LA01.034_Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh

Bé Gi¸o dôc v ® o t¹o
Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
NguyÔn bÝch l©m
Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt
c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh
Chuyªn ng nh: Kinh tÕ häc (Thèng kª)
M· sè: 02.31.03.01
LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc
1. PGS.TS. Bïi Huy Th¶o
2. TS. Bïi §øc TriÖu
H Néi - 2008

Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y l c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt
qu¶ nªu trong luËn ¸n l trung thùc v néi dung n y ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè
trong bÊt kú mét c«ng tr×nh n o kh¸c
T¸c gi¶ luËn ¸n
NguyÔn BÝch L©m

Môc lôc
Trang phô b×a
Lêi cam ®oan
Môc lôc
Danh môc çc tõ viÕt t¾t
Më ®Çu 1
Ch−¬ng 1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt v gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh… 4
1.1. Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt................................................... 4
1.1.1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt.......................................................................................... 4
1.1.2. Kh¸i niÖm h ng hãa v dÞch vô……………………………………………... 12
1.1.3. Kh¸i niÖm l nh thæ kinh tÕ v ®¬n vÞ th−êng tró……………………………. 15
1.1.4. §¬n vÞ thèng kª…………………………………………………………….. 18
1.2. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt v gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh……… 21
1.2.1. Kh¸i niÖm gi¸ trÞ s¶n xuÊt............................................................................... 21
1.2.2. ý nghÜa v nh÷ng h¹n chÕ cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt................................... 25
1.2.3. Çc nguyªn t¾c ¸p dông tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ hiÖn h nh.................... 27
1.2.4. Çc lo¹i gi¸ dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt........................................................ 30
1.2.5. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh...................................................................... 34
1.2.6. Çc ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh…………………….. 40
1.2.7. Ph©n ng nh s¶n phÈm dïng trong tÝnh to¸n gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 47
Ch−¬ng 2 Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh………………………. 53
2.1. N«ng, l©m nghiÖp v thñy s¶n............................................................................ 54
2.2. Khai th¸c má………………………………………………………………….. 57
2.3. C«ng nghiÖp chÕ biÕn…………………………………………………………. 58
2.4. §iÖn, ga, cung cÊp n−íc..................................................................................... 61
2.5. X©y dùng ……………………………………………………………………... 63
2.6. DÞch vô th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n v b¸n lÎ, dÞch vô söa ch÷a « t« xe m¸y v
h ng hãa tiªu dïng ç nh©n v hé gia ®×nh
66
2.7. DÞch vô kh¸ch s¹n v nh h ng ......................................................................... 69
2.8. DÞch vô vËn t¶i kho b i v th«ng tin liªn l¹c………………………………….. 71
2.9. DÞch vô trung gian t i chÝnh ………………………………………………….. 78
2.10. DÞch vô khi doanh bÊt ®éng s¶n....................................................................... 86
2.11. DÞch vô cho thuª m¸y mãc thiÕt bÞ kh«ng cã ng−êi ®iÒu khiÓn, ®å dïng ç nh©n
v hé gia ®×nh
89
2.12. DÞch vô nghiªn cøu v triÓn khai……………………………………………. 91

2.13. DÞch vô kinh doanh kh¸c…………………………………………………….. 93
2.14. DÞch vô qu¶n lý nh n−íc, an ninh quèc phßng v b¶o ®¶m x héi b¾t buéc 97
2.15. DÞch vô gi¸o dôc v ® o t¹o............................................................................. 99
2.16. DÞch vô y tÕ v cøu trî x héi……………………………………………….. 102
2.17. DÞch vô v¨n hãa, thÓ thao, vui ch¬i gi¶i trÝ …………………………………. 107
2.18. DÞch vô cña çc ®o n thÓ v hiÖp héi ……………………………………….. 109
2.19. DÞch vô l m thuª c«ng viÖc gia ®×nh………………………………………… 110
B¶ng tæng hîp ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt çc ng nh SP theo gi¸ so s¸nh 111
Ch−¬ng 3 Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt çc ng nh s¶n phÈm theo gi¸
so s¸nh ë ViÖt Nam
121
3.1. Thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam 121
3.1.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh
121
3.1.2. C«ng cô dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 130
3.1.3. Nguån th«ng tin
137
3.1.4. Gi¸ v hÖ thèng ph©n lo¹i ¸p dông ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 138
3.1.5. Thùc hiÖn çc nguyªn t¾c tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 143
3.1.6. −u ®iÓm v tån t¹i cña ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh cña ViÖt Nam 144
3.2. Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh, c«ng cô v nguån th«ng tin tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt çc
ng nh s¶n phÈm
148
3.2.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh 148
3.2.2. C«ng cô tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 157
3.2.3. Tæ chøc th«ng tin tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 159
3.3. Mét sè khuyÕn nghÞ vÒ ®iÒu kiÖn v çc b−íc ¸p dông kÕt qu¶ nghiªn cøu 160
3.3.1. KhuyÕn nghÞ vÒ ®iÒu kiÖn ¸p dông 160
3.3.2. KhuyÕn nghÞ çc b−íc thùc hiÖn 162
3.3.3. KhuyÕn nghÞ vÒ ph©n c«ng thùc hiÖn 162
3.4. VËn dông ph−¬ng ph¸p tÝnh thö nghiÖm 163
3.4.1. Ng nh th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n, b¸n lÎ; dÞch vô söa ch÷a « t« xe m¸y, h ng
hãa tiªu dïng ç nh©n v hé gia ®×nh
164
3.4.2. DÞch vô trung gian t i chÝnh 169
KÕt luËn v kiÕn nghÞ 176
Danh môc çc c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ 181
T i liÖu tham kh¶o 183
Phô lôc 1: CÊu tróc v −u ®iÓm cña b¶ng nguån v sö dông 186
Phô lôc 2: Thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm trong biªn so¹n chØ sè gi¸ s¶n xuÊt 191

