1. ΠΛΑΤΩΝ : ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ 2014- 2015 Μ. Ν. ΚΑΤΑΧΙΩΤΗΣ1
ΠΛΑΤΩΝ: ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ - ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
11η
ΕΝΟΤΗΤΑ
 Η αλληγορία του σπηλαίου αναφέρεται στην επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη
φύση, στην υποχρέωση που έχει ο ορθώς πεπαιδευμένος, δηλ. ο φιλόσοφος, να φωτίσει τους
συνανθρώπους του, αλλά και γενικότερα στην αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο που
συλλαμβάνουμε με τις αισθήσεις μας και στον κόσμο της νόησης. Θέμα της αλληγορίας είναι η
παιδεία ως στροφή της ψυχής προς το Φως, δηλ. προς την ιδέα του «Αγαθού».
 Εκφραστικά μέσα της ενότητας:
Εκτός από την αλληγορία (συνεχής μεταφορά ή παρομοίωση) χρησιμοποιούνται:
α) ο διάλογος και η χρήση της προστακτικής με προτρεπτική σημασία (ἀπείκασον, ἰδέ, ὅρα) που
προσδίδουν ζωηρότητα, αμεσότητα και παραστατικότητα στο λόγο,
β) η εικόνα (επιμέρους εικόνες κινητικές ή μη),
γ) η παρομοίωση («ἀπείκασον ... ἀπαιδευσίας», «οἷον ἐν ... σπηλαιώδει», «ὥσπερ τοῖς
θαυματοποιοῖς ... δεικνύασιν»).
 Οι συμβολισμοί της ενότητας:
• Σπήλαιο  Η αισθητή πραγματικότητα και η κοινωνία στην οποία δε διοικούν οι
πεπαιδευμένοι.
• Δεσμώτες  Οι απαίδευτοι άνθρωποι - ζουν σ' έναν κόσμο πλάνης, άγνοιας, αμάθειας.
• Σκιές που βλέπουν οι δεσμώτες και αντίλαλοι των ήχων που ακούνε  τα αισθητά αντικείμενα,
τα είδωλα, τα αντίγραφα των πραγματικών όντων (τα απεικάσματα των Ιδεών).
• Χώρος εκτός σπηλαίου  ο κόσμος των ιδεών, η αληθινή πραγματικότητα (Ιδέες= τα ὄντως
ὄντα).
• Άνθρωποι που κινούνται εκτός σπηλαίου και όσα αντικείμενα μεταφέρουν  τα αληθινά όντα -
οι ιδέες (όντως όντα).
• Αλυσίδες με τις οποίες είναι δεμένοι οι δεσμώτες  οι αισθήσεις (μέσω των αισθητηρίων
οργάνων γίνεται αντιληπτός ο αισθητός κόσμος, ενώ μέσω της νόησης προσεγγίζεται ο κόσμος
των ιδεών).
• Απελευθερωμένος δεσμώτης  ο φιλόσοφος
• Φως του ήλιου  η πραγματική αλήθεια, η ύψιστη ιδέα, το Ἀγαθόν.
 Ο ιδεαλισμός και ο δυϊσμός του Πλάτωνα έχει τις ρίζες του στους ορφικούς, στη διδασκαλία
του Πυθαγόρα και στις μυστηριακές θρησκείες της Ανατολής. Αξιοσημείωτο είναι ότι
υποβαθμίζει τον αισθητό κόσμο και τα αισθητά αντικείμενα, σε αντίθεση προς το πνεύμα της
ελληνικής αρχαιότητας (ύψιστο αγαθό η ζωή, οι απολαύσεις και οι χαρές της).

2. ΠΛΑΤΩΝ : ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ 2014- 2015 Μ. Ν. ΚΑΤΑΧΙΩΤΗΣ2
12η
ΕΝΟΤΗΤΑ
 Στην ενότητα αυτή ο Πλάτωνας συνεχίζοντας την αλληγορία του σπηλαίου αναφέρει δύο
ομάδες ακατάλληλες για τη σωστή διακυβέρνηση της πόλης («ἄν ἐπιτροπεῦσαι πόλιν»).
α) «οἱ ἀπαίδευτοι καί ἀληθείας ἄπειροι»: πρόκειται για τους απαίδευτους - αφιλοσόφητους
πολιτικούς, τους δημαγωγούς, οι οποίοι στερούνται γνώσεων και αλήθειας και δεν έχουν έναν
υψηλό πολιτικό στόχο στη ζωή τους, δεν αποβλέπουν δηλαδή στην ευδαιμονία του συνόλου
των πολιτών. Ο Πλάτων υπαινίσσεται ότι πιθανοί στόχοι τους είναι η προβολή, η εξυπηρέτηση
προσωπικού συμφέροντος και φιλοδοξιών.
