1. LOGO
Лекц № 5

2. Сэдэв: Нөхцөлт ба
нөхцөлт бус рефлекс

3. Их тархины гадарт явагдаж байгаа материаллаг
процессууд буюу өөрөөр хэлбэл дээд мэдрэлийн үйл
ажиллагаа нь хүний сэтгэлийн үйл ажиллагаа үүсэж
явагдах материаллаг үндэс нь болдог.
Организм ба түүнийг хүрээлэн байгаа гадаад орчны
хоорондын харилцаа холбоо, тэдгээрийн харилцан
үйлдлийн үндсэн хэлбэр нь рефлекс буюу гадаад орчноос
үзүүлсэн цочроолын эсрэг организм нь хариу үйлдэл хийх
процесс юм.
Ийм учраас бие махбод нь өөрийн мэдэрхүйн эрхтэнд
гадна дотноос үйлдэл үзүүлсэн цочиролд төв мэдрэлийн
тогтолцооны удиирдлагатайгаар хариу үйлдэл үзүүүлсэн
процессыг рефлекс гэнэ.

4. Рефпексийг үүсгэх гадаад цочроогчид нь гадаад
ертөнцөөс ирж байгаа янз бүрийн үйлдэл, дохионууд юм.
Ж-нь: гэрэл, авиа, юсын өнгө, үнэр, амт, халуун, хүйтэн г.м.
Харин дотоод цочроогчид нь бие махбодын дотоод
орчноос ирж байгаа янз бүрийн дохио, тэдгээрийн
хувьсалт, өөрчлөлтүүд юм. Ж-нь: өвдөх, өлсөх, зүрхний
цохилт удааширх г.м.
Аливаа рефпекст үйл үүсэж явагдах механизм нь
мэдрэмжийн, төвийн, хөдөлгөөний гэсэн гурван үндсэн
хэсгээс бүрэлддэг.

5. Цочроогч нь эхлээд бие махбодын нервийн мэдрэмжийг
төгсгөл хэсэгт хөөрлийн процессыг үүсгэнэ. Бие махбодын
мэдрэмжийн нервт үүссэн хөөрөл нь төв хэсэг болох тархинд
очиж тэндээс хөдөлгөөний нервт шилжиж бие махбодын
эрхтнүүдийн үйл ажиллагаанд оруулна.
Ингэж бие махбодод үйлдэл үзүүлсэн цочроолын эсрэг
хариу үйлдэл үүсэж явагдана. Рефлекс үүсэж явагдах
механизмын энэ гурван хэсгийг рефлексийн нум гэж нэрлэдэг
байна.

6. ͺõöºëò áóñ ðåôëåêñèéí îíöëîã
ͪÕÖªËÒ ÁÓÑ ÐÅÔËÅÊÑ
Öîчðîîãчèä ¿ç¿¿ëýõ
áèå ìàõáîäèéí õàðèó
¿éëäëèéí òºðºëõèéí
øèíæ
Äýýä àäãóóñàí àìüòàäèéí íºõöºëò áóñ
ðåôëåê èõ òàðõèíû 2 òàë áºìáºëãèéí
ãàäðûí ñîëèëöîîã¿éãýýð òºâ
ìýäðýëèéí òîãòîëöîîíû äîîä õýñã¿¿äèéí
óäèðäëàãàä èëýðäýã
Àìüòíû õýëáýðèéí õàðèó ¿éëäýëèéí
òóõàéí õàìààðàõ øèíæ ººðººð õýëáýë
,íýã õýâ øèíæèéí íºõöºëò áóñ
ðåôëåêñ òóõàéí ç¿éë àíãèéí
òºëººëºãчäèéí õóâüä àäèë èëýðäýã
Áîäãàëü õóâèéí
òóðøëàãààñ ¿ë
õàìààðàõ áàéäàë áà
ðåôëåêñèéí
ººðчëºãääºã¿é øèíæ
Öîчðîîãч áîëîí áèå
ìàõáîäèéí õàðèó
¿éëäýë õîîðîíäèéí
ìýäðýëèéí õîëáîî
ЦочроолЦочроол
Мэдрэлийн тогтолцоо

