1. 1
บทที่ 4 ระบบต่อมไร้ท่อ (ENDOCRINE SYSTEM)
รายวิชาชีววิทยา 2 (ว32242)
ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2555

2. 2
ต่อมไร้ท่อ (endocrine gland) ต่อมที่หลั่งสารและไปมีผล
ต่อเซลล์เป้าหมายโดยผ่าน extracellular fluid เช่น
กระแสเลือด โดยมี 9 ชนิดในคนต่อมมีท่อ(exocrine
gland) ต่อมที่หลั่งสารและไปมีผลต่อเซลล์เป้าหมายโดย
ผ่านท่อ
ระบบต่อมไร้ท่อ
(ENDOCRINE SYSTEM)
ฮอร์โมน หมายถึงสารเคมีที่สร้างมาจากเซลล์ของต่อมไร้ท่อ
(endocrine cell) และไปมีผลควบคุมการทางานของเซลล์
เป้าหมายที่อยู่ห่างออกไป โดยขนส่งไปตามกระเสเลือด
การทางานของร่างกายที่ควบคุมโดยฮอร์โมนหรือ
สารเคมี เรียก chemical control และเรียกกลุ่มสารเคมี
ดังกล่าวว่า chemical messenger หรือ molecular
messenger

3. 3

4. 1. ควบคุมการเจริญเติบโต (growth)
2. ควบคุมและรักษาสภาพแวดล้อมภายในร่างกายให้เป็นปกติ
3. ควบคุมการทางานของร่างกายอย่างอัตโนมัติ
4
Chemical messengerหรือmolecular messenger แบ่งเป็น 5 ชนิดดังนี้
1. Paracrine (local regulator) 2. Neurotransmitter 3. Neurohormone 4. Hormone 5. Pheromone

5. 5
ฮอร์โมนแบ่งตามโครงสร้างทางเคมีได้เป็น 4 ชนิด คือ
1. ฮอร์โมนเปปไทด์หรือโปรตีน
(Polypeptide hormone)
2. ฮอร์โมนสเตียรอยด์
(Steroid hormone)
3. ฮอร์โมนเอมีน
(Amine hormone)
4.ฮอร์โมนกรดไขมัน
(Fatty acid hormone)

6. 6
กลไกการออกฤทธิ์ของchemical messenger และฮอร์โมน
-ออกฤทธิ์ได้โดยการจับกับตัวรับสัญญาณ(receptor)
สารเคมีตัวเดียวกันสามารถมีผลต่อ
เซลล์ชนิดต่างๆ ได้ต่างกันโดยขึ้นกับ
1.ตัวรับต่างกัน (a กับb&c)
2.ตัวถ่ายทอดสัญญาณในเซลล์
ต่างกัน (bกับc)

7. 7
การออกฤทธิ์ของฮอร์โมน แบ่งตามโครงสร้างได้เป็น 2 แบบ
1.พวกที่มีตัวรับอยู่ที่ผนังเซลล์(cell membrane receptor)ได้แก่ฮอร์โมนที่มีขนาดใหญ่ผ่านเข้าเซลล์
ไม่ได้ ไม่ละลายในไขมัน เช่น ฮอร์โมนโปรตีน
2.พวกที่มีตัวรับอยู่ภายในเซลล์ ได้แก่ฮอร์โมนที่มีขนาดเล็กและละลายในไขมันได้ เช่น
ฮอร์โมนสเตียรอยด์, ฮอร์โมนไทรอยด์, Vitamin D3, NO
-ตัวรับเมื่อจับกับ
ฮอร์โมน
(hormone-receptor
complex)
จะทาหน้าที่เป็น
transcription factor
-ตัวรับอาจอยู่ในไซ
โตพลาสม
หรือนิวเคลียส