β) οι «ἐν παιδείᾳ ἐώμενοι διατρίβειν διά τέλους»: πρόκειται για τους πεπαιδευμένους, τους
φιλοσόφους της εποχής του Πλάτωνα, οι οποίοι έχουν αφεθεί στη μακαριότητα των
πνευματικών τους αναζητήσεων, εγωιστικά αδιαφορούν για τους υπόλοιπους ανθρώπους και
αρνούνται να ασχοληθούν με την ενεργό πολιτική.
 Πιθανοί λόγοι για τους οποίους οι πεπαιδευμένοι αποφεύγουν την ενασχόληση με την
πολιτική:
α. Είναι ευχαριστημένοι με τις θεωρητικές αναζητήσεις τους
β. Η πολιτική δεν εμπίπτει στα ενδιαφέροντά τους.
γ. Αδιαφορούν για την εξουσία και τις τιμές των συμπολιτών τους.
δ. Δεν τους αρέσει η ζωή του πολιτικού - προτιμούν να ζουν αθόρυβα και διακριτικά.
ε. Δεν επιθυμούν να τους κατηγορήσουν για αρχομανία, ιδιοτέλεια, ματαιοδοξία, ηθική
διαφθορά.
στ. Πιθανόν φοβούνται ότι δε θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των
συμπολιτών τους και να επιλύσουν πρακτικά προβλήματα.
ζ. Επιθυμούν να αποφύγουν τη φθορά και τις πικρίες της πολιτικής ζωής(τρόπος
αυτοπροστασίας).
 Χρέος των πεπαιδευμένων μέσα στο πλαίσιο της ιδεώδους πολιτείας:
Οι εξαιρετικές φύσεις («βέλτισται φύσεις») οφείλουν να κατέλθουν στο σπήλαιο, δηλαδή να
ασχοληθούν με την πρακτική πολιτική, να αναλάβουν τη διακυβέρνηση της πόλης και τη
διαφώτιση των απαίδευτων - των δεσμωτών.
οφείλουν να μεταδώσουν τις γνώσεις τους και να
υπηρετήσουν την πολιτεία με αφοσίωση και ανιδιοτέλεια.
 Ρόλος των οικιστών:
Οικιστές: πρόκειται για τους «θεμελιωτές» της ιδεώδους πολιτείας, το Σωκράτη και τους
συνομιλητές του. Οφείλουν:
α) Να εντοπίσουν «τάς βελτίστας φύσεις», τους χαρισματικούς ανθρώπους, τις εξαιρετικές
φυσιογνωμίες που έχουν έμφυτη κλίση προς την επιλογή του άριστου τρόπου ζωής
β) Να τους εξαναγκάσουν να φτάσουν στο «μέγιστον μάθημα», δηλαδή στο «Ἀγαθόν» με κατάλ-
ληλη παιδεία.
γ) Να τους υποχρεώσουν να κατέλθουν πάλι στο σπήλαιο - στην πρακτική πολιτική, να
αναλάβουν δηλαδή τη διακυβέρνηση της πόλης και να την ωφελήσουν με τις γνώσεις και την α-
ρετή τους.

3. ΠΛΑΤΩΝ : ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ 2014- 2015 Μ. Ν. ΚΑΤΑΧΙΩΤΗΣ3
 Η έννοια «μέγιστον μάθημα»:
Κατά τον Πλάτωνα η ύψιστη γνώση είναι η θέαση του Ἀγαθοῦ.
Ἀγαθόν: α) το «εἶναι» και ό,τι διατηρεί το «εἶναι»,
β) η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα,
γ) ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη,
δ) η ύψιστη αρχή και η πηγή του όντος και της γνώσης.
Συμπέρασμα  το Αγαθόν είναι η ύψιστη αξία («μέγιστον μάθημα»). Ο άνθρωπος έχει τη
δυνατότητα να το προσεγγίσει («ἀφικέσθαι», «ἰδεῖν», «ἴδωσι») και η πορεία προς αυτό είναι
δύσκολη («ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες»).
Από την ιδέα του «Αγαθού» απορρέουν όλα τα αγαθά. Είναι η αιτία κάθε ορθότητας και
ωραιότητας σε όλα τα όντα, γιατί αυτή η ιδέα δημιούργησε το φως στον ορατό κόσμο, ενώ
εξουσιάζει το νοητό κόσμο και παρέχει το νου και την αλήθεια σε οποίον θέλει να είναι
συνετός.
 Επισήμανση
Ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι οι φιλόσοφοι οφείλουν να ασχολούνται με τα κοινά, ενώ ο ίδιος
δεν αναμείχθηκε με την πολιτική. Αυτό συνέβη διότι απογοητεύτηκε:
α) από τους αριστοκρατικούς και τις ακρότητες του καθεστώτος των Τριάκοντα,
β) από τον τρόπο άσκησης της εξουσίας από διάφορους πολιτικούς,
γ) από την αρνητική εμπειρία λόγω της παραμονής του στην αυλή του Διονυσίου του Α',
τυράννου των Συρακουσών.