Danh môc s¬ ®å vµ çc b¶ng trong luËn ¸n
STT Tªn b¶ng, s¬ ®å Trang
S¬ ®å 1.1 Mèi liªn hÖ gi÷a ba lo¹i gi¸ 32
B¶ng 2.1 B¶ng tæng hîp ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt çc ng nh
s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh
111
B¶ng 3.1 Doanh sè h ng b¸n ra v trÞ gi¸ vèn h ng b¸n ra cña th−¬ng
nghiÖp ph©n theo nhãm h ng n¨m 2004
165
B¶ng 3.2 ChØ sè gi¸ tiªu dïng theo nhãm h ng n¨m 2004 so víi n¨m
1994
166
B¶ng 3.3 ChØ sè gi¸ cña ng−êi s¶n xuÊt theo nhãm h ng n¨m 2004 so
víi n¨m 1994
167
B¶ng 3.4 B¶ng tÝnh chuyÓn doanh sè h ng b¸n ra n¨m 2004 tõ gi¸ hiÖn
h nh vÒ gi¸ so s¸nh
168
B¶ng 3.5 Sè d− tÝn dông, l i suÊt tÝn dông theo çc khu vùc cña hÖ
thèng ng©n h ng n¨m 2004
170
B¶ng phô lôc 1.1 B¶ng nguån v sö dông ®¬n gi¶n 188
B¶ng phô lôc 1.2 B¶ng nguån 189
B¶ng phô lôc 1.3 B¶ng sö dông 190

Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
ViÕt t¾t ViÕt ®Çy ®ñ tiÕng ViÖt ViÕt ®Çy ®ñ tiÕng Anh
CPI ChØ sè gi¸ tiªu dïng Consumer price index
FISIM PhÝ dÞch vô ngÇm cña dÞch vô trung
gian t i chÝnh
Financial intermediation services
indirectly measured
GDP Tæng s¶n phÈm trong n−íc Gross domestic product
GO Gi¸ trÞ s¶n xuÊt Gross output
PPI ChØ sè gi¸ cña ng−êi s¶n xuÊt Producer price index
SNA HÖ thèng t i kho¶n quèc gia cña Liªn
hîp quèc
System of national accounts
SUT B¶ng nguån v sö dông Supply and use table
TCTK Tæng côc Thèng kª General Statistics Office
WPI ChØ sè gi¸ b¸n bu«n vËt t− cho s¶n
xuÊt
Wholesale price index

1
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò t i
Tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) l chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp quan träng trong
HÖ thèng t i kho¶n quèc gia (SNA), tæng s¶n phÈm trong n−íc ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña
h ng hãa v dÞch vô cuèi cïng ®−îc t¹o ra cña to n bé nÒn kinh tÕ quèc d©n trong mét
kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, dïng ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ s¶n xuÊt, nghiªn cøu c¬ cÊu v
mèi quan hÖ tû lÖ gi÷a çc ng nh kinh tÕ, mèi quan hÖ gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt víi phÇn
huy ®éng v o ng©n s¸ch nh n−íc cña to n nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt, GDP theo gi¸ so s¸nh
®−îc dïng ®Ó tÝnh tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ - mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng
ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc v ¶nh h−ëng rÊt m¹nh ®Õn triÓn väng ®Çu
t− më réng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ.
§Ó tÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh, çc nh thèng kª ph¶i tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO)
v chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh, nãi çch kh¸c GDP theo gi¸ so s¸nh ®−îc tÝnh
gi¸n tiÕp v b»ng chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ s¶n xuÊt v chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh
cña to n bé nÒn kinh tÕ. ChÊt l−îng tÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh phô thuéc rÊt nhiÒu v o
ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh. HiÖn nay, ph−¬ng ph¸p tÝnh
gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh cña Tæng côc Thèng kª (TCTK) cßn h¹n chÕ, ch−a
chÝnh x¸c, ch−a cã b i b¶n v hÖ thèng tõ nguyªn t¾c ®Õn ph−¬ng ph¸p tÝnh, nguån
th«ng tin v çc c«ng cô dïng ®Ó tÝnh.
Trªn thÕ giíi, çc n−íc cã nÒn thèng kª ph¸t triÓn th−êng ¸p dông ph−¬ng ph¸p
sö dông ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP theo gi¸ hiÖn h nh v gi¸ so s¸nh, do ®ã hÇu hÕt nh÷ng
c«ng tr×nh nghiªn cøu v s¸ch h−íng dÉn tÝnh GDP ®Òu tËp trung v o ph−¬ng ph¸p sö
dông, t i liÖu vÒ ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt viÕt ®¬n gi¶n v qu¸ c« ®äng. Cho ®Õn nay,
nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ë trong n−íc thÓ hiÖn qua çc ®Ò t i nghiªn cøu khoa häc
cña ng nh Thèng kª v çc luËn ¸n tiÕn sÜ chuyªn ng nh thèng kª t¹i tr−êng §¹i häc
Kinh tÕ Quèc d©n H Néi v §¹i häc Kinh tÕ th nh phè Hå ChÝ Minh vÒ lÜnh vùc thèng