8. 1. พวกที่เปลี่ยนแปลงมาจากเนื้อเยื่อชั้นกลาง * สร้างสารพวกสเตอรอยด์
- ต่อมหมวกไตส่วนนอก (adrenal cortex) รังไข่ (ovary) อัณฑะ (testis)
2. พวกที่เปลี่ยนแปลงมาจากเนื้อเยื่อชั้นนอก และเนื้อเยื่อชั้นใน * สร้างสารพวกเปปไทด์ โปรตีน
ต่อมไทรอยด์(thyroid gland) ต่อมใต้สมอง(hypophysis หรือ pituitary) ต่อมหมวกไตส่วนใน
(adrenal medulla)
8
1. พวกที่ร่างกายขาดไม่ได้(essential endocrine gland)
- ต่อมไทรอยด์ (thyroid gland) ต่อมพาราไทรอยด์(parathyriod gland) ต่อมหมวกไตส่วนนอก
(adrenal cortex) ไอส์เลตออฟแลงเกอร์ฮานส์
2. พวกที่ร่างกายขาดได้(non-essential endocrine gland)
- ต่อมใต้สมองส่วนหน้า (pituitary) ต่อมไพเนียล(pineal gland) ต่อมหมวกไตส่วนใน (adrenal
medulla) รังไข่ (ovary) อัณฑะ(testis)

9. 9
กลไกการควบคุมการหลั่งฮอร์โมน
การควบคุมการหลั่งฮอร์โมน ส่วนใหญ่
เป็นกลไกการควบคุมย้อนกลับแบบ
negative feedback
การควบคุม homeostasis ของ
แคลเซียมโดย PTH และ
Calcitonin
การทางานแบบตรงข้ามกัน
(antagonistic) ของฮอร์โมน 2
ชนิด

10. 10
ระบบต่อมไร้ท่อในสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง
1.Brain hormone(BH) หลั่งจาก
neurosecretory cells มาเก็บไว้ที่
corpus cardiacum
2.BHกระตุ้นprothoracic
gl. ให้หลั่งฮอร์โมน
ecdysone
3.ecdysone กระตุ้น
การลอกคราบ
4.Juvenile hormone(JH) หลั่งจาก
corpus allatum ยับยั้งการเกิด
metamorphosis เมื่อ JH ลดลงแมลง
สามารถพัฒนาไปสู่ระยะต่อไปได้

11. 11
ระบบต่อมไร้ท่อในสัตว์มีกระดูกสันหลัง(คน)
-ในร่างกายคนเรามีต่อมไร้ท่อทั้งหมด 9 ต่อม
-Tropic hormones: ฮอร์โมนที่ไปมีบทบาท
ควบคุมการหลั่งฮอร์โมนของต่อมไร้ท่ออื่น ๆ

12. 12
การทางานร่วมกันระหว่างระบบประสาทและระบบต่อมไร้ท่อ
(ไฮโปทาลามัสและต่อมใต้สมอง)
-ไฮโปทาลามัสทาหน้าที่เชื่อมโยงระหว่าง
ระบบต่อมไร้ท่อและระบบประสาท
-เซลล์ประสาท(neurosecretory cell)จากไฮโป
ทาลามัสไปควบคุมการหลั่งฮอร์โมนจากต่อม
ใต้สมองส่วนหน้า ทั้งแบบกระตุ้น(releasing
homrone) และยับยั้ง(inhibiting hormone)

13. 1. ต่อมใต้สมองส่วนหน้า
(Anterior pituitary)
2. ต่อมใต้สมองส่วนกลาง
(intermidiate )
3. ต่อมใต้สมองส่วนหลัง
(Posterior pituitary)
13
ต่อมใต้สมองเป็นต่อมไร้ท่อ อยู่บริเวณตรงกลางสมองแบ่งได้ เป็น 3 ส่วน คือ

14. 14
ต่อมใต้สมองส่วนหน้า(anterior pituitary gland or adenohypophysis)
-ควบคุมการหลั่งฮอร์โมนโดยไฮโปทาลามัส โดยหลั่ง releasing/inhibiting ผ่านทางเส้นเลือด
portal vessel

15. - เป็นสารพวกโปรตีน ควบคุมการเจริญเติบโต ของร่างกาย
น้อยไป มากไป
เด็ก Dwarfism giantism
ผู้ใหญ่ acromegaly simmon’s disease
15
ฮอร์โมนโกรท (Growth hormone,GH)

