А.Цэцгээ. Цусны эргэлтийн тогтолцоо.

1. Цусны эргэлтийн
тогтолцоо
Боловсруулсан:Биологийн багш
А.Цэцгээ

2. Сэргээн санацгаая.

3. Бие махбодын дотоод
орчин
Öóñ 5ë Ýäèéí øèíãýí
10-15ë
Òóíãàëàã 2ë

4. Бие махбодийн
дотоод орчин
Эдийн
шингэн
Тунгалаг Цус
Цусны
сийвэн гээс
ялгарч эсийн
хооронд
байх өнгөгүй
тунгалаг
шингэн
Эдийн шингэ
-нээс эх авч
тусгай
судсаар
урсдаг
өнгөгүй
тунгалаг
шингэн
Дүрс
хувирсан
холбогч эд
судсаар
урсдаг улаан
хүрэн
өнгөтэй
шингэн

5. Цусны бүтвэр
Цус
Дүрст
элемент
40-45%
Плазм
/сийвэн/
55-60%
Дүрст
элемент
Сийвэн
•Эритроцит
•Лейкоцит
•тромбоцит
•Сул шүлт
лэг
•Наалдам
–хай
•Улаан

6. Дүрст элемент
Эритроцит -
Улаан эс
Лейкоцит –
Цагаан эс
Тромбоцит -
Ялтас
•Бөөмгүй
•2 бөөр нь
хонхор
•Зууван дугуй
•Бөөмтэй
•Хэлбэр дүрс
гүй
•Амёб шиг хө-
дөлдөг
•Том,олон янз
•Бөөмгүй
•Жижиг 2-4
мкм
хэмжээтэй

7. Дүрст элемент
• А.Эритоцит
буюу улаан
эс
• Б.Лейкоцит
буюу цагаан
эс
• В.Тромбоцит
буюу ялтас

8. Цагаан эсийн төрлүүд
Цагаан эсийн үүрэг
*Цусыг
хоргүйжүүлэх
*Нянг залгих
*Цус бүлэгнүүлэх
гүй байх
*Хамгаалах
*Эсрэг бие үүсгэх

9. Дүрст элементийг
харьцуулсан байдал
Эсүүд Үүрэг Цусанд
хэмжээ
Амьдра
х
хугацаа
Төлжих газар
Улаан эс О2,СО2-
ийг зөөх
1мм3=5сая
орчим
3-4 сар Ясны хэм
эдийн улаан
чөмөг
Цагаан эс Хамгаалах 1мм3=4500-
10500
2-4
хоног
Улаан
чөмөг,дэлүү,
тунгалгийн
зангилаа
Ялтас Цус бүлэг
нүүлэх
1мм3=150-
400
8-12
хоног
Ясны хэм
эдийн улаан
чөмөг

10. Цусны үүрэг
Дотоодорчин
болох
Температур,давс
ны найрлага
урвалын орчинг
тогтмол барьдаг.
•Тэжээх
Биеийн бүх эд,эсэд
тэжээлийн бодис
зөөвөрлөнө.
•Зөөвөрлөх
Эсийг хүчилтөрөг
чөөр хангаж,эсээс
нүүрсхүчлийн хийг
гадагшлуулна.
•Ялгаруулах
Бодисын солил
цооны эцсийн
бүтээгдхүүнийг
эд,эсээс ялгаруулах
эрхтэнд аваачина.
•Хамгаалах
Янз бүрийн хорт
бүтээгдэхүүн,гадны
бичил биетнүүдийг
хоргүйжүүлнэ.
•Зохицуулах
Дааврыг зөөвөрлө
нө.Даавар нь
бодисын солилцоог
зохицуулна.