2
kª t i kho¶n quèc gia míi chØ ®Ò cËp tíi viÖc ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p thèng kª chØ tiªu
gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng cña mét ng nh theo gi¸ hiÖn h nh cña phã gi¸o s−, tiÕn sÜ Bïi
Huy Th¶o (1987), nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p chuyÓn ®æi tõ chØ tiªu thu nhËp quèc d©n
trong hÖ thèng b¶ng c©n ®èi kinh tÕ quèc d©n (MPS) sang chØ tiªu GDP trong SNA cña
tiÕn sÜ D− Quang Nam §¹i häc Kinh tÕ th nh phè Hå ChÝ Minh (1993), nghiªn cøu
tæng quan vÒ ba ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu tæng s¶n phÈm trong n−íc theo gi¸ hiÖn h nh
cña tiÕn sÜ NguyÔn V¨n ChØnh Tæng côc Thèng kª (1994), nghiªn cøu çc chØ tiªu ph©n
tÝch trong hÖ thèng t i kho¶n quèc gia cña tiÕn sÜ NguyÔn ThÞ Hång H , §¹i häc Kinh
tÕ th nh phè Hå ChÝ Minh (2001) v gÇn ®©y cã nghiªn cøu cña tiÕn sÜ TrÇn Ph−íc Tr÷
(2003) vÒ øng dông çc m« h×nh ®Ó ph©n tÝch t¨ng tr−ëng tæng s¶n phÈm trong n−íc.
Ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu n o ®Ò cËp tíi ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP nãi chung v gi¸
trÞ s¶n xuÊt nãi riªng theo gi¸ so s¸nh.
Víi çc lý do trªn, t¸c gi¶ ® chän ®Ò t i: “Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ
s¶n xuÊt çc ng nh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh” ®Ó viÕt luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò t i
Trªn c¬ së hÖ thèng hãa v l m râ çc kh¸i niÖm cã liªn quan tíi chØ tiªu GO;
nguyªn t¾c v çc ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh; ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph−¬ng
ph¸p tÝnh GO çc ng nh kinh tÕ ë n−íc ta hiÖn nay. Tõ ®ã luËn ¸n tËp trung ho n thiÖn
ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh GO çc ng nh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh.
3. Ph¹m vi nghiªn cøu
Theo môc ®Ých cña ®Ò t i, luËn ¸n tËp trung nghiªn cøu:
- Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn v ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh;
- Nh÷ng tån t¹i trong ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam
hiÖn nay;
- Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh tõ chØ sè gi¸.

3
4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò nªu trªn, luËn ¸n ® sö dông tæng hîp çc ph−¬ng ph¸p
duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng, çc ph−¬ng ph¸p
thèng kª truyÒn thèng v hiÖn ®¹i v çc phÇn mÒm tin häc øng dông.
5. ý nghÜa khoa häc v thùc tiÔn cña ®Ò t i
- HÖ thèng hãa v l m s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cã liªn quan ®Õn ph−¬ng
ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO;
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO çc ng nh kinh tÕ theo gi¸
so s¸nh cña thèng kª ViÖt Nam;
- Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO çc ng nh s¶n phÈm theo gi¸ so
s¸nh;
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ¸p dông ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO çc
ng nh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh v o thùc tiÔn cña thèng kª ViÖt Nam.
6. KÕt cÊu cña luËn ¸n
Ngo i lêi më ®Çu, kÕt luËn v kiÕn nghÞ, danh môc t i liÖu tham kh¶o, luËn ¸n
gåm ba ch−¬ng:
- Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt v gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸
so s¸nh;
- Ch−¬ng 2: Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh;
- Ch−¬ng 3: Ho n thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt çc ng nh s¶n phÈm
theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam.