16. 16

17. 1. ฮอร์โมนกระตุ้นฟอลลิเคิล หรือ ฟอลลิเคิลสติมิวเลติงฮอร์โมน(follicle stimulating hormone,FSH) เป็นฮอร์โมนพวก
โปรตีนที่รวมอยู่กับคาร์โบไฮเดรต(glycoprotein) ทาหน้าที่
- กระต้นฟอลลิเคิลของรังไข่ให้เจริญเติบโต
- ออกฤทธิ์ร่วมกับฮอร์โมนลูทิไนท์(LH)ในการกระตุ้นให้มีการสร้างและหลั่งฮอร์โมนอีสโทรเจน
- FSH ในเพศชายจะกระตุ้นเนื้อเยื่อสืบพันธุ์(germinal epithelium) ภายในหลอดสร้างอสุจิในอัณฑะ ให้สร้างอสุจิ
(spermatogenesis)
- ฮอร์โมน LH กระตุ้นกลุ่มเซลล์
 อินเตอร์สติเชียลให้หลั่ง
 ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรน (testosterone)
17
ฮอร์โมนโกนาโดโทรฟิน
(gonadotrophin หรือ gonadotrophic hormone,Gn )

18. 18
• เป็นฮอร์โมนประเภทโปรตีน กระตุ้นการเจริญของท่อ
ของการผลิตน้านมกระตุ้นการสร้างและผลิตน้านม
• ในขณะตั้งครรภ์และตอนคลอดจะมีโพรแลกตินสูง
• โพรแลกตินในเพศชายไม่ทราบหน้าที่แน่ชัด แต่มี
ผู้รายงานว่าโพรแลกตินจะทาหน้าที่ร่วมกับฮอร์โมน
เพศชายในการกระตุ้นอวัยวะที่เกี่ยวข้องกับการ
สืบพันธุ์ เช่น ต่อมลูกหมาก ท่อนาอสุจิ และต่อมสร้าง
น้าเลี้ยงอสุจิ
ฮอร์โมนโพรแลกติน (prolactin) หรือ (lactogenic hormone)

19.  ทาหน้าที่กระตุ้นอะดรีนัลคอร์เทก ของต่อมหมวกไตให้สร้างฮอร์โมนตามปกติ
 กระตุ้นการเติบโตและการสร้างฮอร์โมนของต่อมหมวกไตส่วนนอก
 กระต้นการปลดปล่อยกรดไขมันออกจากเนื้อเยื่อ
 กระตุ้นการหลั่งอินซูลินจากตับอ่อน
 กระตุ้นการหลั่ง GH จากต่อมใต้สมองส่วนหน้า
 ACTH ยังมีลักษณะบางอย่างเหมือนฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองส่วนกลาง(MSH)จึงกระตุ้นเมลานินภายใน
สัตว์เลือดเย็น เช่น กบ ทาให้มีสีเข้มขึ้น
19
ฮอร์โมนอะดรีโนคอร์ติโคโทรฟิน
(adrenocorticotrophin hormone) หรือ ACTH

20. หรือ TSH ทำหน้ำที่กระตุ้นต่อมไทรอยด์ให้หลั่งฮอร์โมนตำม ปกติ ฮอร์โมนจำกต่อมใต้สมองส่วนหน้ำจะควบคุมโดย
ฮอร์โมน ประสำทที่สร้ำงมำจำกไฮโพทำลำมัส
20
ฮอร์โมนกระตุ้นไทรอยด์
(thyroid stimulating hormone)

21.  ฮอร์โมนกระตุ้นการหลั่ง GH (GH releasing hormone,GHRH)
 ฮอร์โมนยับยั้งการหลั่ง GH (GH inhibiting hormone,GHIH)
 ฮอร์โมนกระตุ้นการหลั่งโพรแลกติน(prolactin releasing hormone,PRH)
 ฮอร์โมนกระตุ้นการหลั่งของต่อมไทรอยด์ (thyroid releasing hormone,TRH)กระตุ้นการหลั่ง TSH
 ฮอร์โมนกระตุ้นการหลั่ง Gn (gonadotrophin releasing hormone,GnRH)กระตุ้นการหลั่ง FSHและ LH
21

22. - ฮอร์โมนเมลาโนไซต์ (Melanocytestimulating
hormone) หรือ MSH ทาหน้าที่ทาให้รงควัตถุภายใน
เซลล์ ผิวหนังกระจายไปทั่ว เซลล์
22
ต่อมใต้สมองส่วนกลาง ทาหน้าที่ผลิตฮอร์โมน ดังนี้

