Notes of the subject ''History of Psychology''

1. Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ
ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΝ
ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ
ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
Μανόλης Δαφέρμος

2. Κοινωνικο-ιστορικό πλαίσιο
¢ Η διαμόρφωση της σύγχρονης επιστήμης
συμπίπτει με την εποχή της μετάβασης από τη
φεουδαρχία στην κεφαλαιοκρατία. Η ολόπλευρη
ανάπτυξη των εμπορικών - χρηματικών
σχέσεων.
¢ οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις του 16ου
και του 17ου αιώνα ικανοποιούσαν την
κοινωνική ανάγκη του νέου τύπου ανθρώπου,
του υποκειμένου της δραστηριότητας και της
γνώσης των Νέων Χρόνων.
¢ Bacon: “η γνώση είναι δύναμη”.

3. Γνωσιακοί μετασχηματισμοί
¢ Διαδικασία χειραφέτησης των επιμέρους
επιστημών (πρωταρχικά, των φυσικών επιστημών,
της Μηχανικής, της Αστρονομίας κ.λπ.) από τη
Φιλοσοφία και τη Θεολογία. Η μηχανική, ποσοτική
κοσμοαντίληψη αντικατέστησε την αρχαία, ποιοτική,
αρμονική εικόνα του κόσμου.
¢ Κοπέρνικος (1473 - 1543). Ανατροπή του
γεωκεντρικού συστήματος και η μετάβαση στο
ηλιοκεντρικό σύστημα. Αφετηριακό σημείο για την
εμφάνιση της επιστημονικής γνώσης είναι η
διαπίστωση ότι τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται.
¢ Isaac Newton (1643 - 1727) Οι Μαθηματικές αρχές
της Φυσικής Φιλοσοφίας (Philosophiae Naturalis
Principia Mathematica). Ανακάλυψη των νόμων της
Μηχανικής.

4. Γνωσιακοί μετασχηματισμοί
¢ Φυσικαλισμός: η Φυσική ως καθολικό πρότυπο
επιστήμης. Η επιστημονική γνώση ανάγεται στη γνώση
των φυσικών αντικειμένων και των φυσικών ιδιοτήτων
τους.
¢ Newton (1643 - 1727): το άσπρο χρώμα δεν αποτελεί
βασικό χρώμα, όπως θεωρούσαν μέχρι τότε οι
περισσότεροι επιστήμονες, αλλά συνδυασμό των
χρωμάτων του φάσματος. Χρησιμοποιώντας πρίσματα
ο Νεύτωνας ανέλυσε το λευκό φως στα επτά χρώματα
της ίριδας, που μπορούν να διαχωριστούν μεταξύ τους
και να επανασυνδυαστούν με τη δημιουργία του
λευκού φωτός.

5. Γνωσιακοί μετασχηματισμοί
¢ Μετάβαση από την ποιοτική στην ποσοτική
διερεύνηση του φυσικού κόσμου, που
εδράζεται σε μια αφαίρεση: στην αποκοπή
του αντικειμένου από το περιβάλλον, από
το πλήθος των σχέσεων και
αλληλεπιδράσεων, οι οποίες
προσδιορίζουν την ποιότητά του.
¢ Ο Γαλιλαίος (1564 – 1642) επιχείρησε να
ανακαλύψει τους νόμους συγκρότησης του
φυσικού κόσμου, να “διαβάσει” το βιβλίο
της Φύσης στη γλώσσα των
Μαθηματικών.

6. R.Descartes(1596 – 1650)
¢ -Νέα μέθοδος στη θέση της παραδοσιακής αριστοτελικής λογικής.
Τα Μαθηματικά ως καθολική, οδηγήτρια επιστήμη στη βάση της
οποίας μπορεί να επιτευχθεί η επαναθεμεμελίωση των άλλων
επιστημών.
¢ Αξιώματα της μεθόδου: -δεν δέχομαι τίποτα ως αληθινό για το
οποίο δεν έχω προφανή γνώση (σαφήνεια, ευκρίνεια) –διαιρώ
καθεμιά από τις δυσκολίες σε μέρη για να τις επιλύσω με τον
καλύτερο τρόπο. –σειρά της σκέψης: από τα πιο απλά πηγαίνω
στα πιο σύνθετα –εξαντλητικές απαριθμήσεις και επανεξετάσεις
(«Λόγος περί της μεθόδου»).
¢ -Βασικές μορφές της γνώσης: α)αισθητηριακή γνώση (επαγωγή)
β)λογική γνώση (παραγωγή), γ) διανοητική ενόραση. Ανάπτυξη της
διάνοιας, αναλυτικός διαχωρισμός του γνωστικού αντικειμένου στα
επιμέρους στοιχεία του και η σχετικά ανεξάρτητη μελέτη καθενός
από αυτά. Η νόηση αναπτύσσεται κατεξοχήν αποφατικά,
αρνητικά μέσω της αφαίρεσης από τα αισθητηριακά δεδομένα.

