ชีววิทยาเพิ่มเติม 2 ชั้น ม. 5

1. เรื่อง ระบบประสาทและอวัยวะรับความรู้สึก
รายวิชาชีววิทยาเพิ่มเติม 2
ภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2559
คุณครูฐิตารีย์ สาเภา
โรงเรียนท่ามะกาวิทยาคม
สานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาเขต 8 (กาญจนบุรี-ราชบุรี)

2.  สืบค้นข้อมูล อภิปราย อธิบาย และเปรียบเทียบวิธีการรับรู้และตอบสนองต่อสิ่ง
เร้าของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวและสัตว์บางชนิด
 สืบค้นข้อมูล อธิบาย และจาแนกส่วนประกอบ และหน้าที่ของเซลล์ประสาท
พร้อมทั้งสรุปการทางานของเซลล์ประสาท
 สืบค้นข้อมูล อธิบายและอภิปรายโครงสร้างและหน้าที่ของสมองและไขสันหลัง
 สืบค้นข้อมูล อธิบาย และเปรียบเทียบการทางานของระบบประสาทโซมาติก
และระบบประสาทอัตโนวัติ
 สืบค้นข้อมูล ทดลอง อภิปราย และอธิบายโครงสร้างและการทางานของอวัยวะ
รับความรู้สึก
จุดประสงค์

3.  การรับรู้และการตอบสนอง
 เซลล์ประสาท
 การทางานของเซลล์ประสาท
 ศูนย์ควบคุมระบบประสาท
 การทางานของระบบประสาท
 อวัยวะรับความรู้สึก
เนื้อหา

4.  หมายถึง ระบบที่เกี่ยวกับการสั่งงาน การติดต่อเชื่อมโยง การประสานงาน การรับคาสั่ง
และปรับระบบต่างๆของร่างกายให้เข้ากับสภาพแวดล้อมทั้งภายนอกและภายใน โดยใช้
เวลารวดเร็วและสิ้นสุดอย่างรวดเร็ว ส่วนระบบต่อมไร้ท่อนั้นจะตอบสนองเป็นไปอย่าง
ช้าๆและกระทาต่อเนื่องเป็นเวลานาน
ระบบประสาท
คุณสมบัติของเซลล์ประสาท
 ไวต่อสิ่งเร้า (stimulus)
 นากระแสประสาทได้

5. เรื่อง การรับรู้และตอบสนอง
รายวิชาชีววิทยาเพิ่มเติม 2
ภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2559
คุณครูฐิตารีย์ สาเภา
โรงเรียนท่ามะกาวิทยาคม
สานักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาเขต 8 (กาญจนบุรี-ราชบุรี)

6. การรับรู้และการตอบสนองของสิ่งมีชีวิตมีความสาคัญต่อสิ่งมีชีวิตอย่างไร ?
การรับรู้และการตอบสนอง
การควบคุมและติดต่อประสานการทางานของร่างกายเพื่อให้เกิดการรับรู้และ
การตอบสนอง ต้องอาศัยระบบใด ?
ระบบประสาท
(nervous system)
ระบบต่อมไร้ท่อ
(endocrine system)
ระบบประสานงาน
(coordinating system)+ =

7. ความแตกต่างของการตอบสนองของระบบประสาทกับระบบต่อมไร้ท่อ
ข้อเปรียบเทียบ ระบบประสาท ระบบต่อมไร้ท่อ
รูปแบบการสื่อสาร กระแสไฟฟ้าและสารเคมี สารเคมี (ฮอร์โมน)
ความเร็วในการ
ตอบสนอง
ตอบสนองต่อสิ่งเร้าเกิดขึ้นและ
สิ้นสุดอย่างรวดเร็ว
ตอบสนองต่อสิ่งเร้าช้า
ระยะเวลาในการ
ตอบสนอง
ตอบสนองเป็นระยะ
เวลาสั้น
ตอบสนองเป็นระยะเวลาที่
ยาวนานกว่า
สารเคมีที่ใช้ในการ
สื่อสาร
สารสื่อประสาท ฮอร์โมน

9. ให้นักเรียนจี้เอวเพื่อนและสังเกตการตอบสนองของเพื่อน…………..
 การรับรู้และการตอบสนองทางานเป็นระบบ เมื่อมีสิ่งเร้ามากระตุ้นก็จะมีหน่วยหรือ
อวัยวะที่ใช้ในการรับความรู้สึก การรับรู้จะส่งต่อไปยังหน่วยรับและแปลความรู้สึก
ออกมา แล้วสั่งการไปยังหน่วยปฏิบัติงานซึ่งจะตอบสนองต่อสิ่งเร้าที่มากระตุ้น