23. 23
ต่อมใต้สมองส่วนหลัง(Posterior pituitary gland or neurohypophysis)
-ฮอร์โมนที่หลั่งจากต่อมใต้สมองส่วนหลังสร้างมาจาก
เซลล์ประสาทของไฮโปทาลามัส
-โดยเซลล์ประสาทจะยื่นส่วน axon มาในต่อมใต้สมองส่วนหลัง
-ต่อมใต้สมองส่วนหลังหรือนิวโรไฮโพไฟซีส ไม่ได้สร้างฮอร์โมน
เอง แต่ฮอร์โมนถูกสร้างมาจาก นิวโรซีครีทอรีเซลล์ของไฮโพทา
ลามัสโดยกลุ่มเซลล์เหล่านี้จะมีแอกซอนมาสิ้นสุดอยู่ภายในต่อม
ใต้สมองส่วนหลัง และเข้าสู่กระแสเลือด
Axons to
primary
capillaries
Primary
capillaries
Pituitary stalk
Posterior pituitary
Anterior pituitary
Secondary
capillaries
Portal
venules

24. - ยูเรติก ADH มีหน้าที่ดูดน้ากลับของหลอดไต และกระตุ้น
ให้หลอด เลือดบีบตัว ถ้าขาดฮอร์โมนนี้จะเกิดการเบาจืด
ทาให้ปัสสาวะ บ่อย
 มีผลให้มีการดูดน้ากลับที่ท่อหน่วยไต
 ฮอร์โมนนี้จะมีการหลั่งออกมาเมื่อ กระหายน้า และขาด
น้า ความเครียดสูง ความดันเลือดสูง
 ยาที่มีผลต่อการกระตุ้นประสาทส่วนกลาง ฝิ่น เฮโรอีนจะ
มีผลในการกระตุ้นการหลั่งฮอร์โมนด้วย
 ถ้ามี ADH น้อยมากๆจะทาให้เกิดโรคเบาจืด(diabetes
insipidus) มีปัสสาวะออกมามากถึงวันละ 20 ลิตรต่อวัน
24
วาโซเพรสซิน(Vasopressin) หรือ ฮอร์โมนแอนติได

25. ทาหน้าที่กระตุ้นกล้ามเนื้อเรียบและ อวัยวะภายใน
กระตุ้นกล้ามเนื้อรอบ ๆ ต่อมน้านมให้ขับน้านม
ฮอร์โมนนี้จะหลั่งออกมามากตอนคลอด เพื่อช่วยให้
กล้ามเนื้อ มดลูกบีบตัวขณะคลอด
25
ออกซีโทซิน (Oxytocin)
ตับอ่อน (pancreas)
-ตับอ่อนประกอบด้วยendocrine gland
(islets of Langerhans) และ exocrine
gland (หลั่งเอนไซม์)
-Islet of Langerhans ประกอบด้วย
alpha cells(หลั่ง glucagon) และ beta
cells (หลั่ง insulin)

26. 26
-insulin และ glucagon จะทาหน้าที่ตรงข้ามกัน(antagonistic)
:insulin ลดระดับน้าตาลในเลือด โดยไปกระตุ้นให้มีการนากลูโคสเข้าสู่เซลล์ (ยกเว้นเซลล์สมอง), ลด
การสลายไกลโคเจนที่ตับ, และลดการเปลี่ยนกรดอะมิโนและกลีเซอรอลไปเป็นน้าตาล
:glucagon เพิ่มระดับน้าตาลในเลือด โดยกระตุ้นเซลล์ตับให้สลายไกลโคเจนมาเป็นกลูโคส เปลี่ยน
กรดอะมิโนและกลีเซอรอลมาเป็นกลูโคส
Diabetes mellitus (โรคเบาหวาน) สภาวะที่ระดับน้าตาลในเลือดสูงกว่าปกติ (คนปกติ =
90mg/100ml) อาจเกิดเนื่องจากร่างกายขาด insulin หรือเซลล์เป้าหมายไม่ตอบสนองต่อinsulin