11. Цусны ангилал
Артери цус Вен цус
*Хүчилтө -
рөгч ихтэй.
*Ухаа ягаан
өнгөтэй.
*Зураг дээр
улаанаар
*100мл-т
О2=20мл,
СО2=40-50мл
*Нүүрсхүч -
лийн хий
ихтэй.
*Хүрэн улаан
өнгөтэй.
*Зураг дээр
цэнхэрээр
*100мл-т
О2=12мл,
СО2=45-55мл
0
10
20
30
40
50
60
O2 Co2
O2
Co2
0
10
20
30
40
50
60
O2 Co2
O2
Co2

12. Цус яагаад улаан өнгөтэй
байдаг вэ?
• Төмөр агуулсан гемоглобин
уураг.
• Багасахад цус багадалт өвчин.
Ãåìîãëîáèí + CO2 çàäðàõ Êàðáîêñèãåìîãëîáèí
íýãäýõ
Ãåìîãëîáèí+ Î2 çàäðàõ Îêñèãåìîãëîáèí
íýãäýõ

13. Дархлаа-Иммунитет
Ямар нэг өвчнөөр өвчлөхгүй
байх чадварыг дархлаа гэнэ.
Төрөлхийн Олдмол
Эхээс төрөхөд
үүссэн байдаг.
Вакцинаар
үүсгэнэ.

14. Вакцин урьдчилан
сэргийлэх тарилга
Амьд вакцин Амьгүй вакцин Зохиомол
Өвчин
үүсгэгч
нянгийн
хүчийг
сулруулсан
амьд нянгаар
тарьдаг.
Хоруу чанар нь
хэвээр
хадгалагд- сан
үхсэн нянгаар
тарьдаг
Лаборатор
т гаргаж
авна.

15. Хүний цусны тогтолцооны
ерөнхий байдал

16. Зүрхний бүтэц
• Зүрх цээжний хөндийн зүүн
талд,суурь нь дээш,орой нь уруу харж
байрладаг.
• Хүний атгасан гарын хэмжээтэй
булчинлаг .4 тасалгаатай/2 тосгуур,2
ховдол/
• Ховдол,тосгуурын хооронд хавтаст
хавхлаг байна.
• Баруун тосгуур----/2 хавхлаг/--баруун
ховдол
• Зүүн тосгуур----/3 хавхлаг/---зүүн
ховдол

17. Зүрхний бүтцийн байдал

18. Зүрхний мөчлөг
• Зүрхний 1 мөчлөг буюу хэм 0,8 сек.
А.Ховдлын агшилт-0,3 сек
Б.Тосгуурын агшилт-0,1 сек
В.Зүрхний ерөнхий завсарлага-0,4 сек
• Зүрх автомат шинжтэй.
• Зүрхний бичлэгийг
элекрокардиограф /ЭКГ/ багажаар
хийдэг.
• Зүрх 1 минутанд 70мл цус шахдаг.

19. Цусны судас
Артерийн буюу
тараагуур судас
Венийн буюу
хураагуур судас
Капилляр буюу
хялгасан судас
•Зүрхнээс гарч
буй судас
•3 давхар
ханатай
•Бат,бөх
•Уян хатан
ханатай
•Даралт ихтэй
цус урсдаг.
•Зүрхэнд ирж
буй судас
•Нимгэн
ханатай
•Дотроо
хавхлагтай
•Даралт багатай
цус урсдаг.
•Эс,эдэд
бодисын
солилцоо
явуулдаг.
•Маш нимгэн
ханатай.

20. Судасны диаметрын
ангилал
Том судсууд Дунд зэргийн
судсууд
Жижиг
судсууд
•Гол
судас/аорт/
•Гүрээний
артери
•Дээд хөндийн
вен
•Доод хөндий
вен
•Бугалганы
артери,вен
•Уушгины
артери,вен
•Нэргүй артери,
•Гуяны артери,вен
•Хялгасан
судсууд

21. Цусны эргэлт
Цусны их эргэлт Цусны бага эргэлт
•Зүрх ба их биеийн
хооронд явагдана.
•Артерийн судсаар
артерийн цус,венийн
судсаар венийн цус
урсана.
•Зүрхний зүүн ховдлоос
гарч,зүрхний баруун
тосгуурт ирнэ.
•Зүрх ба уушгины
хооронд явагдана.
•Артерийн судсаар
венийн цус,венийн
судсаар артерийн цус
урсана.
•Зүрхний баруун
ховдлоос гарч,зүрхний
зүүн тосгуурт ирнэ.