11.  สัตว์และคนมีอวัยวะรับความรู้สึกจากสิ่งเร้า เช่น ตามองเห็น หูรับฟัง ลิ้นรับรส จมูก
ดมกลิ่นและ ผิวหนังรับสัมผัส และส่งสิ่งที่รับรู้ไปตามระบบประสาทเพื่อแปลความรู้สึก
แล้วสั่งการไปยังกล้ามเนื้อส่วนใดส่วนหนึ่งทาให้สัตว์และคนตอบสนองต่อสิ่งเร้าได้
 การรับรู้และการตอบสนองจะมีอวัยวะรับความรู้สึก กล้ามเนื้อ กระดูก และการ
ทางานของระบบประสาททางานสัมพันธ์กันอย่างเป็นระบบ
การรับรู้และการตอบสนอง

12.  ส่วนที่รับความรู้สึก (Sensory input) : เซลล์ประสาทรับความรู้สึก
 ส่วนที่รวบรวมและประสานงาน (integration) : สมองและไขสันหลัง
 ส่วนที่ส่งความรู้สึกออก (Motor output) : เซลล์ประสาทสั่งการ
การรับรู้และการตอบสนอง

13.  เป็นสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวที่อาศัยในน้า
 ไม่มีโครงสร้างที่ทาหน้าที่เป็นระบบ
ประสาท
 รับรู้และตอบสนองได้ด้วยการไหลของไซ
โทพลาซึม เช่นการเคลื่อนที่เข้าหาอาหาร
การรับรู้และการตอบสนองของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว: อะมีบา (AMOEBA)

14.  ในเซลล์มีเส้นใยประสานงาน (coordinating fiber หรือ nerve fibril) เชื่อมโยง
ระหว่างโคน Cilia ที่ใต้ผิวเซลล์
 ควบคุมการพัดโบกของ cilia ให้ถอยหรือเข้าหาสิ่งเร้า
 สามารถรับรู้และตอบสนองต่อสิ่งเร้าที่เป็น แสง อุณหภูมิ หรือสารเคมี
การรับรู้และการตอบสนองของสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว: พารามีเซียม

15. การรับรู้และการตอบสนองของสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง

16. สัตว์ชั้นต่า
ไม่มีโครงสร้างที่เกี่ยวข้องกับระบบ
ประสาท
สามารถรับรู้และตอบสนองต่อสิ่งเร้า
คือ น้าและอาหารได้
ลาตัวมีรูพรุน ซึ่งมีโครงสร้างภายในทา
หน้าที่จับอาหาร
การรับรู้และตอบสนองไม่ดีเท่าสัตว์ไม่
มีกระดูกสันหลังชั้นสูง
ฟองน้า (SPONGE)

17. ร่างแหประสาท (nerve net)
เซลล์ประสาทเชื่อมโยงกันเป็นตา
ข่ายทั่วร่างกาย
เมื่อมีสิ่งเร้ามากระตุ้นจะเกิด
กระแสประสาทเคลื่อนไปตาม
เซลล์ประสาทจากจุดที่ถูกกระตุ้น
และกระจายไปทั่วลาตัว
ส่งกระแสประสาทแบบไซแนปส์
ไฟฟ้า
Tentacle รอบปากสามารถรับรู้
และตอบสนองได้
ไฮดรา (HYDRA)

18. ถ้าใช้เข็มแตะที่ปลายเทนทาเคิลของไฮดรา จะเกิดสิ่งใดขึ้น ???
คาถาม???????
เทนทาเคิล และส่วนต่างๆ ของร่างกายจะหดสั้นลง เพราะเซลล์
ประสาทของไฮดราเชื่อมโยงกันเป็นตาข่าย ทาให้มีกระแสประสาทแผ่
กระจายไปทั่วร่างกาย

19. มีเซลล์ประสาทรวมตัวเป็นกลุ่มบริเวร
หัว เรียกว่า ปมประสาท (nerve
ganglion) หรือเรียกว่า สมอง
(brain)
มีเส้นประสาทใหญ่ (nerve cord)
ขนานตามด้านข้างลาตัวจากหัวถึง
ท้ายลักษณะแบบขั้นบันได (ladder
type)
เส้นประสาทเชื่อมโยงติดกันด้วย
เส้นประสาทที่วนรอบตัว เรียกว่า วง
แหวนประสาท (nerve ring)
พลานาเรีย (PLANARIA)