4
Ch−¬ng 1
Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt
vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh
1.1. Çc kh¸i niÖm c¬ b¶n liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt
1.1.1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt
Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cã vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh tíi ph¹m vi tÝnh çc chØ
tiªu GO v GDP cña nÒn kinh tÕ. ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c, râ r ng kh¸i niÖm s¶n xuÊt
lu«n ®−îc çc nh kinh tÕ vÜ m« quan t©m, l viÖc l m ®Çu tiªn khi nghiªn cøu v ®−a
ra ph−¬ng ph¸p tÝnh GO v GDP. Víi ý nghÜa ®ã, t¸c gi¶ tËp trung tr×nh b y v luËn
gi¶i kh¸i niÖm s¶n xuÊt ®Ó l m c¬ së x¸c ®Þnh ph¹m vi tÝnh GO trong çc phÇn sau cña
luËn ¸n.
Kh¸i niÖm s¶n xuÊt theo nghÜa chung nhÊt ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh con ng−êi c¶i t¹o
thiªn nhiªn nh»m môc ®Ých t¹o ra ®iÒu kiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt cho sù sinh tån cña m×nh.
Nh− vËy, s¶n xuÊt l ho¹t ®éng tù nhiªn vÜnh h»ng cho cuéc sèng cña con ng−êi v
trong thùc tÕ bao giê còng tån t¹i mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh phï hîp víi tõng
giai ®o¹n lÞch sö. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x héi, kh¸i niÖm s¶n xuÊt
thay ®æi theo thêi gian v çc nh kinh tÕ ® ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ s¶n
xuÊt. V o thÕ kû thø XVIII, çc nh kinh tÕ Ph¸p theo tr−êng ph¸i Träng n«ng m ®¹i
diÖn l Quesnay - ng−êi ®Çu tiªn ®−a ra kh¸i niÖm s¶n xuÊt, cho r»ng: “S¶n xuÊt tr−íc
hÕt ph¶i s¸ng t¹o ra s¶n phÈm v ph¶i mang l¹i thu nhËp rßng”. Theo tr−êng ph¸i n y,
chØ cã ho¹t ®éng n«ng nghiÖp míi l ho¹t ®éng s¶n xuÊt v× chØ cã ruéng ®Êt míi cã thÓ
®em l¹i thu nhËp rßng. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña tr−êng ph¸i Träng n«ng l ch−a ®Çy ®ñ
khi hä qu¸ ®Ò cao vÞ trÝ cña n«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ, kh¸i niÖm n y phï hîp víi
giai ®o¹n ®Çu trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x héi, ®ã l thêi kú c«ng x nguyªn thñy,
chiÕm h÷u n« lÖ v thêi kú ®Çu cña x héi phong kiÕn.

5
Adam Smith (1723 - 1790) trong t¸c phÈm: “Cña c¶i Quèc gia” xuÊt b¶n n¨m
1784 ® phª ph¸n kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña tr−êng ph¸i Träng n«ng, «ng cho r»ng: “C«ng
nghiÖp chÕ biÕn còng l ng nh s¶n xuÊt v ho¹t ®éng chÕ biÕn thuéc kh¸i niÖm s¶n
xuÊt”, tuy vËy Adam Smith kh«ng thõa nhËn çc ho¹t ®éng dÞch vô v kh¸i niÖm s¶n
xuÊt cña Adam Smith ®−îc dïng trong thèng kª v kinh tÕ vÜ m« cña nÒn kinh tÕ kÕ
ho¹ch tËp trung tån t¹i suèt thËp kû 40 cho tíi ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX.
Çc nh kinh tÕ häc Macxit cho r»ng: “Muèn s¶n xuÊt th× con ng−êi ph¶i kÕt
hîp th nh quan hÖ s¶n xuÊt”. S¶n xuÊt g¾n bã mét çch h÷u c¬ víi ph©n phèi, trao ®æi
v tiªu dïng s¶n phÈm ® s¶n xuÊt ra. S¶n xuÊt v tiªu dïng l hai giai ®o¹n kh¸c nhau
cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh−ng g¾n víi nhau trong ®êi sèng x héi. S¶n xuÊt g¾n víi tiªu
dïng th«ng qua ho¹t ®éng ph©n phèi s¶n phÈm. Víi quan niÖm nh− vËy, kh¸i niÖm s¶n
xuÊt cña çc nh kinh tÕ häc Macxit chØ bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng t¹o ra cña c¶i vËt
chÊt v ho¹t ®éng ph©n phèi l−u th«ng ®Ó ®−a s¶n phÈm vËt chÊt tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i
tiªu dïng v ®−îc thÓ hiÖn râ qua ph©n lo¹i çc ng nh kinh tÕ quèc d©n víi viÖc ph©n
®Þnh ranh giíi gi÷a lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt v lÜnh vùc kh«ng s¶n xuÊt vËt chÊt. Çc
ng nh s¶n xuÊt vËt chÊt bao gåm: c«ng nghiÖp, x©y dùng, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, vËn
t¶i h ng hãa, b−u ®iÖn phôc vô çc ng nh s¶n xuÊt vËt chÊt, cung øng vËt t− kü thuËt
thu mua n«ng s¶n, th−¬ng nghiÖp v ¨n uèng c«ng céng v çc ng nh s¶n xuÊt vËt chÊt
kh¸c. LÜnh vùc kh«ng s¶n xuÊt vËt chÊt bao gåm çc ng nh dÞch vô nh−: gi¸o dôc, y tÕ,
thÓ thao, t i chÝnh, tÝn dông v b¶o hiÓm, nghiªn cøu khoa häc, v.v. Theo t¸c gi¶, kh¸i
niÖm s¶n xuÊt cña çc nh kinh tÕ häc Macxit cã mét sè h¹n chÕ:
- § bá qua tån t¹i thùc tÕ kh¸ch quan cña çc ng nh dÞch vô trong nÒn kinh tÕ;
- Çch ph©n biÖt gi÷a vËn t¶i h ng hãa v vËn t¶i h nh kh¸ch l kh«ng thèng
nhÊt vÒ t− duy kinh tÕ. VËn t¶i h ng hãa ®−îc tÝnh trong kh¸i niÖm s¶n xuÊt vËt chÊt víi
lËp luËn ®ã l ho¹t ®éng vËn chuyÓn h ng hãa tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i tiªu dïng ®Ó kÕt
thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt. §Ó tiªu dïng h ng hãa vËt chÊt, kh«ng nhÊt
thiÕt chØ vËn chuyÓn h ng hãa ®Õn n¬i tiªu dïng míi kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vËn