7. Descartes(1596 – 1650)
¢ Η ουσία του ανθρώπινου
σώματος η έκταση (res
extensa). Βασικά
χαρακτηριστικά του: το σχήμα,
η έκταση και η κίνηση.
¢ Το ανθρώπινο σώμα ως ένα
μηχανικό ρολόι ή κάποια άλλη
αυτοκίνητη μηχανή για την
εξήγηση της κίνησης του
οποίου δεν χρειάζεται η ψυχή ή
κάποιες άυλες, υπερφυσικές
δυνάμεις.
¢ -Λειτουργία των
αντανακλαστικών: εξωτερική
επενέργεια – κίνηση
εσωτερικών οργάνων με ένα
προκαθορισμένο τρόπο –
εξωτερική αντίδραση. Τα
εξωτερικά ερεθίσματα επιδρούν
στα όργανα των αισθήσεων.
Θεωρία περί εξαρτημένων
αντανακλαστικών ως βασικό
χαρακτηριστικό του νευρικού
συστήματος (ο σκύλος και η
αγριόπαπια).

8. ¢ William Harvey’s (1578–1657) η
καρδιά ως αντλία για το αίμα.
¢ Η έννοια του αυτόματου για την
εξήγηση της λειτουργίας του σώματος

9. Descartes (1596 – 1650)
¢ -Ταύτιση της ψυχής με τη σκέψη. Ρήξη με τον αριστοτελισμό. Η
ψυχή ως νοούσα ουσία (res cogitans) (έλλογη, ασώματη,
αθάνατη υπόσταση). Η ριζική αμφιβολία σχετικά με τις γνώσεις
μας οδηγεί τον Καρτέσιο στην πρώτη ακλόνητη βεβαιότητα:
«σκέφτομαι άρα υπάρχω» (Cogito ergo sum).
Συνεπαγωγές της αντίληψης περί καθαρής σκέψης (αυτονόμηση της
σκέψης)
¢ -Οι ιδέες της έλλογης ψυχής είναι έμφυτες. Συζητήσεις περί κοινής
δομής των ανθρώπινων γλωσσών.
¢ -Τα πάθη (Passio) ως κινήσεις της ψυχής που προκαλούνται
από τη δραστηριότητα «ζωικών πνευμάτων», δηλαδή των
μικροσκοπικών, ευκίνητων σωματιδίων του αίματος που
μετατοπίζονται στο σώμα υπό την επίδραση της θερμότητας
της καρδιάς. Η κίνηση των «ζωικών πνευμάτων» το
φυσιολογικό υπόβαθρο της διαμόρφωσης των παθών.
Σημαντικότερα πάθη: Θαυμασμός (αυθόρμητη προσοχή) -
αγάπη (βούληση για ένωση με το αντικείμενο), Μίσος (βούληση
για απομάκρυνση), χαρά (ικανοποίηση πάθους), λύπη (μη
ικανοποίηση), επιθυμία.
¢ Έλεγχος των παθών μέσω ισορροπημένης διατροφής, χρήσης
λουτρών, άσκησης, χρήσης φαρμάκων, διαλογισμός για την
απελευθέρωση από τις στενόχωρες σκέψεις.
¢ Κωνάριο ως μοναδικό σημείο αλληλεπίδρασης σώματος/ψυχής