Με τα συγγράμματά του, την ίδρυση της Ακαδημίας και μέσω των μαθητών του επηρέασε
εμμέσως τα πολιτικά πράγματα σε πανελλήνια κλίμακα, ενώ οι απόψεις του ακόμη και σήμερα
εξακολουθούν να γονιμοποιούν την πολιτική σκέψη.
13η
ΕΝΟΤΗΤΑ
 Θέμα της ενότητας: ο ηθικός εξαναγκασμός των φιλοσόφων από το νόμο για την ανάληψη
πολιτικής εξουσίας.
 Δομή της ενότητας
Α. Αντίθετη άποψη του Γλαύκωνα: οι φιλόσοφοι θα αδικούνται όταν εξαναγκάζονται να
ασχοληθούν με την πολιτική και να εγκαταλείψουν την ευτυχισμένη ζωή τους.
Β. Αναίρεση της αντίθεσης από το Σωκράτη:
Επιχειρήματα του Σωκράτη  Ο νόμος:
1) Συγκροτεί τους πολίτες σε αρμονικό σύνολο με την πειθώ και τη βία («συναρμόττων τους
πολίτας πειθοῖ τε καί ἀνάγκῃ»).
2) Τους κάνει να συνεισφέρουν όλοι στο κοινό καλό («ποιῶν μεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς
ὠφελίας»).
3) Δημιουργεί πολίτες με σκοπό να τους χρησιμοποιεί για τη συνοχή της πόλης («αὐτός ἐμποιῶν
τοιούτους ἄνδρας ἐν τῇ πόλει», «ἵνα καταχρῆται αὐτός αὐτοῖς ἐπί τόν σύνδεσμον τῆς
πόλεως»).

4. ΠΛΑΤΩΝ : ΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ 2014- 2015 Μ. Ν. ΚΑΤΑΧΙΩΤΗΣ4
Γ. Συμπέρασμα του Σωκράτη: Οι φιλόσοφοι δε θα αδικούνται όταν εξαναγκάζονται να
κυβερνούν. Ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι κάτι είναι δίκαιο, εφόσον αποβλέπει στο κοινό καλό, και
συμφέρον παρά το γεγονός ότι μπορεί έτσι να ζημιώνεται μια ομάδα πολιτών.
 Κριτική
Συμπέρασμα μη πειστικό. Το αδύνατο σημείο του συλλογισμού παρατήρησε πρώτος ο
Αριστοτέλης γράφοντας ότι «ενώ ο Σωκράτης αφαιρεί από τους φύλακες την ευδαιμονία,
ισχυρίζεται ότι ο νομοθέτης οφείλει να κάνει ευτυχισμένη ολόκληρη την πόλη, πράγμα αδύνατο,
αφού κάποιοι (λίγοι ή πολλοί) δε θα είναι ευτυχισμένοι».
 Απόψεις του Σωκράτη στην ενότητα:
 Η θυσία της ευδαιμονίας των φιλοσόφων για χάρη της ευδαιμονίας του συνόλου. Πεμπτουσία
της πολιτικής η ανιδιοτέλεια (πολιτική ηθική).
 Η ατομική ευτυχία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ευπραγία του συνόλου και τις κοινωνικές
συνθήκες.
 Οι νόμοι αποτελούν γραπτούς κανόνες ρύθμισης των σχέσεων των πολιτών μεταξύ τους και
των πολιτών με την πόλη. (Στην ενότητα οι νόμοι προσωποποιούνται).
 Σκοπός των νόμων: η ευτυχία του συνόλου και όχι των ατόμων ή μιας κοινωνικής ομάδας. Οι
νόμοι είναι το μέσο για την ευδαιμονία των πολιτών και η έλλειψη τους συνεπάγεται την
αυθαιρεσία και την αδικία.
 Μέσα που χρησιμοποιούν οι νόμοι: η πειθώ και η βία. Σε περίπτωση ανυπακοής υποχρεωτικά
πρέπει να ασκείται βία.
 Η τήρηση των νόμων είναι υποχρεωτική  κατοχυρώνουν και προασπίζουν την ελευθερία των
πολιτών και τα δικαιώματα τους.
 Ο Σωκράτης θεωρεί το δίκαιο και το άδικο σε σχέση με το κοινό καλό και συμφέρον.
αντιθέτως
ο Γλαυκών τα αντιμετωπίζει απόλυτα και σε σχέση με τα άτομα.
 Καυτηριάζει την αδράνεια και την απροθυμία των φιλοσόφων να ασχοληθούν με την πολιτική
και να βοηθήσουν τους συμπολίτες τους με τις γνώσεις και την αρετή τους (άποψη σωστή και
με ανθρωπιστικό περιεχόμενο).
 Σύζευξη θεωρίας και πράξης: οι φιλόσοφοι δεν πρέπει να παραμένουν μόνιμα στο χώρο του
θεωρητικού βίου, αλλά να ασχολούνται με τα πρακτικά προβλήματα και την πολιτική.