån kiïåt), thò tiïu duâng coá thïí àûúåc duy trò vö haån, ngay caã khi caác nguöìn taâi nguyïn laâ coá haån vaâ cöng nghïå khöng thay àöíi. Hamilton vaâ caác taác giaã trong baâi nghiïn cûáu (sùæp cöng böë) chó ra rùçng qui tùæc naây coá thïí töíng quaát hoáa thaânh qui tùæc àöëi vúái
CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 19 tiïët kiïåm thûåc tïë dûúng cöë àõnh; qui tùæc nhû vêåy seä dêîn àïën tiïu duâng khöng giúái haån. Chûúng 4 tñnh vöën saãn xuêët cuãa caãi caác nûúác theo qui tùæc khaác cuãa Hartwick trong nhûäng nùm 1970–2000; caác con söë naây sau àoá àûúåc àem so saánh vúái vöën thûåc tïë nùm 2000. Nïëu dên söë tùng theo thúâi gian nhû úã hêìu hïët caác nûúác àang phaát triïín thò nhûäng thay àöíi trong töíng cuãa caãi phaãi tñnh àïën caã sûå thay àöíi dên söë. Dasgupta (2001) chó ra rùçng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi laâ thûúác ào àuáng cho phuác lúåi xaä höåi nïëu thoaã maän caác àiïíu kiïån nhêët àõnh: (i) dên söë tùng theo tó lïå khöng àöíi; (ii) tiïu duâng trïn àêìu ngûúâi khöng phuå thuöåc vaâo qui mö dên söë; vaâ (iii) saãn xuêët khöng àöíi theo qui mö. Trong saách naây, cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi àûúåc xem nhû laâ thuúác ào sûå thõnh vûúång xaä höåi theo caác giaã àõnh cuãa Arrow vaâ caác taác giaã (2004). Caách tñnh mûác thay àöíi trong cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi lêëy tûâ Chûúng 5 dûúái àêy coá bao göìm àiïìu chónh hiïåu ûáng bêìn cuâng hoáa cuãa sûå tùng dên söë. Arrow vaâ caác taác giaã (2003b) xaác àõnh chó söë cuãa caãi àuáng trong caác trûúâng húåp töíng quaát hún. Cuöëi cuâng, kïët quaã nöëi kïët tiïët kiïåm roâng vúái nhûäng thay àöíi cuãa phuác lúåi xaä höåi trong nghiïn cûáu cuãa Aronsson vaâ caác taác giaã (1997) coá thïí àûúåc múã röång àïí chó roä tiïët kiïåm hiïån taåi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng trong caác nïìn kinh tïë töëi ûu hoáa. Dasgupta (2001) cuäng thûâa nhêån quan niïåm nhû vêåy laâ àuáng trong caác nïìn kinh tïë khöng töëi ûu vúái caác mûác giaá haåch toaán àûúåc àõnh nghôa nhû trïn. Hamilton vaâ Hartwick (2005) cho rùçng möëi liïn hïå naây chó àuáng trong nïìn kinh tïë töëi ûu, nhûng sûå kiïím chûáng cuãa hoå chó àoâi hoãi nïìn kinh tïë coá tñnh caånh tranh. Möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåm hiïån taåi vaâ giaá trõ hiïån taåi cuãa caác mûác thay àöíi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai àûúåc phaát hiïån trong pheáp thûã tiïët kiïåm thûåc tïë úã Chûúng 6. Chuá thñch 1. Vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi vaâ möåt söë nhên töë quan troång khaác nhû chêët lûúång caác thïí chïë. 2. Àöla nhùæc àïën úã àêy laâ àöla Myä. 3. Caác hònh thaái cuãa dêìu (trong àoá tiïìn thuï àûúâng öëng dêìu vûúåt quaá
20% GNI) khöng àûúåc tñnh àïën vaâ àûúåc thaão luêån riïng trong caác chûúng sau. Do coá caác nguöìn taâi nguyïn rêët lúán nïn caác nûúác naây khöng thuöåc àöëi tûúång phên tñch vïì cuãa caãi. 4. Pritchett (2000) tranh luêån rùçng caác khoaãn àêìu tû tñch luäy theo mö hònh naây coá thïí nêng cao vöën cuãa caác nûúác àang phaát triïín, vò mö hònh khöng giaãi thñch khaã nùng sinh lúâi cuãa nhûäng khoaãn àêìu tû. 5. Viïåc sûã duång tó giaá höëi àoaái danh nghôa giaãi thñch möåt phêìn mûác biïën thiïn cao naây. Ngang bùçng sûác mua (PPP) thöng thûúâng àûúåc duâng àïí so saánh phuác lúåi giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín. Ào lûúâng phuác lúåi khöng phaãi laâ möëi quan têm chñnh trong cuöën saách naây, vöën chó têåp trung vaâo sûå biïën thiïn trong cêëu truác phuác lúåi úã caác mûác thu nhêåp, sûå thay àöíi cuãa caãi vaâ vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn àöëi vúái quaá trònh phaát triïín. 6. Trong Tòm hiïíu vïì Baãn chêët vaâ Nguöìn göëc Cuãa caãi cuãa Caác nûúác, Adam Smith (1776) àaä viïët “Lao àöång haâng nùm cuãa möîi nûúác laâ nguöìn ban àêìu cung cêëp cho nûúác àoá têët caã nhûäng thûá cêìn thiïët vaâ tiïån nghi cho cuöåc söëng maâ nûúác àoá duâng möîi nùm.” Smith àaä nhêån ra “kyä nùng, sûå kheáo leáo vaâ oác phaán àoaán […] bao göìm trong lao àöång” laâ àiïìu kiïån tiïn quyïët taåo ra nguöìn cung cêëp “bêët kïí laâ àêët, thúâi tiïët hoùåc sûå múã röång laänh thöí cuãa bêët kò quöëc gia naâo.” 7. Töíng giaá trõ kinh tïë trong vñ duå naây bao göìm tiïìn thuï àûúâng öëng khai thaác bùçng göî bïìn vûäng/ vêåt liïåu khaác, chi phñ taách carbon vaâ sûå tûå nguyïån thanh toaán cuãa àõa phûúng (vaâ toaân cêìu) cho caác dõch vuå bïn ngoaâi maâ rûâng cung cêëp. CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 20
Chûúng 2 ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI Caái gò taåo nïn cuãa caãi? Sûå chuá yá thûúâng àûúåc têåp trung vaâo vöën saãn xuêët nhû laâ caác toâa nhaâ, maáy moác, thiïët bõ vaâ cú súã haå têìng. Caách ûúác lûúång cuãa caãi àûúåc giúái thiïåu dûúái àêy múã röång caác thûúác ào naây bùçng caách tñnh àïën caã caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí caån kiïåt, caác taâi nguyïn coá thïí taái phuåc höìi vaâ àêët nöng nghiïåp. Caác ûúác lûúång cuäng tñnh àïën vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, vöën nhên lûåc (caác kyä nùng vaâ bñ quyïët saãn xuêët), vöën xaä höåi vaâ chêët lûúång caác thïí chïë. Hoåc thuyïët kinh tïë cho thêëy coá möëi liïn hïå chùåt cheä giûäa nhûäng thay àöíi cuãa caãi vaâ tñnh bïìn vûäng cuãa sûå phaát triïín – nïëu möåt nûúác (möåt höå gia àònh) coá taâi saãn ñt dêìn ài thò nûúác/ höå àoá àang ài trïn con àûúâng khöng bïìn vûäng. Tuy nhiïn, àïí möëi liïn hïå naây àûúåc duy trò, khaái niïåm cuãa caãi phaãi thêåt sûå toaân diïån. Àêy laâ àöång lûåc chñnh àïí múã röång thûúác ào cuãa caãi. Chuáng ta cuäng quan têm àïën nhiïìu vêën àïì cú baãn liïn quan àïën cuãa caãi quöëc gia: ● Thaânh phêìn quan troång nhêët cuãa cuãa caãi laâ gò úã möîi quöëc gia? ● Tó troång caác loaåi cuãa caãi khaác nhau thay àöíi nhû thïë naâo theo thu nhêåp? Giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn tùng hay giaãm khi nïìn kinh tïë phaát triïín? Nhûäng vêën àïì naây vaâ vêën àïì khaác àûúåc xem xeát úã dûúái àêy. Chûúng naây trònh baây caác ûúác lûúång cuãa caãi cuãa 120 nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín nùm 2000. Chi tiïët qui trònh ûúác lûúång cuãa caãi vaâ söë liïåu caác nûúác úã Phuå luåc 1 vaâ 2. 21
Caác nûúác giaâu nhêët vaâ ngheâo nhêët Û úác lûúång cuãa caãi trung bònh cuãa 10 nûúác giaâu nhêët vaâ 10 nûúác ngheâo nhêët àûúåc trònh baây úã Baãng 2.1 vaâ 2.2. Nhûäng con söë naây khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn. Thuåy Sô dêîn àêìu danh saách trong àoá caác nûúác thuöåc Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë (OECD) giûä võ trñ cao nhêët. Caác nûúác chêu Êu – 2 nûúác trong baán àaão Scandinavi – chiïëm ûu thïë cuâng vúái Myä vaâ Nhêåt Baãn. Kïët cêëu cuãa caãi rêët nhêët quaán úã caác nûúác, ngoaåi trûâ Na Uy vaâ Nhêåt Baãn. Vò vöën tûå nhiïn cuãa Na Uy göìm taâi nguyïn dêìu khñ tûâ Biïín Bùæc, chiïëm 12% töíng cuãa caãi. Coân Nhêåt Baãn coá tó troång vöën saãn xuêët lúán – 30% töíng cuãa caãi. Danh saách 10 nûúác ngheâo nhêët thïí hiïån úã Baãng 2.2. Nïëu Chêu Êu àûáng thûá nhêët trong 10 nûúác dêîn àêìu danh saách, chêu Phi Haå Sahara àûáng thûá nhêët trong 10 nûúác úã cuöëi danh saách. Caác nûúác trong Baãng 2.2 coá àùåc àiïím lûúång vöën tûå nhiïn cao, töëi thiïíu chiïëm 25% töíng cuãa caãi. Ïtiöpia coá töíng cuãa caãi nhoã nhêët vaâ tó troång vöën saãn xuêët rêët thêëp. Tûúng tûå nhû vêåy àöëi vúái Burundi, Nigiï, Saát vaâ Maàagaxca. Nepan laâ quöëc gia duy nhêët trong Baãng khöng thuöåc chêu Phi Haå Sahara. Baãng 2.1 Töíng cuãa caãi 10 nûúác giaâu nhêët, 2000 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 22 (xïëp theo cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi giaãm dêìn) Cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi ($) Vöën tûå nhiïn (%) Vöën taåo ra (%) Vöën vö hònh (%) Thuåy Sô 648.241 1 15 84 Àan Maåch 575.138 2 14 84 Thuåy Àiïín 513.424 2 11 87 Myä 512.612 3 16 82 Àûác 496.447 1 14 85 Nhêåt Baãn 493.241 0 30 69 AÁo 493.080 1 15 84 Na Uy 473.708 12 25 63 Phaáp 468.024 1 12 86 Bó -Luxembourg 451.714 1 13 86 Nguöìn: Caác taác giaã.
Baãng 2.2 Töíng cuãa caãi 10 nûúác ngheâo nhêët, 2000 Vöën vö hònh mang dêëu êm trong möåt söë trûúâng húåp, laâ tiïìm nùng kinh nghiïåm nïëu nhû àûúåc ûúác tñnh nhû laâ möåt phêìn dû – chïnh lïåch giûäa töíng cuãa caãi vaâ nguöìn taâi nguyïn tûå nhiïn vaâ taâi nguyïn saãn xuêët. Höåp 2.1 cho thêëy phêìn dû vöën vö hònh êm nghôa laâ gò. Cú súã Ûúác lûúång Cuãa caãi Ào lûúâng vöën laâ möåt nhiïåm vuå phûác taåp. Vöën coá thïí àûúåc ûúác tñnh bùçng caách sûã duång hai phûúng phaáp chñnh: ● Laâ töíng caác phêìn tùng thïm, trûâ ài caác phêìn giaãm ài theo thúâi gian so vúái lûúång vöën ban àêìu – vñ duå nhû cöång döìn töíng giaá trõ cuãa caác khoaãn àêìu tû vaâ trûâ khêëu hao cuãa vöën saãn xuêët. ● Hoùåc laâ vöën àûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi thuêìn (NPV) cuãa thu nhêåp taåo ra theo thúâi gian. Àêy laâ khoaãn tiïìn maâ möåt nhaâ àêìu tû sùén saâng traã cho möåt haâng hoáa vöën. CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI 23 (xïëp theo cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi giaãm dêìn) Cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi ($) Vöën tûå nhiïn (%) saãn xuêët (%) Vöën vö hònh (%) Manàagaxca 5,020 33 8 59 Saát 4,458 42 6 52 Mödùmbñch 4,232 25 11 64 Ghinï - Bñtxao 3,974 47 14 39 Nïpan 3,802 32 16 52 Nigiï 3,695 53 8 39 CH Cöng gö 3,516 265 180 –346 Burunài 2,859 42 7 50 Nigiïria 2,748 147 24 –71 Ïtiöpia 1,965 41 9 50 Nguöìn: Caác taác giaã.
Vïì mùåt thûåc haânh, chuáng ta duâng phûúng phaáp thûá nhêët, coân goåi laâ phûúng phaáp kï khai thûúâng xuyïn (PIM), àïí ûúác tñnh giaá trõ vöën saãn xuêët trong khi phûúng phaáp thûá hai duâng àïí ûúác tñnh nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Hònh 2.1 trònh baây caác bûúác ûúác lûúång caác thaânh phêìn cuãa caãi. Hònh 2.1 Ûúác lûúång Caác thaânh phêìn Cuãa caãi CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 24
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019
Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019

Recommended

Bí Quyết Thành Công Của Các Triệu Phú Trẻ Hàn Quốc
Bí Quyết Thành Công Của Các Triệu Phú Trẻ Hàn QuốcBí Quyết Thành Công Của Các Triệu Phú Trẻ Hàn Quốc
Bí Quyết Thành Công Của Các Triệu Phú Trẻ Hàn QuốcĐặng Vui
 
Vì sao họ thành công?
Vì sao họ thành công? Vì sao họ thành công?
Vì sao họ thành công? Son Nguyen
 
18 quy luat bat bien phat trien thuong hieu cong ty
18 quy luat bat bien phat trien thuong hieu cong ty18 quy luat bat bien phat trien thuong hieu cong ty
18 quy luat bat bien phat trien thuong hieu cong tySon Nguyen
 
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quảXây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quảSon Nguyen
 
Người giỏi không phải là người làm tất cả
Người giỏi không phải là người làm tất cảNgười giỏi không phải là người làm tất cả
Người giỏi không phải là người làm tất cảbauloc
 
Để được trọng dụng và đãi ngộ
Để được trọng dụng và đãi ngộĐể được trọng dụng và đãi ngộ
Để được trọng dụng và đãi ngộSon Nguyen
 
Hẹn bạn trên đỉnh thành công
Hẹn bạn trên đỉnh thành côngHẹn bạn trên đỉnh thành công
Hẹn bạn trên đỉnh thành côngSon Nguyen
 
Song theo-phuong-thuc-80-20
Song theo-phuong-thuc-80-20Song theo-phuong-thuc-80-20
Song theo-phuong-thuc-80-20tan_td
 

Recommended

Bí Quyết Thành Công Của Các Triệu Phú Trẻ Hàn Quốc
Bí Quyết Thành Công Của Các Triệu Phú Trẻ Hàn QuốcBí Quyết Thành Công Của Các Triệu Phú Trẻ Hàn Quốc
Bí Quyết Thành Công Của Các Triệu Phú Trẻ Hàn QuốcĐặng Vui
 
Vì sao họ thành công?
Vì sao họ thành công? Vì sao họ thành công?
Vì sao họ thành công? Son Nguyen
 
18 quy luat bat bien phat trien thuong hieu cong ty
18 quy luat bat bien phat trien thuong hieu cong ty18 quy luat bat bien phat trien thuong hieu cong ty
18 quy luat bat bien phat trien thuong hieu cong tySon Nguyen
 
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quảXây dựng nhóm làm việc hiệu quả
Xây dựng nhóm làm việc hiệu quảSon Nguyen
 
Người giỏi không phải là người làm tất cả
Người giỏi không phải là người làm tất cảNgười giỏi không phải là người làm tất cả
Người giỏi không phải là người làm tất cảbauloc
 
Để được trọng dụng và đãi ngộ
Để được trọng dụng và đãi ngộĐể được trọng dụng và đãi ngộ
Để được trọng dụng và đãi ngộSon Nguyen
 
Hẹn bạn trên đỉnh thành công
Hẹn bạn trên đỉnh thành côngHẹn bạn trên đỉnh thành công
Hẹn bạn trên đỉnh thành côngSon Nguyen
 
Song theo-phuong-thuc-80-20
Song theo-phuong-thuc-80-20Song theo-phuong-thuc-80-20
Song theo-phuong-thuc-80-20tan_td
 
Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)
Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)
Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)Kien Thuc
 
Đánh cắp ý tưởng
Đánh cắp ý tưởngĐánh cắp ý tưởng
Đánh cắp ý tưởngSon Nguyen
 
Triệu phú trẻ
Triệu phú trẻTriệu phú trẻ
Triệu phú trẻbauloc
 
Quà tặng diệu kỳ
Quà tặng diệu kỳQuà tặng diệu kỳ
Quà tặng diệu kỳSon Nguyen
 
Vươn đến sự hoàn thiện
Vươn đến sự hoàn thiệnVươn đến sự hoàn thiện
Vươn đến sự hoàn thiệnbauloc
 
Dám nghĩ lớn
Dám nghĩ lớnDám nghĩ lớn
Dám nghĩ lớnSon Nguyen
 
50 cong ty lam thay doi the gioi
50 cong ty lam thay doi the gioi50 cong ty lam thay doi the gioi
50 cong ty lam thay doi the gioiĐặng Vui
 
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi that
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi thatBản tin 66 HAWA - Go & Noi that
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi thatHAWA Viet Nam
 
Thói quen thứ 8
Thói quen thứ 8Thói quen thứ 8
Thói quen thứ 8Son Nguyen
 
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi that
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi thatBan tin 60 HAWA - Go va Noi that
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi thatHAWA Viet Nam
 
Nghệ thuật đặt câu hỏi
Nghệ thuật đặt câu hỏiNghệ thuật đặt câu hỏi
Nghệ thuật đặt câu hỏiNguyễn Minh Thanh
 
Ai lay mieng phomat cua toi
Ai lay mieng phomat cua toiAi lay mieng phomat cua toi
Ai lay mieng phomat cua toituan success
 
Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2
Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2
Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2Sự Kiện Hay
 
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chuc
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chucBai giang kinh te vi mo cho lop tai chuc
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chucMr[L]ink
 
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247Kien Thuc
 
Toan cau-hoa-va-nhung-mat-trai-2
Toan cau-hoa-va-nhung-mat-trai-2Toan cau-hoa-va-nhung-mat-trai-2
Toan cau-hoa-va-nhung-mat-trai-2Mạng dược liệu
 
Lean 6 Sigma Số 15
Lean 6 Sigma Số 15Lean 6 Sigma Số 15
Lean 6 Sigma Số 15IESCL
 
Tu vi tuong phap
Tu vi tuong phapTu vi tuong phap
Tu vi tuong phaptruonglamtx
 
Part5
Part5Part5
Part5tranbinhkb
 
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5Thaothuc Sg
 
Lean 6 Sigma Số 61
Lean 6 Sigma Số 61Lean 6 Sigma Số 61
Lean 6 Sigma Số 61IESCL
 
Luận văn tốt nghiệp
Luận văn tốt nghiệpLuận văn tốt nghiệp
Luận văn tốt nghiệpguest3c41775
 

More Related Content

What's hot

Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)
Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)
Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)Kien Thuc
 
Đánh cắp ý tưởng
Đánh cắp ý tưởngĐánh cắp ý tưởng
Đánh cắp ý tưởngSon Nguyen
 
Triệu phú trẻ
Triệu phú trẻTriệu phú trẻ
Triệu phú trẻbauloc
 
Quà tặng diệu kỳ
Quà tặng diệu kỳQuà tặng diệu kỳ
Quà tặng diệu kỳSon Nguyen
 
Vươn đến sự hoàn thiện
Vươn đến sự hoàn thiệnVươn đến sự hoàn thiện
Vươn đến sự hoàn thiệnbauloc
 
Dám nghĩ lớn
Dám nghĩ lớnDám nghĩ lớn
Dám nghĩ lớnSon Nguyen
 
50 cong ty lam thay doi the gioi
50 cong ty lam thay doi the gioi50 cong ty lam thay doi the gioi
50 cong ty lam thay doi the gioiĐặng Vui
 
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi that
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi thatBản tin 66 HAWA - Go & Noi that
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi thatHAWA Viet Nam
 
Thói quen thứ 8
Thói quen thứ 8Thói quen thứ 8
Thói quen thứ 8Son Nguyen
 
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi that
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi thatBan tin 60 HAWA - Go va Noi that
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi thatHAWA Viet Nam
 
Nghệ thuật đặt câu hỏi
Nghệ thuật đặt câu hỏiNghệ thuật đặt câu hỏi
Nghệ thuật đặt câu hỏiNguyễn Minh Thanh
 
Ai lay mieng phomat cua toi
Ai lay mieng phomat cua toiAi lay mieng phomat cua toi
Ai lay mieng phomat cua toituan success
 

What's hot (12)

Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)
Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)
Vai trò của khoa học cơ bản trong nền kinh tế tri thức (GS. VS. Nguyễn Văn Đạo)
 