7. Нөхцөлт бус рефлекс-гадаад ертөнцийн биолоогийн ач
холбогдол бүхий цочроол бие махбодын дотоод орчины
өөрчилөлтөд хариу үйлдэл үзүүлэх төрөлхийн удам дамждаг
хэлбэр юм. Энэхүү нэр томъёог нөхцөлт рефлексийн
холбооны насан туршид бүрэлдэх үндэс болсон чанарын
өвөрмөц төрөл ангийг нэрлэх зорилгоор И.П.Павлов анх
хэрэглэсэн.
Бие махбодын өөрчилөгдөх нөхцөл байдалд дасан
зохицох чадварын үндэс болох нөхцөлт рефлексээс ялгаатай
нөхцөлт бус рефлекс нь өөрийн гэсэн онцлогтой.

8. Нөхцөлт бус рефлекс нь харьцангуй бага өөрчилөгдөх
хүчин зүйлд дасан зохицоход чухал үүрэгтэйгээс гадна
нэмэлт хүчийг шаарддагүй. Батжуулах нь бие организмын
хариу үйлдлийг өдөөх болзолт бус цочроогч бөгөөд бие
организмд хоолны бус цочроогчийн өмнө хослон өгөгдөх
тохиолдолд сонгодог нөхцөлт рефлекс үүсдэг.
Батжуулахыг бие организмд муугаар нөлөөтэй
(цахилгаанаар цочроох зэрэг) үед сөрөг (шийтгэл),хоолоор
батжуулахыг эерэг (шагнах) гэж нэрлэдэг

9. Нөхцөлт биш рефлексийн нумын дээд хэсэг тархины
багана нугасанд байрладаг учир их тархины гадрын
оролцоогүйгээр санамсаргүй үйлддэг үзэж болох юм.
Гэвч тархины доод хэсгүүд нь их тархины гадрын
хяналтанд байх бөгөөд түүнд явагдах процесүүд нь их
тархины гадрын бусад хэсгүүдийн ажиллагаанд учир
нөхцөлт бус рефлекс үүсэхэд түүний зориудын нөлөөг
үгүйсгэж болохгүй.

10. Хэрэв
а) цочроогч нь амьдралын чухал ач холбогдолтой бол,
б) рефклексийн төв хөөрөлийн байдалтай үед нөхцөлт бус
рефлексийн тухай яригдана.
Нөхцөлт бус рефлекс нь :
a) шаардлагатай үр дүнд хүрсэн дохиог хүлээн авах ;
б) үйлдэл төрөлхийн шинж чанартай программын дагуу
явагдах;
в) цочроогчийн нөлөөлөл зогсох;
г) илүү хүчтэй цочроогч нөлөөлж эхлэх тохиолдлуудад
арилна.
Нөхцөлт бус рефлекс нь амьпралын явцад бат бөх
төдийлөн их өөрчилөгдөж хувьсахгүй

11. ͺõöºëò áóñ ðåôëåêñèéí òºðë¿¿ä
Äîòîîä ìýäðýëèéí
Ø¿ëñ ÿëãàðàõ;
 Àðüñ óëàéõ,öàéðàõ ðåôëåêñ
 Õºëñ ãàðàõ;
 ºâчíèé ðåôëåêñ;
¿éë àæèëëãààíû ÿâöàä áèå
ìàõáîäèéí ýíåðãè çàðöóóëàëòûí öîãò
õàðèó ¿éëäýë;
Õ¿¿õýí õàðààíû ðåôëåêñ;
Ç¿ðõ áîëîí àìüñãàëûí ýðõòýí¿¿äèéí
ðåôëåêñ¿¿ä ã.ì
Çàí ¿éëèéí(çºí áèëýã)
 Áàðèìæààëàí ñóäëàõ çàí
¿éë;
Õîîëíû çàí ¿éë
Õàìãààëàõ çàí ¿éë;
Ýð¿¿ë àõèóí çàí ¿éë;
Ç¿éëèéí ¿ðæèë õºãæèë;
Í¿¿äýë;
Ñ¿ðãèéí á¿ëãèéí ¿éë;
ͪÕÖªËÒ ÁÓÑ ÐÅÔËÅÊÑÈÉÍ ÒªÐ˯¯Ä

