Legts 12
- 2. ДЭМБ-ын тодорхойлолт:
Эрүүл мэнд гэж энгийнээр илэрхийлэхэд
өвчин эмгэггүй байх төдийгүй, бас
биеийн, сэтгэцийн болон нийгмийн
эрүүл мэндийн төгс төгөлдөр байдлыг
хэлнэ.
- 3. ДЭМБ-ын тодорхойлолтоос үзвэл эрүүл
мэнд дараах гурван хэмжигдэхүүн буюу
бүрэлдэхүүн хэсэгтэй.
Үүнд:
Биеийн эрүүл мэнд
Сэтгэцийн эрүүл мэнд
Нийгмийн эрүүл мэнд
- 4. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн байдлаар нь
нийт хүн амыг гурван бүлэгт хувааж
болно. Үүнд:
Эрүүл сэтгэцтэй хүмүүс
Сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай
хүмүүс
Сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүс
- 6. ЭРҮҮЛ СЭТГЭЦ (СЭТГЭЦИЙН ЭРҮҮЛ
БАЙДАЛ).
Эрүүл сэтгэцтэй хүн гэж сэтгэцийн
өвчингүй байхын сацуу нийгэмтэйгээ,
бас хүрээлэн байгаа гадаад орчинтойгоо
дасан зохицож, өөрийн бүхий л
чадваруудаа хэрэãжүүлж, үр дүнтэй
ажиллаж, нийгэмдээ зохих хувь нэмрээ
оруулж чадаж байгаа хувь хүнийг хэлнэ.
- 7. СЭТГЭЦИЙН ЭРҮҮЛ MÝÍÄÈÉÍ
ÒÓËÃÀÌÄÑÀÍ ÀÑÓÓÄÀËÒÀÉ Õ¯Í.
Сэтгэцийн эрүүл мэндийн тулгамдсан
асуудалтай хүн гэж нийгэм сэтгэлзүйн
гаралтай хийгээд зохистой шийдвэрлэх
шаардлагатай сэтгэцийн, тухайлбал
сэтгэхүйн, сэтгэл хөдлөлийн буюу зан
үйлийн түр зуурын хямралд өртсөн хувь
хүнийг хэлнэ.
- 8. Íийгэм сэтгэлзүйн гаралтай сөрөг
хүчин зүйлсèéí тоонд:
Ядуурал
Ажилгүйдэл
Хүчирхийлэл
Гэр бүл салалт
Амиа хорлох үзэгдэл
Архидалт буюу мансуурал
Бэлгийн гажуудал çýðýã íü îðíî.
- 9. Сэтгэц нийгмийн тулгамдсан асуудлыг
зохистой шийдвэрлэж эс чадваас уг хүн
мансуурах бодист донтох өвчтэй болох,
òºðõ үйлийн эмгэгээр өвчлөх, неврозоор
өвчлөх, осол сүйдэлд өртөх, амиа
хорлох мэтийн асуудалтай тулгарч
мэднэ.
- 10. СЭТГЭЦИЙН ЭМГЭГТЭЙ ХҮН.
Сэтгэцийн эмгэгтэй хүн гэж өвчний олон
улсын ангилалын " Сэтгэцийн болон зан
үйлийн эмгэгүүд" хэмээх бүлэгт заасан
оношлолтын шалгууруудаар
оношлогдож болох өвчнөөр өвчлөөд
байгаа хувь хүнийг хэлнэ.
- 13. Ýíý õ¿íèé ¿çëýýð ñýòãýöèéí õóâüä ýð¿¿ë
áàéõ ãîë êðèòåðè íü:
Ñýòãýöèéí ¿çýãäë¿¿ä ÿìàãò ãàäààä
øàëòãààíòàé áàéõ ¸ñòîé. Äîòðîîñîî áàéæ
áîëîõã¿é,
Õ¿íèé ÷óâñòâåííûé çðåëîñòü (äýýä
ñýòãýëèéí õºäºë㺺íèé ºñºëòèéí ò¿âøèí)
íàñòàéãàà òààð÷ áàéõ ¸ñòîé.
- 14. Ñýòãýö áîë ñóáúåêòèâ òóñãàë. Îáúåêòèâ
åðòºíöòýéãýý òààð÷ áàéõ ¸ñòîé.
Õ¿íä òóñ÷ áàéãàà ãàäààä åðòºíöèéí þìñ
¿çýãäýë, ò¿¿íèé õ¿íèé ñýòãýëèéí õºäºë㺺í
õºíäºõ áàéäàë, õ¿íèé õàíäëàãà 2 òîõèð÷
áàéõ ¸ñòîé.