Đánh cắp ý tưởng
Đánh cắp ý tưởngĐánh cắp ý tưởng
Đánh cắp ý tưởng
 
Triệu phú trẻ
Triệu phú trẻTriệu phú trẻ
Triệu phú trẻ
 
Quà tặng diệu kỳ
Quà tặng diệu kỳQuà tặng diệu kỳ
Quà tặng diệu kỳ
 
Vươn đến sự hoàn thiện
Vươn đến sự hoàn thiệnVươn đến sự hoàn thiện
Vươn đến sự hoàn thiện
 
Dám nghĩ lớn
Dám nghĩ lớnDám nghĩ lớn
Dám nghĩ lớn
 
50 cong ty lam thay doi the gioi
50 cong ty lam thay doi the gioi50 cong ty lam thay doi the gioi
50 cong ty lam thay doi the gioi
 
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi that
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi thatBản tin 66 HAWA - Go & Noi that
Bản tin 66 HAWA - Go & Noi that
 
Thói quen thứ 8
Thói quen thứ 8Thói quen thứ 8
Thói quen thứ 8
 
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi that
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi thatBan tin 60 HAWA - Go va Noi that
Ban tin 60 HAWA - Go va Noi that
 
Nghệ thuật đặt câu hỏi
Nghệ thuật đặt câu hỏiNghệ thuật đặt câu hỏi
Nghệ thuật đặt câu hỏi
 
Ai lay mieng phomat cua toi
Ai lay mieng phomat cua toiAi lay mieng phomat cua toi
Ai lay mieng phomat cua toi
 

Similar to Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019

Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2
Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2
Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2Sự Kiện Hay
 
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chuc
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chucBai giang kinh te vi mo cho lop tai chuc
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chucMr[L]ink
 
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247Kien Thuc
 
Lean 6 Sigma Số 15
Lean 6 Sigma Số 15Lean 6 Sigma Số 15
Lean 6 Sigma Số 15IESCL
 
Tu vi tuong phap
Tu vi tuong phapTu vi tuong phap
Tu vi tuong phaptruonglamtx
 
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5Thaothuc Sg
 
Lean 6 Sigma Số 61
Lean 6 Sigma Số 61Lean 6 Sigma Số 61
Lean 6 Sigma Số 61IESCL
 
Luận văn tốt nghiệp
Luận văn tốt nghiệpLuận văn tốt nghiệp
Luận văn tốt nghiệpguest3c41775
 
Danhthucdnangngucuaban
DanhthucdnangngucuabanDanhthucdnangngucuaban
Danhthucdnangngucuabanhunglinhn21
 
Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015
Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015
Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015Pham Long
 
Lean 6 Sigma Số 41
Lean 6 Sigma Số 41Lean 6 Sigma Số 41
Lean 6 Sigma Số 41IESCL
 
De duoc trong dung va dai ngo
De duoc trong dung va dai ngoDe duoc trong dung va dai ngo
De duoc trong dung va dai ngoLee Cường
 
Lean 6 Sigma Số 62
Lean 6 Sigma Số 62Lean 6 Sigma Số 62
Lean 6 Sigma Số 62IESCL
 
Thực trạng ký kết hợp đồng tín dụng, tại NHTMCP
Thực trạng ký kết hợp đồng tín dụng, tại NHTMCPThực trạng ký kết hợp đồng tín dụng, tại NHTMCP
Thực trạng ký kết hợp đồng tín dụng, tại NHTMCPNguyễn Tuấn
 
Cảm hứng sống theo 7 thói quen thành đạt
Cảm hứng sống theo 7 thói quen thành đạtCảm hứng sống theo 7 thói quen thành đạt
Cảm hứng sống theo 7 thói quen thành đạtLee Cường
 
Thói Quen Thứ 8 - Từ Hiệu Quả Đến Vĩ Đại
Thói Quen Thứ 8 - Từ Hiệu Quả Đến Vĩ ĐạiThói Quen Thứ 8 - Từ Hiệu Quả Đến Vĩ Đại
Thói Quen Thứ 8 - Từ Hiệu Quả Đến Vĩ ĐạiPhamGiaTrang
 

Similar to Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019 (20)

Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2
Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2
Toàn cầu hóa và những mặt trái Tập 2
 
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chuc
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chucBai giang kinh te vi mo cho lop tai chuc
Bai giang kinh te vi mo cho lop tai chuc
 
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247
Kinh tế tri thức và những vần đề đặt ra đối với Việt Nam 2 (2000) - ebookfree247
 
Toan cau-hoa-va-nhung-mat-trai-2
Toan cau-hoa-va-nhung-mat-trai-2Toan cau-hoa-va-nhung-mat-trai-2
Toan cau-hoa-va-nhung-mat-trai-2
 
Lean 6 Sigma Số 15
Lean 6 Sigma Số 15Lean 6 Sigma Số 15
Lean 6 Sigma Số 15
 
Tu vi tuong phap
Tu vi tuong phapTu vi tuong phap
Tu vi tuong phap
 
Part5
Part5Part5
Part5
 
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5
Sổ tay những điều cơ bản về Tường thuật và đưa tin.Part 5
 
Lean 6 Sigma Số 61
Lean 6 Sigma Số 61Lean 6 Sigma Số 61
Lean 6 Sigma Số 61
 
Luận văn tốt nghiệp
Luận văn tốt nghiệpLuận văn tốt nghiệp
Luận văn tốt nghiệp
 
Danhthucdnangngucuaban
DanhthucdnangngucuabanDanhthucdnangngucuaban
Danhthucdnangngucuaban
 
Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015
Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015
Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 01-2015
 
Lean 6 Sigma Số 41
Lean 6 Sigma Số 41Lean 6 Sigma Số 41
Lean 6 Sigma Số 41
 
De duoc trong dung va dai ngo
De duoc trong dung va dai ngoDe duoc trong dung va dai ngo
De duoc trong dung va dai ngo
 
Lean 6 Sigma Số 62
Lean 6 Sigma Số 62Lean 6 Sigma Số 62
Lean 6 Sigma Số 62
 
Thực trạng ký kết hợp đồng tín dụng, tại NHTMCP
Thực trạng ký kết hợp đồng tín dụng, tại NHTMCPThực trạng ký kết hợp đồng tín dụng, tại NHTMCP
Thực trạng ký kết hợp đồng tín dụng, tại NHTMCP
 
Qt037
Qt037Qt037
Qt037
 
Cảm hứng sống theo 7 thói quen thành đạt
Cảm hứng sống theo 7 thói quen thành đạtCảm hứng sống theo 7 thói quen thành đạt
Cảm hứng sống theo 7 thói quen thành đạt
 
Thoi quen thu 8
Thoi quen thu 8 Thoi quen thu 8
Thoi quen thu 8
 
Thói Quen Thứ 8 - Từ Hiệu Quả Đến Vĩ Đại
Thói Quen Thứ 8 - Từ Hiệu Quả Đến Vĩ ĐạiThói Quen Thứ 8 - Từ Hiệu Quả Đến Vĩ Đại
Thói Quen Thứ 8 - Từ Hiệu Quả Đến Vĩ Đại
 

More from hieupham236

Cung cấp dịch vụ của Hợp Tác Xã_10573112092019
Cung cấp dịch vụ của Hợp Tác Xã_10573112092019Cung cấp dịch vụ của Hợp Tác Xã_10573112092019
Cung cấp dịch vụ của Hợp Tác Xã_10573112092019hieupham236
 
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THIỀN CHÁNH NIỆM_10572012092019
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THIỀN CHÁNH NIỆM_10572012092019CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THIỀN CHÁNH NIỆM_10572012092019
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THIỀN CHÁNH NIỆM_10572012092019hieupham236
 
CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN, TỈNH QUẢNG T...
CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN, TỈNH QUẢNG T...CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN, TỈNH QUẢNG T...
CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN, TỈNH QUẢNG T...hieupham236
 
CÔNG VIỆC CHĂM SÓC KHÔNG LƯƠNG TÁI PHÂN BỔ ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG_10570712092019
CÔNG VIỆC CHĂM SÓC KHÔNG LƯƠNG TÁI PHÂN BỔ ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG_10570712092019CÔNG VIỆC CHĂM SÓC KHÔNG LƯƠNG TÁI PHÂN BỔ ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG_10570712092019
CÔNG VIỆC CHĂM SÓC KHÔNG LƯƠNG TÁI PHÂN BỔ ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG_10570712092019hieupham236
 
CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ VỀ CÁC QUYỀN DÂN SỰ VÀ CHÍNH TRỊ_10570512092019
CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ VỀ CÁC QUYỀN DÂN SỰ VÀ CHÍNH TRỊ_10570512092019CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ VỀ CÁC QUYỀN DÂN SỰ VÀ CHÍNH TRỊ_10570512092019
CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ VỀ CÁC QUYỀN DÂN SỰ VÀ CHÍNH TRỊ_10570512092019hieupham236
 
CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƢ BẤT ĐỘNG SẢN TRƢỜNG THÀNH TTR_10565412092019
CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƢ BẤT ĐỘNG SẢN TRƢỜNG THÀNH TTR_10565412092019CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƢ BẤT ĐỘNG SẢN TRƢỜNG THÀNH TTR_10565412092019
CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƢ BẤT ĐỘNG SẢN TRƢỜNG THÀNH TTR_10565412092019hieupham236
 
CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ VỀ GIÁO DỤC VÀ Y TẾ ĐỐI VỚI TRẺ EM DÂN TỘC KƠ HO...
CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ VỀ GIÁO DỤC VÀ Y TẾ ĐỐI VỚI TRẺ EM DÂN TỘC KƠ HO...CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ VỀ GIÁO DỤC VÀ Y TẾ ĐỐI VỚI TRẺ EM DÂN TỘC KƠ HO...
CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ VỀ GIÁO DỤC VÀ Y TẾ ĐỐI VỚI TRẺ EM DÂN TỘC KƠ HO...hieupham236
 
CÂY CA CAO Ở ĐẮK LẮK VÀ LÂM ĐỒNG Những thách thức trong phát triển bền vững ở...
CÂY CA CAO Ở ĐẮK LẮK VÀ LÂM ĐỒNG Những thách thức trong phát triển bền vững ở...CÂY CA CAO Ở ĐẮK LẮK VÀ LÂM ĐỒNG Những thách thức trong phát triển bền vững ở...
CÂY CA CAO Ở ĐẮK LẮK VÀ LÂM ĐỒNG Những thách thức trong phát triển bền vững ở...hieupham236
 
Chuyên đề Địa chí Đông Anh_11000412092019
Chuyên đề Địa chí Đông Anh_11000412092019Chuyên đề Địa chí Đông Anh_11000412092019
Chuyên đề Địa chí Đông Anh_11000412092019hieupham236
 
Chuyên đề ĐẦU TƯ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ CÔNG TRONG LĨNH VỰC THỂ DỤC THỂ TH...
Chuyên đề ĐẦU TƯ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ CÔNG TRONG LĨNH VỰC THỂ DỤC THỂ TH...Chuyên đề ĐẦU TƯ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ CÔNG TRONG LĨNH VỰC THỂ DỤC THỂ TH...
Chuyên đề ĐẦU TƯ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ CÔNG TRONG LĨNH VỰC THỂ DỤC THỂ TH...hieupham236
 
Chuyên đề Đà Nẵng xây dựng thương hiệu du lịch bền vững_10595812092019
Chuyên đề Đà Nẵng xây dựng thương hiệu du lịch bền vững_10595812092019Chuyên đề Đà Nẵng xây dựng thương hiệu du lịch bền vững_10595812092019
Chuyên đề Đà Nẵng xây dựng thương hiệu du lịch bền vững_10595812092019hieupham236
 
chuyên đề Di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội_10595412092019
chuyên đề Di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội_10595412092019chuyên đề Di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội_10595412092019
chuyên đề Di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội_10595412092019hieupham236
 
Chuyên đề DAO ĐỘNG CƠ_10595212092019
Chuyên đề DAO ĐỘNG CƠ_10595212092019Chuyên đề DAO ĐỘNG CƠ_10595212092019
Chuyên đề DAO ĐỘNG CƠ_10595212092019hieupham236
 
CHUYÊN ĐỀ CÔNG VỤ, CÔNG CHỨC Hệ bồi dưỡng Chuyên viên_10594312092019
CHUYÊN ĐỀ CÔNG VỤ, CÔNG CHỨC Hệ bồi dưỡng Chuyên viên_10594312092019CHUYÊN ĐỀ CÔNG VỤ, CÔNG CHỨC Hệ bồi dưỡng Chuyên viên_10594312092019
CHUYÊN ĐỀ CÔNG VỤ, CÔNG CHỨC Hệ bồi dưỡng Chuyên viên_10594312092019hieupham236
 
Chuyên đề CÂY TRỒNG BIẾN ĐỔI GEN – XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM VÀ TRÊN T...
Chuyên đề CÂY TRỒNG BIẾN ĐỔI GEN – XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM VÀ TRÊN T...Chuyên đề CÂY TRỒNG BIẾN ĐỔI GEN – XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM VÀ TRÊN T...
Chuyên đề CÂY TRỒNG BIẾN ĐỔI GEN – XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM VÀ TRÊN T...hieupham236
 
Chuyên đề CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỂ THAO CỦA MỘT SỐ QUỐC GI...
Chuyên đề CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỂ THAO CỦA MỘT SỐ QUỐC GI...Chuyên đề CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỂ THAO CỦA MỘT SỐ QUỐC GI...
Chuyên đề CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỂ THAO CỦA MỘT SỐ QUỐC GI...hieupham236
 
CHUYÊN ĐỀ BIỂN ĐÔNG VIỆT NAM QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC VÀ KHAI CHIẾM_10592612092019
CHUYÊN ĐỀ BIỂN ĐÔNG VIỆT NAM QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC VÀ KHAI CHIẾM_10592612092019CHUYÊN ĐỀ BIỂN ĐÔNG VIỆT NAM QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC VÀ KHAI CHIẾM_10592612092019
CHUYÊN ĐỀ BIỂN ĐÔNG VIỆT NAM QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC VÀ KHAI CHIẾM_10592612092019hieupham236
 
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2030 THEO HƢỚNG...
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2030 THEO HƢỚNG...CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2030 THEO HƢỚNG...
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2030 THEO HƢỚNG...hieupham236
 
CHUYỆN ANH MÃ - Sách được dịch bởi Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông_105...
CHUYỆN ANH MÃ - Sách được dịch bởi Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông_105...CHUYỆN ANH MÃ - Sách được dịch bởi Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông_105...
CHUYỆN ANH MÃ - Sách được dịch bởi Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông_105...hieupham236
 
CHUYỆN ANH MÃ - Abdallah SAAF_10592012092019
CHUYỆN ANH MÃ - Abdallah SAAF_10592012092019CHUYỆN ANH MÃ - Abdallah SAAF_10592012092019
CHUYỆN ANH MÃ - Abdallah SAAF_10592012092019hieupham236
 

More from hieupham236 (20)

Cung cấp dịch vụ của Hợp Tác Xã_10573112092019
Cung cấp dịch vụ của Hợp Tác Xã_10573112092019Cung cấp dịch vụ của Hợp Tác Xã_10573112092019
Cung cấp dịch vụ của Hợp Tác Xã_10573112092019
 
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THIỀN CHÁNH NIỆM_10572012092019
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THIỀN CHÁNH NIỆM_10572012092019CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THIỀN CHÁNH NIỆM_10572012092019
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA THIỀN CHÁNH NIỆM_10572012092019
 
CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN, TỈNH QUẢNG T...
CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN, TỈNH QUẢNG T...CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN, TỈNH QUẢNG T...
CƠ SỞ ĐỊA LÝ CHO QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN NƯỚC LƯU VỰC SÔNG THẠCH HÃN, TỈNH QUẢNG T...
 
CÔNG VIỆC CHĂM SÓC KHÔNG LƯƠNG TÁI PHÂN BỔ ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG_10570712092019
CÔNG VIỆC CHĂM SÓC KHÔNG LƯƠNG TÁI PHÂN BỔ ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG_10570712092019CÔNG VIỆC CHĂM SÓC KHÔNG LƯƠNG TÁI PHÂN BỔ ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG_10570712092019
CÔNG VIỆC CHĂM SÓC KHÔNG LƯƠNG TÁI PHÂN BỔ ĐỂ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG_10570712092019
 
CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ VỀ CÁC QUYỀN DÂN SỰ VÀ CHÍNH TRỊ_10570512092019
CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ VỀ CÁC QUYỀN DÂN SỰ VÀ CHÍNH TRỊ_10570512092019CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ VỀ CÁC QUYỀN DÂN SỰ VÀ CHÍNH TRỊ_10570512092019
CÔNG ƯỚC QUỐC TẾ VỀ CÁC QUYỀN DÂN SỰ VÀ CHÍNH TRỊ_10570512092019
 
CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƢ BẤT ĐỘNG SẢN TRƢỜNG THÀNH TTR_10565412092019
CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƢ BẤT ĐỘNG SẢN TRƢỜNG THÀNH TTR_10565412092019CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƢ BẤT ĐỘNG SẢN TRƢỜNG THÀNH TTR_10565412092019
CÔNG TY CỔ PHẦN ĐẦU TƢ BẤT ĐỘNG SẢN TRƢỜNG THÀNH TTR_10565412092019
 
CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ VỀ GIÁO DỤC VÀ Y TẾ ĐỐI VỚI TRẺ EM DÂN TỘC KƠ HO...
CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ VỀ GIÁO DỤC VÀ Y TẾ ĐỐI VỚI TRẺ EM DÂN TỘC KƠ HO...CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ VỀ GIÁO DỤC VÀ Y TẾ ĐỐI VỚI TRẺ EM DÂN TỘC KƠ HO...
CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HỖ TRỢ VỀ GIÁO DỤC VÀ Y TẾ ĐỐI VỚI TRẺ EM DÂN TỘC KƠ HO...
 
CÂY CA CAO Ở ĐẮK LẮK VÀ LÂM ĐỒNG Những thách thức trong phát triển bền vững ở...
CÂY CA CAO Ở ĐẮK LẮK VÀ LÂM ĐỒNG Những thách thức trong phát triển bền vững ở...CÂY CA CAO Ở ĐẮK LẮK VÀ LÂM ĐỒNG Những thách thức trong phát triển bền vững ở...
CÂY CA CAO Ở ĐẮK LẮK VÀ LÂM ĐỒNG Những thách thức trong phát triển bền vững ở...
 
Chuyên đề Địa chí Đông Anh_11000412092019
Chuyên đề Địa chí Đông Anh_11000412092019Chuyên đề Địa chí Đông Anh_11000412092019
Chuyên đề Địa chí Đông Anh_11000412092019
 
Chuyên đề ĐẦU TƯ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ CÔNG TRONG LĨNH VỰC THỂ DỤC THỂ TH...
Chuyên đề ĐẦU TƯ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ CÔNG TRONG LĨNH VỰC THỂ DỤC THỂ TH...Chuyên đề ĐẦU TƯ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ CÔNG TRONG LĨNH VỰC THỂ DỤC THỂ TH...
Chuyên đề ĐẦU TƯ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH ĐẦU TƯ CÔNG TRONG LĨNH VỰC THỂ DỤC THỂ TH...
 
Chuyên đề Đà Nẵng xây dựng thương hiệu du lịch bền vững_10595812092019
Chuyên đề Đà Nẵng xây dựng thương hiệu du lịch bền vững_10595812092019Chuyên đề Đà Nẵng xây dựng thương hiệu du lịch bền vững_10595812092019
Chuyên đề Đà Nẵng xây dựng thương hiệu du lịch bền vững_10595812092019
 
chuyên đề Di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội_10595412092019
chuyên đề Di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội_10595412092019chuyên đề Di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội_10595412092019
chuyên đề Di tích quốc gia đặc biệt của Hà Nội_10595412092019
 
Chuyên đề DAO ĐỘNG CƠ_10595212092019
Chuyên đề DAO ĐỘNG CƠ_10595212092019Chuyên đề DAO ĐỘNG CƠ_10595212092019
Chuyên đề DAO ĐỘNG CƠ_10595212092019
 
CHUYÊN ĐỀ CÔNG VỤ, CÔNG CHỨC Hệ bồi dưỡng Chuyên viên_10594312092019
CHUYÊN ĐỀ CÔNG VỤ, CÔNG CHỨC Hệ bồi dưỡng Chuyên viên_10594312092019CHUYÊN ĐỀ CÔNG VỤ, CÔNG CHỨC Hệ bồi dưỡng Chuyên viên_10594312092019
CHUYÊN ĐỀ CÔNG VỤ, CÔNG CHỨC Hệ bồi dưỡng Chuyên viên_10594312092019
 
Chuyên đề CÂY TRỒNG BIẾN ĐỔI GEN – XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM VÀ TRÊN T...
Chuyên đề CÂY TRỒNG BIẾN ĐỔI GEN – XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM VÀ TRÊN T...Chuyên đề CÂY TRỒNG BIẾN ĐỔI GEN – XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM VÀ TRÊN T...
Chuyên đề CÂY TRỒNG BIẾN ĐỔI GEN – XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẠI VIỆT NAM VÀ TRÊN T...
 
Chuyên đề CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỂ THAO CỦA MỘT SỐ QUỐC GI...
Chuyên đề CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỂ THAO CỦA MỘT SỐ QUỐC GI...Chuyên đề CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỂ THAO CỦA MỘT SỐ QUỐC GI...
Chuyên đề CÁC CHƯƠNG TRÌNH, CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN THỂ THAO CỦA MỘT SỐ QUỐC GI...
 
CHUYÊN ĐỀ BIỂN ĐÔNG VIỆT NAM QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC VÀ KHAI CHIẾM_10592612092019
CHUYÊN ĐỀ BIỂN ĐÔNG VIỆT NAM QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC VÀ KHAI CHIẾM_10592612092019CHUYÊN ĐỀ BIỂN ĐÔNG VIỆT NAM QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC VÀ KHAI CHIẾM_10592612092019
CHUYÊN ĐỀ BIỂN ĐÔNG VIỆT NAM QUÁ TRÌNH NHẬN THỨC VÀ KHAI CHIẾM_10592612092019
 
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2030 THEO HƢỚNG...
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2030 THEO HƢỚNG...CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2030 THEO HƢỚNG...
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI ĐẾN NĂM 2030 THEO HƢỚNG...
 