12. Онтогенез хөгжилийн явцад нөхцөлт бус рефлекс
цэврээр,дан ганцаар оршдоггүй бөгөөд түүний үндсэн дээр
нөхцөлт рефлексийн төвөгтэй тогтолцоо үүсч зан үйлийн
хөгжил,уян чанрыг тодорхойлж байдаг.
Нөхцөлт бус рефлексийн ангилал зургаас харахад
боломжтой. Хүн ба амьтанд байнга илрэх баримжаалах
рефлекс буюу гадаад орчны өөрчлөлт хувирал ,шинэ
,гэнэтийн цочроолд үүсэх “энэ юу вэ ?” хэмээх рефлекс.
“Энэ рефлексийн биологийн утга учир агуу юм.Хэрэв
адгуусан амьтанд энэ мэдрэмж байгаагүй бол,түүний
амьдралын мөч бүр дээсэн дөрөөн дээр байх байсан”
N.П.Павлов

13. Баримжаалах рефлекс 3 –н хариу үйлдэлээс бүрдэнэ:
Булчин шуурхай агшиж цочих,хөдөлгөөнгүй зогсож
бие организмын дотоод үйлдэл явагдаж агшин зуурт
дотоод нөөцийг төвлөрүүлэн нэгтгэх;
Толгой болон биеийг цочроогч тийш хандуулан зохих
хүлээн авуур,задлан ялгагчийн тогтолцоог бэлэн байдалп
оруулах;
Шинэ цочроогчтой (юмс үзэгдэл,тэдгээрийн шинж
чанартай)танилцах,”шинжлэх” зан үйл буюу ийш
тийш,харах,тэмтрэх зэрэг үйл;

14. Баримжаалах рефлекс нь санамсаргүй хэлбэрийн анхаарал
болон хүмүүсийн үйл ажилгааны үндэс төдийгүй хүний амьдралд
чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
Нөхцөлт бус рефлекс бүхэлдээ дасан зохицон,өөрчилөгдөн
хувьсах шинжтэй ч энэ нь бага илэрдэг. Иймээс нөхцөлт бус
рефлексийн тусламжтай бий болох бие махбодын орчинтой дасан
зохицох нь үл мэдэгдэхүйц өөрчилөгдөх гадаад хүчин зүйлстэй
холбоотой тохойлдолд харьцангуй төгс боловсронгуй байдаг.
Нөхцөлт бус рефлекс нь гэнэтийн өөрчилөгдөх нөхцөл
байдал ба шинэ орчинд бие махбодын дасан зохицохыг бүхэлд нь
хангах боломжгүй юм.

15. ͺõöºëò ðåôëåêñèéí îíöëîã
ͺõöºëò ðåôëåêñ
Òºëõèéí
áóñ,àìüäðàëûí
ÿâöàä ¿¿ñäýã
Äîõèîíû
¿¿ðýãòýé
Òóõàéí ç¿éëèéí
áóñ,áîäãàëü õóâèéí
áàéäàã
Øèíý ,èë¿¿
òºâºãòýé,ðåôëåêñ
¿¿ñýõ ¿íäýñ áîëäîã.
Öîчðîîë áà áèå
ìàõáîäèéí õàðèó
¿éëäýë õîîðîíäûí
ìýäðýëèéí ò¿ð
õîëáîîñ
Öîчðîîë Öîчðîîë
Ìýäðýëèéí òîãòîëöîî îíöîëãóóä

