More Related Content
More from Мөнх- Очир (20)
Leg10.2
- 2. Зохион бодох
Хүн бол байгалийн дээд зэргийн бүтээгдэхүүн. Байгалтай
хийсэн урт удаан хугацааны тэмцлийн явцад хүн өөрийгөө
бүтээсэн. Хуримтлуулсан туршлага дээр тулгуурлан шинэ
төсөөллийг зохиох буюу бодит орчны тусгалыг өөрчлөх
сэтгэцийн танин мэдэх процесс. Хүн өөрийгөө хүрээлэн байгаа
ертөнцийг хувьсган өөрчилж өөрийн хөдөлмөрөөрө
материаллаг болон оюун санааны үнэт баялагийг
бүтээдгээрээ амьтнаас ялгаатай юм.
Зохион бодох нь хүн бодит байдлыг хувьсган өөрчлөх
тусгалын процесс юм.
- 3. Зохион бодохын физиологи үндэс
Цочроогчийн үйлдлийн нөлөөгөөр тархины гадарт урьд нь
бүрэлдэн тогтсон мэдрэлийн түр хобоосуудаас дахин шинэ
холбоосын нэгдэл бүрэлдэн тогтох процесс нь хүний зохион
бодохын физиологи үндэс болно.
Мөн зохион бодохын физиологи үндэс бол хөөрөл ба саатал,
иррадиаци, концентрац; эерэг сөрөг индукц; их тархины гадрын
задлан ялгагчийн төвүүдийн төлөөллийн мөн чанар юм.
- 4. Зохион бодох үйлийн ачаар хүн төрөлхтөн түүхт үйл явдлын
явцыг урьдчилан тодорхойлж алс ирээдүйг төсөөлж чадна.
Хүний амьдралын хувь заяа, ирээдүйн хүсэл мөрөөдлийг үнэн
зөв тусгасан бодит дүр, төсөөлөл үүсэж тэр нь нийгмийн практик
амьдралд биелэлээ олдог байна.
Зохион бодох нь сэтгэцийн бусад процессуудтай нягт холбоотой
хөгжинө.
Зохоин бодох нь хүний сэтгэхүйн хөгжилд эргэж нөлөөлдөг
төдийгүй хэл ярианы хөгжилд нөлөөлнө. Хурц тод дүрслэл нь
хүний яриаг уран илэрхийлэлтэй, амьд дүрслэлтэй, хурц тод,
ойлгомжтой, хураангуй хүртээмжтэй болгодог.
- 5. Зохион бодох үйл нь хүнээс бодит байдлыг тусгасан тусгалын
өвөрмөц тусгал бөгөөд хүнд урьд өмнө тусгагдсан зүйлүүдийн ул
мөр дээр түшиглэн бүтээгдсэн шинэ дүр юм.
Зохион бодохын хэлбэр
Зохион бодох нь санамсаргүй,зориудын буюу ухамсартай
гэсэн хоѐр хэлбэрээр үүсэж явагддаг.
Зохион бодохын онцгой хэлбэр бол мөрөөдөл юм.
Ирээдүйд буй болох дүрийг бүтээх хүний хүслэнг мөрөөдөл
гэнэ.
- 7. Зохион бодох нь анализ синтез процессын ул мөрөөс үүсч
бүрэлддэг. Энэхүү мэдрэлийн нарийн төвөгтэй үйл ажиллагааны
үр дүнд хуримтлуулсан туршлагад тулгуурлан үүсэх хүртэхүйн
шинэ дүрүүд зохиогддог юм.
Хүн зохион бодохдоо дараах арга барилд тулгуурлан төсөөллийг
өөрчилж болно.
1. Юмсын бүхэл дүрээс тодорхой нэг элемен шинжийг
салган авч тодоруулдаг. Тухайлбал , чулуун зэвсгээс хэрчих ,
хатгах төсөөлөл үүсдэг бол саваа модны уртын төсөөлөл нь гарыг
уртасгах төсөөлөлийг үүсгэж болно.
2. Аливаа зүйлийн хэмжээг нь ихэсгэх эсвэл багасгах замаар
зөгнөлт дүрийг аврага том хүн анахай хүн г.м зохиож болно.