CHUYỆN ANH MÃ - Sách được dịch bởi Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông_105...
CHUYỆN ANH MÃ - Sách được dịch bởi Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông_105...CHUYỆN ANH MÃ - Sách được dịch bởi Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông_105...
CHUYỆN ANH MÃ - Sách được dịch bởi Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông_105...
 
CHUYỆN ANH MÃ - Abdallah SAAF_10592012092019
CHUYỆN ANH MÃ - Abdallah SAAF_10592012092019CHUYỆN ANH MÃ - Abdallah SAAF_10592012092019
CHUYỆN ANH MÃ - Abdallah SAAF_10592012092019
 

Recently uploaded

Chàm - Bệnh án (da liễu - bvdlct ctump) .pptx
Chàm - Bệnh án (da liễu - bvdlct ctump) .pptxChàm - Bệnh án (da liễu - bvdlct ctump) .pptx
Chàm - Bệnh án (da liễu - bvdlct ctump) .pptxendkay31
 
SÁNG KIẾN “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 (BỘ SÁCH K...
SÁNG KIẾN “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 (BỘ SÁCH K...SÁNG KIẾN “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 (BỘ SÁCH K...
SÁNG KIẾN “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 (BỘ SÁCH K...Nguyen Thanh Tu Collection
 
Ma trận - định thức và các ứng dụng trong kinh tế
Ma trận - định thức và các ứng dụng trong kinh tếMa trận - định thức và các ứng dụng trong kinh tế
Ma trận - định thức và các ứng dụng trong kinh tếngTonH1
 
Slide Webinar Hướng dẫn sử dụng ChatGPT cho người mới bắt đầ...
Slide Webinar Hướng dẫn sử dụng ChatGPT cho người mới bắt đầ...Slide Webinar Hướng dẫn sử dụng ChatGPT cho người mới bắt đầ...
Slide Webinar Hướng dẫn sử dụng ChatGPT cho người mới bắt đầ...Học viện Kstudy
 
Sáng kiến “Sử dụng ứng dụng Quizizz nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệ...
Sáng kiến “Sử dụng ứng dụng Quizizz nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệ...Sáng kiến “Sử dụng ứng dụng Quizizz nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệ...
Sáng kiến “Sử dụng ứng dụng Quizizz nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệ...Nguyen Thanh Tu Collection
 
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...Nguyen Thanh Tu Collection
 
Thong bao 337-DHPY (24.4.2024) thi sat hach Ngoai ngu dap ung Chuan dau ra do...
Thong bao 337-DHPY (24.4.2024) thi sat hach Ngoai ngu dap ung Chuan dau ra do...Thong bao 337-DHPY (24.4.2024) thi sat hach Ngoai ngu dap ung Chuan dau ra do...
Thong bao 337-DHPY (24.4.2024) thi sat hach Ngoai ngu dap ung Chuan dau ra do...hoangtuansinh1
 
10 ĐỀ KIỂM TRA + 6 ĐỀ ÔN TẬP CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO C...
10 ĐỀ KIỂM TRA + 6 ĐỀ ÔN TẬP CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO C...10 ĐỀ KIỂM TRA + 6 ĐỀ ÔN TẬP CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO C...
10 ĐỀ KIỂM TRA + 6 ĐỀ ÔN TẬP CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO C...Nguyen Thanh Tu Collection
 
Sơ đồ tư duy môn sinh học bậc THPT.pdf
Sơ đồ tư duy môn sinh học bậc THPT.pdfSơ đồ tư duy môn sinh học bậc THPT.pdf
Sơ đồ tư duy môn sinh học bậc THPT.pdftohoanggiabao81
 
Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và CNXH
Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và CNXHTư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và CNXH
Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và CNXHThaoPhuong154017
 
Bai 1 cong bo mot cong trinh nghien cuu khoa hoc
Bai 1 cong bo mot cong trinh nghien cuu khoa hocBai 1 cong bo mot cong trinh nghien cuu khoa hoc
Bai 1 cong bo mot cong trinh nghien cuu khoa hocVnPhan58
 
Chuong trinh dao tao Su pham Khoa hoc tu nhien, ma nganh - 7140247.pdf
Chuong trinh dao tao Su pham Khoa hoc tu nhien, ma nganh - 7140247.pdfChuong trinh dao tao Su pham Khoa hoc tu nhien, ma nganh - 7140247.pdf
Chuong trinh dao tao Su pham Khoa hoc tu nhien, ma nganh - 7140247.pdfhoangtuansinh1
 
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...Nguyen Thanh Tu Collection
 
BỘ ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
BỘ ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...BỘ ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
BỘ ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...Nguyen Thanh Tu Collection
 
ĐỀ THAM KHẢO THEO HƯỚNG MINH HỌA 2025 KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ 2 NĂM HỌC 2023-202...
ĐỀ THAM KHẢO THEO HƯỚNG MINH HỌA 2025 KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ 2 NĂM HỌC 2023-202...ĐỀ THAM KHẢO THEO HƯỚNG MINH HỌA 2025 KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ 2 NĂM HỌC 2023-202...
ĐỀ THAM KHẢO THEO HƯỚNG MINH HỌA 2025 KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ 2 NĂM HỌC 2023-202...Nguyen Thanh Tu Collection
 
bài 5.1.docx Sinh học di truyền đại cương năm nhất của học sinh y đa khoa
bài 5.1.docx Sinh học di truyền đại cương năm nhất của học sinh y đa khoabài 5.1.docx Sinh học di truyền đại cương năm nhất của học sinh y đa khoa
bài 5.1.docx Sinh học di truyền đại cương năm nhất của học sinh y đa khoa2353020138
 
Sáng kiến Dạy học theo định hướng STEM một số chủ đề phần “vật sống”, Khoa họ...
Sáng kiến Dạy học theo định hướng STEM một số chủ đề phần “vật sống”, Khoa họ...Sáng kiến Dạy học theo định hướng STEM một số chủ đề phần “vật sống”, Khoa họ...
Sáng kiến Dạy học theo định hướng STEM một số chủ đề phần “vật sống”, Khoa họ...Nguyen Thanh Tu Collection
 
BỘ ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO CẤU TRÚC ĐỀ MIN...
BỘ ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO CẤU TRÚC ĐỀ MIN...BỘ ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO CẤU TRÚC ĐỀ MIN...
BỘ ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO CẤU TRÚC ĐỀ MIN...Nguyen Thanh Tu Collection
 
Hệ phương trình tuyến tính và các ứng dụng trong kinh tế
Hệ phương trình tuyến tính và các ứng dụng trong kinh tếHệ phương trình tuyến tính và các ứng dụng trong kinh tế
Hệ phương trình tuyến tính và các ứng dụng trong kinh tếngTonH1
 
Kiểm tra chạy trạm lí thuyết giữa kì giải phẫu sinh lí
Kiểm tra chạy trạm lí thuyết giữa kì giải phẫu sinh líKiểm tra chạy trạm lí thuyết giữa kì giải phẫu sinh lí
Kiểm tra chạy trạm lí thuyết giữa kì giải phẫu sinh líDr K-OGN
 

Recently uploaded (20)

Chàm - Bệnh án (da liễu - bvdlct ctump) .pptx
Chàm - Bệnh án (da liễu - bvdlct ctump) .pptxChàm - Bệnh án (da liễu - bvdlct ctump) .pptx
Chàm - Bệnh án (da liễu - bvdlct ctump) .pptx
 
SÁNG KIẾN “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 (BỘ SÁCH K...
SÁNG KIẾN “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 (BỘ SÁCH K...SÁNG KIẾN “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 (BỘ SÁCH K...
SÁNG KIẾN “THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG INFOGRAPHIC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 11 (BỘ SÁCH K...
 
Ma trận - định thức và các ứng dụng trong kinh tế
Ma trận - định thức và các ứng dụng trong kinh tếMa trận - định thức và các ứng dụng trong kinh tế
Ma trận - định thức và các ứng dụng trong kinh tế
 
Slide Webinar Hướng dẫn sử dụng ChatGPT cho người mới bắt đầ...
Slide Webinar Hướng dẫn sử dụng ChatGPT cho người mới bắt đầ...Slide Webinar Hướng dẫn sử dụng ChatGPT cho người mới bắt đầ...
Slide Webinar Hướng dẫn sử dụng ChatGPT cho người mới bắt đầ...
 
Sáng kiến “Sử dụng ứng dụng Quizizz nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệ...
Sáng kiến “Sử dụng ứng dụng Quizizz nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệ...Sáng kiến “Sử dụng ứng dụng Quizizz nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệ...
Sáng kiến “Sử dụng ứng dụng Quizizz nhằm nâng cao chất lượng ôn thi tốt nghiệ...
 
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
 
Thong bao 337-DHPY (24.4.2024) thi sat hach Ngoai ngu dap ung Chuan dau ra do...
Thong bao 337-DHPY (24.4.2024) thi sat hach Ngoai ngu dap ung Chuan dau ra do...Thong bao 337-DHPY (24.4.2024) thi sat hach Ngoai ngu dap ung Chuan dau ra do...
Thong bao 337-DHPY (24.4.2024) thi sat hach Ngoai ngu dap ung Chuan dau ra do...
 
10 ĐỀ KIỂM TRA + 6 ĐỀ ÔN TẬP CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO C...
10 ĐỀ KIỂM TRA + 6 ĐỀ ÔN TẬP CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO C...10 ĐỀ KIỂM TRA + 6 ĐỀ ÔN TẬP CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO C...
10 ĐỀ KIỂM TRA + 6 ĐỀ ÔN TẬP CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO C...
 
Sơ đồ tư duy môn sinh học bậc THPT.pdf
Sơ đồ tư duy môn sinh học bậc THPT.pdfSơ đồ tư duy môn sinh học bậc THPT.pdf
Sơ đồ tư duy môn sinh học bậc THPT.pdf
 
Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và CNXH
Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và CNXHTư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và CNXH
Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc và CNXH
 
Bai 1 cong bo mot cong trinh nghien cuu khoa hoc
Bai 1 cong bo mot cong trinh nghien cuu khoa hocBai 1 cong bo mot cong trinh nghien cuu khoa hoc
Bai 1 cong bo mot cong trinh nghien cuu khoa hoc
 
Chuong trinh dao tao Su pham Khoa hoc tu nhien, ma nganh - 7140247.pdf
Chuong trinh dao tao Su pham Khoa hoc tu nhien, ma nganh - 7140247.pdfChuong trinh dao tao Su pham Khoa hoc tu nhien, ma nganh - 7140247.pdf
Chuong trinh dao tao Su pham Khoa hoc tu nhien, ma nganh - 7140247.pdf
 
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
30 ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
 
BỘ ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
BỘ ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...BỘ ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
BỘ ĐỀ PHÁT TRIỂN THEO CẤU TRÚC ĐỀ MINH HỌA BGD NGÀY 22-3-2024 KỲ THI TỐT NGHI...
 
ĐỀ THAM KHẢO THEO HƯỚNG MINH HỌA 2025 KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ 2 NĂM HỌC 2023-202...
ĐỀ THAM KHẢO THEO HƯỚNG MINH HỌA 2025 KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ 2 NĂM HỌC 2023-202...ĐỀ THAM KHẢO THEO HƯỚNG MINH HỌA 2025 KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ 2 NĂM HỌC 2023-202...
ĐỀ THAM KHẢO THEO HƯỚNG MINH HỌA 2025 KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ 2 NĂM HỌC 2023-202...
 
bài 5.1.docx Sinh học di truyền đại cương năm nhất của học sinh y đa khoa
bài 5.1.docx Sinh học di truyền đại cương năm nhất của học sinh y đa khoabài 5.1.docx Sinh học di truyền đại cương năm nhất của học sinh y đa khoa
bài 5.1.docx Sinh học di truyền đại cương năm nhất của học sinh y đa khoa
 
Sáng kiến Dạy học theo định hướng STEM một số chủ đề phần “vật sống”, Khoa họ...
Sáng kiến Dạy học theo định hướng STEM một số chủ đề phần “vật sống”, Khoa họ...Sáng kiến Dạy học theo định hướng STEM một số chủ đề phần “vật sống”, Khoa họ...
Sáng kiến Dạy học theo định hướng STEM một số chủ đề phần “vật sống”, Khoa họ...
 
BỘ ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO CẤU TRÚC ĐỀ MIN...
BỘ ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO CẤU TRÚC ĐỀ MIN...BỘ ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO CẤU TRÚC ĐỀ MIN...
BỘ ĐỀ KIỂM TRA CUỐI KÌ 2 VẬT LÝ 11 - KẾT NỐI TRI THỨC - THEO CẤU TRÚC ĐỀ MIN...
 
Hệ phương trình tuyến tính và các ứng dụng trong kinh tế
Hệ phương trình tuyến tính và các ứng dụng trong kinh tếHệ phương trình tuyến tính và các ứng dụng trong kinh tế
Hệ phương trình tuyến tính và các ứng dụng trong kinh tế
 
Kiểm tra chạy trạm lí thuyết giữa kì giải phẫu sinh lí
Kiểm tra chạy trạm lí thuyết giữa kì giải phẫu sinh líKiểm tra chạy trạm lí thuyết giữa kì giải phẫu sinh lí
Kiểm tra chạy trạm lí thuyết giữa kì giải phẫu sinh lí
 