22. Цусны эргэлтүүд

23. Цусны урсгал
• Цус судсаар тасралтгүй урсдаг.
• Цусны урсгалын хурд судасны
нийлбэр өргөнтэй урвуу хамааралтай.
• Судасны нийлбэр өргөн их—урсгалын
хурд бага
• Судасны нийлбэр өргөн бага—
урсгалын хурд их
• Аорт/гол судас-500мм/сек
• Венийн судас-50мм/сек
• Хялгасан судас-0,5 мм/сек

24. Судасны хөндлөн огтлол

25. Цусны даралт
• Цус судсаар урсах
даа судасны хананд
үзүүлж буй
даралтыг цусны
даралт гэнэ.
• Даралт хэмжих
багажаар бугалган
артери дээр
тодорхойлно.
Дээд
даралт
Доод
даралт
Пульсийн
даралт
Зүрх
агших
үеийн
120мм
м.у.б
Зүрх
сулрах
үеийн
80мм
м.у.б
2 дарал-
тын
зөрүү 35-
40мм бол
хэвийн
Даралтын өөрчлөлт
Ихсэх өвчин-Гипертони
Багасах өвчин-Гипотони

26. Цусны бүлэг
• 4 бүлэгтэй.1р бүлэг-ОО,2р бүлэг-АА/АО,3р
бүлэг-ВВ/ВО,4р бүлэг-АВ.
• Бүлэг тодорхойлох А,В,О гэсэн 3 төрлийн
ген байна.
Эцэг эх “О”ген “А”ген “В”ген
“О”ген ОО/1/ АО/2/ ВО/3/
“А”ген АО/2/ АА/2/ АВ/4/
“В”ген ВО/3/ АВ/4/ ВВ/3/

27. Öóñ ñýëáýõ
I á¿ëýã
IV á¿ëýã
III á¿ëýãII á¿ëýã
Өөрийн бүлгийн цусыг
өөрт ньхийж болно.
1р бүлэг 2, 3,4 бүлэгт
хийж болно.
2р бүлгийн цусыг 4р
бүлэгт хийж болно.
3р бүлгийн цусыг 4р
бүлэгт хийж болно.
4р бүлэг зөвхөн 4р
бүлэгт хийнэ.
2 ба 3р хоорондоо
таардаггүй.

28. Цусны бодлого
Ýýæ ÀÎ * BO ààâ
II III
ÀÂ ÀÎ ÂÎ OO
IV II III I
À Î Îâ

29. Цус алдахад үзүүлэх тусламж
Óõàà ÿãààí öóñ
îëãîéäîæ ãîéæíî
Öýâýð áîîëò
õèéíý
Öóñ àëäàëò
Èë Äîòóóð
Àíõíû òóñëàìæ
Àðòåðèéí Âåíèéí Õÿëãàñàí
Õàð õ¿ðýí öóñ
óðñàæ ãîéæíî
Óëààí öóñ
ø¿¿ð÷ ãîéæíî
Öýâýð áîîëò
õèéíý
Äýýä õýñýãò íü
÷àíãàëóóð
òàâüæ áîîíî
• Èë öóñ
õàðàãäàõã¿é
• Öàðàé öîíõèéíî
• Óðóóë öàéíà
• Õ¿éòýí õºëñ
ãàðíà

30. Зүрх судасны эрүүл ахуй
Мэдрэлийн
зохицуулга
Шингэний
зохицуулга
Вегетатив
мэдрэлийн
систем
Бөөрний
дээд
булчирхайн
адреналин
даавар
Зүрх судасны өвчин
*Зүрхний шигдээс
*Зүрхний хэм алдах
*Цусны даралт ихсэх,
багасах
*Цус харвалт

31. Бие даалт:Доорхи хариултыг уншаад
зөвийг”+”,бурууг”-” гэж тэмдэглээрэй.
1.Цус,тунгалаг,эдийн шингэн нь бие махбодын
дотоод орчин болно.
2.Цусны 50-60% нь сийвэн,40-45% ньдүрст
элементээс тогтоно.
3.Цагаан эс нь амьсгалах, О2 зөөвөрлөх
үүрэгтэй бөгөөд 1м3 цусанд 5 сая,3-4 сар
амьдрах чадвартай.
4.Хураагуурын цус нь О2>СО2 час улаан
өнгөтэй.Судас нь 3 янз байна.
5.Зүрхнээс гарч байгаа хамгийн бүдүүн гол
судсыг аорт гэнэ.