Õ¿íä ãàäíà îð÷íû þìñ ¿çýãäëèéí ¿éë÷ëýëä
ºã÷ áàéãàà õàðèó ¿éëäýë íü õ¿÷,
äàâòàìæèéí õóâüä ãàäààä îð÷íû þìñ
¿çýãäëèéí õ¿÷ äàâòàìæòàé òîõèð÷ áàéõ
¸ñòîé.
- 15. Àìüäðàëûí ¿çýãäýë, ¿éë ÿâäëûã çºâººð
òóñãàõ ¸ñòîé.
Íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí, äàãàæ õýâøñýí
õýì õýìæýýòýé ººðèéíõºº òºðõ áàéäëûã
çîõèöóóëàõ, æîëîîäîõ ÷àäâàðòàé áàéõ.
Òóõàéí áàéãàà ãàçðàà òºðõ áàéäëàà
òààðóóëæ óäèðääàã áàéõ õýðýãòýé.
- 16. Àìüäðàëûí õóâüñàí ººð÷ëºãäºæ áàéãàà
íºõöºëä òºðõ ¿éëýý çîõèöóóëàí õóâèðãàæ
÷àääàã áàéõ õýðýãòýé
Àìüäðàëûíõàà çàìûã ººðèéí áîäèò
áîëîìæèíä òîõèðóóëæ òºëºâëºõ õýðýãòýé.
- 17. Ïðàêòèêèéí ýð¿¿ë ãýæ þó âý?
Åð íü õ¿íèé ñýòãýöèéí áàéäëûã öîî ýð¿¿ë,
çàâñðûí áóþó õºíãºí, ñýòãýöèéí ºâ÷íèé
òºãñãºë áàéäàë. Äîòðîî ÷àíàðûí ÿëãààòàé,
êëèíèêèéí òîäîðõîé êðèòåðèòýé.
Ýð¿¿ëýýñ ºâ÷èíòýé, õºíãºíººñ õ¿íäýðñýí
õýëáýð.
- 18. Ñýòãýöèéí ººð÷ëºëò çààâàë íýã ºâ÷íèé,
ñýòãýöèéí, áèåèéí, ìýäðýëèéí ºâ÷íèé ¿åä
èëýðíý. 5 õóâààæ áîëíî. Ýäãýýð íü á¿ãä
ººðèéí ãýñýí êðèòåðèòýé. Çààâàë ºâ÷íèé
¿åä ¿¿ñäýã.
- 19. Ïðàêòèêèéí ýð¿¿ë ãýäýã íü ìýäðýë
öî÷ðîãäîõ õàðèó óðâàë áóþó ñýòãýöèéí
çàâñðûí ýìãýãèéí ºâ÷íèé óðüäàë.
Ýíý îéëãîëò 1970-ààä îíû ¿åä Ö. ÿðäîðæ
ãóàéí îðóóëæ èðñýí îéëãîëò, öîî øèíý
óõàãäàõóóí.
(Ïðåäáîëåçíè â ïîãðàíè÷íûõ ïñèõèàòðèé).
- 20. Àíàãààõ óõààíä àáñîëþòíûé çäîðîâûé
÷åëîâåê, ïðàêòè÷åñêèé çäîðîâûé ÷åëîâåê.
ĺíãºæ òºðñºí íÿðàé ë ãýõýýñ àáñîëþòíûé
çäîðîâûé áàðàã áàéõã¿é. Áèåèéí á¿òöèéí,
¿éë àæèëëàãààíû òàëààñ ÿìàð ÷ ñîãîã
áàéõã¿é, ÿìàð ÷ ºâ÷èíã¿é ãýñýí ¿ã.
- 21. Ïðàêòèêèéí ýð¿¿ë ãýäýã íü áèåèéí á¿òýö,
¿éë àæèëëàãààíä ÿìàð íýãýí ººð÷ëºëò,
ãýõäýý ýìíýë ç¿éí èëðýë áàéõã¿é. Ýíý íü
òýð õ¿í çîâèóð øàíàëãàà áàéõã¿é áàéãàà
ãýñýí ¿ã. ßã íàðèéí øèíæèëãýýãýýð áîë
ºâ÷èí èëðýõã¿é õ¿í ãýæ áàðàã ¿ã¿é.
Íåâðîòè÷åñêèé ãýäýã íü ñýòãýöèéí
õàìãèéí õºíãºí ººð÷ëºëò.