Của cải của các quốc gia ở đâu_10572612092019

  • 1. CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI (SAÁCH THAM KHAÃO) NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI - 2008 iii 34855 PublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorizedPublicDisclosureAuthorized
  • 2. Cuãa caãi cuãa caác Quöëc gia úã àêu? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI Where is the Wealth of Nations? Measuring Capital for the 21st Century © 2006 Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín quöëc tïë/Ngên haâng Thïë giúái. 1818 H Street, NW Washington, DC 20433 Telephone 202-473-1000 Internet: www.worldbank.org Email: feedback@worldbank.org Giûä moåi baãn quyïìn 1 2 3 4 09 08 07 06 Nhûäng phaát hiïån, kiïën giaãi vaâ kïët luêån àûúåc thïí hiïån trong cuöën saách naây laâ cuãa caác taác giaã vaâ khöng nhêët thiïët phaãn aánh nhûäng quan àiïím cuãa Höåi àöìng Giaám àöëc àiïìu haânh cuãa Ngên haâng Thïë giúái hay caác chñnh phuã maâ hoå àaåi diïån. Ngên haâng thïë giúái khöng baão àaãm tñnh chñnh xaác cuãa nhûäng dûä liïåu àûúåc sûã duång trong cuöën saách naây. Àûúâng biïn giúái, maâu sùæc, viïåc goåi tïn vaâ nhûäng thöng tin khaác àûúåc thïí hiïån trïn bêët cûá baãn àöì naâo trong cuöën saách naây khöng haâm yá möåt sûå xaác nhêån hay thûâa nhêån naâo àöëi vúái caác àûúâng biïn giúái, hoùåc võ thïë phaáp lyá cuãa bêët cûá laänh thöí naâo tûâ phña Ngên haâng Thïë giúái. Quyïìn vaâ Giêëy pheáp Têët caã caác tû liïåu trong êën phêím naây àïìu coá baãn quyïìn. Viïåc sao cheáp hoùåc chuyïín taãi tûâng phêìn hoùåc toaân böå êën phêím maâ khöng àûúåc pheáp laâ vi phaåm phaáp luêåt hiïån haânh. Ngên haâng Taái thiïët vaâ Phaát triïín Quöëc tïë/Ngên haâng Thïë giúái khuyïën khñch viïåc truyïìn baá vaâ cho pheáp taái baãn êën phêím cuãa Ngên haâng. Quyïìn taái baãn êën phêím seä àûúåc cêëp pheáp möåt caách nhanh choáng. Àïí àûúåc pheáp sao cheáp vaâ in laåi bêët cûá phêìn naâo cuãa cuöën saách naây haäy gûãi àïì nghõ vúái thöng tin àêìy àuã àïën: Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400, fax 978-750-4470, www.copyright.com. Moåi cêu hoãi khaác vïì quyïìn vaâ giêëy pheáp kïí caã quyïìn àûúåc múã chi nhaánh phaãi gûãi vïì: Office of the Publisher, World Bank, 1818 H Street, NW, Washington, DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail pubrights@worldbank.org.
  • 3. LÚÂI NHAÂ XUÊËT BAÃN Cuãa caãi cuãa quöëc gia laâ möåt yïëu töë hïët sûác quan troång cho sûå phaát triïín cuãa möîi nûúác. Noá laâ nïìn taãng cho saãn xuêët phaát triïín, àöìng thúâi laâ nhên töë taåo ra tùng trûúãng kinh tïë vaâ phuác lúåi xaä höåi. Vêåy cuãa caãi cuãa caác quöëc gia nùçm úã àêu? Noá göìm nhûäng thaânh töë naâo? Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä chó ra àûúåc caác nhên töë quan troång cho viïîn caãnh phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác quöëc gia trïn thïë giúái. Trïn cú súã nghiïn cûáu gêìn 120 quöëc gia trïn thïë giúái trong giai àoaån bûúác ngoùåt thûåc hiïån Muåc tiïu Thiïn niïn kyã, caác taác giaã cöng trònh hònh thaânh nïn khaái niïåm àaánh giaá cuãa caãi Thiïn niïn kyã, ûúác lûúång giaá trõ bùçng tiïìn caác nguöìn cuãa caãi: giaá trõ saãn xuêët, giaá trõ tûå nhiïn, giaá trõ nguöìn nhên lûåc, giaá trõ vö hònh - nhûäng ngûöìn giaá trõ laâm nïn sûå phaát triïín. Caách tiïëp cêån múái vïì cuãa caãi trong cuöën saách cung cêëp phûúng phaáp ào sûå biïën àöång cuãa caãi, möåt nhên töë quan troång cuãa tñnh bïìn vûäng, àïí tûâ àoá nhêën maånh caác quöëc gia cêìn coá chiïën lûúåc duy trò vaâ sûã duång nguöìn cuãa caãi cuãa mònh möåt caách húåp lyá nhùçm àaåt àûúåc muåc tiïu tùng trûúãng bïìn vûäng. Xuêët baãn cuöën saách Cuãa caãi cuãa caác quöëc gia úã àêu? Ào lûúâng nguöìn cuãa caãi thïë kyã XXI, chuáng töi muöën giúái thiïåu àïën baån àoåc nhûäng nghiïn cûáu cuãa caác taác giaã thuöåc Ngên haâng Thïë giúái. Nöåi dung cuöën saách göìm 9 chûúng nùçm trong 4 phêìn, trong àoá nïu lïn caách àaánh giaá vöën thiïn niïn kyã; ûúác lûúång cuãa caãi; têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu: khai thaác taâi nguyïn, nguöìn nhên lûåc vaâ baão vïå möi trûúâng. Ngoaâi ra cuöën saách coân bao göìm phêìn phuå luåc tham khaão. Àêy laâ cuöën saách coá giaá trõ nghiïn cûáu, tham khaão töët cho caác nhaâ nghiïn cûáu, hoaåch àõnh chñnh saách, nhêët laâ àöëi vúái nhûäng nûúác àang phaát triïín, àang thûåc hiïån cöng nghiïåp hoaá. Nhûäng nöåi dung cuãa cuöën saách àaä àûúåc dõch theo àuáng nguyïn baãn tiïëng Anh, Ngên v
  • 4. haâng Thïë giúái xuêët baãn nùm 2006. Trong cuöën saách coá nhiïìu khaái niïåm múái, tuy àaä cöë gùæng Viïåt hoaá song cuäng khoá traánh khoãi khiïëm khuyïët. Nhaâ xuêët baãn rêët mong nhêån àûúåc yá kiïën àoáng goáp cuãa baån àoåc àïí lêìn xuêët baãn sau àûúåc hoaân chónh hún. Xin trên troång giúái thiïåu cuöën saách vúái baån àoåc. Thaáng 6 nùm 2008 NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? vi
  • 5. MUÅC LUÅC Lúâi noái àêìu ix Lúâi caãm ún xi Caác tûâ viïët tùæt xii Tòm kiïëm cuãa caãi quöëc gia – Sú àöì tû duy xiv Baáo caáo toám tùæt xv Phêìn 1: Haåch toaán cuãa caãi 1 Chûúng 1: Giúái thiïåu: Àaánh giaá Vöën thiïn niïn kyã 3 Chûúng 2: Ûúác lûúång giaá trõ cuãa caãi 21 Phêìn 2 – Thay àöíi cuãa caãi 37 Chûúng 3. Ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc gêìn àêy 39 Chûúng 4. Têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn: Qui tùæc danh nghôa Hartwick 55 Chûúng 5. Têìm quan troång cuãa xu hûúáng tùng trûúãng dên söë: Nhûäng thay àöíi vïì cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi 69 Chûúng 6: Kiïím àõnh tiïët kiïåm àñch thûåc 79 Phêìn 3 –Cuãa caãi, Hoaåt àöång saãn xuêët vaâ sûå phaát triïín 95 Chûúng 7. Giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh: Vai troâ cuãa vöën nhên lûåc vaâ caác thïí chïë 97 Chûúng 8: Cuãa caãi vaâ saãn xuêët 111 Phêìn 4 – Kinh nghiïåm quöëc tïë 131 Chûúng 9. Xêy dûång vaâ sûã duång taâi khoaãn möi trûúâng 133 Phuå luåc: Nguöìn vaâ phûúng phaáp 157 Phuå luåc 1: Xêy dûång caác ûúác lûúång cuãa caãi 159 Phuå luåc 2: Ûúác lûúång cuãa caãi cho tûâng quöëc gia, 2000 179 Phuå luåc 3: Ûúác lûúång tiïët kiïåm àñch thûåc cho tûâng quöëc gia, 2000 183 Phuå luåc 4: Thay àöíi cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi, 2000 189 Taâi liïåu tham khaão 195 vii
  • 6. LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU Cuöën saách naây àùåt ra möåt vêën àïì quan troång: Taâi saãn caác quöëc gia úã àêu? Viïåc traã lúâi cêu hoãi naây seä chó ra àûúåc caác nhên töë quan troång vïì viïîn caãnh phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác quöëc gia trïn thïë giúái. Nhûäng ûúác tñnh vïì töíng giaá trõ cuãa caãi – bao göìm giaá trõ saãn xuêët, taâi nguyïn thiïn nhiïn, vaâ taâi nguyïn con ngûúâi vaâ giaá trõ thïí chïë cho thêëy rùçng taâi nguyïn con ngûúâi vaâ giaá trõ thïí chïë (àûúåc ào búãi phaáp quyïìn) laâ cêëu thaânh quan troång nhêët trong töíng giaá trõ cuãa hêìu hïët caác quöëc gia. Àiïìu ngaåc nhiïn laâ úã chöî caác nguöìn lûåc tûå nhiïn àoáng goáp àïën ¼ töíng cuãa caãi cuãa caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, chiïëm tó lïå lúán hún so vúái giaá trõ saãn xuêët. Àiïìu naây cho thêëy viïåc quaãn lyá töët hún hïå sinh thaái vaâ nguöìn lûåc tûå nhiïn seä laâ chòa khoáa àïí duy trò sûå phaát triïín khi caác quöëc gia àêìu tû phaát triïín cú súã haå têìng, nguöìn nhên lûåc vaâ nùng lûåc thïí chïë. Àaáng chuá yá laâ phêìn diïån tñch àêët tröìng troåt vaâ àöìng coã chiïëm àïën gêìn 70% nguöìn cuãa caãi tûå nhiïn úã caác nûúác ngheâo. Vò vêåy caác nûúác cêìn quan têm nhiïìu àïën viïåc duy trò chêët lûúång àêët àai. Caách tiïëp cêån múái vïì cuãa caãi trong cuöën saách naây cung cêëp phûúng phaáp ào sûå biïën àöång cuãa caãi, möåt nhên töë quan troång cuãa tñnh bïìn vûäng, möåt caách toaân diïån. Coá nhiïìu vñ duå minh chûáng sûå phuå thuöåc vaâo nguöìn lûåc cuãa caác quöëc gia, vñ duå nhû Böëtxoana, möåt nûúác àaä sûã duång nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn laâm noâng cöët cho tyã lïå tùng trûúãng kinh tïë gêy ngaåc nhiïn cuãa mònh. Bïn caånh àoá, kïët quaã nghiïn cûáu chó ra rùçng giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn tñnh trïn àêìu ngûúâi coá xu hûúáng tùng cuâng vúái mûác tùng cuãa thu nhêåp khi so saánh caác nûúác vúái nhau. Phaát hiïån naây dûúâng nhû mêu thuêîn vúái nhûäng hiïíu biïët lêu nay cho rùçng sûå phaát triïín thûúâng phaãi àaánh àöíi bùçng sûå xuöëng cêëp cuãa möi trûúâng thiïn nhiïn. Tuy nhiïn, kïët quaã nghiïn cûáu cuäng chó ra rùçng, tñnh trïn àêìu ngûúâi, hêìu hïët caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïìu chûáng kiïën sûå suy giaãm trong töíng giaá trõ cuãa caãi cuäng nhû nguöìn giaá trõ tûå nhiïn. Àêy ix
  • 7. laâ möåt tñn hiïåu xêëu nhòn tûâ goác àöå möi trûúâng lêîn goác àöå röång hún vïì sûå phaát triïín. Tùng trûúãng laâ àiïím mêëu chöët nïëu caác nûúác àang phaát triïín àùåt muåc tiïu àaåt àûúåc Caác Muåc tiïu Phaát triïín Thiïn niïn kyã vaâo nùm 2015. Tuy nhiïn, sûå phaát triïín seä laâ aão tûúãng nïëu chó dûåa trïn khai khoaáng, khai thaác caån kiïåt nguöìn lúåi rûâng vaâ thuãy saãn. Baãn baáo caáo naây cung cêëp nhûäng chó tiïu cêìn thiïët àïí quaãn lyá danh muåc àêìu tû phuåc vuå quaá trònh phaát triïín. Vúái nguöìn thöng tin naây, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá thïí dêîn dùæt tiïën trònh phaát triïín hûúáng àïën caác muåc tiïu bïìn vûäng. Ian Johnson François Bourguignon Phoá chuã tõch Phoá chuã tõch cao cêëp Ban Phaát triïín Bïìn vûäng Kinh tïë trûúãng CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? x
  • 8. LÚÂI CAÃM ÚN Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? Laâ cuöën saách àûúåc viïët búãi möåt àöåi nguä chuyïn gia göìm Kirk Hamilton, Giovanni Ruta, Katharine Bolt, Anil Markandya, Suzette Pedroso-Galinato, Patricia Silva, M.Saeed Ordoubadi, Glenn-Marie Lange, vaâ Liaila Tajibaeva. Ûúác lûúång caác thaânh töë cuãa caãi dûåa trïn kïët quaã nghiïn cûáu cuãa Susana Ferreira, Liying Zhou, Boon-Ling Yeo, vaâ Roberto Martin-Hurtado. Cöng trònh nghiïn cûáu naây cuäng nhêån àûúåc sûå goáp yá sêu sùæc tûâ caác nhaâ phï bònh Marian Delos Angeles vaâ Giles Atkinson. Vaâ àùåc biïåt laâ sûå àoáng goáp cuãa Milen Dyoulgerov, Liadvard Gronnevet vaâ Per Ryden. Chuáng töi thûåc sûå biïët ún nhûäng chuyïn gia trong vaâ ngoaâi Ngên haâng Thïë giúái àaä goáp yá cho cöng trònh nghiïn cûáu. Chuáng töi gûãi lúâi caám ún túái Dina Abu-Ghaida, Dan Biller, Jan Bojo, Julia Bucknall, Richard Damania, John Dixon, Eric Fernandes, Alan Gelb, Alec Ian Gershberg, Tracy Hart, James Keith Hinchliffe, Julien Labonne, Kseniya Lvovsky, William Sutton, Walter Vergara vaâ Jian Xie. Àùåc biïåt, chuáng töi rêët caãm kñch sûå höî trúå taâi chñnh cuãa Chñnh phuã Thuåy Sô. Cuöën saách naây tûúãng nhúá àïën David Pearce-giaáo sû, nhaâ cöë vêën, ngûúâi baån vaâ laâ ngûúâi khúãi xûúáng cöng trònh nghiïn cûáu naây. xi
  • 9. DANH MUÅC CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT CES Àöå co giaän thay thïë khöng àöíi EA Taâi khoaãn möi trûúâng eaNDP Saãn phêím roâng quöëc nöåi àiïìu chónh nhên töë möi trûúâng ENRAP Dûå aán Haåch toaán Taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Möi trûúâng EPE Chi tiïu baão vïå möi trûúâng EU Liïn minh chêu Êu Eurostat Cú quan Thöëng kï chñnh thûác cuãa Uyã ban chêu Êu FAO Töí chûác Nöng nghiïåp vaâ lûúng thûåc Liïn húåp quöëc GDP Töíng saãn phêím quöëc nöåi geGDP Töíng saãn phêím quöëc nöåi xanh GNI Töíng thu nhêåp quöëc dên GNIPC Töíng thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi IO Àêìu vaâo - Àêìu ra IUCN Liïn minh Baão töìn Thiïn nhiïn Quöëc tïë MFA Taâi khoaãn roâng nguyïn vêåt liïåu NAMEA Ma trêån haåch toaán quöëc gia göìm caã taâi khoaãn möi trûúâng NDP Saãn phêím roâng quöëc nöåi NPV Giaá trõ hiïån taåi roâng PIM Mö hònh kï khai thûúâng xuyïn PPP Ngang bùçng sûác mua PVC Giaá trõ hiïån thúâi cuãa biïën àöång OECD Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë OLS Bònh phûúng nhoã nhêët thöng thûúâng SAM Ma trêån haåch toaán xaä höåi SEEA Hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng SNA Hïå thöëng taâi khoaãn quöëc gia SNI Thu nhêåp quöëc dên bïìn vûäng SOEs Doanh nghiïåp Nhaâ nûúác SRRI Lúåi suêët xaä höåi trïn vöën àêìu tû TMR Töíng nhu cêìu nguyïn vêåt liïåu xii
  • 10. UNEP-WCMC Chûúng trònh Möi trûúâng Liïn húåp quöëc - Trung têm Giaám saát Baão töìn toaân cêìu WDI Chó söë Phaát triïín toaân cêìu WDPA Cú súã dûä liïåu toaân cêìu vïì caác khu vûåc àûúåc baão höå Ghi chuá: Têët caã caác giaá trõ tiïìn tïå bùçng àöìng àö-la haâm nghôa Àö-la Myä trûâ khi àûúåc àïì cêåp riïng. DANH MUÅC CAÁC TÛÂ VIÏËT TÙÆT xiii
  • 11. TÒM KIÏËM CUÃA CAÃI QUÖËC GIA - SÚ ÀÖÌ TÛ DUY xiv Ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi Chûúng 1. Giúái thiïåu: Àaánh giaá Cuãa caãi Thiïn niïn kyã Trònh baây töíng quan kïët quaã nghiïn cûáu, têåp trung vaâo caác kiïën nghõ chñnh saách cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách Chûúng 2: Ûúác lûúång giaá trõ cuãa caãi. Phaác thaão phûúng phaáp luêån ûúác lûúång vaâ mö taã caác phaát hiïån troång yïëu Laâm thïë naâo àïí ào lûúâng cuãa caãi möåt caách toaân diïån trong taâi khoaãn quöëc gia? Chûúng 3- Ûúác lûúång tyã lïå tiïët kiïåm àñch thûåc gêìn àêy. Àõnh nghia, So saánh khu vuåc vaâ caác nhoám thu nhêåp Chûúng 4-Têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû caác nguöìn thu tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn: Qui tùæc danh nghôa Hartwick Chuyïån gò seä xaãy ra vúái cuãa caãi khi quaá trònh khai thaác khöng àûúåc àêìu tû thñch àaáng? Chûúng 7. Lyá giaãi phêìn dû vöën vö hònh: Vai troâ cuãa vöën nhên lûåc vaâ caác thïí chïë Phên raä nguöìn vöën vö hònh. Têìm quan troång cuãa nguöìn nhên lûåc Chûúng 9. Xêy dûång vaâ sûã duång taâi khoaãn möi trûúâng Kinh nghiïåm quöëc tïë Chûúng 8. Cuãa caãi vaâ Saãn xuêët. Saãn xuêët giaá trõ phuác lúåi laâ kïët quaã cuãa viïåc quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Caác ûúác lûúång taâi saãn trong nghiïn cûáu naây cho pheáp liïn kïët taâi saãn vaâ viïåc taåo thu nhêåp vaâ kiïím àõnh khaã nùng thay thïë cuãa caác thaânh töë taåo nïn cuãa caãi Chûúng 6. Kiïím àõnh tiïët kiïåm àñch thûåc Liïn kïët giûäa tiïët kiïåm vaâ nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng tûúng lai Chûúng 5. Têìm quan troång cuãa xu hûúáng tùng trûúãng dên söë: Nhûäng thay àöíi vïì cuãa caãi tñnh trïn àêìu ngûúâi Phên tñch nhûäng thay àöíi cuãa caãi trong sûå phaát triïín cuãa dên söë Nhûäng nguöìn taâi saãn naâo àoáng vai troâ then chöët trong viïåc taåo nïn giaá trõ phuác lúåi Coá hay khöng viïåc thay àöíi cuãa caãi aãnh hûúãng àïën viïåc phaát sinh giaá trõ phuác lúåi?
  • 12. BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT Vúái cöng trònh nghiïn cûáu naây, Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? Ngên haâng Thïë giúái xuêët baãn cöng trònh coá thïí hònh thaânh nïn khaái niïåm àaánh giaá cuãa caãi thiïn niïn kyã: ûúác lûúång giaá trõ bùçng tiïìn caác nguöìn cuãa caãi: giaá trõ saãn xuêët, giaá trõ tûå nhiïn vaâ giaá trõ vö hònh – nhûäng nguöìn giaá trõ laâm nïn sûå phaát triïín. Mùåc duâ coân nhiïìu haån chïë, cöng trònh naây veä nïn möåt bûác tranh toaân diïån vïì cuãa caãi cuãa 120 quöëc gia trong giai àoaån bûúác ngoùåt thûåc hiïån Muåc tiïu Thiïn niïn kyã, giuáp chuáng ta hiïíu roä hún möëi liïn hïå giûäa caác kïët quaã cuãa sûå phaát triïín vúái giaá trõ vaâ thaânh töë cuãa cuãa caãi. Hònh 1 vaâ 2 cung cêëp cho chuáng ta caái nhòn thêëu àaáo vïì vai troâ cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn taåi caác quöëc gia coá thu nhêåp thêëp (ngoaåi trûâ caác nûúác saãn xuêët dêìu moã, núi khoaãn thu tûâ nguöìn taâi nguyïn naây chiïëm hún 20% töíng saãn phêím quöëc nöåi [GDP]. Thöng àiïåp quan trong àêìu tiïn noái rùçng nguöìn lûåc tûå nhiïn àoáng vai troâ quan troång trong töíng giaá trõ cuãa caãi, lúán hún phêìn àoáng goáp cuãa giaá trõ saãn xuêët.1 Àiïìu naây gúåi yá cöng taác quaãn lyá nguöìn lûåc tûå nhiïn phaãi àûúåc xem troång trong caác chiïën lûúåc phaát triïín. Cêëu thaânh nguöìn lûåc tûå nhiïn úã nhûäng quöëc gia ngheâo nhêën maånh têìm quan troång cuãa àêët nöng nghiïåp, nhûng caác taâi saãn dûúái mùåt àêët, nguöìn lúåi tûâ rûâng sinh thaái vaâ rûâng lêëy göî chiïëm àïën möåt phêìn tû töíng giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn. Tyã troång rêët lúán cuäng nhû cêëu thaânh cuãa nguöìn cuãa caãi tûå nhiïn trong töíng giaá trõ cuãa caãi thïí hiïån vai troâ quan troång cuãa caác nguöìn lûåc möi trûúâng trong giaãm ngheâo, chöëng àoái, vaâ haå thêëp tyã lïå tûã vong úã treã em. Nghiïn cûáu naây àûúåc bùæt àêìu bùçng viïåc mö taã töíng quan cuãa caãi cuãa caác quöëc gia àïí tûâ àoá phên tñch vai troâ quan troång cuãa cöng taác quaãn lyá nguöìn lûåc thöng qua tiïët kiïåm vaâ àêìu tû. Nghiïn cûáu naây cuäng phên tñch vai troâ quan troång cuãa nguöìn nhên lûåc, hïå thöëng quaãn lyá vaâ sûå tham gia cuãa hïå thöëng taâi chñnh trong tiïën trònh xêy dûång möåt kïë hoaåch toaân diïån trong àoá àaánh giaá àuáng xv