27. 27
ต่อมหมวกไต (adrenal gland)
ต่อมหมวกไต (adrenal gland) ประกอบด้วยเนื้อเยื่อ 2 ชนิดคือ
1. อะดรีนัลคอร์เทกซ์ (adrenal cortex) เป็นเนื้อเยื่อชั้นนอก
1.1 ฮอร์โมนกลูโคคอร์ติคอยด์ (Glucocorticoid hormone) ทาหน้าที่ควบคุมเมตาโบลิซึมของคาร์โบไฮเดรต กระตุ้นการ เปลี่ยน
คาร์โบไฮเดรตและไกลโคเจนเป็นกลูโคส และยังควบคุมสมดุลของเกลือแร่
1.2 ฮอร์โมนมิเนราโลคอทิคอยด์ (mineralocorticoid) ทาหน้าที่ควบคุมสมดุลของน้าและเกลือแร่ในร่างกาย เช่น อัลโดสเตอโรน
(aldosterone) ทาหน้าที่ดูดโซเดียมกลับท่อหน่วยไต
2. อะดรีนัลเมดุลลา (adrenal medulla) เป็นเนื้อเยื่อชั้นในอะดรีนัลคอร์เทกซ์
2.1 อะดรีนาลิน (adrenalin) ทาให้น้าตาลในเลือดเพิ่มขึ้น และ กระตุ้นการเต้นของหัวใจ
2.2 นอร์อะดรีนาลิน (noradrenalin) ทาหน้าที่หลั่งจากเส้นประสาทซิมพาเทติก ทาให้ความดันเลือดสูง

28. 28
ต่อมไทรอยด์ (Thyroid gland)
-ต่อมไทรอยด์ในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมมี 2 พู วางตัวอยู่บน
หลอดลม
-สร้างฮอร์โมน triiodothyronine (T3) และ thyroxine (T4)
-ทาหน้าที่ควบคุม กระบวนการเมตาบอลิสม
-ควบคุมการสร้างโดย TSH
- พาราทอร์โมน (parathormone,PTH) ทาหน้าที่รักษา
สมดุลและ ฟอสฟอรัสในร่างกายให้คงที่
- มีผลกระตุ้นให้มีการเพิ่มแคลเซียมและฟอสฟอรัส
- ถ้ามีระดับแคลเซียมต่าในเลือดจะกระตุ้นให้มีการหลั่ง
ฮอร์โมนมากขึ้น
- ถ้าหลั่งฮอร์โมนมากเกินไปจะทาให้มีการสะสมแคลเซียม
ที่ไตที่เส้นเลือด กระดูกเสียแคลเซียมมากเกินไป หักง่าย
เป็นโรคกระดูกพรุน
ฮอร์โมนจากต่อมพาราไทรอยด์(Parathyriod gland)

29. เพศชาย
-ฮอร์โมนแอนโดรเจน (androgens)ประกอบไปด้วย
เทสโทสเตอโรน (testosteron) มีหน้าที่ควบคุมลักษณะเกี่ยวกับ
การเปลี่ยนแปลงของเพศชายในช่วงวัยรุ่น
29
เพศหญิง
- เอสโทรเจน (estrogens) สร้างจากเซลล์ฟอลลิเคิลในรังไข่
ฮอร์โมนนี้จะต่าในขณะมีประจาเดือน
- ฮอร์โมนโปรเจสเทอโรน (progesterone) สร้างจาก คอร์ปัสลู
เทียม ควบคุมลักษณะเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงของร่าง กาย
ในช่วงวัยรุ่น
@ HCG = human chorionic gonodotrophin

30. ฮอร์โมนจากต่อมไพเนียล ต่อมไพเนียลอยู่บริเวณกึ่งกลางของ
สมองส่วนเซรีบรัมพูซ้ายและพูขวา ต่อมนี้ไม่ได้ทาหน้าที่สร้าง
ฮอร์โมน ต่อมนี้จะสร้างเมลาโทนิน (melatonin) ในคนและสัตว์
ชั้นสูงในช่วงวัยรุ่นและยับยั้งการเจริญเติบของอวัยวะสืบพันธุ์
ถ้าขาดจะทาให้เด็กเป็นหนุ่มสาวเร็วกว่าปกติ
30
ต่อมไพเนียล(pineal gland)
ต่อมไร้ท่อที่เกี่ยวกับการปรับตัวของสัตว์
- ต่อมใต้สมองส่วนกลาง MSH
- ต่อมไพเนียล melatonin
ต่อมไร้ท่อที่เกี่ยวข้องกับภูมิคุ้มกัน
- Thymus gland
ต่อมไร้ท่อที่ทาหน้าที่ควบคุมพฤติกรรม Biological clock
- pineal gland

31. 31

32. 32

33. 33

34. 34

35. 35
“THE END”
THANK YOU FOR YOUR ATTENTION!