10. Σχέσεις του Descartes από την σύγχρονη
ψυχολογία.
¢ Descartes φιλοσοφία, ψυχολογία ως επιμέρους κλάδος
¢ Εμπειρισμός της σύγχρονης φιλοσοφίας /ορθολογισμός
¢ Αλληλεπίδραση σώματος – ψυχής
¢ -Πραγμάτευση της συνείδησης και της αυτοσυνείδησης των επιμέρους
υποκειμένων. Δυσκολία γεφύρωσης του χάσματος σώματος και
ψυχής //επιστημολογικός δυϊσμός: α)Φυσιολογική Ψυχολογία, ως
μηχανική του σώματος (πειραματική μέθοδος), β) Ψυχολογία της
συνείδησης (ενδοσκοπική μέθοδος).
¢ Από το καρτεσιανό res extensa στον Άνθρωπο – Μηχανή» (La
Mettrie)
¢ Ανώτερες νοητικές διαδικασίες ως αυτόματος μηχανισμός (Turing)
¢ - Σημείο αναφοράς το αποσπασμένο, απομονωμένο άτομο στη
σχέση με τον εαυτό του, δυσκολία στην θεωρητική απεικόνιση της
σχέσης, της αλληλεπίδρασης μεταξύ των συνειδήσεων των
υποκειμένων.
¢ Αφρικανική θεώρηση του προσώπου (Ubuntu): "I am because we are,
and since we are, therefore I am".
¢ -Απουσία ιστορισμού, στατική, μονόπλευρα αναλυτική
προσέγγιση της συνείδησης και των μορφών της ως αμετάβλητο
μέγεθος.

11. "Cartesian theater“
Daniel Dennett
Απόπειρα υπέρβασης του
δυϊσμού
ένα μικρό θέατρο στον
εγκέφαλο, όπου ένα
ανθρωπάκι επιτελεί το
έργο της παρατήρησης των
αισθητηριακών δεδομένων
που προβάλλονται σε μια
οθόνη σε μια συγκεκριμένη
στιγμή, καθώς και λήψη
των αποφάσεων και την
αποστολή εντολών
Daniel Dennett,
«Consciousness
Explained»

12. Mind body problem in times of AI
AI in humanoid robots
¢ “machines have become
more lifelike, and living
organisms have been
found to be more like
machines. Contemporary
machines are not only
more complex, they are
deliberately designed to
operate in ways which
resemble human
behavior” (Skinner, 2005,
p.46)
Geminoid F
Hiroshi Ishiguro, Osaka University

13. Spinoza(1632 – 1677)
¢ - Η ύπαρξη μίας ενιαίας και αδιαίρετης υπόστασης(substantia): το
εκτατό σώμα και η νοούσα ψυχή (πνεύμα) είναι κατηγορήματά της.
Η έκταση βασικό γνώρισμα του σώματος (res extensa), ενώ η
νόηση βασικό γνώρισμα του πνεύματος (res cogitans). Όμως, το
πνεύμα και το σώμα δεν παρουσιάζονται ως αυτόνομες,
ανεξάρτητες μεταξύ τους ουσίες, αλλά κατηγορήματα της μίας,
ενιαίας και αδιαίρετης υπόστασης.
¢ - Κανένας δεν έχει προσδιορίσει ως τώρα τι μπορεί να κάνει το
σώμα στη βάση μόνο των νόμων της φύσης, χωρίς την παρέμβαση
της ψυχής.
¢ Σώμα και πνεύμα στον Σπινόζα αποτελούν το δίπτυχο του
ανθρώπου ως ψυχοσωματικής ενότητας. Ο άνθρωπος εξετάζεται
ως σκεπτόμενο σώμα. Το ανθρώπινο σώμα δίχως την νόηση είναι
εξίσου αδιανόητο, όπως και η νόηση δίχως το ανθρώπινο σώμα.
¢ Το πνεύμα είναι κατηγόρημα της υπόστασης και όχι αυτόνομη
υπόσταση. Το πνεύμα είναι εσωτερικά συνδεμένη με το σώμα και
το σώμα με την ψυχή.

14. Τι μπορεί να κάνει το
ανθρώπινο σώμα
¢ ...nobody as yet has determined the limits of the body's
capabilities: that is, nobody as yet has learned from
experience what the body can and cannot do, without
being determined by mind, solely from the laws of its
nature insofar as it is considered as corporeal..."But,"
they will say, "it is impossible that the causes of buildings,
pictures, and other things of this kind, which are made by
human skill alone, should be deduced solely from the
laws of Nature considered only as corporeal, nor is the
human body capable of building a temple unless it be
determined and guided by mind." However, I have
already pointed out that they do not know what the
body can do, or what can be deduced solely from a
consideration of its nature...(Spinoza Ethics, Part III,
PROP. II, Scholium)

15. Spinoza
«Από όλα αυτά
προκύπτει πως
κινούμαστε κατά
πολλούς τρόπους από
εξωτερικές αιτίες, και
πως, σαν τα κύματα
της θάλασσας που
συνεπαίρνονται από
ενάντιους ανέμους,
έτσι παρασερνόμαστε
και μεις, αγνοώντας τι
μας περιμένει και ποιά
θα είναι οι τύχη μας»