  • 13. vai troâ quan troång cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong cöng taác hoaåch àõnh chñnh saách. Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? têåp trung nghiïn cûáu 3 vêën àïì chñnh. Möîi chûúng àïì cêåp àïën möåt phûúng diïån cuãa phûúng trònh cuãa caãi – mûác söëng vaâ veä nïn caác cêu chuyïån qua caác con söë vaâ caác khuyïën nghõ chñnh saách liïn quan. Trûúác khi ài sêu vaâo tûâng vêën àïì, chûúng 1 vaâ chûúng 2 giúái thiïåu vúái ngûúâi àoåc cêëu truác cuãa cöng trònh nghiïn cûáu, caác kïët quaã, vaâ caác khuyïën nghõ chñnh saách cuãa cuöën saách. Chûúng 1 cung cêëp möåt caái nhòn töíng quan vïì nhûäng ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi vúái troång têm laâ àûa ra caác khuyïën nghõ chñnh saách cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách. Chûúng naây cuäng giúái thiïåu quan àiïím vïì sûå phaát triïín nhû möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû-möåt khuön khöí haânh àöång àêìy quyïìn lûåc. Möåt söë loaåi nguöìn taâi saãn coá thïí bõ caån kiïåt vaâ chó coá thïí àûúåc chuyïín àöíi sang daång thûác giaá trõ khaác thöng qua àêìu tû cho thuï nguöìn lûåc. Möåt söë nguöìn cuãa caãi khaác coá thïí àûúåc taái taåo vaâ coá thïí baão àaãm viïåc khai thaác möåt caách bïìn vûäng. Caác phên tñch kinh tïë coá thïí gúåi yá vïì quyïët àõnh duy trò quy mö töëi ûu cuãa caác nguöìn cuãa caãi trong danh muåc. Caác ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi cho thêëy phêìn giaá trõ cuãa caãi vö hònh bao göìm giaá trõ nguöìn nhên lûåc vaâ chêët lûúång hïå thöëng thïí chïë CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? xvi
  • 14. chñnh thûác vaâ khöng chñnh thûác chiïëm vai troâ vûúåt tröåi. Bïn caånh àoá, tyã troång cuãa giaá trõ saãn xuêët dûúâng nhû rêët öín àõnh giûäa caác nhoám nûúác phên theo thu nhêåp vaâ tyã troång naây cao hún tûúng àöëi úã nhoám nûúác thu nhêåp vûâa. Phêìn àoáng goáp cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng taâi saãn coá xu hûúáng giaãm theo thu nhêåp trong khi phêìn àoáng goáp cuãa vöën vö hònh tùng. Àêy laâ möåt phaát hiïån rêët coá yá nghôa: Caác nûúác giaâu lïn nhúâ kyä nùng cuãa nguöìn nhên lûåc vaâ chêët lûúång cuãa hïå thöëng thïí chïë höî trúå cho caác hoaåt àöång kinh tïë. Chûúng 2 giúái thiïåu cho ngûúâi àoåc phûúng phaáp luêån àûúåc sûã duång àïí ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi, giaã thñch caác phûúng phaáp vaâ giaã àõnh àûúåc duâng. Caác ûúác lûúång töíng giaá trõ cuãa caãi ûúác tñnh trong cuöën saách Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? àûúåc xêy dûång dûåa trïn sûå kïët húåp hai caách tiïëp cêån tûâ trïn xuöëng vaâ tûâ dûúái lïn. Töíng giaá trõ cuãa caãi, dûúái goác àöå lyá thuyïët kinh tïë, àûúåc àõnh nghôa laâ giaá trõ hiïån taåi cuãa caác khoaãn chi tiïu trong tûúng lai. Giaá trõ saãn xuêët àûúåc ûúác tñnh tûâ caác söë liïåu àêìu tû trong quaá khûá sûã duång mö hònh kï khai thûúâng xuyïn (PIM). Giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn àûúåc tñnh dûåa trïn giaá trõ hiïån hûäu vaâ ûúác lûúång giaá trõ khai thaác dûåa trïn mûác giaá thïë giúái vaâ caác khoaãn chi phñ phaát sinh úã àõa phûúng. Giaá trõ cuãa caãi vö hònh àûúåc ào bùçng sûå khaác biïåt giûäa töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ töíng giaá trõ saãn xuêët vaâ giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn. Do sûå haån chïë cuãa söë liïåu, giaá trõ ûúác tñnh nguöìn lûåc tûå nhiïn khöng bao göìm giaá trõ thuyã saãn cuäng nhû phêìn taâi saãn dûúái mùåt nûúác. Caác dõch vuå möi trûúâng àoáng vai troâ noâng cöët trong àúâi söëng xaä höåi vaâ nïìn kinh tïë khöng àûúåc ào möåt caách xaác thûåc. Thaão luêån vïì phûúng phaáp luêån ûúác lûúång cuãa caãi vaâ caác kïët quaã phên tñch trong 2 chûúng àêìu tûâng bûúác dêîn dùæt àïí ài sêu vaâo giaãi thñch 3 vêën àïì chñnh cuãa cuöën saách naây. Phêìn troång têm cuãa cuöën saách Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? àûúåc böë trñ úã tûâ chûúng 4 àïën chûúng 7. Trong khi thaânh phêìn cêëu thaânh nïn cuãa caãi, xeát trïn khña caånh naâo àoá coá thïí xaác lêåp caác phûúng thûác phaát triïín cuãa möåt quöëc gia, thò chêët lûúång cuãa sûå phaát triïín laåi phuå thuöåc rêët lúán vaâo caách maâ nguöìn lûåc cuãa caãi thay àöíi nhû thïë naâo qua thúâi gian. Nguöìn lûåc tûå nhiïn coá thïí àûúåc chuyïín àöíi thaânh daång cuãa caãi khaác miïîn laâ quaá trònh àêìu tû khai thaác àûúåc thûåc hiïån coá hiïåu quaã. BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT xvii
  • 15. Thay àöíi cuãa caãi coá taåo ra phuác lúåi? T aâi nguyïn thiïn nhiïn laâ haâng hoaá kinh tïë àùåc biïåt vò chuáng ta khöng thïí saãn xuêët ra chuáng. Do àoá, taâi nguyïn thiïn nhiïn seä mang laåi lúåi nhuêån kinh tïë - thuïë taâi nguyïn- nïëu quaãn lyá töët. Caác nguöìn thu naây coá thïí laâ möåt nguöìn taâi chñnh phaát triïín quan troång. Caác nûúác Böëtxoana vaâ Malaysia àaä sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn hiïåu quaã theo caách naây. Khöng coá moã kim cûúng naâo laâ vônh viïîn, nhûng coá nhûäng nûúác coá moã kim cûúng coá thïí khai thaác bïìn vûäng. ÊÍn sau khùèng àõnh naây laâ giaã thuyïët cho rùçng coá thïí chuyïín daång tû baãn naây sang daång tû baãn khaác – vñ duå tûâ kim cûúng trong loâng àêët chuyïín thaânh caác toaâ cao öëc, maáy moác hay vöën con ngûúâi. Tiïët kiïåm roä raâng laâ vêën àïì noâng cöët cuãa phaát triïín. Nïëu khöng taåo ra khoaãn dû àïí àêìu tû, thò caác quöëc gia khöng coá caách naâo thoaát ra khoãi tònh traång mûác söëng thêëp. Sûå phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn laâm cho viïåc ào lûúâng caác nöî lûåc tiïët kiïåm trúã nïn phûác taåp vò sûå suy thoaái cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn khöng phaãi laâ taâi saãn hûäu hònh trong taâi khoaãn tiïu chuêín quöëc gia. Tiïët kiïåm roâng coá àiïìu chónh hay laâ tiïët kiïåm àñch thûåc ào mûác tiïët kiïåm thûåc cuãa möåt quöëc gia sau khi khêëu hao vöën saãn xuêët; caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn lûåc con ngûúâi (àûúåc tñnh theo kinh phñ giaáo duåc); sûå suy thoaái cuãa khoaáng saãn, nùng lûúång, rûâng; caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân thïë giúái cuäng àûúåc tñnh àïën. Chûúng 3 miïu taã caác ûúác tñnh vïì tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh. Chûúng naây cuäng giúái thiïåu vaâ baân àïën caác tñnh toaán thûåc nghiïåm mûác tiïët kiïåm àñch thûåc trïn 140 quöëc gia. Phaát triïín àûúåc xem nhû laâ möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Nguyïn tùæc Hartwick vïì phaát triïín bïìn vûäng thêåt ra àaä uãy thaác rùçng, àïí khai thaác bïìn vûäng, caác nûúác nïn àêìu tû caác nguöìn thuïë tûâ taâi nguyïn thiïn nhiïn. Dûåa vaâo dûä liïåu thöëng kï vïì caác loaåi thuïë taâi nguyïn trong voâng 30 nùm khi ûúác tñnh tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh, chûúng 4 àaä àûa ra luêån cûá kiïím chûáng nguyïn tùæc Hartwick: Liïåu caác quöëc gia coá thïí giaâu coá nhû thïë naâo vaâo nùm 2000 nïëu hoå tuên theo mö hònh cuãa Hartwick tûâ nùm 1970? Caác ûúác CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? xviii
  • 16. tñnh thûåc nghiïåm trong chûúng naây kiïím àõnh hai biïën trong quy tùæc Hartwick: Quy tùæc tiïu chuêín thûåc chêët laåi giûä cho khoaãn tiïët kiïåm àñch thûåc chó bùçng 0 taåi möîi thúâi àiïím, vaâ möåt quy tùæc giaã thiïët rùçng khoaãn tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt hùçng söë dûúng taåi möîi thúâi àiïím. Trong nhiïìu trûúâng húåp, nhûäng kïët quaã naây mêu thuêîn vúái nhau. Caác pheáp tñnh cho thêëy thêåm chñ möåt nöî lûåc tiïët kiïåm trung bònh, tûúng àûúng vúái nöî lûåc tiïët kiïåm vûâa phaãi cuãa nhûäng nûúác ngheâo nhêët trïn thïë giúái cuäng coá thïí tùng àaáng kïí vöën cuãa nhûäng nïìn kinh tïë phuå thuöåc taâi nguyïn thiïn nhiïn. Vaâo nùm 2000, Nigiïria, möåt nûúác xuêët khêíu dêìu lúán leä ra àaä coá thïí dûå trûä vöën saãn xuêët tñnh theo àêìu ngûúâi gêëp nùm lêìn mûác àaåt àûúåc trong nùm àoá. Hún nûäa, nïëu caác khoaãn àêìu tû naây àûúåc sûã duång, dêìu moã coá thïí àoáng möåt vai troâ nhoã hún trong nïìn kinh tïë Nigiïria ngaây nay, vúái nhûäng taác àöång coá thïí coá lúåi àïën caác chñnh saách coá aãnh hûúãng àïën caác ngaânh khaác trong nïìn kinh tïë. Nûúác Cöång hoâa Vïnïduïla àaáng ra àaä coá thu nhêåp cao gêëp 4 lêìn nhû thïë. Tñnh theo àêìu ngûúâi, nhûäng nïìn kinh tïë maånh vïì dêìu moã nhû Cöång hoâa Bö livia, Vïnïduïla, Triniàaát vaâ Töbagö, vaâ Gabon, àaä coá thïí coá vöën saãn xuêët dûå trûä xêëp xó 30.000 àö la Myä/ngûúâi, tûúng àûúng vúái Haân Quöëc. Tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh giúái thiïåu trong chûúng 3 laâ caách tñnh nöî lûåc tiïët kiïåm roâng toaân diïån hún. Tuy vêåy, nïëu dên söë khöng àöíi, thò àoá roä raâng laâ mûác thu nhêåp maâ chñnh saách cêìn hûúáng túái àïí duy trò. Trong khi àoá tiïët kiïåm roâng àiïìu chónh traã lúâi möåt cêu hoãi quan troång- töíng thu nhêåp tùng lïn hay giaãm ài trong giai àoaån kï khai? Chûúng 4 khöng trûåc tiïëp àïì cêåp àïën sûå bïìn vûäng cuãa caác nïìn kinh tïë trong böëi caãnh àang gia tùng dên söë. Chûúng 5 seä baân àïën vêën àïì naây. Nïëu mûác tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt giaá trõ êm, thò roä raâng laâ caã töíng thu nhêåp vaâ thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi àïìu àang giaãm. Tuy nhiïn, àöëi vúái möåt söë nûúác, töíng mûác tiïët kiïåm àñch thûåc coá thïí laâ möåt giaá trõ dûúng nhûng bònh quên thu nhêåp trïn àêìu ngûúâi laåi àang giaãm. Nhûäng nûúác coá töëc àöå gia tùng dên söë cao seä bõ cuöën vaâo guöìng quay luêín quêín vaâ nhu cêìu taåo ra nguöìn thu nhêåp múái àïí duy trò mûác thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi. Noái chung, kïët quaã naây gúåi ra nhûäng khoaãng tröëng lúán trong tiïët kiïåm BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT xix
  • 17. úã caác nûúác chêu Phi Haå Sahara khi tñnh àïën sûå gia tùng dên söë. Khöng kïí àïën caác nûúác saãn xuêët dêìu moã, caác khoaãng tröëng tiïët kiïåm (mûác tùng trûúãng tiïët kiïåm cêìn coá àïí duy trò mûác thu nhêåp bònh quên theo àêìu ngûúâi hiïån taåi) trong nhiïìu nûúác phaãi nùçm trong khoaãng tûâ 10%-50% töíng thu nhêåp quöëc dên (GNI). Nùçm ngoaâi khoaãng naây duâ chó vaâi % trong töíng thu nhêåp quöëc dên cuäng àuã cho thêëy sûå quaãn lyá tiïu duâng cuãa chñnh phuã rêët vêët vaã vaâ thûúâng gùåp caác hiïím hoaå vïì chñnh trõ. Chó riïng nhûäng chñnh saách kinh tïë vô mö coá veã khöng àuã àïí lêëp àêìy khoaãng tröëng naây. Caác lyá thuyïët kinh tïë cho rùçng mûác tiïët kiïåm roâng hiïån nay coá thïí tûúng àûúng vúái nhûäng thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai, àùåc biïåt laâ sûå xuêët hiïån cuãa caác thay àöíi vïì giaá trõ tiïu duâng trong tûúng lai. Chûúng 6 kiïím àõnh giaã thuyïët naây. Viïåc kiïím tra tiïët kiïåm sûã duång caác söë liïåu sùén coá àûúåc baáo caáo trong êën phêím naây chó ra möåt biïën thïí àùåc biïåt cuãa tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt cöng cuå dûå baáo töët cho nhûäng thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai. Biïën thïí naây laâ töíng tiïët kiïåm àñch thûåc khöng kïí chi phñ cho giaáo duåc, thiïåt haåi tûâ nhûäng ö nhiïîm khñ caác bö nñch, vaâ hêåu quaã cuãa gia tùng dên söë. Do àoá, tiïët kiïåm àñch thûåc laâ möåt chó baáo quan troång tiïìm nùng àïí àiïìu chónh chñnh saách phaát triïín. Phên tñch coân bao göìm caã möåt kïët quaã quan troång: khi mêîu chó giúái haån trong caác nûúác coá thu nhêåp cao, thò seä khöng coá quan hïå thûåc nghiïåm hiïín nhiïn naâo giûäa tiïët kiïåm roâng hiïån taåi vaâ thu nhêåp trong tûúng lai. Àiïìu naây laâm tùng àiïím khaác biïåt quan troång giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín. Roä raâng laâ khi têët caã caác nûúác àïìu àûúåc kiïím tra, thò sûå tñch luäy tû baãn àûúåc cho laâ hiïín nhiïn quyïët àõnh mûác söëng trong tûúng lai khöng phaãi möåt hïå söë quan troång úã nhûäng nûúác giaâu. Kïët quaã kiïím tra thêåt sûå kinh ngaåc. ÚÃ caác nûúác giaâu nhêët, roä raâng laâ thay àöíi cöng nghïå, caãi caách thïí chïë, hoåc têåp thöng qua thûåc haânh, vaâ vöën xaä höåi coá thïí àûúåc kïí ra nhû laâ nhûäng nhên töë cú baãn quyïët àõnh àïën nïìn kinh tïë. Trong khi tiïët kiïåm laâ cú súã cuãa phaát triïín bïìn vûäng, thò sûå kïët húåp caác nguöìn vöën quyïët àõnh möåt loaåt phûúng aán àûa ra cho chñnh phuã. Cêu hoãi quan troång thûá hai quan saát nhûäng hònh thaái cuå thïí cuãa vöën vaâ vai troâ cuãa chuáng. CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? xx
  • 18. Nguöìn vöën naâo àoáng vai troâ chuã chöët trong viïåc taåo ra phuác lúåi? N hû àaä trònh baây, hêìu hïët cuãa caãi cuãa möåt quöëc gia laâ vöën vö hònh. Chûúng 7 laâ chûúng quan troång vò noá phên tñch thaânh phêìn cuãa vöën vö hònh. Xeát vïì thaânh phêìn cêëu taåo, vöën vö hònh bao göìm nhûäng taâi saãn khöng àûúåc tñnh àïën khi ûúác lûúång vöën tûå nhiïn vaâ vöën saãn xuêët. Taâi saãn vö hònh bao göìm nhûäng kyä nùng vaâ bñ quyïët cuãa lûåc lûúång lao àöång. Khaái niïåm naây cuäng bao göìm vöën xaä höåi, sûå tin tûúãng lêîn nhau cuãa nhûäng ngûúâi trong cuâng möåt xaä höåi vaâ khaã nùng laâm viïåc cuâng nhau vò muåc àñch chung. Giaá trõ thùång dû cuãa taâi saãn vö hònh cuäng tñnh àïën caác yïëu töë vïì quaãn lyá thuác àêíy nùng suêët lao àöång. Chùèng haån, nïëu möåt nïìn kinh tïë coá hïå thöëng tû phaáp rêët hiïåu quaã, quyïìn súã hûäu, vaâ quaãn lyá hiïåu quaã, kïët quaã seä laâ töíng thu nhêåp cao vaâ do àoá thùång dû cuãa vöën vö hònh cuäng cao hún. Phên tñch höìi quy trong chûúng naây cho thêëy rùçng vöën con ngûúâi vaâ quy tùæc vïì luêåt giaãi thñch cho phêìn lúán sûå biïën àöíi cuãa vöën vö hònh thùång dû. Àêìu tû trong giaáo duåc, chûác nùng hïå thöëng tû phaáp, vaâ nhûäng chñnh saách àûúåc hûúáng túái thu huát nguöìn vöën laâ cöng cuå quan troång nhêët àïí tùng vöën vö hònh trong töíng taâi saãn quöëc gia. Trong chûúng 2 chuáng töi àaä quan saát àûúåc laâ khi caác nûúác trúã nïn giaâu coá hún, sûå quan troång tûúng ûáng cuãa giaá trõ saãn xuêët vaâ vöën vö hònh tùng lïn àïën möåt tyã lïå nhû cuãa taâi saãn tûå nhiïn. Do àoá, quaá trònh phaát triïín àoâi hoãi sûå tùng trûúãng cuãa caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå hiïån àaåi phuå thuöåc quaá nhiïìu vaâo caác daång vöën vö hònh trong töíng tû baãn. Tuy vêåy, giaá trõ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn tñnh theo àêìu ngûúâi khöng giaãm khi thu nhêåp tùng lïn, àùåc biïåt laâ giaá trõ cuãa àêët nöng nghiïåp. Chûúng 8 kiïím àõnh giaã thuyïët rùçng: trong thûåc tïë, àêët vaâ caác taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác laâ yïëu töë noâng cöët àïí duy trò viïåc taåo ra thu nhêåp. Taâi khoaãn naâo cuäng chûáa möåt haâm söë saãn xuêët êín. Noá laâ àöì thõ miïu taã sûå kïët húåp cuãa caác nguöìn lûåc khaác nhau maâ tûâ àoá chuáng ta àaåt àûúåc möåt giaá trõ nhêët àõnh. Caác àöì thõ àûúåc viïët dûúái daång möåt haâm toaán hoåc mö taã chñnh xaác möëi quan hïå giûäa khaã nùng huy àöång cuãa caác nguöìn lûåc nhû nguöìn lûåc vêåt BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT xxi
  • 19. chêët vaâ nguöìn lûåc con ngûúâi úã caác giaá trõ khaác nhau, vaâ kïët quaã töëi àa coá thïí àaåt àûúåc tûúng ûáng vúái caác giaá trõ naây. Sau àoá ngûúâi ta tñnh mûác thay thïë giûäa caác nguöìn lûåc àêìu vaâo theo àöå co giaän thay thïë nguöìn lûåc. Kïët quaã cho thêëy möåt söë phaát hiïån thuá võ. Khöng coá dêëu hiïåu naâo cho thêëy àöå co giaän thay thïë nguöìn lûåc giûäa taâi nguyïn thiïn nhiïn (taâi nguyïn àêët) vaâ caác nguöìn lûåc khaác laâ rêët thêëp. ÚÃ bêët kyâ núi naâo maâ àêët àai nöíi lïn nhû möåt nguöìn lûåc quan troång, thò úã àoá àöå co giaän thay thïë xêëp xó bùçng hoùåc coá thïí lúán hún 1. Möåt mùåt, kïët quaã naây xaác nhêån rùçng cú höåi cho caác quöëc gia khöng phaãi laâ kïët quaã têët yïëu cuãa sûå àêìu tû vaâo taâi nguyïn thiïn nhiïn. Mùåt khaác, noá mang laåi hiïåu lûåc cho têìm quan troång cuãa quy tùæc Hartwick vïì tiïët kiïåm nguöìn lûåc sùén coá tûâ khai thaác taâi nguyïn thiïn nhiïn nïëu chuáng ta hûúáng àïën muåc tiïu taåo ra mûác thu nhêåp öín àõnh. Töíng giaá trõ cuãa caãi vaâ nhûäng thay àöíi cuãa noá àûúåc tñnh nhû thïë naâo trong Taâi khoaãn quöëc gia? N guyïn lyá trung têm cuãa êën phêím naây laâ sûå cêìn thiïët phaãi coá möåt caách nhòn nhêån thûåc tïë vïì phaát triïín bïìn vûäng, coi àoá nhû möåt quaá trònh quaãn lyá danh muåc àêìu tû. Khi àaä gùæn vúái muåc tiïu phaát triïín bïìn vûäng, caác chñnh phuã phaãi àöëi mùåt vúái möåt söë thaách thûác ngoaâi nhûäng vêën àïì cöë hûäu vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ nhûäng cú quan möi trûúâng. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách möi trûúâng cêìn nhêån thûác àûúåc sûå aãnh hûúãng coá thïí coá àöëi vúái nïìn kinh tïë tûâ caác tiïu chuêín möi trûúâng, ngûúåc laåi caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách kinh tïë cêìn xem xeát tñnh bïìn vûäng cuãa saãn xuêët vaâ tiïu duâng hiïån taåi vaâ dûå baáo tûúng lai. Sûå thöëng nhêët vaâ tiïëp nhêån khaái niïåm phaát triïín bïìn vûäng cuãa caác chñnh phuã àaä laâ àöång lûåc cho viïåc phaát triïín taâi khoaãn möi trûúâng. Chûúng 9 àûa ra böëi caãnh àïí khaám phaá sûå hûäu ñch cuãa hïå thöëng haåch toaán tñch húåp kinh tïë vaâ möi trûúâng nhû möåt khung lyá thuyïët àïí àiïìu chónh sûå öín àõnh vaâ sûã duång caác chñnh saách. Chûúng naây töíng kïët laåi 4 thaânh phêìn chñnh trong taâi CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? xxii