6
chuyÓn h nh kh¸ch tíi n¬i kh¸c ®Ó tiªu dïng h ng hãa còng kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
T−¬ng tù nh− vËy ®èi víi çch ph©n biÖt gi÷a ho¹t ®éng b−u ®iÖn phôc vô s¶n xuÊt v
b−u ®iÖn phôc vô ®êi sèng còng ch−a hîp lý;
- § bá qua vai trß cña çc ng nh dÞch vô trong nÒn kinh tÕ, hiÖn nay ®ãng gãp
cña çc ng nh dÞch vô cã xu h−íng ng y c ng t¨ng trong GDP, çc n−íc cã nÒn kinh tÕ
ph¸t triÓn, çc ng nh dÞch vô chiÕm mét tû träng rÊt cao trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt v
GDP;
- Kh«ng ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh quèc tÕ gi÷a çc quèc gia.
§Çu thËp kû 50 cña thÕ kû XX, c¬ quan Thèng kª Liªn hîp quèc ® x©y dùng
HÖ thèng t i kho¶n quèc gia nh»m m« t¶, ph©n tÝch çc hiÖn t−îng kinh tÕ c¬ b¶n tõ s¶n
xuÊt, tiªu dïng ®Õn tÝch lòy cña c¶i cña nÒn kinh tÕ v ®¸p øng cho nhu cÇu so s¸nh
quèc tÕ. Trong SNA, çc nh kinh tÕ vÜ m« ® ®−a ra kh¸i niÖm s¶n xuÊt ®−îc dïng l m
c¬ së ®Ó ¸p dông thèng nhÊt trong thèng kª kinh tÕ cña çc n−íc. Tuy vËy, trong qu¸
tr×nh ¸p dông cã nh÷ng quan ®iÓm v çch hiÓu kh«ng thèng nhÊt vÒ kh¸i niÖm n y.
S¶n xuÊt theo nghÜa réng ®−îc hiÓu l “Ho¹t ®éng do çc ®¬n vÞ thÓ chÕ trong
nÒn kinh tÕ thùc hiÖn qua viÖc sö dông çc chi phÝ vÒ lao ®éng, t i s¶n, h ng hãa v
dÞch vô ®Ó t¹o ra h ng hãa v dÞch vô míi”. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn, kh«ng liªn
quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp víi con ng−êi kh«ng ph¶i l ho¹t ®éng s¶n xuÊt. NÕu chØ
nh×n v o kÕt qu¶ cuèi cïng cña hiÖn t−îng sÏ kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc kÕt qu¶ ®ã do qu¸
tr×nh s¶n xuÊt mang l¹i hay kh«ng, ch¼ng h¹n ph¸t triÓn cña rõng tù nhiªn kh«ng ph¶i
l s¶n xuÊt, trong khi ®ã trång v ch¨m sãc rõng trång l ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
§èi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô, çc nh kinh tÕ
dÔ x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng n o t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt thuéc v o kh¸i niÖm s¶n
xuÊt, trong khi ®ã kh«ng dÔ ph©n biÖt ho¹t ®éng s¶n xuÊt dÞch vô víi çc ho¹t ®éng
kh¸c cã vai trß quan träng, cã Ých ®èi víi con ng−êi nh−ng l¹i kh«ng thuéc v o kh¸i
niÖm s¶n xuÊt. Nh÷ng ho¹t ®éng thuéc vÒ ç nh©n m ng−êi kh¸c kh«ng thÓ l m thay
®−îc nh−: ¨n, uèng, ngñ, rÌn luyÖn th©n thÓ, v.v, ®Òu kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt.