16. Нөхцөлт рефлекс- нь биологийн саармаг цочролын
хариуд автомат,санамсаргүй илрэх төрөлхийн эсвэл шинээр
сурсан хариу үйлдэл бөгөөд тухайн дохиог организмын
хувьд биологийн ач холбогдолтой нөлөөлөл болгодог. Бүх л
саармаг цочроолын үйлдэл организмд нөлөөлөх нөхцөлм
бус цочроогчтой цаг хугацааны хувьд хэд хэдэн удаа давхцаж
өгөгдвөл энэхүү нөхцөлт бус цочроолд илэрдэг хариу
үйлдэлийг үүсгэдэг.

17. Тухайлбал хоол хүнсний зүйлийг анхны удаад хараад
шүлс ялгараххгүй байж болох ч нөхцөлт бус цочроогч буюу
аманд орох хэд хэдэн удаагийн үйлдэлтэй хоол харагдах нь
давхцаж байвал шүлс ялгарч эхэлнэ.
Нөхцөлт рефлекс нь нөхцөлт бус рефлексээс ялгарах
өөрийн онцлогтой Бүх л нөхцөлт рефлекс их тархины
гадарт байнга дэмжигдэх шаардлагатай мэдрэлийн түр
холбоосийн үүсгэдэг .

18. Олон талт холбоо уялдаа бүхий,нэг бус цочроогчдын үүсч
амьдралийн явцад үргэлж байдаг зарим нөхцөлт рефлекс
удаан хугацааны турш хадгалагдаж,устахгүй байж
болно(тухайлбал хооллох,хувцаслах,хүмүүстэй харилцах
,төрөлх хэлээр ярих зэрэг) .
Харин өдөр тутмын бус үйл ажилгааны явцад үүсэх
нөхцөлт рефлексийг (тухайлбал хөгжим тоглох,гадаад хэл дээр
уншиж бичих,спортоор хичээллэх зэрэг) тогтмол
давтаж,байнга дэмжиж байх шаардлагатай.

19. 1. Нөхцөлт бус рефлекс нь нэг зүйлд хамрагдах өөр амьтдад
ялгаатай байж болно. Жишээлбэл,сургуультай адгуусан
амьтанд үүсэх нөхцөлт рефлекс энэ төрлийн сургуульгүй
амьтанд үл илэрнэ.
2. Нөхцөлт бус болон саармаг цочроогчийн цаг хугацааны
давцал нь саармаг цочроогчоор нөхцөлт бус цочроолын
хариу үйлдлийг үүсгэх зайлшгүй нөхцөл болдог. Ийм
давхцалын тусламжтай саармаг цочроогч бие махбодод
үзүүлэх нөхцөлт бус цочроогчийн тухай мэдээлэх дохио
болж өгдөг.
3. Бэхжсэн нөхцөлт рефлексийн үндсэн дээр хоёрдогч,гуравдагч
гэх мэтээр нэрлэгдэх нөхцөлт рефлексүүд үүсч

20. ͺõöºëò ðåôëåêñèéí àíãèëàë
ͺõöºëò ðåôëåêñ¿¿ä
íýðëýõ, òýìòðýõ
ã.ì
Öîчðîîãч áà ¿ãýí
äîõèîíä èëðýõ
ðåôëåêñ
Õ¿¿õýí õàðààíû
ã.ì
Ñîíñãîëûí
õàðààíû
Ã.ì
Ñîíãîäîã íºõöºëò
ðåôëåêñ
Èäýâõòýé
íºõöºëò ðåôëåêñ
Ø¿ëñ ÿëãàðàõ
ã.ì
ͺõöºëò ðåôëåêñ¿¿ä
Áàãàæèéí
íºõöºëò ðåôëåêñ
Ñààòóóëàõ
íºõöºëò ðåôëåêñ
Äîõèîíû 1-ð
òîãòîëöîîíû
õàðèó öîчðîëä
èëðýõ ðåôëåêñ
ͺõöºëò äîõèîíû ìýäðýõ¿éí áàéìæ чàíаðààð
ͺõöºëò öîчðîîãчèéí áîëîí äîõèîíû 1,ýñâýë 2-ð
òîãòîëöîîíû õàðèó ¿éëäëèéí õàðüöààãààð
ͺõöºëò ðåôëåêñèéí ñóóðü áîëîõ íºõöºëò áóñ
ðåôëåêñèéí õýëáýðýýð
ͺõöºëò äîõèîíä ºãºõ õàðèó ¿éëäëèéí øèíæýýð
ͺõöºëò õàðèó ¿éëäëèéí äàéñàãíàõ áîëîí ¿¿ñ÷
áèé áîëîõ øàëãóóðààð