32. Бие даалт:Доорхи хариултыг уншаад
зөвийг”+”,бурууг”-” гэж тэмдэглээрэй.
6.Цусны бүлгийг тодорхойлдог А,В,О гэсэн 3
төрлийн ген байдаг.
7.Цусны даралтыг “манометр”гэдэг багажаар
хэмждэг.
8.Цусаа өгч буй хүнийг донор,авч байгааг
акцептор гэнэ.
9.1р бүлгийн цус сайн цус,4р бүлгийн цус муу
цус гэдэг.
10.Тараагуур судасны цус алдалт болоход
цэвэр боолт хийнэ.2 цаг тутамд цэвэрлэж
боолтоо солино.

33. Дасгал ажил
Зүрхний
ялгаа
Цусны
эргэлт
Цус нь
холилддог
эсэх
1.Загас
2.Мэлхий
3.Гүрвэл
4.Шувуу

34. Дасгал ажил
• ......зүүн тосгуур......үүрэгтэй.
• .....зүүн ховдол......үүрэгтэй.
• .....баруун ховдол...үүрэгтэй.
• ....баруун ховдол....үүрэгтэй.
• ......хавхлаг...........үүрэгтэй.
• ......гол судас........үүрэгтэй.

35. Тест дасгал
1.Хүний бие махбодын дотоод
орчин юунаас тогтдог вэ?
А.цус,агаар б.эдийн шингэн в.олон
янзын эс,эдийн шингэн
г.цус,эдийн шингэн,тунгалаг
2.Эдийн шингэн хаанаас үүсэх вэ?
А.цусны сийвэн б.эсийн шүүс
в.чөмөгнөөс г.тунгалгийн
шингэнээс д.цусны эсүүдээс

36. Нэр томъёоны тайлбар
• Биеийн дотоод орчин-цус,эдийн шингэн,тунгалаг
• Эритроцит-улаан эс
• Лейкоцит-цагаан эс
• Тромбоцит-ялтас
• Гемоглобин –төмөр агуулсан уураг
• Иммунитет-дархлаа
• Вакцин –урьдчилан сэргийлэх тарилга
• Артери-тараагуур судас
• Вен-хураагуур судас
• Аорт –зүрхнээс гарсан гол бүдүүн судас
• Манометр –даралт хэмждэг багаж
• Гипертони –даралт ихсэх өвчин
• Гипотони- даралт багасах өвчин

37. Хичээлд
идэвхтэй
оролцсонд
баярлалаа.

38. Хяналтын ажил “А”
1.Цус,тунгалаг,эдийн шингэн нь бие
махбодын......................болно.
А.гадаад орчин б.дунд орчин в.
дотоод орчин
2.Хүнд хичнээн литр цус байдаг вэ?
А.10-15л б.2л в.5л г.аль нь ч биш
3.Цусны аль эс бөөмтэй,амёб маягийн
хөдөлгөөнтэй вэ?
А.эритроцит б.лейкоцит в.тромбоцит
г.аль нь ч биш
4.Аль эс нь цус бүлэгнүүлэх үүрэгтэй
вэ?
А.улаан эс б. цагаан эс в. ялтас

39. Хяналтын ажил “Б”
1.Цусны сийвэнгээс ялгаран гарч эс хоорондын
зайд байрладаг өнгөгүй,тунгалаг шингэнийг юу
гэж нэрлэдэг вэ?
А.цус б. эдийн шингэн в.тунгалаг г.аль нь ч
биш
2.Хүнд тунгалаг хичнээн хэмжээтэй байдаг вэ?
А.5литр б.2литр в.10литр г.12литр
3.Бөөмгүй,2 бөөр нь хонхор,зууван дугуй эсийг
ямар эс гэдэг вэ?
А.лейкоцит буюу цагаан эс б.эритроцит буюу
улаан эс в. тромбоцит буюу ялтас
4.Цусны найрлагын хичнээн хувийг дүрст
элемент эзэлдэг вэ?
А.30-40% б.40-45% в.55-60% г.60-65%

