2. VƏRƏM
Yoluxucu xəstəlikdir. O hal-
hazırda dünyada ən təhlükəli
infeksiyalardan biri olaraq
qalmaqdadır və əsasən
əhalinin əmək qabiliyyətli
hissəsini sıradan çıxarır.
Vərəmi «tuberkulozis» də
adlandırırlar. Bu sözün latın
dilindən tərcüməsi qabarcıq
deməkdir. Vərəmin törədicisi
isə onu aşkar edən alimin
şərəfinə «kox» çöpləri
adlandırılır
3. Ü m u m d ü n y a s ə h i y y ə t ə ş k i l a t ı n ı n r ə q ə m l ə r i n ə ə s a s ə n h a z ı r d a
d ü n y a d a 2 0 m i l y o n d a n a r t ı q v ə r ə m x ə s t ə s i v a r d ı r v ə b u n l a r ı n 7
m i l y o n u a ç ı q f o r m a l ı v ə r ə m d i r . D ü n y a d a i l ə r z i n d ə 9
m i l y o n d a n a r t ı q i n s a n v ə r ə m x ə s t ə l i y i n ə y o l u x u r . 1 m i l y o n 8 0 0
m i n i n s a n i s ə v ə r ə m x ə s t ə l i y i n d ə n ö l ü r . A z ə r b a y c a n s ə h i y y ə
n a z i r l i y i d ə v ə r ə m x ə s t ə l ə r i i l ə b a ğ l ı m ə t b u a t a h e s a b a t
a ç ı q l a y ı b v ə b i l d i r i b k i , ö l k ə m i z d ə v ə r ə m l i x ə s t ə l ə r i n s a y ı
a z a l ı b : “ v ə r ə m p r o b l e m i d ü n y a s ə h i y y ə s i s t e m i n i n q l o b a l
p r o b l e m i o l a r a q c ə m i y y ə t i n s a ğ l a m i n k i ş a f ı n a t ə h l ü k ə y a r a d ı r .
M ü a l i c ə o l u n m a y a n b i r y o l u x u c u v ə r ə m x ə s t ə s i 1 i l d ə 1 0 - 1 5 y e n i
x ə s t ə y a r a d ı r . X ə s t ə l i y i n v a x t ı n d a d ü z g ü n m ü a l i c ə o l u n m a m a s ı
ə l i l l i k v ə ö l ü m l ə
n ə t i c ə l ə n i r . H a z ı r d a a z ə r b a y c a n d a r ə s m i s t a t i s t i k a y a g ö r ə , 8
m i n ə y a x ı n v ə r ə m l i x ə s t ə v a r .
EPIDEMIOLOGIYASI
4. TÖRƏDICISI
Mycobacterim tuberculosis
və ya Kox çöpləri tərəfindən
törənir. Bunlar aerob,
turşuyadavamlı bakteriyalar
olub ətraf mühitin bir sıra
təsirlərinə qarşı çox
davamlıdır. 70°S-də 30
dəqiqəyə qədər, qaynatdıqda
5 dəqiqəyə məhv olur. 5%-li
karbol turşusu, 5%-li formalin
məhlulu mikrobu məhv edir.
5. YOLUXMA YOLLARI
Adətən, vərəm çöpləri
orqanizmə hava-damcı yolu
ilə, nisbətən az hallarda
dəridə və selikli qişalarda
olan sıyrıntı və yaralardan,
xəstə heyvan və quş ətindən
istifadə etdikdə, xəstənin
tüpürcəyi və bəlğəmindən,
yenidoğulmuşlara isə
anaların qanı vasitəsilə daxil
olur.
6. KLINIK FORMALARI
Birinci qrup: Uşaqlarda və
yeniyetmələrdə vərəm intoksikasiyası
İkinci qrup:Tənəffüs orqanlarının
vərəmi
Ilkin vərəm kompleksi;
Döş qəfəsi daxili limfa düyünlərinin
vərəmi;
Ağciyərlərin səpələnmiş vərəmi;
Miliar vərəm;
Ağciyərlərin ocaqlı vərəmi;
Kazeoz sətəlcəm;
Ağciyərlərin tuberkuloması;
Ağciyərləein kavernoz vərəmi;
Ağciyərlərin fibroz-kavernoz vərəmi;
Ağciyərlərin sirrotik vərəmi;
Vərəm plevriti;
Yuxarı tənəffüs yollarının,
traxeyanın, bronxların vəs. Vərəmi;
Ağciyərlərin peşə xəstəlikləri ilə birgə
tənəffüs orqanları vərəmi.