  • 20. khoaãn möi trûúâng. Thïm vaâo àoá, chûúng 9 àûa ra töíng quan vïì möåt vaâi ûáng duång chñnh saách cuãa taâi khoaãn möi trûúâng úã caác nûúác cöng nghiïåp hoaá vaâ caác nûúác àang phaát triïín.. Chûúng naây cuäng chó ra caác ûáng duång tiïìm nùng coá thïí chûa àûúåc khai thaác triïåt àïí taåi thúâi àiïím naây. Kïët luêån ÚÃ caác nûúác àang phaát triïín, viïåc haåch toaán dûåa trïn tû baãn toaân diïån vaâ sûå thay àöíi cuãa noá coá veã nhû laâ chó baáo hûäu ñch nhêët àïí àiïìu chónh chñnh saách. Bùçng chûáng àûa ra trong êën phêím naây chó ra rùçng àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, nguöìn lûåc con ngûúâi vaâ viïåc quaãn lyá, kïët húåp vúái caác nöî lûåc tiïët kiïåm nhùçm buâ àùæp cho sûå caån kiïåt cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn, coá thïí laâm tùng taâi saãn tûúng lai úã nhûäng nûúác àang phaát triïín. Bûúác chuyïín tûâ tiïët kiïåm àïën àêìu tû laâ hïët sûác quan troång. Nïëu àêìu tû khöng mang laåi lúåi nhuêån, aãnh hûúãng cuãa noá àïën nguöìn lûåc àûúåc thïí hiïån úã mûác tiïu duâng, nhûng seä khöng taåo ra àûúåc mûác thu nhêåp theo kõp mûác tiïu thuå. Àïí chuyïín àûúåc tûâ tùng trûúãng phuå thuöåc taâi nguyïn thiïn nhiïn àïën tùng trûúãng bïìn vûäng vaâ cên bùçng cêìn coá möåt loaåt thïí chïë coá khaã nùng quaãn lyá àûúåc taâi nguyïn thiïn nhiïn, thu thuïë taâi nguyïn, vaâ sûã duång caác khoaãn thuïë naây thaânh àêìu tû coá hiïåu quaã. Chñnh saách nguöìn lûåc, chñnh saách taâi chñnh vaâ chñnh saách kinh tïë chñnh trõ àïìu coá vai troâ trong bûúác chuyïín naây. Chuá thñch 1. Vöën vö hònh, phêìn giaá trõ lúán nhêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi, bao göìm nguöìn lûåc con ngûúâi, quaãn lyá vaâ caác nhên töë khaác, laâ caác nhên töë rêët khoá àïí xaác àõnh giaá trõ thûåc. BAÁO CAÁO TOÁM TÙÆT xxiii
  • 21. PHÊÌN 1 HAÅCH TOAÁN CUÃA CAÃI Chûúng 1: Giúái thiïåu: Àaánh giaá Cuãa caãi Thiïn niïn kyã Chûúng 2. Ûúác lûúång Giaá trõ Cuãa caãi 1
  • 22. Chûúng 1 GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ Coá thïí duy trò giaãm ngheâo bïìn vûäng àûúåc khöng? Cuöëi thïë kyã XX àaä chûáng kiïën caác cam kïët caãi caách àïí xoaá ngheâo trong Muåc tiïu phaát triïín Thiïn niïn kyã. Tuy nhiïn, caác quan ngaåi vêîn coân töìn taåi laâ tyã lïå caån kiïåt vaâ suy thoaái cuãa caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn coá thïí phaá hoãng bêët kyâ möåt tiïën böå naâo àaä àaåt àûúåc. Àïí àaåt àûúåc kïët quaã bïìn vûäng cêìn phaãi duy trò nguöìn lûåc àïí phaát triïín nhû vöën saãn xuêët, vöën con ngûúâi, taâi nguyïn thiïn nhiïn. Dûåa trïn nöî lûåc tûâ nhiïìu nùm, bao göìm caã cuöën “Múã röång phaåm vi taâi saãn” (World Bank 1997), êën phêím naây xaác àõnh nguöìn lûåc cuãa caãi thïë giúái trong nùm 2000. Khi noái àïën nguöìn lûåc chuáng ta quay trúã laåi vúái quan àiïím cuãa caác nhaâ kinh tïë hoåc kinh àiïín, nhûäng ngûúâi coi àêët àai, sûác lao àöång vaâ vöën saãn xuêët laâ caác nhên töë chñnh cuãa saãn xuêët. Caác chûúng trònh baây chi tiïët caác mûác àöå vaâ nhûäng thay àöíi cuãa caác nhên töë saãn xuêët khaác nhau naây dûåa theo diïîn biïën thïë giúái àaä vaâ àang phaát triïín. ÊËn phêím naây giúái thiïåu nhiïìu thaânh tûåu gêìn àêy nhêët trong möåt chûúng trònh daâi haån àaánh giaá cuãa caãi vaâ nhûäng thaânh phêìn cuãa noá trïn möåt mêîu lúán göìm nhiïìu nûúác trïn thïë giúái. Noá hoaân thiïån cöng trònh “Múã röång phaåm vi ào lûúâng cuãa caãi” thöng qua viïåc múã röång phaåm vi quöëc gia vaâ ûúác lûúång giaá trõ saãn xuêët vaâ nguöìn lûåc tûå nhiïn dûåa trïn böå dûä liïåu bao quaát nhiïìu thöng tin hún. Chi tiïët vïì quaá trònh ûúác lûúång àûúåc mö taã roä trong phuå luåc 1. Höåp 1.1 seä trònh baây lyá thuyïët cú súã cho cuöën saách naây. Sûå hònh thaânh vöën thay àöíi theo khu vûåc vaâ àùåc biïåt laâ theo mûác thu nhêåp. Trong khi sûå chïnh lïåch naây coá thïí laâ dïî thêëy khi so saánh Malawi vaâ Thuåy Àiïín, caác chûúng sau àaánh giaá chñnh xaác sûå khaác 3
  • 23. biïåt naây bùçng caách àûa ra àöì thõ cuãa 120 nûúác trïn thïë giúái vïì giaá trõ theo àêìu ngûúâi cuãa àêët nöng nghiïåp, khoaáng saãn, rûâng, vöën saãn xuêët, vaâ möåt têåp húåp caác taâi saãn1 àûúåc goåi laâ vöën vö hònh. Vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, nguöìn lûåc con ngûúâi, vöën xaä höåi, vaâ caác yïëu töë khaác nhû laâ chêët lûúång cuãa caác thiïët chïë. Baãng 1.1 vaâ 1.22 giúái thiïåu möåt bûác tranh lúán vïì sûå hònh thaânh vaâ tyã lïå tû baãn chia theo àêìu ngûúâi theo nhoám thu nhêåp vaâ trïn toaân thïë giúái3 . Baãng 1.1 Töíng tû baãn, nùm 2000 — bònh quên àêìu ngûúâi (USD) vaâ tyã lïå — Nïëu phaát triïín àûúåc tiïëp cêån nhû möåt quaá trònh quaãn lyá taâi saãn, thò caác biïíu àöì chó roä rùçng caã mûác àöå lêîn caác thaânh phêìn trong danh muåc vöën àêìu tû thay àöíi rêët lúán dûåa theo mûác thu nhêåp. Viïåc quaãn lyá möîi thaânh phêìn trong danh muåc àêìu tû töët vaâ viïåc chuyïín àöíi tû baãn tûâ daång naây sang daång khaác möåt caách hiïåu quaã nhêët laâ caác vêën àïì mêëu chöët trong chñnh saách phaát triïín. Nhûäng sûå thay àöíi vïì taâi saãn thûåc sûå quyïët àõnh viïîn caãnh thõnh vûúång trong tûúng lai. Theo àoá, möåt yïëu töë quan troång trong phên tñch keâm theo laâ phûúng phaáp àaánh giaá tiïët kiïåm àñch thûåc hoùåc tiïët kiïåm roâng àaä àiïìu chónh. Àaánh giaá mûác tiïët kiïåm trong hún 140 quöëc CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 4 Nhoám thu nhêåp Nguöìn lûåc tûå nhiïn Giaá trõ saãn xuêët Vöën vö hònh Töíng giaá trõ cuãa caãi nguöìn lûåc tûå nhiïn Tyã lïå giaá trõ saãn xuêët Tyã lïå vöën vö hònh Caác nûúác thu nhêåp thêëp 1,925 1,174 4,434 7,532 26% 16% 59% Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 3,496 5,347 18,773 27,616 13% 19% 68% Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 9,531 76,193 353,339 439,063 2% 17% 80% Toaân thïë giúái 4,011 16,850 74,998 95,860 4% 18% 78% Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: khöng bao göìm caác nûúác saãn xuêët dêìu moã. OECD: Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë.
  • 24. gia cho thêëy tñch luyä tû baãn trong töíng saãn phêím quöëc nöåi (GNI) úã caác nûúác giaâu cao hún rêët nhiïìu so vúái caác nûúác ngheâo. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng khi chuáng ta àûa sûå gia tùng dên söë vaâo phên tñch. Caác chûáng cûá chó roä caâng phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn thò caâng coá mûác tiïët kiïåm àñch thûåc thêëp. Chûúng 3 vaâ chûúng 5 trònh baây chi tiïët nhûäng kïët quaã naây. Trong khi caác phên tñch loeá lïn aánh saáng cuãa phaát triïín bïìn vûäng thò noá laåi trûåc tiïëp liïn quan àïën cêu hoãi vïì tùng trûúãng. Tùng trûúãng laâ cêìn thiïët nïëu caác quöëc gia ngheâo nhêët chó hûúáng túái viïåc hûúãng thuå thu nhêåp. Tuy nhiïn, tùng trûúãng seä trúã nïn haäo huyïìn nïëu noá àûúåc taåo ra chuã yïëu búãi sûå tiïu thuå nguöìn lûåc cú súã cuãa nïìn kinh tïë nhû dinh dûúäng àêët. Sûå kïët nöëi giûäa nhûäng thay àöíi vïì phaåm vi taâi saãn thûåc tïë vaâ taâi saãn trong tûúng lai chó àûúåc liïn kïët nïëu caác phaåm vi taâi saãn thñch húåp toaân diïån. Àêy laâ àöång lûåc àêìu tiïn àïí múã röång phaåm vi taâi saãn bao göìm möåt phaåm vi caác nguöìn lûåc tûå nhiïn vaâ vöën vö hònh. Bûác tranh khùæc hoaå taâi saãn giaâu coá hún naây cuäng múã caánh cûãa cho caác chñnh saách can thiïåp coá thïí laâm tùng vaâ duy trò sûå tùng trûúãng. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 5 Baãng 1.2 Nguöìn lûåc tûå nhiïn, nùm 2000 — bònh quên àêìu ngûúâi (USD)— Nhoám thu nhêåp nguyïn khoaáng saãn Taâi nguyïn göî NTFR Caác khu baão töìn Àêët canh taác Àöìng coã nguöìn lûåc tûå nhiïn Caác nûúác thu nhêåp thêëp 325 109 48 111 1,143 189 1,925 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 1,089 169 120 129 1,583 407 3,496 Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 3,825 747 183 1,215 2,008 1,552 9,531 Toaân thïë giúái 1,302 252 104 322 1,496 536 4,011 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi Chuá: NTFR: Taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî. Khöng bao göìm caác nûúác saãn xuêët dêìu moã.
  • 25. Cuãa caãi caác quöëc gia úã àêu? N hûäng àaánh giaá töíng giaá trõ cuãa caãi baáo caáo úã àêy dûåa trïn sûå kïët húåp cuãa caách tiïëp cêån tûâ dûúái lïn vaâ tûâ trïn xuöëng . Nhûäng àaánh giaá naây àûúåc trònh baây vùæn tùæt úã chûúng tiïëp theo vaâ cuå thïí hún trong phuå luåc 1. Trong lyá thuyïët kinh tïë, töíng tû baãn àûúåc àaánh giaá theo giaá trõ hiïån taåi cuãa mûác tiïu thuå trong tûúng lai. Vöën saãn xuêët bùæt nguöìn tûâ caác dûä liïåu àêìu tû trûúác àoá coá sûã duång mö hònh kï khai thûúâng xuyïn. Giaá trõ taâi nguyïn thiïn nhiïn dûå trûä dûåa trïn caác dûä liïåu quöëc gia vïì söë lûúång taâi saãn vêåt chêët, vaâ caác ûúác tñnh vïì thuïë taâi nguyïn thiïn nhiïn dûåa trïn giaá caã thïë giúái vaâ chi phñ trong nûúác. Sau àoá vöën vö hònh àûúåc tñnh nhû laâ sûå khaác biïåt giûäa töíng taâi saãn vúái caác vöën saãn xuêët vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác. Baãng 1.1 chó ra cuãa caãi bònh quên theo àêìu ngûúâi trïn thïë giúái xêëp xó 96.000 àö la Myä. Giaá trõ bònh quên naây roä raâng àaä che giêëu sûå khaác biïåt. Kïët quaã thu àûúåc tûâ thu nhêåp theo nhoám chûáa àûång nhiïìu thöng tin hún. Cuãa caãi theo àêìu ngûúâi giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín roä raâng laâ khaác biïåt rêët lúán. Coá 3 trong rêët nhiïìu caác chó söë àûúåc thïí hiïån úã Baãng 1.1: ● Giaá trõ saãn xuêët trong töíng giaá trõ cuãa caãi laâ hùçng söë thûåc tïë theo nhoám thu nhêåp. ● Nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng giaá trõ cuãa caãi giaãm theo thu nhêåp, trong khi tyã troång cuãa vöën vö hònh tùng lïn. ● Giaá trõ nguöìn lûåc tûå nhiïn theo àêìu ngûúâi úã caác nûúác giaâu öín àõnh hún úã caác nûúác ngheâo, trong khi tyã troång cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn laåi thêëp hún. Caác ûúác tñnh giaá trõ cuãa caãi chó ra rùçng daång cuãa caãi coá ûu thïë nhêët laâ vöën vö hònh, möåt kïët quaã ngoaâi mong àúåi vaâ giuáp chuáng ta hiïíu hún hoåc thuyïët cuãa Adam Smith. Vöën vö hònh tñnh theo àêìu ngûúâi àaä thay àöíi lúán theo mûác thu nhêåp. Khi àûa chó söë vöën vö hònh vaâo giaá trõ saãn xuêët àaä àûa ra möåt hiïíu biïët khaác: chó söë naây thay àöíi tûâ 3,8 úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp àïën 3,5 úã caác nûúác thu CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 6
  • 26. nhêåp trung bònh vaâ 4,6 úã caác nûúác thu nhêåp cao - möåt sûå khaác biïåt khaá nhoã. Àiïìu naây giaã àõnh trong quaá trònh phaát triïín kinh tïë vöën vö hònh vaâ giaá trõ saãn xuêët àûúåc tñch luyä gêìn nhû tûúng àûúng nhau, vúái khuynh hûúáng têåp trung vaâo giaá trõ saãn xuêët úã mûác thu nhêåp trung bònh vaâ têåp trung vaâo vöën vö hònh úã mûác thu nhêåp cao. Tyã lïå 2% cuãa nguöìn lûåc tûå nhiïn trong töíng cuãa caãi àöëi vúái caác nûúác coá thu nhêåp cao coá àöìng nghôa vúái viïåc taâi nguyïn thiïn nhiïn hoaá ra laåi khöng quan troång àöëi vúái caác nûúác naây? Baãng 1.2 àûa ra cêu traã lúâi laâ khöng. Giaá trõ bònh quên theo àêìu ngûúâi cuãa tûâng loaåi taâi nguyïn thiïn nhiïn – taâi nguyïn khoaáng saãn, taâi nguyïn göî, taâi nguyïn rûâng ngoaâi göî, caác khu baão töìn vaâ àêët nöng nghiïåp - úã caác nûúác giaâu laåi cao hún úã caác nûúác ngheâo. Lûúång tû baãn tûå nhiïn thêëp chó ra rùçng quaá trònh phaát triïín trûúác hïët àoâi hoãi tùng trûúãng trong caác ngaânh saãn xuêët vaâ dõch vuå hiïån àaåi, trong khi caác ngaânh troång yïëu thò gêìn nhû giûä nguyïn. Caác àaánh giaá vïì tû baãn tûå nhiïn trònh baây trong cuöën saách naây cuäng bõ haån chïë vïì dûä liïåu; vñ duå, giaá trõ nguöìn caá khöng àûúåc tñnh àïën khi ûúác lûúång tû baãn, trong khi caác dõch vuå möi truúâng thiïët yïëu cho xaä höåi vaâ kinh tïë thò laåi khöng àûúåc tñnh toaán roä raâng. Taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ Sûå phaát triïín T aâi nguyïn thiïn nhiïn laâ haâng hoaá kinh tïë àùåc biïåt vò chuáng ta khöng thïí saãn xuêët ra chuáng. Do àoá, taâi nguyïn thiïn nhiïn seä mang laåi lúåi nhuêån kinh tïë - thuïë taâi nguyïn- nïëu quaãn lyá töët. Caác nguöìn thu naây coá thïí laâ möåt nguöìn taâi chñnh phaát triïín quan troång. Caác nûúác Böëtxoana vaâ Malaysia àaä sûã duång taâi nguyïn thiïn nhiïn hiïåu quaã theo caách naây. Khöng coá moã kim cûúng naâo vônh viïîn, nhûng coá nhûäng nûúác coá moã kim cûúng coá thïí khai thaác bïìn vûäng. ÊÍn sau khùèng àõnh naây laâ giaã thuyïët cho rùçng coá thïí chuyïín daång tû baãn naây sang daång tû baãn khaác – vñ duå tûâ kim cûúng trong loâng àêët sang caác toaâ cao öëc, maáy moác hay vöën con ngûúâi. Àïí àaåt àûúåc sûå chuyïín àöíi naây cêìn CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 7
  • 27. phaãi coá caác thïí chïë àöìng böå coá khaã nùng quaãn lyá àûúåc taâi nguyïn thiïn nhiïn, thu thuïë taâi nguyïn, vaâ chuyïín caác khoaãn thuïë naây thaânh caác àêìu tû coá lúåi nhuêån. Chñnh saách taâi nguyïn, chñnh saách taâi chñnh, caác nhên töë chñnh trõ, thiïët chïë vaâ cêëu truác quaãn lyá àïìu coá vai troâ àöëi vúái sûå chuyïín àöíi naây. Caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi möåt khi àaä bõ khai thaác chó coá thïí trúã nïn suy thoaái. Do àoá sûã duång thuïë taâi nguyïn tûâ caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí caån kiïåt thûåc ra cuäng laâ sûã duång nguöìn lûåc. Àêy cuäng laâ xuêët phaát àiïím cho nguyïn tùæc Hartwick vïì chñnh saách cho phaát triïín bïìn vûäng - àêìu tû thuïë taâi nguyïn vaâo caác daång tû baãn khaác. Caác nguöìn lûåc söëng laâ rêët hiïëm vò chuáng laâ nguöìn lûåc bïìn vûäng tiïìm êín cho thuïë taâi nguyïn – vaâ thêåt sûå laâ moán quaâ cuãa taåo hoaá. Quaãn lyá bïìn vûäng nhûäng nguöìn lûåc naây seä laâ chñnh saách töëi ûu, nhûng vêën àïì mûác àöå dûå trûä töëi ûu laåi rêët phûác taåp. Vñ duå, phaá rûâng àïí lêëy àêët canh taác coá phaãi laâ töëi ûu nïëu àõa tö úã diïån tñch àêët rûâng bõ phaá cuäng tûúng àûúng vúái töíng giaá trõ kinh tïë thu àûúåc tûâ khu rûâng? Taâi nguyïn àêët laâ möåt taâi nguyïn bïìn vûäng nïëu biïët quaãn lyá töët. Àêët àai àùåc biïåt quan troång úã nhûäng quöëc gia ngheâo nhêët thïë giúái vò noá laâ nguöìn lûåc trûåc tiïëp cho viïåc duy trò sûå söëng úã nhiïìu höå ngheâo. Nhû baãng 1.2 àaä àûa ra, àêët canh taác vaâ caác thaão nguyïn chiïëm 70% tû baãn tûå nhiïn vaâ chiïëm 18% töíng tû baãn úã caác nûúác thu nhêåp thêëp . Taâi nguyïn thiïn nhiïn coá 2 vai troâ cú baãn trong phaát triïín: ● Thûá nhêët, aáp duång cho hêìu hïët caác nûúác vaâ caác cöång àöìng ngheâo nhêët trïn thïë giúái: taâi nguyïn thiïn nhiïn àoáng vai troâ laâ nguöìn taâi nguyïn nïìn taãng baão àaãm cho sûå sinh töìn. ● Vai troâ thûá 2 cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ möåt nguöìn lûåc cho taâi chñnh phaát triïín. Nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn thûúng maåi coá thïí laâ möåt nguöìn lûåc quan troång cho lúåi nhuêån vaâ giao thûúng quöëc tïë. Thuïë khai thaác taâi nguyïn khöng phuåc höìi, taâi nguyïn coá thïí taái taåo vaâ caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí khai thaác bïìn vûäng coá thïí àûúåc duâng àïí àêìu tû taâi chñnh dûúái möåt CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 8