7
§Ó ®¸nh gi¸ ®óng, ®Çy ®ñ kÕt qu¶ cña tÊt c¶ çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong nÒn
kinh tÕ, ®ång thêi ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi trong thùc tiÔn v kh¶ n¨ng so s¸nh quèc tÕ,
SNA ® cô thÓ hãa kh¸i niÖm s¶n xuÊt víi ph¹m vi hÑp h¬n kh¸i niÖm s¶n xuÊt theo
nghÜa réng ® nªu ë trªn. Thèng kª t i kho¶n quèc gia cña Liªn hîp quèc ® ®−a ra
kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh− sau:
S¶n xuÊt l qu¸ tr×nh sö dông lao ®éng v m¸y mãc thiÕt bÞ cña çc ®¬n vÞ
thÓ chÕ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ l vËt chÊt v dÞch vô th nh s¶n phÈm l
vËt chÊt v dÞch vô kh¸c. TÊt c¶ h ng hãa v dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i cã
kh¶ n¨ng b¸n trªn thÞ tr−êng hay Ýt ra còng cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho mét
®¬n vÞ thÓ chÕ kh¸c cã thu tiÒn hoÆc kh«ng thu tiÒn [22].
Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA kh¼ng ®Þnh hai ®iÒu: thø nhÊt, s¶n xuÊt l qu¸ tr×nh
sö dông lao ®éng v m¸y mãc thiÕt bÞ cña çc ®¬n vÞ thÓ chÕ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ
l vËt chÊt v dÞch vô th nh s¶n phÈm l vËt chÊt v dÞch vô kh¸c ® phñ nhËn quan
niÖm cña mét sè nh thèng kª cho r»ng mäi ho¹t ®éng cña con ng−êi m t¹o ra thu
nhËp th× ®ã l s¶n xuÊt. S¶n xuÊt t¹o ra thu nhËp nh−ng kh«ng ph¶i mäi ho¹t ®éng t¹o
ra thu nhËp l s¶n xuÊt. Mét ç nh©n hay mét ®¬n vÞ göi tiÒn v o ng©n h ng ®Ó h−ëng
l i hay mua cæ phiÕu ®Ó nhËn cæ tøc, h nh ®éng n y t¹o ra thu nhËp nh−ng kh«ng ph¶i
l ho¹t ®éng s¶n xuÊt, l i tiÒn göi ng©n h ng v cæ tøc l thu nhËp do së h÷u t i s¶n
mang l¹i. Thø hai, tÊt c¶ h ng hãa v dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i cã kh¶ n¨ng b¸n trªn thÞ
tr−êng hay Ýt ra còng cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho mét ®¬n vÞ thÓ chÕ kh¸c cã thu tiÒn
hoÆc kh«ng thu tiÒn ® lo¹i çc ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh ra
khái kh¸i niÖm s¶n xuÊt. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt kh«ng bao gåm ho¹t ®éng t¹o ra dÞch vô
®Ó tù tiªu dïng trong néi bé hé gia ®×nh nh−: çc th nh viªn trong hé gia ®×nh tù nÊu
n−íng chuÈn bÞ b÷a ¨n, d¹y con çi häc tËp, quÐt dän s¾p xÕp nh cöa, v.v. Ph©n lo¹i
theo ho¹t ®éng cña çc ®¬n vÞ thÓ chÕ trong nÒn kinh tÕ, kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA
bao gåm:
a. Ho¹t ®éng cña çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt t¹o ra h ng hãa v dÞch vô víi môc ®Ých
cung cÊp cho çc thùc thÓ kh¸c trong nÒn kinh tÕ, bao gåm c¶ ho¹t ®éng t¹o ra h ng

8
hãa v dÞch vô dïng l m chi phÝ trung gian trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v tù s¶n xuÊt h ng
hãa ®−îc gi÷ l¹i ®Ó tÝch lòy cña ®¬n vÞ;
b. Çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt h ng hãa v dÞch vô cña Nh n−íc;
c. Ho¹t ®éng tù s¶n tù tiªu s¶n phÈm vËt chÊt cña çc hé gia ®×nh;
d. Ho¹t ®éng cña tæ chøc kh«ng vÞ lîi phôc vô cho tiªu dïng cuèi cïng cña hé
gia ®×nh;
e. Ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë (nh tù cã tù ë) v dÞch vô gióp viÖc ç
nh©n v hé gia ®×nh do thuª m−ín lao ®éng bªn ngo i;
f. Ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p nh−ng t¹o ra h ng hãa v dÞch vô hîp ph¸p v ho¹t
®éng hîp ph¸p nh−ng t¹o ra h ng hãa v dÞch vô bÊt hîp ph¸p.
Víi néi h m v liÖt kª cô thÓ çc ho¹t ®éng thuéc v kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n
xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ nhËn thÊy ®èi víi khu vùc hé gia ®×nh cïng l ho¹t ®éng tù s¶n tù
tiªu nh−ng çc ho¹t ®éng t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ng−îc l¹i
çc ho¹t ®éng t¹o ra dÞch vô l¹i bÞ lo¹i trõ. Sau ®©y t¸c gi¶ tr×nh b y çc lý do thèng kª
Liªn hîp quèc ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh n y.
i. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh. Nhãm dÞch vô
n y bao gåm çc ho¹t ®éng do th nh viªn cña hé gia ®×nh thùc hiÖn cho tiªu dïng cuèi
cïng cña hé v bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng sau: dän vÖ sinh, trang trÝ, duy tu v söa ch÷a
nhá do chñ së h÷u nh v ng−êi thuª nh thùc hiÖn; lau chïi, söa ch÷a ®å dïng l©u bÒn
v çc dông cô kh¸c, gåm c¶ « t« dïng cho môc ®Ých tiªu dïng; chuÈn bÞ v nÊu çc
b÷a ¨n; tr«ng nom, phôc vô trÎ em, ng−êi èm, gi c¶ v ng−êi c« ®¬n; ®−a ®ãn çc
th nh viªn trong gia ®×nh. SNA quy ®Þnh çc ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v
hé gia ®×nh kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt v× nh÷ng lý do sau:
- MÆc dï sè ng−êi v thêi gian sö dông ®Ó l m çc c«ng viÖc dÞch vô gia ®×nh
chiÕm tû träng kh¸ lín v tiªu dïng nh÷ng dÞch vô n y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, nh−ng