16. Spinoza
¢ -Τα συναισθήματα (affectus) είναι οι διαθέσεις του σώματος και της ψυχής
από τις οποίες η δύναμη ενέργειας του σώματος αυξάνεται η ελαττώνεται,
προάγεται η παρεμποδίζεται. Τα συναισθήματα υποτάσσονται στους νόμους
της φύσης και μπορούν να μελετηθούν με τη γεωμετρική μέθοδο. «Αντί να
περιγελάσω, να οικτίρω ή να καταραστώ της ανθρώπινες πράξεις μερίμνησα
με ιδιαίτερη φροντίδα να τις κατανοήσω».
¢ -Βασικά συναισθήματα: χαρά, λύπη, επιθυμία. Η βάση των
συναισθημάτων είναι το conatus, η προσπάθεια, η δύναμη, η εμμονή του
κάθε πράγματος στο είναι του. Το conatus το ίδιο το άτομο ως
ψυχοσωματική ενότητα, που αποτελεί οργανικό τμήμα της άπειρης Φύσης.
¢ -Στρατηγικές μετασχηματισμού των συναισθημάτων: α) ένα συναίσθημα δεν
μπορεί να εμποδιστεί, ούτε να εξαφανιστεί παρά μόνον από κάποιο αντίθετο
και ισχυρότερο συναίσθημα, β)«ένα συναίσθημα που είναι πάθος, παύει
να είναι πάθος μόλις σχηματίσουμε σαφή και συγκεκριμένη ιδέα γι’
αυτό», γ)Αν ο άνθρωπος δημιουργήσει εκούσια στη συνείδησή του την
εικόνα μιας κατάστασης, που συνοδεύεται από ισχυρά βιώματα χαράς,
λύπης, κλπ. μπορεί να προκαλέσει τα αντίστοιχα συναισθήματα. «ο
άνθρωπος δοκιμάζει με την εικόνα ενός παρελθόντος ή μέλλοντος
πράγματος το ίδιο συναίσθημα χαράς ή λύπης, όπως και από την εικόνα
ενός παρόντος πράγματος»
¢ - ορισμένα αρνητικά συναισθήματα (η οργή, η αγανάκτηση, το μίσος)
μπορούν να διαδραματίσουν θετικό ρόλο, να συμβάλλουν στην αφύπνιση
και κινητοποίηση των ατόμων, στην αυτοπροστασία τους από τις
αυθαιρεσίες της εξουσίας και στην εξέγερσή τους εναντίον της αδικίας.

17. ¢ Ο ανθρώπινος νους είναι η «ιδέα του
ανθρώπινου σώματος.
¢ Τα συναισθήματα (emotions) και τις φυσικές
εκδηλώσεις του σώματος προσπαθεί να
διατηρήσει την ομοιόσταση. Conatus, την
προσπάθεια του κάθε ατόμου όχι μόνο να
διατηρήσει το ίδιο, αλλά για να διατηρήσει μια
γενική αίσθηση της ευημερίας.
¢ Τα συναισθήματα (Feelings) είναι οι
συνειδητές σκέψεις για την κατάσταση του
σώματος και τα συναισθήματα που βιώνουν
από τον εγκέφαλο. Τα συναισθήματα
(Feelings) είναι πάντα εσωτερικά και
προκύπτουν από τις συγκινήσεις (emotions),
και όχι το αντίστροφο, όπως μερικοί μπορεί να
πιστεύουν. O συνειδητός νους ερμηνεύει τα
συναισθήματα.
¢ Η λέξη "emotion» επινοήθηκε το 1800 από
Thomas Brown και άρχισε να χρησιμοποιείται
ευρέως γύρω στο 1830.

18. Ορισμένες θεωρητικές ανεπάρκειες της
σπινοζικής προσέγγισης
¢ -ιντελεκτουαλισμός και ενατενιστική
προσέγγιση της ελευθερίας.
¢ πανψυχισμός (ο ψυχισμός ως
ιδιότητας της φύσης συνολικά).
¢ απουσία ιστορισμού.