21. ไฮดรา กับ พลานาเรีย มีการรับรู้และการตอบสนองต่อสิ่งเร้าต่างกัน
อย่างไร???
คาถาม???
ไฮดรา มีร่างแหประสาท จะตอบสนองทั้งอวัยวะหรือทั่วทั้งร่ายกาย
พลานาเรีย มีปมประสาทอยู่ที่หัว เมื่อมีสิ่งเร้ามากระตุ้นจะเกิดกระแส
ประสาทจากบริเวณที่ถูกกระตุ้นไปตามเส้นประสาทส่งไปยังปมประสาท
ซึ่งเป็นศูนย์กลาง แล้วส่งกระแสประสาทไปยังหน่วยปฏิบัติงานจึงเกิด
เฉพาะส่วนของร่างกาย

24.  สมอง เป็นปมประสาทขนาดใหญ่อยู่ส่วนหัว มีแขนงแยกไปเลี้ยงตา (optic nerve)
และไปเลี้ยงหนวด
 จากปมประสาทสมอง มีเส้นประสาทล้อมรอบหลอดอาหาร ลงมายังปมประสาท
ด้านล่าง รวมกันเป็นปมประสาททรวงอก (thoracic ganglion) ซึ่งมีปมประสาท 7
ปม
 จากนั้นจะทอดยาวเป็นปมประสาทส่วนท้อง (ventral nerve cord) และมีปม
ประสาทแยกออกไปยังกล้ามเนื้อ และระยางค์ต่าง ๆ
กุ้ง

25. ระบบประสาท วงแหวนประสาท
(nerve ring) อยู่รอบปาก
มีแขนงประสาทแยกออกไปยัง
arm เรียกว่า radial nerve
มีอวัยวะสัมผัสแสงเรียกว่า จุดตา
(eye spot) อยู่ที่บริเวณปลายสุด
ของทุกแฉก
เอไคโนเดิร์ม

26. มีปมประสาท 3 ปม ได้แก่
 ปมประสาทสมอง (cerebral ganglion) : อยู่ทางด้านข้างของปาก ควบคุม
อวัยวะตอนบนบริเวณปาก และมัดกล้ามเนื้อติดเปลือก
 ปมประสาทที่อวัยวะภายใน (visceral ganglion) : อยู่ทางด้านท้ายควบคุม
อวัยวะภายใน เช่น ระบบย่อยอาหาร ตับ หัวใจ
 ปมประสาทที่เท้า (pedal ganglion) : อยู่ที่เท้าทาหน้าควบคุมการยืดตัว
และหดตัวที่กล้ามเนื้อเท้า
P. MOLLUSCA : หอย

27.  เป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังที่ฉลาดมาก มีดวงตาขนาดใหญ่ และเซลล์ประสาท
เจริญดี
P. MOLLUSCA : หมึก

31.  สัตว์พวกแรกที่เริ่มมีระบบประสาทที่แท้จริงคือ cnidarians เรียก nerve net
 ในดาวทะเล ระบบประสาทจะซับซ้อนขึ้น โดยจะมี nerve ring เชื่อมกับ radial
nerve ที่เชื่อมอยู่กับ nerve net ในแต่ละแขนของดาวทะเลอีกทีหนึ่ง
 สิ่งมีชีวิตตั้งแต่พวกหนอนตัวแบนเป็นต้นไป จะมีการรวมกันของเซลล์ประสาท
(ganglion) ที่บริเวณหัว เรียก cephalization
 พลานาเรียจะมีการเรียงตัวของเส้นประสาทบริเวณด้านข้างลาตัวทั้ง 2 ข้าง และมี
เส้นประสาทเชื่อม เรียก transverse nerve
 พวกหนอนตัวกลมขึ้นไป จะมีการเรียงตัวของเส้นประสาทอยู่ทางด้านท้องเรียก
ventral nerve cord
 แมลงมีการรวมกันของเซลล์ประสาท เรียก glangion ในแต่ละข้อปล้องของลาตัว
 สัตว์มีกระดูกสันหลัง จะมี dorsal hollow nerve cord
สรุป