Üçüncü qrup:Digər orqan və
sistemlərin vərəmi
Beyin qişalarının və mərkəzi sinir
sisteminin vərəmi
Bağırsağın, peritonun, müsariqə
limfa düyünlərinin vərəmi
Sümük və oynaq vərəmi
Sidik-cinsiyyət orqanlarının vərəmi
Dəri və dərialtı toxumanın vərəmi
Periferik limfa düyünlərinin vərəmi
Gözün vərəmi
Digər orqanlarının vərəmi
7. MILIAR VƏRƏM
Miliar vərəm zamanı kiçük ölçülü (1-2 mm), əsas
etibarilə produktiv toxuma reaksiyası ilə səpələnmiş
ocaqlar yaranır. Ocaqlarda kazeoz-nekrotik
dəyişikliklərin olması da inkar olunmur. Ocaqlı
dəyişikliklər ilk növbədə interstisial toxumada gedir
və sonra isə orqanların parenximasını zədələyir.
Miliar vərəm kəskin gedişi, sürətli disseminasiya ilə
xarakterizə olunur və ağciyərləri, qaraciyəri, dalağı,
bağırsaqları, beyin qişalarını, digər orqan və
toxumaları zədələyir.
8. V ə r ə m i n b u f o r m a s ı n a
d a h a ç o x K J B ( k a l m e t v ə
j e r e n b a t s i l l ə r i )
v a k s i n a s i y a s ı n a c ə l b
o l u n m a m ı ş u ş a q l a r d a v ə
y e n i y e t m ə l ə r d ə r a s t
g ə l i n i r . Y e n i c ə v ə r ə m
i n f e k s i y a s ı n a y o l u x u ş b u
k o n t i n g e n t d ə b i r i n c i l i
v ə r ə m i n s ü r ə t l i i n k i ş a f ı
n ə t i c ə s i n d ə b a k t e r i e m i y a
b a ş v e r i r .
RAST GƏLINMƏSI
9. PATOGENEZ
•Miliar vərəmdə bakteriemiyanın mənbəyi birincili vərəm
nəticəsində döş qəfəsi daxili limfa düyünlərinin vərəmidir.
Vərəm mikobakteriyaları qan axarına düşərək qan damarları
divarında spesifik iltihabı proses törədir və oradan da yaxın
toxumalara keçir. Bunun nəticəsində darı dənəciklərini
xatırladan kiçik vərəm ocaqları yaranır (milium-latınca darı
deməkdir). Vərəmin bu formasının adı da milium sözündən
götürülmüşdür.
•Miliar vərəm orqanizmdə lokal bir vərəmin forması olmadan
da, çoxsaylı virulent vərəm mikobakteriyaların orqanizmə daxil
olması nəticəsində baş verir.
10. KLİNİKASI
Xəstəlik, adətən, kəskin
başlayır. Bədən
hərarətinin qalxması (39-
40⁰-yə qədər), kəskin
şəkildə intoksikasiya,
zəiflik, iştahanın
pisləşməsi, xüsusilə
gecələr tərləmə, bədən
çəkisinin azalması, bəzi
xəstələrdə çox kəskin baş
ağrıları müşahidə olunur.
11. MENİNGİT VƏ MENİNGOENSEFALİTİ
Səpələnmənin beyin qişasında
və beyin maddəsində meydana
gəlməsi meningitin və
meninqoensefalitin
əlamətlərinin inkişafı
prosesinə gətirib çıxarır.
Boyun ardının gərginliyi,
Kerninq , Babinski əlamətləri
meydana çıxır. Belə hallarda
onurğa iliyi mayesinin
müayinəsinə ehtiyac duyulur.
Xəstələrdə təngnəfəslik, quru
öskürək, dodaqların və selikli
qişanın sianozu nəzərə çarpır.
12. Perkussiya və auskultasiya zamanı cüzi dəyişikliklər
aşkar olunur. Bronxiolitin yaranması ilə bağlı çox az
miqdarda quru xırıltılar, taxikardiya müşahidə
olunur.
Tuberkulin reaksiyaları, adətən, müsbətdir, lakin
xəstənin çox ağır vəziyyətində mənfi də ola bilər.
Leykoqrammada intoksikasiya fonunda limfopeniya,
çubuqnüvəli neytrofillərin artması, EÇS-in
sürətlənməsi, leykositoz kimi kəskin dəyişikliklər
aşkar olunur.
13. RENTGENOLOJİ MÜAYİNƏ
Rentgenoloji müayinə zamanı simmetrik,
ikitərəfli olaraq ağciyərin bütün paylarında
kiçik ocaqlı səpələnmə aşkar olunur. Bəzi
xəstələrdə döş qəfəsi daxili limfa
düyünlərinin, qaraciyərin və dalağın
böyüməsi müşahidə olunur. Müşahidə
zamanı ekstrapulmonal ocaqların sümük
sistemində, böyrəklərdə və digər orqanlarda
aşkar olunması da mümkün olur. Bəzən
plevrit müşahidə olunur. Fiziki və ultrasəs
müayinə zamanı seroz, limfasitar ekssudat
aşkar olunur. Müxtəlif daxili orqanların
zədələnməsi (qaraciyər, dalaq) kompüter
tomoqrafiya və yaxud da ultrasəs müayinə ilə
aşkar olunur.