  • 28. hònh thûác khaác cuãa nguöìn lûåc. Àöëi vúái trûúâng húåp caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi, nguöìn thuïë naây phaãi àûúåc àêìu tû nïëu töíng tû baãn khöng giaãm. Nïëu caác chûúng trûúác têåp trung vaâo lúåi ñch do thiïn nhiïn mang laåi, thò chûúng 3 cuäng seä trònh baây têìm quan troång cuãa viïåc àaánh giaá nhûäng aãnh hûúãng xêëu àïën möi trûúâng dûúái daång caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân cêìu. Sûå ö nhiïîm khöng xuêët hiïån trûåc tiïëp trong caác ûúác tñnh dûå trûä tû baãn. Ö nhiïîm tiïìm êín dûúái daång taái saãn xuêët sûác lao àöång thêëp do sûác khoãe yïëu. Noá laâm giaãm ài thu nhêåp, haån chïë tiïu duâng vaâ do àoá, haån chïë töíng tû baãn. Xeát tûâ quan àiïím phaát triïín, thöng àiïåp chñnh trong baãng 1.1 laâ taâi nguyïn thiïn nhiïn chiïëm möåt phêìn lúán trong töíng tû baãn úã caác nûúác thu nhêåp thêëp – 26%- thûåc chêët lúán hún tyã lïå giaá trõ saãn xuêët. Viïåc quaãn lyá töët nhûäng nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn naây coá thïí höî trúå vaâ duy trò phuác lúåi cho caác nûúác ngheâo, vaâ ngûúâi ngheâo trong caác nûúác naây, khi caác nûúác naây tiïën àïën àûúåc nêëc thang cuãa phaát triïín. Chñnh saách vaâ thïí chïë Phên tñch úã àêy têåp trung chuã yïëu vaâo viïåc àûa caác giaá trõ kinh tïë vaâo nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn dûå trûä vaâ nhûäng thay àöíi cuãa caác giaá trõ àoá trong nguöìn dûå trûä naây. Thöng tin àûúåc duâng àïí laâm saáng toã vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn trong phaát triïín, àùåc biïåt laâ úã nhûäng nûúác ngheâo. Phên tñch chó ra sûå thay àöíi trong caách quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn laâ cêìn thiïët àïí tùng trûúãng kinh tïë, vaâ yïu cêìu thay àöíi naây seä dêîn túái caác caãi caách chñnh saách vaâ thïí chïë. Xeát tûâ goác àöå kinh tïë, sûå khai thaác taâi nguyïn khöng hiïåu quaã coá thïí tiïìm êín nguy cú khai thaác quaá mûác hoùåc khöng khai thaác triïåt àïí. Trong thûåc tïë, khuyïën khñch quaãn lyá nguöìn lûåc nhòn chung laåi laâ khuyïën khñch hoaåt àöång khai thaác quaá mûác. Àiïìu naây seä laâm giaãm mûác tiïët kiïåm àñch thûåc liïn quan àïën mûác khai thaác keám hiïåu CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 9
  • 29. quaã. Hoaåt àöång caãi caách quaãn lyá taâi nguyïn coá thïí àoáng möåt vai troâ àaáng kïí trong viïåc thuác àêíy tiïët kiïåm úã caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc nhiïìu vaâo taâi nguyïn. Toaân böå taâi liïåu cuãa caác chñnh saách vaâ thïí chïë vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn àïì cêåp àïën nhiïìu vêën àïì khaác nhau theo caách tiïëp cêån múã hoùåc caách tiïëp cêån thöng thûúâng, khai thaác taâi nguyïn khöng thïí taái taåo nhû khoaáng saãn vaâ nùng lûúång, quaãn lyá nguöìn taâi nguyïn söëng nhû rûâng vaâ caá. Caác taâi liïåu naây àaä tòm hiïíu kyä caâng caác vai troâ maâ caác hònh thûác khaác nhau cuãa caác cöng cuå chñnh saách, quyïìn súã hûäu vaâ cêëu truác thiïët chïë coá thïí coá trong viïåc baão àaãm quaãn lyá taâi nguyïn hiïåu quaã. Nghiïn cûáu naây khöng cöë gùæng toám tùæt hoùåc böí sung nhiïìu vaâo taâi liïåu naây. Tuy nhiïn, möåt thïí chïë quan troång – böå taâi chñnh vaâ kho baåc- thûúâng coi nheå caác vêën àïì vïì taâi nguyïn thiïn nhiïn. Do vêåy, chñnh saách taâi chñnh vïì quaãn lyá taâi nguyïn thiïn nhiïn úã caác nûúác àang phaát triïín cêìn phaãi àûúåc tòm hiïíu. Tiïët kiïåm vaâ àêìu tû T iïët kiïåm laâ khña caånh cöët loäi cuãa phaát triïín. Nïëu khöng taåo ra àûúåc möåt khoaãn dû ra àïí àêìu tû, thò caác quöëc gia khöng coá caách naâo thoaát ra khoãi tònh traång mûác söëng thêëp. Tiïët kiïåm roâng coá àiïìu chónh hay laâ tiïët kiïåm àñch thûåc àaánh giaá mûác tiïët kiïåm thûåc tïë úã möåt quöëc gia sau khi khêëu hao vöën saãn xuêët; caác khoaãn àêìu tû vaâo nguöìn lûåc con ngûúâi (àûúåc tñnh laâ chi phñ giaáo duåc); sûå suy thoaái cuãa khoaáng saãn, nùng lûúång, vaâ rûâng; vaâ caác thiïåt haåi tûâ ö nhiïîm khöng khñ úã àõa phûúng vaâ trïn toaân thïë giúái. Lyá thuyïët kinh tïë chó ra rùçng tiïët kiïåm roâng hiïån taåi coá thïí tûúng àûúng vúái thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai, cuå thïí laâ giaá trõ hiïån coá cuãa caác thay àöíi vïì tiïu duâng trong tûúng lai (Hamilton vaâ Hartwick 2005). Phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn laâm cho viïåc àaánh giaá nöî lûåc tiïët kiïåm trúã nïn phûác taåp do sûå suy thoaái möåt nguöìn taâi nguyïn coá thïí CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 10
  • 30. khöng àûúåc nhòn ra khi kï khai taâi saãn quöëc gia. Nhû àaä thêëy trong chûúng 3, viïåc khöng tiïët kiïåm gùæn liïìn vúái suy thoaái taâi nguyïn laâ möåt vêën àïì àùåc thuâ úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp. Caác kiïím àõnh tiïët kiïåm sûã duång dûä liïåu sùén coá àûúåc nïu trong chûúng 6 chó ra möåt biïën àùåc thuâ cuãa tiïët kiïåm àñch thûåc – ngoaâi chi phñ giaáo duåc, thiïåt haåi tûâ khñ cacbon, vaâ aãnh hûúãng tûâ gia tùng dên söë - laâ möåt chó baáo töët cho sûå thay àöíi vïì mûác söëng trong tûúng lai. Tiïët kiïåm úã caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín Caác phên tñch trong chûúng 6 chó ra möåt kïët quaã quan troång nûäa: nïëu mêîu chó göìm caác nûúác coá thu nhêåp cao, thò seä khöng coá möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåm roâng vaâ sûå thõnh vûúång trong tûúng lai. Àiïìu naây taåo ra sûå khaác biïåt quan troång giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín. Roä raâng laâ, khi kiïím àõnh úã têët caã caác quöëc gia, yïëu töë quyïët àõnh hiïín nhiïn àïën sûå thõnh vûúång trong tûúng lai laâ tñch luäy tû baãn, laåi khöng phaãi laâ möåt nhên töë àaáng kïí àöëi vúái caác nûúác giaâu. Kïët quaã naây mang laåi möåt yá nghôa vûúåt quaá mong àúåi - úã nhûäng nûúác giaâu nhêët thïë giúái, khi àiïím tïn möåt söë nhên töë quyïët àõnh àïën tùng trûúãng, thò àoá laâ sûå thay àöíi vïì kyä thuêåt, caãi caách thïí chïë, hoåc thöng qua laâm, vaâ hiïåu quaã cuãa thïí chïë. Do àoá, úã caác nûúác àang phaát triïín, tiïët kiïåm àñch thûåc dûúâng nhû laâ möåt chó baáo hûäu duång àïí àiïìu chónh chñnh saách. Nhû chûúng 3 vaâ chûúng 5 seä trònh baây, caác nûúác ngheâo nhêët coá mûác tiïët kiïåm àñch thûåc thêëp nhêët. Kiïím àõnh vïë tiïët kiïåm àñch thûåc chó ra caác khoaãn àêìu tû vaâo vöën saãn xuêët, kïët húåp vúái nöî lûåc tiïët kiïåm nhùçm traánh suy thoaái taâi nguyïn thiïn nhiïn coá thïí àûa túái sûå thõnh vûúång trong tûúng lai cho caác nûúác àang phaát triïín. Cuöëi cuâng, bûúác chuyïín tiïëp tûâ tiïët kiïåm sang àêìu tû cûåc kyâ quan troång. Nïëu àêìu tû khöng mang laåi lúåi nhuêån, aãnh hûúãng cuãa noá àïën nguöìn lûåc àûúåc thïí hiïån úã mûác tiïu duâng, nhûng seä khöng taåo ra àûúåc mûác thu nhêåp theo kõp mûác tiïu duâng. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 11
  • 31. Chñnh saách taâi chñnh vaâ cuãa caãi toaân diïån M úã röång phaåm vi tû baãn bao göìm caã taâi nguyïn thiïn nhiïn àaä laâm tùng thïm têìm quan troång cuãa caác vêën àïì taâi chñnh liïn quan àïën thu nhêåp, chi phñ, khöng gian taâi chñnh, chu kyâ thõnh vaâ suy, vaâ caác aãnh hûúãng taâi chñnh cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác (SOEs). Giaãi quyïët caác vêën àïì naây khöng phaãi laâ biïën caác böå trûúãng taâi chñnh thaânh caác nhaâ möi trûúâng, nhûng viïåc têåp trung vaâo khña caånh taâi chñnh quaá nhiïìu seä coá aãnh hûúãng àaáng kïí àïën sûå cên bùçng vô mö vaâ nïìn kinh tïë úã nhiïìu nûúác. Vêën àïì thu nhêåp liïn quan àïën taâi nguyïn thiïn nhiïn thûúng maåi àûúåc hiïíu rêët roä. Chñnh phuã vúái tû caách laâ chuã súã hûäu taâi nguyïn, coá thïí àaánh thuïë taâi nguyïn thiïn nhiïn khi caác doanh nghiïåp tû nhên sùén saâng boã vöën àïí khai thaác. Mûác thuïë naây aáp duång nhû nhau àöëi vúái khoaáng saãn, rûâng, vaâ àaánh bùæt caá. Àöëi vúái taâi nguyïn rûâng vaâ thuãy haãi saãn, coân möåt vêën àïì liïn quan àïën phaát triïín bïìn vûäng: nïëu chñnh saách ngaânh khuyïën khñch khai thaác taâi nguyïn, thò thu nhêåp taâi chñnh tûâ ngaânh coá thïí khöng öín àõnh. Cuöëi cuâng, töìn taåi vêën àïì liïn quan àïën nguöìn thu thuïë tûâ khaách du lõch nûúác ngoaâi. Nïëu möåt nûúác coá taâi nguyïn thiïn nhiïn thu huát khaách du lõch nûúác ngoaâi, thò thuïë tham quan vaâ khaách saån laâ caác cöng cuå quan troång àöëi vúái nguöìn thu thuïë. Caác vêën àïì vïì chi phñ chñnh phuã xoay quanh viïåc sûã duång nguöìn thu nhêåp. Vïì nguyïn tùæc, chñnh phuã nïn tòm kiïëm thuïë taái àêìu tû vaâo caác nguöìn taâi nguyïn khöng thïí phuåc höìi úã möåt hònh thûác nguöìn lûåc khaác – tûâ àoá duy trò töíng giaá trõ cuãa caãi quöëc gia. Nguyïn tùæc cú baãn cuãa luêåt naây laâ àêìu tû cöng cöång phaãi coá lúåi nhuêån. Vêën àïì vïì lúåi nhuêån coá thïí àûa àïën cêu hoãi vïì khaã nùng thu huát vöën – khaã nùng cuãa chñnh phuã taåo ra nhûäng dûå aán àêìu tû hiïåu quaã - thûúâng bõ haån chïë cuãa caác nhên töë sùén coá nhû lao àöång tay nghïì cao vaâ cú súã haå têìng. Caác nûúác coá khoaãn núå lúán coá sûå lûåa choån àêìu tû thuïë taâi nguyïn vaâo viïåc traã núå. Caách naây coá phaãi laâ möåt caách àêìu tû töët hay khöng phuå thuöåc vaâo caác taác àöång xaä höåi ngûúåc trúã laåi àöëi vúái dûå aán àûúåc lûåa choån töët nhêët. Thïm vaâo àoá, caác hònh thûác nhêët CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 12
  • 32. àõnh cuãa chi phñ phaát triïín nhû cöng viïn quöëc gia, coá thïí khöng àûúåc coi nhû laâ möåt lúåi nhuêån àùåc thuâ xeát tûâ goác àöå taâi chñnh; tuy nhiïn möåt quan àiïím khaác thoaáng hún coá thïí chó ra rùçng khoaãn àêìu tû vaâo cöng viïn seä laâm cho ngaânh du lõch tùng trûúãng hún vaâ tùng thu nhêåp taâi chñnh tûâ du lõch. Hiïån tûúång tùng trûúãng vaâ suy thoaái taâi chñnh laâ bònh thûúâng àöëi vúái caác nûúác xuêët khêíu taâi nguyïn. ÚÃ caác nûúác naây thu nhêåp cuãa chñnh phuã thûúâng phuå thuöåc nhiïìu vaâo thuïë taâi nguyïn. Àöìng tiïìn dïî kiïëm dûúái daång thu nhêåp taâi nguyïn caám döî caác chñnh phuã tùng chi phñ tiïu duâng khi giaá caã tùng. Thûúâng thò rêët khoá àïí kiïím soaát caác kinh phñ naây khi khuãng hoaãng haâng hoáa chùæc chùæn xaãy ra, dêîn túái viïåc mêët cên bùçng taâi chñnh. Nhòn chung, àêìu tû caác nguöìn thu thuïë àoâi hoãi möåt hïå thöëng giuáp cho chñnh phuã öín àõnh caác nguöìn thu taâi nguyïn, cuäng nhû laâ nhûäng cöng cuå, vñ duå nhû khuön khöí chi tiïu trung haån, àïí àiïìu haânh nhûäng khoaãn chi phñ. Caác taâi khoaãn tû baãn toaân diïån giuáp tòm hiïíu caác vêën àïì vïì khöng gian taâi chñnh. Àoá laâ khaã nùng maâ chñnh phuã coá thïí tùng kinh phñ maâ khöng laâm giaãm khaã nùng thanh toaán caác khoaãn vay. Nhòn chung, àaánh giaá sûå thay àöíi cuãa möåt chñnh phuã trong lêåp trûúâng vïì taâi chñnh laâ sûå thay àöíi trong giaá trõ roâng cuãa noá. Àiïìu naây chó ra rùçng thu nhêåp tûâ thuïë taâi nguyïn khöng phuåc höìi khöng hoaân toaân múã röång khöng gian taâi chñnh búãi vò möåt phêìn thuïë naây àaåi diïån cho mûác tiïu thuå nguöìn tû baãn tûå nhiïn. Trong khi àoá thöng tin cho rùçng khöng gian taâi chñnh khöng àûúåc ûúác tñnh nhû caác nguöìn lûåc khaác seä khöng àûúåc caác nhaâ taâi chñnh àöìng yá, vaâ caác chñnh phuã seä lûu yá àïën caác thöng tin sai lïåch naây. Caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác thûúâng coá chung caác nguöìn lûåc vaâ tûå xem xeát nguy cú taâi chñnh. Hiïåu quaã thêëp cuãa caác doanh nghiïåp naây coá thïí laâm tùng thïm caác khoaãn núå. Nïëu doanh nghiïåp khöng lêåp ngên saách, thò caác khoaãn núå taâi chñnh naây khöng àûúåc tñnh trong quan àiïím ngên saách cuãa chñnh phuã. Nïëu doanh nghiïåp lêåp ngên saách, hoå thûúâng khöng phaãi nöåp caác nguöìn thu bïn ngoaâi cho ngên khöë taâi chñnh; kïët quaã laâ nhu cêìu àêìu tû cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác trúã thaânh möåt phêìn trong ngên saách phaát triïín cuãa chñnh phuã. Trong trûúâng húåp naây, coá nguy cú laâ caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác khöng àûúåc cêëp àuã vöën. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 13
  • 33. Böëtxoana laâ möåt vñ duå vïì quaãn lyá töët nhiïìu vêën àïì taâi chñnh liïn quan àïën taâi nguyïn kim cûúng. Böå taâi chñnh ûúác lûúång möåt khoaãn ngên saách öín àõnh quyïët àõnh kinh phñ tiïu duâng coá àûúåc taâi trúå ngoaâi thuïë taâi nguyïn hay khöng àïí tûâ àoá àiïìu chónh chi tiïu möåt caách húåp lñ. Nûúác naây cuäng coá àûúåc thu nhêåp tûâ kim cûúng tûâ biïín nhùçm giaãi quyïët caác vêën àïì vïì thu huát vöën, öín àõnh thu nhêåp, vaâ taác àöång “dõch Haâ Lan” aãnh hûúãng tûâ sûå tùng giaá trong lûu thöng tiïìn tïå. Àêìu tû vaâo Phêìn dû Vöën vö hònh N hòn tûâ goác àöå chñnh saách thò coá thïí naãy sinh vêën àïì vïì tñnh toaán àöëi vúái phêìn dû vöën vö hònh giaá trõ lúán nhû vêåy. Vò phêìn dû luön göìm nhiïìu taâi saãn ñt hûäu hònh hún, vñ duå nhû lao àöång thö, nguöìn vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi, hoùåc chêët lûúång thïí chïë, nïn cêu hoãi àùåt ra laâ liïåu bêët cûá phêìn naâo cuãa möåt khoaãn chi tiïu cöng coá thïí àûúåc xem nhû laâ möåt daång àêìu tû khöng. Àïí tòm hiïíu cêu hoãi naây dûåa trïn söë liïåu cheáo, Chûúng 7 ûúác tñnh nhûäng nhên töë chuã yïëu àoáng goáp vaâo phêìn dû vöën vö hònh vaâ Baãng 1.3 vaâ 1.4 thïí hiïån nhûäng kïët quaã chñnh. Baãng 1.3: Caác nhên töë giaãi thñch phêìn dû vöën vö hònh Bêët cûá mö hònh cuãa phêìn dû vö hònh naâo cuäng chó göìm caác nhên töë khöng àûúåc tñnh àïën trong giaá trõ cuãa vöën vaâ taâi nguyïn thiïn nhiïn taåo ra, vò nhûäng nhên töë naây àaä àûúåc loaåi trûâ khoãi töíng taâi saãn àïí tñnh phêìn dû. Baãng 1.3 àïì cêåp àïën 3 nhên töë nhû vêåy - söë nùm ài CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 14 Nhên töë Hïå söë co giaän Söë nùm hoåc theo àêìu ngûúâi 0,53 R2 0,89 Chó söë phaáp quyïìn 0,83 Chuyïín tiïìn theo àêìu ngûúâi 0,12 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Caác hïå söë coá yá nghôa úã mûác tin cêåy 5%.
  • 34. hoåc trung bònh trïn àêìu ngûúâi, chó söë phaáp quyïìn, chuyïín tiïìn nhêån àûúåc trïn àêìu ngûúâi – giaãi thñch àûúåc 89% biïën thiïn phêìn dû cuãa caác nûúác. Vò vêåy, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách coá thïí khaá chùæc chùæn rùçng caác khoaãn àêìu tû vaâo giaáo duåc vaâ hïå thöëng tû phaáp, cuäng nhû caác chñnh saách nhùçm thu huát chuyïín tiïìn, laâ nhûäng phûúng tiïån quan troång laâm tùng phêìn vöën vö hònh trong töíng taâi saãn. Hïå söë co daän thïí hiïån trong Baãng 1.3 cho thêëy trung bònh 1% tùng trong chó söë phaáp quyïìn àem laåi nhûäng khoaãn lúåi lúán, laâm tùng vöën vö hònh lïn 0.83%; 1% tùng cuãa söë nùm ài hoåc hoùåc chuyïín tiïìn trïn àêìu ngûúâi laâm tùng vöën vö hònh lïn tûúng ûáng laâ 0,53% vaâ 0,12%. Baãng 1.4 thïí hiïån caác mûác hiïåu quaã biïn trung bònh àöëi vúái 1% tùng cuãa 3 nhên töë naây úã möîi mûác thu nhêåp. Tùng söë nùm ài hoåc trung bònh àêìu ngûúâi lïn 1 nùm seä laâm tùng töíng taâi saãn lïn gêìn 840 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp thêëp, 2000 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh; vaâ hún 16.000 àöla úã caác nûúác coá thu nhêåp cao. Sûå chïnh lïåch lúán naây phaãn aánh hiïåu quaã truyïìn àöång dêîn àïën vöën saãn xuêët lúán hún úã caác mûác thu nhêåp cao hún, cuäng nhû viïåc sûã duång tó giaá danh nghôa. Chó söë phaáp quyïìn tùng 1% (trïn mûác 100%) laâm tùng töíng taâi saãn lïn hún 100 àöla úã caác nûúác thu nhêåp thêëp, hún 400 àöla úã caác nûúác thu nhêåp trung bònh, vaâ gêìn 3000 àöla úã caác nûúác thu nhêåp cao. Khöng tñnh àïën nhên töë nhoã nhêët laâ chuyïín tiïìn, thò àaáng phaãi xem xeát caác böå taâi chñnh coá thïí àêìu tû vaâo caác nhên töë chuã yïëu quyïët àõnh mûác vöën vö hònh. Chi tiïu cho giaáo duåc hiïín nhiïn coá thïí giûä vai troâ nhêët àõnh, nhûng nhûäng khoaãn chi tiïu naây phaãi coá hiïåu quaã CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 15 Nhoám Söë nùm hoåc trïn àêìu ngûúâi Chó söë phaáp quyïìn Tiïìn gûãi trïn àêìu ngûúâi Caác nûúác thu nhêåp nhêëp 838 111 29 Caác nûúác thu nhêåp trung bònh 1,954 404 39 Caác nûúác thu nhêåp cao (OECD) 16.430 2.973 306 Nguöìn: Caác taác giaã. Ghi chuá: Söë liïåu thïí hiïån phêìn tùng cuãa phêìn dû vöën vö hònh tûúng ûáng vúái 1 àún võ tùng cuãa nhên töë àaä cho. Baãng 1.4: Hiïåu quaã biïn cuãa caác nhên töë