19. Δύο παραδόσεις (Allport,
Becoming)
J. Lock Leibniz
Εμπειρισμός
tabula rasa
“Δεν υπάρχει τίποτα στο νου
εκτός τις αισθήσεις”
Εμφυτισμός
“Δεν υπάρχει τίποτα στο νου
εκτός τις αισθήσεις, εκτός τον
ίδιο το νου”
Παθητικός χαρακτήρας των
γνωστικών διαδικασιών
Συνειρμισμός
Ενεργός χαρακτήρας της
συνείδησης, ενεργός ρόλος του
υποκειμένου
Επιδράσεις: Συμπεριφορισμός
S-R (Βρετανο-Βορειο-
αμερικανική παράδοση),
θετικισμός
Επιδράσεις: Gestalt ψυχολογία,
φαινομενολογική ψυχολογία,
ψυχανάλυση

20. J. Lock (1632 – 1704)
¢ 1. Ο νους του ανθρώπου είναι tabula rasa. Όλες μας οι γνώσεις
προέρχονται από την εμπειρία (εσωτερική και εξωτερική). Δεν
υπάρχει τίποτα στο νου που να μην υπάρχει προηγουμένως στις
αισθήσεις
¢ Απουσία έμφυτων ιδεών μέσω τριών παραδειγμάτων: τα παιδιά,
οι νοητικά υστερημένοι, οι άλλες φυλές
¢ 2.Επεξεργασία της έννοιας των συνειρμών. Οι σύνθετες ιδέες
εμφανίζονται μέσω της ένωσης των απλών ιδεών που είναι οι
στοιχειώδεις μονάδες της συνείδησης και σχηματίζονται μέσω της
αισθητηριακής εμπειρίας. Η ανθρώπινη συνείδηση εργάζεται σε
πλήρη αντιστοιχία με τους νόμους της Φυσικής.
¢ 3. Διάκριση πρωτογενών ιδιοτήτων (σχήμα, βάρος, κλπ.), οι
οποίες υπάρχουν ανεξάρτητα από την αντίληψή μας και των
δευτερογενών ιδιοτήτων (χρώμα, ήχος, γεύση, μυρωδιά) των
πραγμάτων που εξαρτώνται από την αντίληψή μας. Αντιδιαστολή
αντικειμενικής και υποκειμενικής σφαίρας της συνείδησης.

21. J. Lock
¢ ροβινσωνιάδα, η αντίληψη περί
ύπαρξης αποσπασμένων ατόμων
στην φυσική αμεσότητά τους.
επιστημολογικός ατομισμός.
¢ Η ατομική εμπειρία ως θεμέλιο κάθε
μορφής γνώσης.

22. Berkeley (1686 – 1753)
¢ 1. Υπάρχει μόνο ότι είναι αντιληπτό (esse
est percipi). Ταύτιση του «είναι» και του
«αντιλαμβάνεσθαι». Τα αντικείμενα δεν
είναι τίποτα περισσότερο από συνδυασμούς
αισθήσεων. Όλες οι ιδιότητες των
πραγμάτων (δευτερογενείς, πρωτογενείς)
είναι υποκειμενικές.
¢ 2.Οι γνώσεις μας είναι συνδυασμός
απλούστερων ιδεών - παραστάσεων.

23. D.Hume (1711 – 1776)
¢ «Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση»
¢ “επιστήμη για την ανθρώπινη φύση. Το μόνο αξιόπιστο
θεμέλιο, που μπορούμε να προσφέρουμε σ’ αυτή την
επιστήμη θα πρέπει να εδράζεται στην εμπειρία και την
παρατήρηση.
¢ όλες οι εκδηλώσεις της συνείδησης ανάγονται στην
αντίληψη. «Να μισείς, να αγαπάς, να σκέφτεσαι, να
αισθάνεσαι, να βλέπεις δεν είναι τίποτα άλλο από το να
αντιλαμβάνεσαι Νόμοι των συνειρμών: α) νόμος της
ομοιότητας (όσο πιο παρεμφερείς ιδέες, τόσο
περισσότερες πιθανότητες να εμφανιστούν συνειρμικές
σχέσεις μεταξύ τους).
¢ β) νόμος της συνάφειας (όσο πιο γειτονικές στο χώρο
και στο χρόνο είναι οι ιδέες, τόσο περισσότερες
πιθανότητες να εμφανιστούν μεταξύ τους συνειρμικές
σχέσεις)
¢ γ)σχέσεως (αίτιου – αποτελέσματος)