- 22. Ïðàêòèêèéí ýð¿¿ë ãýäýã íü ñýòãýë ç¿éí
øèíæýýðýý ñýòãýöèéí öîî ýð¿¿ë áàéäàë,
çàâñðûí ýìãýãèéí äóíä îðøèõ áà àëü àëèíä
íü õàìààðàëã¿é. Ñýòãýë ç¿éí áèå äààñàí
øèíæ юм.
- 23. ªâ÷èí ýõëýõèéí ºìíºõ ¿åä ãîëäóó çºâëºãºº
àâàõààð èðíý. Õýä õýäýí êðèòåðèòýé.
Íåâðîçûí õýëáýðèéí çíàêààð èëýðíý.
Çîâèóðûí õýìæýýíä ¿íýëäýãã¿é.
Áîãèíî õóãàöààòàé, óäààí
¿ðãýëæèëäýãã¿é, ñàëàíãèä. Òîä èëðýë
áàéõã¿é. Àÿíäàà àëãà áîë÷èõäîã.
- 24. Ïñèõîôèçèîëîãèéí îíöëîãîîñ õàìààð÷ ãàðäàã.
3 òºðëèéí ðèñê ôàêòîð áàéæ áîëíî.
Íèéãìèéí õºäºëìºðèéí, áèîëîãèéí (òºðºëò, çàí
òºðõ, íàñ õ¿éñ, ºâ÷èí) Íèéãìèéí àõóéí (îðîí
ñóóö, ãýð á¿ëèéí õ¿ì¿¿æèë, àìüäðàëûí
õàíãàìæ) Íèéãìèéí õºäºëìºðèéí (àæëûí
à÷ààëàë, õîðòîé íºõöºë, ìåíåæìåíòèéí àðãà
áàðèë). Õ¿í á¿ðò ðèñê ôàêòîð áàéíà.
Ïñèõîòðàâìà – Ǻâõºí òóõàéí õ¿íä õóâüä íü
÷èãëýñýí, ººðò íü òîõèîëäñîí àñóóäàë
áàéíà.
- 25. Áèå ìàõáîäü, ðèñê ôàêòîð 2-ûí õîîðîíäûí
èäýâõòýé òýìöýë þì. Õóâèðñàí õýëáýðýýð
ºã÷ áàéãàà õàðèó ¿éëäýë. Õ¿íä ñºð㺺ð
íºëººëæ áàéãàà îëîí õ¿÷èí ç¿éë áàéíà. ¯ð
ä¿íä íü äåçàäàïòàöè áèé áîëæ áàéíà.
Áàéãàëü íèéãýì, ñýòãýöèéí îð÷èí õóâüñàí
ººð÷ëºãäºæ áàéãàà ýåðýã õóâèðàë áîë
àäàïòàöè. Äåçàäàïòàöè èëðýí ãàðàõ
¿íäýñ áàéíà.
- 26. Êàòààìíåçè. Îëîí æèëèéí õîéíî õèéñýí
ñóäàëãàà. Õºäëºëç¿éòýé. Òîäîðõîé
õóãàöààíû äàðàà ýäãýæ áàéñàí – 24.4%.
ÿìàð ÷ õóâèðàëã¿é áàéñàí – 35%, ºâ÷èí
áîëîõã¿éãýýð õ¿íäðýõ – 36.9%, ºâ÷èíä
øèëæäýã, ïñèõîñîìàòèê – 31%
Õýðâýý ºâ÷èí áîëæ õ¿íäýðâýë íåâðîç
ýñâýë ïñèõîñîìàòèê áîëíî.
- 28. Ãàäààä øàëòãààíò ñýòãýöèéí ºâ÷í¿¿ä
Õàëäâàð
Õîðäëîãî
Òàðõèíû ãýìòýë
Ñýòãýö èäýâõèò áîäèñ õýðýãëýõ
Íèéãìèéí ñºðºã ¿çýãäë¿¿ä
Áèåèéí ºâ÷í¿¿ä
- 31. Хулгайн дон /клептомания,
kieptomania/
үе үе хулгай хийх хүсэл бия болж үүндээ
хөтлөгдөн замдаа таарсан, нүдэндээ
харагдсан, өөртөө хэрэггүй, ямар ч үнэ
цэнэгүй зүйлийг өөрийн эрхгүй
хулгайлдаг байна.