- 8. 3. Өөр өөр объектийг тодорхойлох шинж элементүүдийг нэгтгэн
байгальд орших амьтадыг эртний египтийн сфинкс, ассирын
хүн - бүх , эртний грекийн кентавр г.м дүрслэн зохиодог.
4. Аливаа зүйлийг хэрэглэх байдлаас хамааруулан хэлбэр
байдлыг зохион боловсруулдаг ба тухайлбал , жадны тухайд
холоос тодорхой бай онохоор хэрэглэвэл нарийнжад
хэлбэрээр, ойроос юм хатгах, цохих байдлаар хэрэглэх
тохиолдолд сэлэм байдлаар хийдэг билээ.
5. Тухайн объектийн ямар нэг шинж, чанарйг тодоруулан бодож
,энэхүү шинжээр уг зүйлийг тодорхойлон төсөөлдөг,
тухайлбал, зальт үнэг, хулчгар туулай г.м.
- 9. 6. Дээрх шинжийг бусад объектод шилжүүлэн үнэг шиг зальтай
хүн, туулай шиг аймхай хүн гэх мэт хэрэглэдэг.
7. Аливаа зүйлийн тодорхой нэг шинж чанарыг сулруулан үнэлж
бусад шинжийг төвийлгөж бодит байдлаас хүчтэй ялгаатай
дүрийг ардын үлгэр, домгийн олон дүр зохиодог.
8. Төстэй объектуудыг нэгтгэн дүгнэсний үр дүнд шинэ тодорхой
зуун ангид хамааралтай уран зохиолын дүр тухайн цаг
хугацааг төлөөлөн өөр хоорондоо төстэй байдаг үүсгэдэг.
- 10. ТӨСӨӨЛЛИЙН МӨН ЧАНАР
Төсөөллийн мөн чанар
Үүрэг
ЗохицуулахДохионы Тохируулах
Онцлог
Ерөнхийлөн
дүгнэсэн
Системтэй
Тодорхой нөхцөлд
үүсэх
Ухамсарласан Тодорхой байдал Дүрийн бүрэн байдал
Физиологи үндэс
Хүртэхүйн төв мэдрэлийн тогтолцооны бодит хөөрлөөс үүссэн их
тархины гадрын “ул мөр”
- 11. Төсөөлөл - бидний мэдрэхүйн эрхтэнд урьд нь үйлдэл
үзүүлсэн гадаад орчины юмс ба үзэгдлийн тодорхой дүрийг
дахин сэргээх кроцесс.
Төсөөллийн дохионы үүргийн мөн чанар нь бидний
мэдрэхүйн эрхтэнд үйлдэл үзүүлсэн цочроогчийн дүрээс гадна
түүний тухай олон төрлийн мэдээллээс хамааран бидний зан
байдлыг удирдан зохицуулах дохионы тогтолцоо болон
хувирдагт оршдог.
Төсөөллийн дохионы үүрэг нь тархины гадрын холбоослон
хадгалагдах чанараар илэрдэг.
- 12. Хүн бодит орчиныг төсөөлөх дохионы нэгдүгээр
тогтолцоонд тулгуурлан ухамсарт үйл ажиллагаа явуулдаг ба
энэ нь нөхцөлт рефлексийн зарчмаар хэрэгждэгийг
И.П.Павлов тодорхойлсон юм.
Иймээс төсөөлөл нь бодит ертөнцийн тодорхой үзэгдлийн
талаарх дохио болдог. Тухайлбал,хөдөлгөөний төсөөллийн
дохионы өвөрмөц онцлог нь хөдөлгөөний /шинж хэлбэр,
чиглэл, чармайлт г.м. дохионы үүрэгтэй байхын зэрэгцээгээр
хөдөлгөөнд оролцож буй бие махбодын бүх л тогтолцоонд ийм
үүрэл хамааралтай.
- 13. Төсөөллийн зохицуулах үүрэг бол тухайн үйл
ажиллагааны нөхцөлийг тооцоолон бидний мэдрэмжийн
эрхтэнд урьд нь үйлдэл үзүүлсэн юмс, үзэгдлийн тухай
мэдээллийг зөв сонгох нь юм.