14. NÜVƏ-MAQNİT REZONANS TOMOQRAFİYA
Nüvə-maqnit rezonans
tomoqrafiyanın köməyi ilə
klinikamızda ilk dəfə olaraq
kazeoz ocaqların ağciyərdə
“nəlbəkidə kürü”nü xatırladan
xarakterik şəklini aşkar etdik.
Bundan başqa, bu metod
rentgen müayinədən fərqli
olaraq, subplevral ocaqları,
ölçüləri 2 mm-ə qədər olan
ocaqları da aşkar edərək, erkən
diaqnostika üçün şərait yaradır.
15. •K ə s k i n m i l i a r v ə r ə m ö z k l i n i k i t ə z a h ü r l ə r i n ə g ö r ə
r ə n g a r ə n g d i r . K ə s k i n m i l i a r v ə r ə m i n s e p s i s , t i f o i d , a ğ c i y ə r
v ə m e n i n g i a l f o r m a l a r ı a y ı r d e d i l i r .
•K ə s k i n m i l i a r s e p s i s d ə q a b a r c ı q l a r a ğ c i y ə r l ə r i n
i n t e r s t i s i a l t o x u m a s ı n d a v ə d i g ə r o r q a n l a r d a y a r a n ı r .
X ə s t ə l i y i n b a ş l a n ğ ı c ı n d a k i ç i k q a b a r c ı q l a r ə t r a f
t o x u m a d a n ç ə t i n a y r ı l ı r l a r , y a x u d d a a y ı r d o l u n m u r l a r ,
t e z c ə i r i n l i k a z e o z - n e k r o z a ç e v r i l i r l ə r . B u q a b a r c ı q l a r ı n
b a k t e r i o s k o p i k m ü a y i n ə s i n d ə ç o x s a y l ı v ə r ə m
m i k o b a k t e r i y a l a r ı a ş k a r o l u n u r . K ə s k i n v ə r ə m s e p s i s i
z a m a n ı x ə s t ə n i n ü m u m i v ə z i y y ə t i a ğ ı r o l u r . A d i s e p s i s d ə n
a y ı r d e t m ə k ç ə t i n o l u r . X ə s t ə l ə r d ə a n e m i y a n ı n k ə s k i n
i n k i ş a f e d ə n f o r m a s ı v ə a q r a n u l o s i t o z a o x ş a r l e y k o p e n i y a
i l ə m ü ş a h i d ə o l u n a n l e y k o p e n i y a a ş k a r o l u n u r .
KLİNİKİ TƏZAHÜRLƏRİ
16. Diaqnozun dəqiqləşdirilməsi məqsədilə
qanı qidalı mühitd ə əkmək olar. Lakin
vəərm mikobakteriyaları qidalı mühitd ə
çox zəif inkişaf edir (2 -3 həftə). Adi
sepsis də batsilemiya il ə müşahidə
olunur. Bu zaman qanda stafilokok v ə
streptokokların inkişafını görm ək olar.
Bunlar üçün 12 -24 saat ərzindəki inkişaf
xarakterikdir. Diaqnozun t əsdiqlənməsi
üçün bəzən “ex yuvantibus” müalic ə də
məsləhətdir.
SEPSİS DİAQNOZUNUN
DƏQİQLƏŞDİRİLMƏSİ
17. MİLİAR VƏRƏMİN TİFOİD FORMASININ
QARIN YATALAĞI İLƏ DİFFERENSİASİYASI
Yatalaq xəstəliyi tədricən başlayır, tifoid forma isə kəskin
başlayır.
Tifoid zamanı bədən hərarəti qeyri bərabər xarakterli olur,
yatalaqda isə hərarət xarakterikdir, yəni birinci ilk həftə
ərzində tədricən qalxır.
Yatalaqda qarın köpməsi, ishal olur ki, bu da miliar vərəmə
xas deyil.
Qarın yatalağında leykopeniya və nisbi limfositoz olur.
Vərəmdə isə leykositlər xəstəliyin əvvəlində artır, leykositar
formulanın sola meyilliyi və limfopeniya aşkar edilir.
MSS-in fəaliyyəti vərəmə nisbətən tif zamanı daha zəifdir.
Yatalaq üçün nisbi bradikardiya, müsbət Vidal reaksiyası və
bəədn dərisində rozeolaların əmələ gəlməsi xarakterdir.
18. Müalicənin nəticəsi miliar vərəmin
vaxtında şakar olunmasından asılıdır.
Antibakterial müalicə ilə yanaşı,
dezintoksikasion terapiya, tənəffüs
çatışmazlığı inkişaf edərsə, uzun
müddətli oksigenoterapiya, ürək-damar
sisteminin müalicəsi, kortikosteroidlər,
immunomodulyatorlar istifadə olunur.
Müalicə qanda və müxtəlif orqanların
toxumalarında bakterial
populyasiyanın azalmasına,
intoksikasiyanın aradan götürülməsinə
və tənəffüs çatışmazlığına qarşı
yönəldilməlidir. Müsbət nəticə üçün
kompleks müalicə aparılmalıdır.
MÜALİCƏ