9
môc ®Ých chÝnh cña SNA nh»m phôc vô cho viÖc lËp chÝnh s¸ch v ph©n tÝch kinh tÕ,
kh«ng chØ thuÇn l tÝnh to¸n çc chØ tiªu ph¶n ¸nh gi¸ trÞ kinh tÕ;
- Tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh l ho¹t ®éng tù lËp, cã ¶nh h−ëng
rÊt Ýt ®èi víi nÒn kinh tÕ, quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt nh÷ng dÞch vô n y ®i cïng víi quyÕt ®Þnh
tiªu dïng. §iÒu n y kh¸c víi tr−êng hîp tù s¶n tù tiªu s¶n phÈm vËt chÊt cña hé gia
®×nh. Ch¼ng h¹n, trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hé gia ®×nh th−êng kh«ng dù ®Þnh tiªu
dïng to n bé n«ng s¶n hä t¹o ra. NÕu mïa m ng béi thu v sau khi thu ho¹ch xong, hé
gia ®×nh sÏ quyÕt ®Þnh bao nhiªu s¶n l−îng d nh cho tiªu dïng hiÖn t¹i, bao nhiªu dù
tr÷ cho tiªu dïng v s¶n xuÊt trong vô tíi, phÇn s¶n l−îng cßn l¹i dïng ®Ó b¸n hoÆc trao
®æi trªn thÞ tr−êng. Do quen gäi l ho¹t ®éng tù s¶n tù tiªu nh−ng ng−êi s¶n xuÊt kh«ng
thÓ quyÕt ®Þnh bao nhiªu s¶n phÈm d nh cho tiªu dïng t¹i thêi ®iÓm s¶n xuÊt ®ang diÔn
ra. Ch¼ng h¹n, lóc ®Çu hé gia ®×nh dù ®Þnh to n bé s¶n phÈm trång trät thu ®−îc sÏ
d nh cho tiªu dïng, nh−ng khi mïa m ng tèt h¬n so víi dù kiÕn, ng−êi n«ng d©n sÏ b¸n
s¶n phÈm thõa trªn thÞ tr−êng;
- Tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh víi môc ®Ých phôc vô cho tiªu dïng
cña hé, kh«ng b¸n ra ngo i nªn kh«ng cã gi¸ thÞ tr−êng phï hîp ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña
nh÷ng lo¹i dÞch vô n y. V× vËy, rÊt khã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt, thu nhËp v chi tiªu
cña hé gia ®×nh khi biªn so¹n t i kho¶n s¶n xuÊt v çc t i kho¶n kh¸c trong SNA;
- Kh«ng thÓ g¸n gi¸ trÞ cña dÞch vô cïng lo¹i trªn thÞ tr−êng cho ho¹t ®éng tù
s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh v× gi¸ trÞ g¸n cho n y cã ý nghÜa kinh tÕ ho n
to n kh¸c víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ thùc tÕ nhËn ®−îc nÕu cung cÊp nh÷ng dÞch vô cïng lo¹i
cho bªn ngo i. NÕu g¸n gi¸ trÞ cña ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh
th× còng ph¶i g¸n gi¸ trÞ thu nhËp do ho¹t ®éng n y mang l¹i cho hé v khi ®ã g©y khã
kh¨n cho viÖc thùc hiÖn nghÜa vô nép thuÕ cho Nh n−íc. To n bé thu nhËp do ho¹t
®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh ®−îc tiªu dïng hÕt, ®iÒu n y ho n to n
kh¸c nÕu thu nhËp ®−îc nhËn b»ng tiÒn. Ch¼ng h¹n nÕu th nh viªn cña hé gia ®×nh
®øng tr−íc hai sù lùa chän: l m dÞch vô cho chÝnh hé gia ®×nh cña hä hoÆc l m dÞch vô
®ã cho hé gia ®×nh kh¸c v ®−îc tr¶ thï lao b»ng tiÒn. DÞch vô ®−îc tr¶ thï lao sÏ ®−îc