Хулгай хийх явцад дур хүсэл нь ханаж
дараа нь гэмших сэтгэл үүсэх буюу
үүсэхгүй.
- 32. Шатаахын дон / пиромания, pyromania/
түймэр тавих буюу галдах оргилуун хүсэл
төрдөг. Түймэр тавихын өмнөх цаг
мөчид уур хилэн, бухимдал гэх мэтийн
сэтгэлийн хүчтэй хөдлөл үүснэ. Түймэр
тавьчихаад дараа нь галыг харж
хөөрөлд ордог.
- 33. Хүн алах дон / гомицид, homigidium/
хүн алах хүсэл дотоод ертөнцийг
нилэнхүйд нь бүрхдэг ба хүн алах
агшинд дүр хүсэл нь ханаж таашаал
авдаг байна.
- 34. Мөрийнтэй тоглох дон /compulsive
gambling/
мөрийтэй тоглох эмгэг дур хүсэл үе үе хар
аяндаа гэнэт бий болно. Энэхүү эмгэг
дур хүсэлд хөтлөгдсөн хэдэн өдөр
өөрийн эрхгүй тоглоно. Мөн дон
хөдөлсөн үед өөрийгөө захирч чадалгүй
үргэлжлүүлэн тоглож мөнгөө дуусмагц
өр тавих, эд юмсаараа тоглох, үнэт
зүйлсээ барьцаанд тавих гэх мэтээр
шатаж тоглодог .
- 36. Худалдаж авах дон /oniomania,
ониомания/
Ийм эмгэгтэй өвчинд хэрэггүй илүү юм
худалдаж авах эмгэг дур хүсэл үе үе хар
аяндаа гэнэт үүснэ. Заримдаа зүгээр л
дэлгүүрээр явж байтал юм худалдан
авах дур хүсэл аяндаа төрж бүх
мөнгөөрөө хэрэггүй ч гэсэн үнэтэй юм
худалдаж авна.
- 37. Юм худалдан авахын өмнөх агшинд
тавгүй мэдрэмж болон сэтгэл түгшилт
үүснэ.
Юм худалдаж авсаны дараа хэрэггүй юм
авсандаа гэмших сэтгэл үүсэх буюу
үүсэхгүй ч байж болно.
- 39. Үүнийг дотор нь дараах байдлаар ангилдаг
байна. Үүнд:
Фетишизм, fetishizm
Педофили /Peado-хүүхэд, philla-дурлах/
Некрофили /necro-үхдэлд/
Зоофили /zoo-амьтан/
Эксгибиционизм /Exhibition-үзэгслэнд
тавих/
Вуайризм /Voyer-бэлгийн явдлыг харахаар
сэрэл нь хөдөлдөг/
- 40. Фетишизм, fetishizm – франц хэлнээ
ямар нэг амьгүй зүйлийг ид шидтэй гэж
сохроор мөргөх шүтээнийг хэлдэг байна.
Түүнийг шүтэн бэлгийн сэрлээ
хөдөлгөдөг байна. /хүний үс, арьс,
амьтны үс, оймс, өндөр өсгийтэй
гутал,туфли/
- 41. Педофили – бэлгийн сэрлээ хөдөлгөх
буюу бэлгийн дур төрүүлэхийн тулд
насанд хүрээгүй хүүхдүүдийг ашигладаг
бэлгийн дон юм. Ихэнхи тохиолдолд
эдгээр хүмүүс нь хүүхэдтэй бэлгийн
хавьталд оролгүй харин тэднийг
энхрийлэх, илж таалах, садар самууныг
сурталчилсан зураг сэлтийг үзүүлэх
- 42. Некрофили – бэлгийн ийм этгээд төрх
үйлийг эрхэмлэдэг хүмүүс үхдэлтэй
хурьцал үйлдэж ханамж авдаг байна.
Эдгээр этгээд хүмүүс нь үхдэлийг
гутаах, бузарлах, муухай үзэшгүй
болгодог байна
- 43. Зоофили – Хуял тачаалаа хөдлөгхийн
тулд амьтадыг билгийн эрхмэлдэг
объект буюу бэлгийн цорын ганц
хэрэгсэл болгон ашигладаг хувь хүний
бэлгийн этгээд дон юм . Зоофилүүдэд
амьтантай харилцах үед бэлгийн сэрэл
нь хөдөлж тэдэнтэй хурцал үйлдэх
эрмэлзэл төрдөг ажээ .