24. Hume
¢ διαφοροποίηση μεταξύ παθών (passions)
και συναισθημάτων (emotions). Τα πάθη
είναι έντονα και βίαια, ενώ τα συναισθήματα
είναι ήπια και γαλήνια.
¢ “συμπάθεια” (sympathy) αμφισβήτηση της
αντίληψης ότι ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως
εγωιστής. Τάση να συμπαθούμε τους
άλλους ανθρώπους, να αντιλαμβανόμαστε
μέσω της επικοινωνίας τις ροπές και τα
αισθήματά τους, ακόμα και στην περίπτωση
που διαφέρουν ή είναι αντίθετα προς τα
δικά μας

25. Rousseau (1712 – 1778)
¢ Η ανθρώπινη φύση, σύμφωνα με τον Rousseau, είναι αγαθή.
¢ Φυσική αγωγή: εκδήλωση των φυσικών προδιαθέσεων του
παιδιού, αρχή της μη παρέμβασης των ενηλίκων στη φυσική
ανάπτυξη του παιδιού. αποφυγή τιμωριών.
¢ παιδοκεντρική στροφή στην Παιδαγωγική Ψυχολογία,
απόρριψη την αντίληψη ότι το παιδί είναι ατελές ον,
μικρογραφία των μεγάλων
¢ έμφαση στην κατ’ αίσθηση πρόσληψη της πραγματικότητας,
στην ατομική εμπειρία του παιδιού
¢ Σε αντιδιαστολή με το καρτεσιανό σκεπτόμενο εγώ, στον
Rousseau τέθηκε σε πρώτο πλάνο το αισθανόμενο εγώ.
¢ «Η ρίζα και η αρχή όλων των άλλων, η μόνη που γεννιέται
μαζί με τον άνθρωπο, και δεν τον εγκαταλείπει ποτέ όσο ζει,
είναι η φιλαυτία: πάθος αρχέγονο, έμφυτο, προγενέστερο από
κάθε άλλο, και που όλα τ’ άλλα δεν είναι παρά απλές
παραλλαγές του»

26. Rousseau
¢ «Η ρίζα και η αρχή όλων των άλλων, η μόνη
που γεννιέται μαζί με τον άνθρωπο, και δεν τον
εγκαταλείπει ποτέ όσο ζει, είναι η φιλαυτία:
πάθος αρχέγονο, έμφυτο, προγενέστερο από
κάθε άλλο, και που όλα τ’ άλλα δεν είναι παρά
απλές παραλλαγές του»

27. Στάδια της ψυχικής ανάπτυξης (Rousseau)
¢ 0 – 3. Σωματική ανάπτυξη, άσκηση των
κινητικών ικανοτήτων.
¢ 3 – 12. καλλιέργεια των αισθήσεων
¢ 12 -15. Πνευματική μόρφωση με εγχειρίδιο
τον Ροβινσώνα Κρούσο.
¢ 15 -18.Ηθική αγωγή, διδασκαλία της
ιστορίας.
¢ 18 –20. Θρησκευτική αγωγή.
¢ αντιδιαστολή φυσικής και πολιτισμικής
ανάπτυξης του παιδιού

28. Εξομολογήσεις του Rousseau
¢ ο μοναδικός και ανεπανάληπτος χαρακτήρας του
επιμέρους ατόμου. «Δεν μοιάζω με κανένα από όσους
συνάντησα. Τείνω να πιστεύω πως δεν μοιάζω με
κανέναν από όσους υπάρχουν. Κι αν δεν είμαι
καλύτερος, είμαι οπωσδήποτε αλλιώτικος»
¢ «Γελούσα ανέκαθεν με τη δήθεν αφέλεια του Μονταινί, ο
οποίος ενώ, παριστάνει πως εξομολογείται τα
ελαττώματά του, φροντίζει επιμελώς να μην βρει κανένα
που να μην είναι συμπαθητικό»
¢ «Η νευρασθένεια είναι η αρρώστια των ευτυχισμένων.
Ήταν λοιπόν και δική μου. Τα δάκρυα που έχυνα συχνά
χωρίς να έχω κανένα λόγο να κλάψω, ο τρόμος μου στο
σάλεμα ενός φύλλου ή στο φτερούγισμα ενός πουλιού, οι
απότομες μεταπτώσεις της διάθεσής μου μέσα στην πιο
αδιατάραχτη γαλήνη κι ευτυχία, όλα αυτά ήταν
συμπτώματα εκείνης της κόπωσης που φέρνει η
ευδαιμονία, και η οποία τρελαίνει κατά κάποιoν τρόπο την
ευαισθησία»