40. Хяналтын ажил”В”
1.Эдийн шингэнээс эх авч тусгай судсаар урсан,2
том судас болон зүрхэнд цутгадаг венийн
судсанд нийлдэг,өнгөгүй,тунгалаг шингэнийг
юу гэдэг вэ?
А.цус б. эдийн шингэн в.тунгалаг г.аль нь ч биш
2.Цусны найрлагын плазм буюу сийвэн хэдэн
хувийг эзэлдэг вэ?
А.40-45% б.50-55% в.55-60% г.60-65%
3.Цусыг хоргүйжүүлэх,нянг залгих үүрэгтэй
цусны эсийг олоорой.
А.эритроцит буюу улаан эс б.лейкоцит буюу
цагаан эс в.тромбоцит буюу ялтас
4.Цусны улаан эс хичнээн хугацаанд амьдардаг
вэ?
А.2-4 хоног б. 3-4 сар в.8-12 хоног г.аль нь
чбиш

41. Хяналтын ажил “Г”
1.Цусны ямар дүрст элементүүд цусыг
бүлэгнүүлэх үүрэгтэй вэ?
А.ялтас буюу тромбоцит б.цагаан эс буюу
лейкоцит в.улаан эс буюу эритроцит
2.Хүчилтөрөгч ихтэй,ухаа ягаан өнгөтэй цусыг
ямар цус гэдэг вэ?
А. артерийн цус б. венийн цус в. аль нь ч биш
3.Зүрхнээс гарч буй бат бөх уян хатан 3н
давхар ханатай судсыг ямар судас гэдэг вэ?
А.артерийн буюу тараагуур судас б.венийн
буюу хураагуур судас в.капилляр буюу
хялгасан судас
4.Зүрх 1 минутанд хичнээн мл цус шахдаг вэ?
А.70мл б.80 мл в. 90мл г.100 мл д.120 мл

42. Хяналтын ажил “Д”
1.Дархлааны эсүүд хаана үүсэх вэ?
А.цусанд б.эдийн шингэнд в.тунгалгийн
зангилаанд
2.Цусыг хоргүйжүүлэх,нянг залгих,цусыг
бүлэгнүүлэхгүй байх үүрэгтэй дүрст
элементийг нэрлээрэй.
А.улаан эс буюу эритроцит б.цагаан эс буюу
лейкоцит в.ялтас буюу тромбоцит
3.Нүүрсхүчлийн хий ихтэй,хүрэн улаан
өнгөтэй цусыг ямар цус гэдэг вэ?
А.артерийн цус б.венийн судас в.аль нь ч
биш
4.Эхээс төрөхөд үүссэн байдаг дархлааг ямар
дархлаа гэдэг вэ?
А.олдмол б. төрөлхийн в.аль нь ч биш

43. Хяналтын ажил “Е”
1.Амьсгалын хүчилтөрөгч,нүүрсхүчлийн хийг
зөөвөрлөдөг цусны эс аль нь вэ?
А.ялтас б. цагаан эс в.улаан эс г.аль нь ч биш
2.Хоруу чанар нь хэвээр хадгалагдсан үхсэн
нянгаар тарьдаг вакцин аль нь вэ?
А.зохиомол вакцин б.амьд вакцин в. амьгүй
вакцин
3.Нимгэн ханатай,зүрхэнд ирж буй судасыг юу
гэж нэрлэдэг вэ?
А.капилляр буюу хялгасан судас б.артерийн
буюу тараагуур судас в.венийн буюу хураагуур
судас
4.Зүрх ба их биеийн хооронд явагддаг нь цусны
ямар эргэлт вэ?
А.цусны бага эргэлт б.цусны их эргэлт в.аль нь
ч биш

44. Тестийн хариу
1 2 3 4
“А”хувилбар В В Б В
“Б”хувилбар Б Б Б Б
“В”хувилбар В В Б Б
“Г”хувилбар А А А А
“Д”хувилбар В Б Б Б
“Е”хувилбар В В В Б

45. Шалгалтанд
амжилттай дүн
үзүүлсэн
сурагчдад баяр
хүргэе.