- 44. Эксгибиционизм – Бэлгийн сэрлээ
хөдөлгөж бэлгийн ханамж авах
зорилгоор санамсаргүй тааралдсан
эсрэг хүйсний танихгүй хүмүүст бэлэг
эрхтэнээ ил гарган үзүүлэхийг
эрхэмлэдэг хувь хүний шилж сонгосон
бэлгийн төрх юм . Эксгибиционизмийн
ихэнх нь эрэгтэйчүүд байдаг .
- 45. Вуайризм – Бэлгийн сэрлээ хөдөлгөж
бэлгийн хөөрөлд орхын тулд хурцал
үйлдэж байгаа хүмүүсийг, бааж буюу
шээж байгаа хүнийг, бас нүцгэлж байгаа
эмэгтэйчүүдийг нууцаар сэмхэн харахыг
эрхэмлэдэг хувь хүний шилж сонгосон
бэлгийн төрх үйл юм. Ийм бэлгийн төрх
үйлийг эрхэмлэдэг хувь хүнийг
Вуайризм гэнэ.
- 46. Хүн гэдэг маш нарийн,
туйлын мэдрэмтгий систем
юм. Тийм ч болохоор
заримдаа гадны нөлөөнд
санаанд оромгүй,
хачиралтай, бүр гажиг гэж
болохоор хариу өгөх нь
цөөнгүй. Үүний нэг жишээ нь
фоби буюу ямар нэг зvйлээс
шалтгаангүй айх айдас юм.
- 47. Хэр баргийн эрэгтэй
хүнд дийлдэхээргүй хүчтэй,
шаламгай, зоригтой атлаа
хулгана харахаараа ухаан
алдаад өгдөг хүүхнүүд
үүний нэг жишээ. Энэ мэт
бодит шалтгаангүй айдас
гэж үй түм байдаг. Анагаах
ухаанд латин хэлийн олон
улсын хэл болгож
ашигладаг болохоор тэр
олон айдсуудад латин нэр
өгсөн байдаг.
- 48. Энэ нь задгай газраас
айх айдас. Гудамж,
талбай гэх мэтийн
харьцангуй том ил задгай
газар байж чаддаггүй
гэсэн үг. Өргөн замыг
хөндлөн гарахаас айна,
талбай, өргөн чөлөөгөөр
явахаасаа айна.
- 49. Дээрхийн эсрэг айдас. Өөрөөр
хэлбэл битүү орон зайнаас
айна. Лифтэнд сууж чадахгүй,
жижиг өрөөнд байж чадахгүй
г.м. хаалттай түгжээтэй зай
багатай юм болгоноос
шалтгаангүйгээр айна. Яг
юунаас нь айгаад байгаа юм бэ
гэхээр олигтой тайлбар хэлж
чаддаггүй.
- 50. Энэ айдас нь өөрийнхөө үйл
хөдлөлийг хянаж чадахаа
байхаас айх айдсан дээр
суурьлан үүсдэг. Гэхдээ
хамгийн хачирхалтай нь
өөрийгөө хамгийн их
хянадаг биеэ барьдаг
хүмүүс энэ айдсаас болж
шаналж байдаг.
- 51. Өөрөөр акрофоби ч гэдэг.
Энэ нь өндрөөс айх
айдас. Энэ айдас нь бас
болоогүй дотроо хоёр янз
гэж байгаа. Нэг нь
өөрийгөө хянаж чадахаа
байгаад өндөр дээрээс
гэнэт үсэрчих вий гэсэн
айдас. Нөгөөх нь гэнэт
бие муудаад, эсвэл
хальтраад өндөр дээрээс
уначих вий гэсэн айдас.
- 52. Эрэмдэг, муухай бие, зүс
царайтай болохоос айх айдас.
Энэ нь гол төлөв загвар
өмсөгчид, бодибилдингчид
зэрэг хүмүүст тохиолддог
айдас. Тэд өөрийн бие, зүс
царайнаас хайсаар байгаад
өө гэж хэн ч хэлээргүй зүйлийг
олоод, түүнээ хүний нүдэнд
тусчихвий гэхээс айж явдаг.
- 53. Хүнд өвчнөөр өвчлөхөөс айх
айдас. Сифилофоби-
тэмбүүгээр өвдөхөөс,
Цаашилбал, канцерофоби-
хорт хавдар тусахаас айх,
дохофоби- ДОХ -ын
халдвар авахаас айх
айдас, лисофоби-галзуу
өвчин тусахаас айх айдас,
кардиофоби-зүрхний өвчин
тусахаас айх айдас гээд
олон байдаг.