29. James Mill (1773 – 1836)
¢ Ο νους αποτελεί μηχανή που εργάζεται όπως ακριβώς ο
μηχανισμός ενός ρολογιού που ενεργοποιείται ως
αποτέλεσμα της δράσης εξωτερικών φυσικών αιτιών και
στη συνέχεια των εσωτερικών φυσικών δυνάμεων
(άσκησε επίδραση στον συμπεριφορισμό)
¢ Αυτόματος, μηχανικός, παθητικός χαρακτήρας των
συνειρμών.
¢ Γενικά χαρακτηριστικά
¢ 1.Προεκβολή των νόμων της Μηχανικής στη σφαίρα του
ψυχισμού (μηχανικισμός). Οι νόμοι των συνειρμών
αποτελούν στη σφαίρα της Ψυχολογίας το ανάλογο του
νόμου της βαρύτητας στην Φυσική. Ο άνθρωπος –
μηχανή.
¢ 2.Η άκρατη αισθησιαρχία οδηγεί στην
υποκειμενοποίηση της συνείδησης, άρνηση της
αντικειμενικής πραγματικότητας.
¢ 3.Υλιστικές και πνευματοκρατικές ερμηνείες της θεωρίας
των συνειρμών (νευροδυναμικές συνδέσεις του σώματος
ή ψυχικές καταστάσεις;)

30. John Stuart Mill (1806 - 1873)
¢ Σε ηλικία τριών ετών ο John διάβαζε στην ελληνική
γλώσσα, σε ηλικία 8 ετών μελετούσε Ευκλείδεια
Γεωμετρία, Άλγεβρα, Λατινική γλώσσα, ενώ σε ηλικία 12
- 13 ετών Λογική, Πολιτική Οικονομία και έγραφε
επιστημονικά έργα.
¢ Bentham: ηδονικός λογισμός (hedonic calculus), έναν
ποσοτικό υπολογισμό του βαθμού ικανοποίησης, που
προκαλεί μια πράξη και συμπεριλαμβάνει ως επιμέρους
διαστάσεις τα παρακάτω: ένταση (ισχυρή - ασθενής),
διάρκεια (παρατεταμένη - σύντομη), βεβαιότητα
(πιθανότητα επίτευξης στη πράξη), εγγύτητα (κοντινή -
μακρυνή), καθαρότητα (αμιγής ή όχι), γονιμότητα
(προκαλεί άλλες ηδονές), έκταση (εξάπλωση σε
μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων)
¢ «Είναι προτιμότερο να είναι κανείς ένας ανικανοποίητος
άνθρωπος παρά ένα ικανοποιημένο γουρούνι• ένας
ανικανοποίητος Σωκράτης παρά ένας ικανοποιημένος
ηλίθιος» (Mill): έμφαση στις ποιοτικές διαστάσεις της
ηδονής

31. John Stuart Mill
¢ Ο ωφελιμισμός και ιδεολογία του κλασσικού
φιλελευθερισμού: η ανθρωπότητα αποτελείται από
αυτόνομα άτομα με εγγενή πάθη και παρορμήσεις,
που το καθένα επιδιώκει να μεγιστοποιήσει την
ικανοποίησή του και να ελαχιστοποιήσει τη
δυσαρέσκειά του.
¢ Νοητική Χημεία”. Όπως στη Χημεία το νερό δεν
αποτελεί μηχανική συνένωση των επιμέρους
συστατικών στοιχείων του (οξυγόνου και υδρογόνου),
έτσι και τα φαινόμενα της συνείδησης δεν μπορούν να
γίνουν κατανοητά ως απλό άθροισμα των επιμέρους
συστατικών μερών τους

32. ¢ Christian Wolff (1679 - 1754)Διάκριση δύο Ψυχολογιών.
-Η ορθολογική Ψυχολογία διερευνά την ουσία και τη φύση
της ψυχής με τη βοήθεια κυρίως της μεθόδου της
παραγωγής. Στο πλαίσιο της ορθολογικής Ψυχολογίας του
Wolff εξετάζονται τα ζητήματα, τα οποία a priori γνωρίζουμε
για την ψυχή.
-Η εμπειρική Ψυχολογία διερευνά τα γεγονότα της
εσωτερικής εμπειρίας στη βάση της άμεσης ενδοσκόπησης
της συνείδησης μέσω της επαγωγικής μεθόδου
¢ Immanuel Kant (1724 - 1804) αμφισβήτησε τη δυνατότητα
γνώσης αυτής της άυλης, πνευματικής υπόστασης από τις
θέσεις του αγνωστικισμού. Άρνηση της ορθολογικής
Ψυχολογίας και αποδοχή της εμπειρικής Ψυχολογίας.
-Η Ψυχολογία δεν μπορεί ποτέ να γίνει πειραματική
επιστήμη, διότι δεν μπορεί να εφαρμόσει τα Μαθηματικά για
τη διερεύνηση των εσωτερικών αισθήσεων.
-η Ψυχολογία δεν μπορεί να γίνει πειραματική επιστήμη,
διότι ένα άλλο σκεπτόμενο υποκείμενο δεν μπορεί να γίνει
αντικείμενο πειραματισμού.