  • 35. thûåc sûå taåo ra vöën nhên lûåc. Coân àêìu tû vaâo hiïåu lûåc phaáp luêåt laåi roä raâng laâ phûác taåp. Chùèng haån nhû caác vêën àïì vïì lûúng böíng cuãa hïå thöëng tû phaáp coá thïí trúã nïn quan troång. Tuy nhiïn, vêën àïì lúán hún laâ xêy dûång caác thïí chïë phaáp luêåt chùåt cheä, àaáng tin cêåy, tûâ àoá taåo àûúåc sûå tin tûúãng trong dên chuáng vaâ doanh nghiïåp rùçng quyïìn lúåi cuãa hoå seä àûúåc baão vïå. Laâm àûúåc nhû vêåy seä coá thu àûúåc nhûäng lúåi ñch tiïìm nùng lúán nhû trònh baây trong Chûúng 7. Kïët luêån Quan niïåm coi phaát triïín laâ quaãn lyá chûúng trònh àêìu tû laâ rêët húåp lyá. Möåt söë taâi saãn trong chûúng trònh àêìu tû àûúåc duâng hïët vaâ chó coá thïí àûúåc chuyïín sang caác taâi saãn hûäu ñch khaác nhû cú súã haå têìng hoùåc vöën nhên lûåc, tuây theo àêìu tû vaâo nguöìn naâo. Caác taâi saãn khaác thò coá thïí phuåc höìi àûúåc vaâ coá thïí mang laåi doâng thu nhêåp bïìn vûäng. Phên tñch kinh tïë coá thïí àõnh hûúáng cho nhûäng quyïët àõnh liïn quan àïën qui mö töëi ûu cuãa caác taâi saãn naây trong chûúng trònh àêìu tû. Möåt söë taâi saãn nhû vöën saãn xuêët thûúâng hao moân theo thúâi gian. Tiïët kiïåm quöëc gia coá thïí àûúåc sûã duång àïí àêìu tû vaâo caác taâi saãn thiïn nhiïn, vöën saãn xuêët, hoùåc vöën nhên lûåc. Lûåa choån àêìu tû seä phuå thuöåc vaâo taâi saãn coá hiïåu quaã biïn cao nhêët àöëi vúái àêìu tû, möåt nguyïn lyá chuêín cuãa taâi chñnh cöng. Möîi nùm, coá tûâ 10 àïën 20 nûúác àang phaát triïín coá tó lïå tiïët kiïåm thûåc tïë êm. Vêåy nïn coá chñnh saách gò àïí àöëi phoá? Caác chñnh saách taâi chñnh tiïìn tïå àïìu aãnh hûúãng àïën haânh vi tiïët kiïåm vaâ sûå thêëu chi cuãa khu vûåc cöng coá thïí laâ muåc tiïu chñnh cuãa chñnh saách. Nïëu àêìu tû vaâo vöën nhên lûåc àûúåc ào bùçng tiïët kiïåm thò nhûäng nöî lûåc tùng caác khoaãn chi tiïu giaáo duåc möåt caách hiïåu quaã coá thïí laâm tùng töíng tiïët kiïåm. Àöëi vúái caác nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn, àún thuöëc chung laâ khöng àún giaãn chó giaãm lûúång khai thaác, maâ coân giaãm caác àöång lûåc gêy ra khai thaác quaá mûác maâ thöng thûúâng àoâi hoãi nhûäng caãi caách trong caác ngaânh sûã duång taâi nguyïn. Caác bùçng chûáng trònh baây úã nhûäng chûúng sau cho thêëy rùçng CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 16
  • 36. mûác tiïët kiïåm thêëp hoùåc nhoã hún 0 ban àêìu laâ möåt vêën àïì úã caác nûúác thu nhêåp thêëp vaâ caác nûúác thu nhêåp trung bònh coá nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn. Àöëi vúái nhûäng nûúác thu nhêåp trung bònh phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn naây, tiïët kiïåm êm hêìu nhû luön laâ sûå phaãn aánh chi tiïu quaá mûác cuãa chñnh phuã cho tiïu duâng. Ngûúåc laåi, àöëi vúái nhûäng nûúác ngheâo nhêët, phûúng thuöëc nhùçm tùng tiïët kiïåm bùçng caách giaãm tiïu duâng roä raâng laâ khöng thuá võ gò. Chñnh saách àöëi phoá töët hún laâ tùng hiïåu suêët cuãa têët caã caác taâi saãn, göìm caã taâi nguyïn, úã nhûäng nûúác naây thöng qua chñnh saách vaâ caãi caách thïí chïë, dêîn àïën chu kyâ tùng tiïu duâng vaâ tiïët kiïåm. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 17 HÖÅP 1.1 Lyá thuyïët vïì Cuãa caãi, Phuác lúåi vaâ Phaát triïín Bïìn vûäng Cuãa caãi, phuác lúåi vaâ sûå bïìn vûäng liïn hïå mêåt thiïët vúái nhau. Pezzey (1989) àaä àõnh nghôa dïî hiïíu vïì sûå bïìn vûäng: àûúâng phaát triïín laâ bïìn vûäng nïëu àöå thoaã duång khöng giaãm taåi bêët kò àiïím naâo trïn con àûúâng naây. Dasgupta (2001) àïì xuêët àõnh nghôa töíng quaát hún: àûúâng phaát triïín laâ bïìn vûäng nïëu phuác lúåi xaä höåi khöng giaãm taåi bêët kò àiïím naâo trïn àûúâng naây. Trong àoá phuác lúåi xaä höåi àûúåc àõnh nghôa laâ giaá trõ hiïån taåi cuãa àöå thoaã duång doåc àûúâng phaát triïín – laâ thûúác ào mûác àöå thõnh vûúång liïn thúâi gian. Àöå thoaã duång laâ khaái niïåm hûäu ñch nhûng khöng thïí quan saát àûúåc trûåc tiïëp. Àiïìu naây dêîn àïën thûã thaách vïì ào lûúâng: liïåu chuáng ta coá khaã nùng xaác àõnh àûúåc möåt chó söë caác àaåi lûúång coá thïí ào lûúâng maâ àaä àûúåc chûáng minh laâ coá liïn quan àïën phuác lúåi xaä höåi khöng? YÁ kiïën cho rùçng töíng cuãa caãi coá thïí àaåi àiïån cho chó söë àoá thïí hiïån trong baâi viïët cuãa Samuelson (1961): “…caách tñnh xêëp xó duy nhêët àïí ào lûúâng cuãa caãi laâ tñnh àöå lúán nhûäng thûá tûúng tûå nhû cuãa caãi chûá khöng phaãi tñnh àöå lúán cuãa thu nhêåp.” Theo Samuelson, baâi viïët cuãa Irving Fisher (1906) àaä hûúáng dêîn caách tñnh: cuãa caãi hiïån taåi phaãi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai. Hamilton vaâ Hartwick (2005) cho rùçng töíng caác giaá trõ cuãa möåt têåp húåp caác taâi saãn àöìng nhêët (töíng cuãa caãi) bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai. Nhûäng quan niïåm nhû vêåy vïì cuãa caãi vaâ phuác lúåi taåo cú súã cho viïåc tñnh toaán cú baãn töíng cuãa caãi trong cuöën saách naây. Theo àoá nïëu töíng cuãa caãi coá liïn quan àïën phuác lúåi xaä höåi thò nhûäng thay àöíi trong cuãa caãi phaãi coá yá nghôa àöëi vúái sûå bïìn vûäng – àêy laâ suy luêån theo trûåc giaác cuãa
  • 37. CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 18 Pearce vaâ Atkinson (1993). Theo kinh tïë töëi ûu, trong caác nïìn kinh tïë maâ ngûúâi lêåp kïë hoaåch coá thïí thuác eáp sûå töëi àa hoáa phuác lúåi xaä höåi, thò caác kïët quaã cho thêëy möëi liïn hïå möåt caách roä raâng (àiïìu naây àûúåc ngêìm thûâa nhêån trong baâi viïët cuãa Weitzman [1976] nhûng khöng àûúåc chûáng minh). Aronsson vaâ caác taác giaã khaác (1997, phûúng trònh 6.18) àaä sûã duång hïå söë chiïët khêëu thuêìn tuáy thay àöíi theo thúâi gian àïí chûáng minh tiïët kiïåm roâng tñnh theo söë àún võ thoaã duång bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa caác thay àöíi trong àöå thoaã duång, Hamilton vaâ Clemens (1999) cho rùçng mûác tiïët kiïåm roâng hoùåc “thûåc tïë” phuâ húåp vúái sûå caån kiïåt taâi nguyïn, nhûäng thiïåt haåi do ö nhiïîm taâi nguyïn vaâ sûå tñch luäy nguöìn vöën nhên lûåc bùçng mûác thay àöíi trong phuác lúåi xaä höåi tñnh theo àöla; hoå cuäng lêåp luêån rùçng mûác tiïët kiïåm thûåc tïë êm coá nghôa laâ àöå thoaã duång trong tûúng lai seä nhoã hún àöå thoaã duång hiïån taåi taåi möåt söë quaäng thúâi gian. Àêy laâ àöång cú thuác àêíy cho viïåc têåp trung phên tñch tiïët kiïåm úã Chûúng 3 dûúái àêy. Nhûäng kïët quaã naây dûåa trïn giaã àõnh rùçng caác chñnh phuã töëi àa hoáa phuác lúåi xaä höåi. Dasgupta vaâ Mäler (2000), khöng dûåa trïn sûå töëi àa hoáa maâ chó aáp duång cú chïë phên böí nguöìn lûåc àïí xaác àõnh sûå hònh thaânh nguöìn vöën tûúng lai tûâ nguöìn ban àêìu vaâ caác doâng chaãy trong nïìn kinh tïë, cho rùçng àêìu tû roâng bùçng mûác thay àöíi trong phuác lúåi xaä höåi. Kïët quaã naây phuå thuöåc vaâo caác mûác giaá haåch toaán cho caác taâi saãn àûúåc xaác àõnh bùçng nhûäng thay àöíi biïn trong phuác lúåi xaä höåi xuêët phaát tûâ sûå gia tùng cuãa möîi taâi saãn (nghôa laâ caác giaá haåch toaán laâ caác àaåo haâm riïng cuãa haâm phuác lúåi xaä höåi). Arrow vaâ caác taác giaã (2003a) phaát hiïån ra vêën àïì naây dûúái caác cú chïë phên böí nguöìn lûåc khaác nhau. Trong cuöën saách naây nguöìn taâi nguyïn vaâ sûå caån kiïåt taâi nguyïn àûúåc àõnh giaá bùçng caách sûã duång caác mûác giaá thïë giúái vaâ caác mûác chi phñ khai thaác vaâ chiïët xuêët trong nûúác. Viïåc sûã duång giaá biïn giúái khöng phuâ húåp vúái caách àaánh giaá caác dûå aán khi aáp duång phên tñch lúåi ñch chi phñ xaä höåi, nhûng cuäng khöng hùèn coá liïn hïå vúái caác giaã àõnh vïì tñnh töëi ûu hoùåc cú chïë phên böí nguöìn lûåc nhêët àõnh naâo nhû theo Dasgupta vaâ Mäler (2000). Hartwick (1977) cung cêëp qui tùæc kinh àiïín cho sûå bïìn vûäng trong caác nïìn kinh tïë phuå thuöåc vaâo nguöìn taâi nguyïn – nïëu tiïët kiïåm thûåc tïë laâ 0 úã möîi möëc thúâi gian (nghôa laâ tiïët kiïåm roâng theo truyïìn thöëng bùçng àuáng mûác phuâ húåp vúái taâi nguyïn caån kiïåt), thò tiïu duâng coá thïí àûúåc duy trò vö haån, ngay caã khi caác nguöìn taâi nguyïn laâ coá haån vaâ cöng nghïå khöng thay àöíi. Hamilton vaâ caác taác giaã trong baâi nghiïn cûáu (sùæp cöng böë) chó ra rùçng qui tùæc naây coá thïí töíng quaát hoáa thaânh qui tùæc àöëi vúái
  • 38. CHÛÚNG 1. GIÚÁI THIÏÅU: ÀAÁNH GIAÁ CUÃA CAÃI THIÏN NIÏN KYÃ 19 tiïët kiïåm thûåc tïë dûúng cöë àõnh; qui tùæc nhû vêåy seä dêîn àïën tiïu duâng khöng giúái haån. Chûúng 4 tñnh vöën saãn xuêët cuãa caãi caác nûúác theo qui tùæc khaác cuãa Hartwick trong nhûäng nùm 1970–2000; caác con söë naây sau àoá àûúåc àem so saánh vúái vöën thûåc tïë nùm 2000. Nïëu dên söë tùng theo thúâi gian nhû úã hêìu hïët caác nûúác àang phaát triïín thò nhûäng thay àöíi trong töíng cuãa caãi phaãi tñnh àïën caã sûå thay àöíi dên söë. Dasgupta (2001) chó ra rùçng cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi laâ thûúác ào àuáng cho phuác lúåi xaä höåi nïëu thoaã maän caác àiïíu kiïån nhêët àõnh: (i) dên söë tùng theo tó lïå khöng àöíi; (ii) tiïu duâng trïn àêìu ngûúâi khöng phuå thuöåc vaâo qui mö dên söë; vaâ (iii) saãn xuêët khöng àöíi theo qui mö. Trong saách naây, cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi àûúåc xem nhû laâ thuúác ào sûå thõnh vûúång xaä höåi theo caác giaã àõnh cuãa Arrow vaâ caác taác giaã (2004). Caách tñnh mûác thay àöíi trong cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi lêëy tûâ Chûúng 5 dûúái àêy coá bao göìm àiïìu chónh hiïåu ûáng bêìn cuâng hoáa cuãa sûå tùng dên söë. Arrow vaâ caác taác giaã (2003b) xaác àõnh chó söë cuãa caãi àuáng trong caác trûúâng húåp töíng quaát hún. Cuöëi cuâng, kïët quaã nöëi kïët tiïët kiïåm roâng vúái nhûäng thay àöíi cuãa phuác lúåi xaä höåi trong nghiïn cûáu cuãa Aronsson vaâ caác taác giaã (1997) coá thïí àûúåc múã röång àïí chó roä tiïët kiïåm hiïån taåi bùçng giaá trõ hiïån taåi cuãa nhûäng thay àöíi trong tiïu duâng trong caác nïìn kinh tïë töëi ûu hoáa. Dasgupta (2001) cuäng thûâa nhêån quan niïåm nhû vêåy laâ àuáng trong caác nïìn kinh tïë khöng töëi ûu vúái caác mûác giaá haåch toaán àûúåc àõnh nghôa nhû trïn. Hamilton vaâ Hartwick (2005) cho rùçng möëi liïn hïå naây chó àuáng trong nïìn kinh tïë töëi ûu, nhûng sûå kiïím chûáng cuãa hoå chó àoâi hoãi nïìn kinh tïë coá tñnh caånh tranh. Möëi quan hïå giûäa tiïët kiïåm hiïån taåi vaâ giaá trõ hiïån taåi cuãa caác mûác thay àöíi cuãa tiïu duâng trong tûúng lai àûúåc phaát hiïån trong pheáp thûã tiïët kiïåm thûåc tïë úã Chûúng 6. Chuá thñch 1. Vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, vöën nhên lûåc, vöën xaä höåi vaâ möåt söë nhên töë quan troång khaác nhû chêët lûúång caác thïí chïë. 2. Àöla nhùæc àïën úã àêy laâ àöla Myä. 3. Caác hònh thaái cuãa dêìu (trong àoá tiïìn thuï àûúâng öëng dêìu vûúåt quaá
  • 39. 20% GNI) khöng àûúåc tñnh àïën vaâ àûúåc thaão luêån riïng trong caác chûúng sau. Do coá caác nguöìn taâi nguyïn rêët lúán nïn caác nûúác naây khöng thuöåc àöëi tûúång phên tñch vïì cuãa caãi. 4. Pritchett (2000) tranh luêån rùçng caác khoaãn àêìu tû tñch luäy theo mö hònh naây coá thïí nêng cao vöën cuãa caác nûúác àang phaát triïín, vò mö hònh khöng giaãi thñch khaã nùng sinh lúâi cuãa nhûäng khoaãn àêìu tû. 5. Viïåc sûã duång tó giaá höëi àoaái danh nghôa giaãi thñch möåt phêìn mûác biïën thiïn cao naây. Ngang bùçng sûác mua (PPP) thöng thûúâng àûúåc duâng àïí so saánh phuác lúåi giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín. Ào lûúâng phuác lúåi khöng phaãi laâ möëi quan têm chñnh trong cuöën saách naây, vöën chó têåp trung vaâo sûå biïën thiïn trong cêëu truác phuác lúåi úã caác mûác thu nhêåp, sûå thay àöíi cuãa caãi vaâ vai troâ cuãa taâi nguyïn thiïn nhiïn àöëi vúái quaá trònh phaát triïín. 6. Trong Tòm hiïíu vïì Baãn chêët vaâ Nguöìn göëc Cuãa caãi cuãa Caác nûúác, Adam Smith (1776) àaä viïët “Lao àöång haâng nùm cuãa möîi nûúác laâ nguöìn ban àêìu cung cêëp cho nûúác àoá têët caã nhûäng thûá cêìn thiïët vaâ tiïån nghi cho cuöåc söëng maâ nûúác àoá duâng möîi nùm.” Smith àaä nhêån ra “kyä nùng, sûå kheáo leáo vaâ oác phaán àoaán […] bao göìm trong lao àöång” laâ àiïìu kiïån tiïn quyïët taåo ra nguöìn cung cêëp “bêët kïí laâ àêët, thúâi tiïët hoùåc sûå múã röång laänh thöí cuãa bêët kò quöëc gia naâo.” 7. Töíng giaá trõ kinh tïë trong vñ duå naây bao göìm tiïìn thuï àûúâng öëng khai thaác bùçng göî bïìn vûäng/ vêåt liïåu khaác, chi phñ taách carbon vaâ sûå tûå nguyïån thanh toaán cuãa àõa phûúng (vaâ toaân cêìu) cho caác dõch vuå bïn ngoaâi maâ rûâng cung cêëp. CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 20
  • 40. Chûúng 2 ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI Caái gò taåo nïn cuãa caãi? Sûå chuá yá thûúâng àûúåc têåp trung vaâo vöën saãn xuêët nhû laâ caác toâa nhaâ, maáy moác, thiïët bõ vaâ cú súã haå têìng. Caách ûúác lûúång cuãa caãi àûúåc giúái thiïåu dûúái àêy múã röång caác thûúác ào naây bùçng caách tñnh àïën caã caác nguöìn taâi nguyïn coá thïí caån kiïåt, caác taâi nguyïn coá thïí taái phuåc höìi vaâ àêët nöng nghiïåp. Caác ûúác lûúång cuäng tñnh àïën vöën vö hònh bao göìm lao àöång thö, vöën nhên lûåc (caác kyä nùng vaâ bñ quyïët saãn xuêët), vöën xaä höåi vaâ chêët lûúång caác thïí chïë. Hoåc thuyïët kinh tïë cho thêëy coá möëi liïn hïå chùåt cheä giûäa nhûäng thay àöíi cuãa caãi vaâ tñnh bïìn vûäng cuãa sûå phaát triïín – nïëu möåt nûúác (möåt höå gia àònh) coá taâi saãn ñt dêìn ài thò nûúác/ höå àoá àang ài trïn con àûúâng khöng bïìn vûäng. Tuy nhiïn, àïí möëi liïn hïå naây àûúåc duy trò, khaái niïåm cuãa caãi phaãi thêåt sûå toaân diïån. Àêy laâ àöång lûåc chñnh àïí múã röång thûúác ào cuãa caãi. Chuáng ta cuäng quan têm àïën nhiïìu vêën àïì cú baãn liïn quan àïën cuãa caãi quöëc gia: ● Thaânh phêìn quan troång nhêët cuãa cuãa caãi laâ gò úã möîi quöëc gia? ● Tó troång caác loaåi cuãa caãi khaác nhau thay àöíi nhû thïë naâo theo thu nhêåp? Giaá trõ cuãa caãi tûå nhiïn tùng hay giaãm khi nïìn kinh tïë phaát triïín? Nhûäng vêën àïì naây vaâ vêën àïì khaác àûúåc xem xeát úã dûúái àêy. Chûúng naây trònh baây caác ûúác lûúång cuãa caãi cuãa 120 nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín nùm 2000. Chi tiïët qui trònh ûúác lûúång cuãa caãi vaâ söë liïåu caác nûúác úã Phuå luåc 1 vaâ 2. 21
  • 41. Caác nûúác giaâu nhêët vaâ ngheâo nhêët Û úác lûúång cuãa caãi trung bònh cuãa 10 nûúác giaâu nhêët vaâ 10 nûúác ngheâo nhêët àûúåc trònh baây úã Baãng 2.1 vaâ 2.2. Nhûäng con söë naây khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn. Thuåy Sô dêîn àêìu danh saách trong àoá caác nûúác thuöåc Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë (OECD) giûä võ trñ cao nhêët. Caác nûúác chêu Êu – 2 nûúác trong baán àaão Scandinavi – chiïëm ûu thïë cuâng vúái Myä vaâ Nhêåt Baãn. Kïët cêëu cuãa caãi rêët nhêët quaán úã caác nûúác, ngoaåi trûâ Na Uy vaâ Nhêåt Baãn. Vò vöën tûå nhiïn cuãa Na Uy göìm taâi nguyïn dêìu khñ tûâ Biïín Bùæc, chiïëm 12% töíng cuãa caãi. Coân Nhêåt Baãn coá tó troång vöën saãn xuêët lúán – 30% töíng cuãa caãi. Danh saách 10 nûúác ngheâo nhêët thïí hiïån úã Baãng 2.2. Nïëu Chêu Êu àûáng thûá nhêët trong 10 nûúác dêîn àêìu danh saách, chêu Phi Haå Sahara àûáng thûá nhêët trong 10 nûúác úã cuöëi danh saách. Caác nûúác trong Baãng 2.2 coá àùåc àiïím lûúång vöën tûå nhiïn cao, töëi thiïíu chiïëm 25% töíng cuãa caãi. Ïtiöpia coá töíng cuãa caãi nhoã nhêët vaâ tó troång vöën saãn xuêët rêët thêëp. Tûúng tûå nhû vêåy àöëi vúái Burundi, Nigiï, Saát vaâ Maàagaxca. Nepan laâ quöëc gia duy nhêët trong Baãng khöng thuöåc chêu Phi Haå Sahara. Baãng 2.1 Töíng cuãa caãi 10 nûúác giaâu nhêët, 2000 CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 22 (xïëp theo cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi giaãm dêìn) Cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi ($) Vöën tûå nhiïn (%) Vöën taåo ra (%) Vöën vö hònh (%) Thuåy Sô 648.241 1 15 84 Àan Maåch 575.138 2 14 84 Thuåy Àiïín 513.424 2 11 87 Myä 512.612 3 16 82 Àûác 496.447 1 14 85 Nhêåt Baãn 493.241 0 30 69 AÁo 493.080 1 15 84 Na Uy 473.708 12 25 63 Phaáp 468.024 1 12 86 Bó -Luxembourg 451.714 1 13 86 Nguöìn: Caác taác giaã.
  • 42. Baãng 2.2 Töíng cuãa caãi 10 nûúác ngheâo nhêët, 2000 Vöën vö hònh mang dêëu êm trong möåt söë trûúâng húåp, laâ tiïìm nùng kinh nghiïåm nïëu nhû àûúåc ûúác tñnh nhû laâ möåt phêìn dû – chïnh lïåch giûäa töíng cuãa caãi vaâ nguöìn taâi nguyïn tûå nhiïn vaâ taâi nguyïn saãn xuêët. Höåp 2.1 cho thêëy phêìn dû vöën vö hònh êm nghôa laâ gò. Cú súã Ûúác lûúång Cuãa caãi Ào lûúâng vöën laâ möåt nhiïåm vuå phûác taåp. Vöën coá thïí àûúåc ûúác tñnh bùçng caách sûã duång hai phûúng phaáp chñnh: ● Laâ töíng caác phêìn tùng thïm, trûâ ài caác phêìn giaãm ài theo thúâi gian so vúái lûúång vöën ban àêìu – vñ duå nhû cöång döìn töíng giaá trõ cuãa caác khoaãn àêìu tû vaâ trûâ khêëu hao cuãa vöën saãn xuêët. ● Hoùåc laâ vöën àûúåc ûúác tñnh bùçng giaá trõ hiïån taåi thuêìn (NPV) cuãa thu nhêåp taåo ra theo thúâi gian. Àêy laâ khoaãn tiïìn maâ möåt nhaâ àêìu tû sùén saâng traã cho möåt haâng hoáa vöën. CHÛÚNG 2. ÛÚÁC LÛÚÅNG GIAÁ TRÕ CUÃA CAÃI 23 (xïëp theo cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi giaãm dêìn) Cuãa caãi trïn àêìu ngûúâi ($) Vöën tûå nhiïn (%) saãn xuêët (%) Vöën vö hònh (%) Manàagaxca 5,020 33 8 59 Saát 4,458 42 6 52 Mödùmbñch 4,232 25 11 64 Ghinï - Bñtxao 3,974 47 14 39 Nïpan 3,802 32 16 52 Nigiï 3,695 53 8 39 CH Cöng gö 3,516 265 180 –346 Burunài 2,859 42 7 50 Nigiïria 2,748 147 24 –71 Ïtiöpia 1,965 41 9 50 Nguöìn: Caác taác giaã.
  • 43. Vïì mùåt thûåc haânh, chuáng ta duâng phûúng phaáp thûá nhêët, coân goåi laâ phûúng phaáp kï khai thûúâng xuyïn (PIM), àïí ûúác tñnh giaá trõ vöën saãn xuêët trong khi phûúng phaáp thûá hai duâng àïí ûúác tñnh nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Hònh 2.1 trònh baây caác bûúác ûúác lûúång caác thaânh phêìn cuãa caãi. Hònh 2.1 Ûúác lûúång Caác thaânh phêìn Cuãa caãi CUÃA CAÃI CUÃA CAÁC QUÖËC GIA ÚÃ ÀÊU? 24