21. Хоолны бус цочроогчийг ач холбогдол бүхий нөхцөлт
цочроолын дохио болгон өөрчлөхөд энэхүү цочроолыг хүлээн
авах тархины төв ба амьдралын чухал ач холбогдолтой
мэдээллийг агуулах бусад төвүүдийн хооронд холбоос үүсдэг.
Энэ мэтээр нөхцөлт рефлекс үүсч бий болдог.
Энэхүү хувиргалтаар хоолны бус цочроол нь чухал ач
холбогдолтой үйл явдал эхлэх дохионы утгатай болдог.Ийиээс
хүн урьд нь түүнд ач холбогдолгүй байсан үйл явдал,шинж
чанаруудад хариу үйлдэл үзүүлж эхэлдэг.Тэрээр болох гэж
буй үйл явдалыг төлөвлөх ,тэдгээрт урьдчилан оновчтой зан
үйлийг явуулдаг байна.

22.  Нөхцөлт рефлекс бүрэлдэх нөхцлүүд:
 Төв мэдрэлийн тогтолцооны дээд хэсгүүд оролцдог;
 Мэдрэхүйн эрхтэнүүдээр дамжих дохио нь биологийн саармаг
шинжтэй байх(дохионы биологийн саармаг шинж гэдэг нь энэхүү
цочроол жинхэнэ утгаараа нөхцөлт бус хариу
үйлдэлийгүүсгэдэггүй );
 Нөхцөлт дохион цаг хугацааны нөхцөлт бус цочроогчоос өмнө
өгөгдөх;
 Нөхцөлт бус рефлексийн төвийн хөөрөл хүчтэй байх;
 Бусад дохио саад болохгүй байх;
 Дотоод холбоос үүсэх хүртэл нөхцөлт болон нөхцөлт бус дохиог
давтах;

23.  Нөхцөлт рефлексийг олон үндэслэлээр ангилдаг(бүдүүвч
зургийг үз)
 Ямар эрхтэнг цочроосноос шалтгаалан үнэрлэх,тэмтрэх зэрэг
рефлекс байж болно ;
 Үүсэж буй нөхцөлт бус рефлексээс шалтгаалан шүлс
ялгарах,зэрэг рефлекс;
 Идэвхтэй болон саатуулах . Идэвхтэй нөхцөлт рефлекс нь
хүнийг идэвхтэй үйл ажилгаанд оруулдаг бол саатуулах
рефлекс нь сулрууулах ,саатуулах саад учируулдаг. Хүний
өмнөө тавьсан зорилгод хүрэхэд тухайн рефлексүүд сөрөг
болон эерэг утга агуулж болно.

24. Тухайлбал,аюулаас сэргийлэх аффектив айдас хариу
үйлдэл нь хор хөнөөлтэй бол ,”зогс ”дохионд эмх цэгцгүй
илрэх хариу үйлдэл нь үр өгөөжтэй;
 Үгэн дохионы рефлекс тогтвортой,утга агуулагтай бол
нөхцөлт бус цочроогчид үүсэх рефлексийг байнга
дэмжихгүй тохиолдолд амархан устаж болно