33. Hegel (1775 – 1854)
¢ 1. Η απόλυτη ιδέα διανύει τρεις βασικές βαθμίδες
ανάπτυξης: α) Λογική, β) Φύση, γ) Πνεύμα.
¢ Η Φιλοσοφία του Πνεύματος μπορεί να διακριθεί σε
τρεις βασικές βαθμίδες: 1) το Υποκειμενικό
Πνεύμα (ατομική συνείδηση), 2) το Αντικειμενικό
Πνεύμα (σφαίρα του δικαίου, της ηθικότητας και του
κράτους), 3) το Απόλυτο Πνεύμα (Τέχνη,
Θρησκεία, Φιλοσοφία).Η διδασκαλία για το
υποκειμενικό πνεύμα ως τμήμα της φιλοσοφίας του
πνεύματος (Ψυχολογία ως τμήμα της κοινωνικής
φιλοσοφίας)
¢ 2.To Υποκειμενικό Πνεύμα εμπεριέχει:
¢ Α)Ανθρωπολογία (ψυχή) -φυσικές ποιότητες της
ψυχής, ηλικία, φυλή)
¢ Β)Φαινομενολογία (συνείδηση)
¢ Γ)Ψυχολογία (πνεύμα) - Ενότητα του θεωρητικού
και πρακτικού πνεύματος

34. Hegel (1775 – 1854)
¢ 3. Κριτική της φρενολογίας. «Όταν, επομένως, σε
κάποιον άνθρωπο λέμε: εσύ (το εσωτερικό σου
Είναι) είσαι τέτοιος, επειδή το οστό σου είναι έτσι
από τη φύση του καμωμένο, αυτό δε σημαίνει τίποτε
άλλο παρά ότι εγώ θεωρώ ένα οστό ως την
πραγματικότητά σου…ένα οστό, καθαυτό, δεν είναι
τίποτα για τον άνθρωπο, πολύ λιγότερο δε μπορεί
να είναι η αληθινή του πραγματικότητα» (Hegel,
¢ Ο άνθρωπος ως αποτέλεσμα της δικής του
εργασίας, η αυτοδημιουργία του ανθρώπου ως μια
διαδικασία αντικειμενοποίησης – αλλοτρίωσης και
άρσης της αλλοτρίωσης, επανιδιοποίηση του
ανθρώπου
¢ η ανάπτυξη της αυτοσυνείδησης μέσω της εργασίας
(μέσω της εργασίας ο άνθρωπος άρχισε να
περιορίζει τις ορμές του)

35. Hegel (1775 – 1854)
¢ 4. διαλεκτική μέθοδος διερεύνησης της αναπτυξιακής
διαδικασίας ως έκφραση των εσωτερικών αντιθέσεων του
αντικειμένου.
¢ «Γιατί το Πράγμα δεν εξαντλείται στο σκοπό του, αλλά
στην πραγματοποίησή του• ούτε το αποτέλεσμα είναι το
πραγματικό όλο παρά είναι τέτοιο μόνο συννημένο με το
γίγνεσθαί του»
¢ 5. Η αλήθεια δεν είναι ένα έτοιμο αποτέλεσμα, αλλά είναι
διαδικασία που θα πρέπει να διανύσει ορισμένες
βαθμίδες (αισθητηριακή γνώση, διάνοια, λόγος)
¢ 6. Το άτομο θα πρέπει να διανύσει τις βαθμίδες
ανάπτυξης του παγκόσμιου πνεύματος (η οντογένεση ως
επανάληψη της φυλογένεσης) (βιογενετικός νόμος)
¢ 7. Ο δημιουργικός ρόλος των παθών στην ζωή του
ατόμου και στην παγκόσμια ιστορία. «τίποτα μεγάλο δεν
γίνεται δίχως πάθη»
¢ η πανουργία του λόγου