Төсөөллийн тохируулах үүрэг бол хүний бие махбодын
үйл ажиллагааны баримжаалал нь гадаад орчны нөлөөлийг
тусгах тодорхой үзүүлэлттэй холбоотой байдлаар илэрдэг.
Зориудын хөдөлгөөний физиологийн механизмыг
И.П.Павлов судлан зохих хөдөлгөөн явагдахад хөдөлгөөний
дүр ач холбогдолтой байдгийг тодорхойлсон байна.
- 14. Иймээс энэхүү үүрэг нь хөдөлгөөний төсөөллийн
дасгалжилтын тодорхой нөлөөнд хэрэгждэг.
Төсөөллийн физиолои үндэс нь хүртэхүйн төв
мэдэрлийн тогтолцооны бодит хөөрлөөс үүссэн их тархины
гадрын “ул мөр” юм. Энэхүү “ул төр” төв мэдэрлийн
тогтолцооны уян хатан чанараас хатаарч хадгалагдан үлддэг.
Бидний сэрэл болон хүртэхүйн идэвхитэй холбоотой
хөөрлийн “ул мөр” зохих төсөөлөл үүсэх зайлшгүй нөхцөл
болдог.
Төсөөлөл нь дохионы нэгдүгээр тогтолцоонд тулгуурлан их
тархины гадрын нөхцөлт түр холбоосын үр дүнд үүсдэг.
- 16. Төсөөллийг түүнтэй холбоотой байгаа задлан ялгагчын
хэлбэрээс хамааралтай ангилдаг. Харааны (хүн, юмс, байдлын
дүр ), сонирхолын (хөгжмийн агуулаг төсөөлөл ), шүргэх (урьд
хүрсэн зүйлийг төсөөлөх) хөдөлгөөний (үсрэх үе дэх хөдөлгөөнийг
төсөөлөх) гэх мэтээр ангилдаг.
Задлан ялгагчтай уялдаатайгаар төсөөллийг ангилах нь
оновчтой биш бөгөөд юмсын тодорхой нэг шинжийг харгалзан
бусдыг орхидуулдаг. Төсөөлөл нь нэг биш хэд хэдэн задлан
ялгагчийн оролцоотойгоор үүсдэг байна.
Төсөөлөл нь хүний үйл ажиллгааны явцад бүрэлддэг учраас
хүний мэргэжлээс хамааран зохих нэг төрлийн төсөөлөл илүү
хөгжиж болдог зураачид-харааны хөгжмийн зохиогчид сонорын
тамирчид, бүжигчид-хөндөлгөөний, химич хүнд-үнэрлэх гэх мэт.
- 17. Төсөөллийг ерөнхийлөн дүгнэсэн шинжээр нь ангилдаг.
Төсөөлөл нь байнга ганцаарчилсан шинжтэй хүртэхүйгээс
ялгаатайгаар ганцаарчилсан ,ерөнхий байж болно.
Ганцаарчилсан төсөөлөл бол трдорхой нэг зүйлийг хүртэхэд
үүссэн төсөөлөл бол ерөнхий төсөөлөл нь зүйлийг ерөнхийлөн
тусгасан байдаг.
Төсөөллийг зориг тэвчээрээс хамааруулан ангилдаг.
Санамсаргүй төсөөлөл - хүний зориг тэвчээр, ой тогтоолтын
идэвхжилгүйгээр аяндаа үүсдэг.
- 18. Зориудын төсөөлөл-хүний зорилго маар той холбоотойгоор
зориг тэвчээрийн дор үүснэ.
Төсөөллийг үргэлжлүүлэх хугацаагаар нь ангилдаг.
Шуурхай төсөөлөл-ухамсрын агуулга дахь үйл
ажиллагааны шуурхай зорилго, сонирхлын дагуу сэргээх
байдал. Тухайлбал, нисэх онгоцыг удирдах газрын операторын
төвөгтэй үйл ажиллагаа нь түүнээс онгоцны тухай мэдээлэл
байрлалыг тодорхойлохын тулд олон төрлийн төсөөллийг
байнга шуурхай сэргээх шаардлага гардаг.
Богино хугацааны төсөөлөл-хугацааны хувьд мөн л их урт
үргэлжилдэггүй төсөөлөл.