10
chän v× khi cã thu nhËp b»ng tiÒn, hé gia ®×nh cã nhiÒu sù lùa chän h¬n cho tiªu dïng
cña hé. Do vËy, g¸n gi¸ trÞ cho ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh
kh«ng chØ khã thùc hiÖn m cßn t¹o ra gi¸ trÞ kh«ng ®ång nhÊt víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ dïng
cho môc ®Ých lËp chÝnh s¸ch v ph©n tÝch kinh tÕ.
- Hé gia ®×nh th−êng kh«ng ghi chÐp v h¹ch to¸n çc dÞch vô n y khi chóng
®−îc t¹o ra v tiªu dïng lu«n cho hé gia ®×nh. Nãi çch kh¸c, kh«ng cã tÝnh kh¶ thi
trong thèng kª nÕu quy ®Þnh ®−a çc ho¹t ®éng n y v o kh¸i niÖm s¶n xuÊt.
ii. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë. Thùc tÕ t¹i çc n−íc ph¸t triÓn,
phÇn lín ng−êi d©n ®i thuª nh ®Ó ë, ng−îc l¹i t¹i çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ng−êi d©n
cã nh riªng chiÕm ®a sè mÆc dï gi¸ trÞ v trang thiÕt bÞ trong nh kh«ng thÓ so víi çc
n−íc ph¸t triÓn. Tû lÖ gi÷a hé gia ®×nh cã nh ®Ó ë v hé gia ®×nh ®i thuª nh kh¸c nhau
gi÷a çc n−íc v tû lÖ n y thay ®æi rÊt nhanh trong tõng quèc gia. Ho¹t ®éng cho thuª
nh ®Ó ë thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ®−îc tÝnh v o GO v GDP, v× vËy ®Ó ®¶m b¶o tÝnh
so s¸nh quèc tÕ, so s¸nh gi÷a çc vïng trong cïng mét quèc gia, ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt
dÞch vô nh ë ®−îc quy ®Þnh thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt.
iii. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt s¶n phÈm vËt chÊt cho tiªu dïng cña hé gia
®×nh. Trong SNA, tÊt c¶ çc ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt s¶n phÈm vËt chÊt cña hé gia ®×nh
®Òu thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt mÆc dï t¹i thêi ®iÓm s¶n xuÊt hé gia ®×nh ch−a cã quyÕt
®Þnh b¸n hoÆc b¸n víi sè l−îng bao nhiªu s¶n phÈm cña hä trªn thÞ tr−êng. RÊt khã liÖt
kª ®Çy ®ñ v to n diÖn nh÷ng ho¹t ®éng cña hé gia ®×nh thuéc v o kh¸i niÖm s¶n xuÊt.
Tuy vËy, trong SNA quy ®Þnh khi l−îng s¶n phÈm do hé gia ®×nh t¹o ra chiÕm tû lÖ kh¸
quan träng trong tæng cung cña lo¹i s¶n phÈm ®ã trong nÒn kinh tÕ th× ph¶i h¹ch to¸n
v tÝnh v o gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ng nh t−¬ng øng.
iv. Ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p. Trong thùc tÕ mÆc dï rÊt khã thu thËp ®−îc th«ng
tin cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÊt hîp ph¸p nh−ng kh¸i niÖm s¶n xuÊt trong SNA vÉn bao
gåm çc ho¹t ®éng n y v× chóng lu«n tån t¹i kh¸ch quan trong nÒn kinh tÕ, vÉn t¹o ra
h ng hãa, dÞch vô v thu nhËp. NÕu kh«ng bao gåm ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p trong kh¸i
niÖm s¶n xuÊt, khi ®ã ph¹m vi tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, tæng s¶n phÈm trong n−íc

11
sÏ bÞ thiÕu v dÉn tíi chªnh lÖch gi÷a bªn nguån v bªn sö dông h ng hãa v dÞch vô
cña nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÊt hîp ph¸p ®−îc chia th nh hai lo¹i: ho¹t ®éng
s¶n xuÊt hîp ph¸p nh−ng s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô t¹o ra l bÊt hîp ph¸p v× luËt
ph¸p cÊm, ch¼ng h¹n nh−: ho¹t ®éng cña çc c«ng ty cã t− çch ph¸p nh©n thùc hiÖn
ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu h ng hãa v dÞch vô bÞ cÊm trong danh môc xuÊt, nhËp khÈu
cña Nh n−íc; ho¹t ®éng s¶n xuÊt hîp ph¸p nh−ng do nh÷ng ng−êi bÊt hîp ph¸p thùc
hiÖn, nh− çc thÇy thuèc ch−a cã giÊy phÐp h nh nghÒ thùc hiÖn kh¸m ch÷a bÖnh cho
ng−êi d©n.
Theo SNA, ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh−ng TCTK quy
®Þnh kh«ng tÝnh gi¸ trÞ cña çc ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p n y trong GO v GDP: “Kh¸i
niÖm s¶n xuÊt ¸p dông trong thèng kª t i kho¶n quèc gia cña ViÖt Nam phï hîp víi
ph¹m trï s¶n xuÊt cña thèng kª t i kho¶n quèc gia 1993 cña Liªn hîp quèc nh−ng cã
mét ®iÓm kh¸c l kh«ng bao gåm çc ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p bÞ cÊm trong HiÕn ph¸p
v çc bé luËt hiÖn h nh nh−: bu«n lËu ma tóy, ho¹t ®éng m¹i d©m, ho¹t ®éng mª tÝn dÞ
®oan” [8, môc 3.5 tr 58]. TCTK ®−a ra quy ®Þnh n y v× hiÖn nay kh«ng thu thËp sè liÖu
ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p.
Qua ph¶n ¸nh néi dung kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ cña luËn ¸n cã mét
sè quan ®iÓm sau:
- NhÊt trÝ víi luËn gi¶i lý do kh«ng bao gåm ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô ç
nh©n v hé gia ®×nh trong kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA;
- Quy ®Þnh ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt l
kh«ng tháa ®¸ng. VÒ b¶n chÊt ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë còng gièng nh− ho¹t
®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh. Çc luËn gi¶i ®Ó lo¹i trõ ho¹t ®éng tù
s¶n xuÊt dÞch vô ç nh©n v hé gia ®×nh khái kh¸i niÖm s¶n xuÊt còng ®óng víi tr−êng
hîp cña ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë. D−êng nh− thèng kª Liªn hîp quèc quy
®Þnh ®iÒu n y chñ yÕu ®Ó ®¸p øng yªu cÇu so s¸nh quèc tÕ gi÷a çc quèc gia. T¸c gi¶
®Ò nghÞ kh«ng nªn ®−a ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nh ë v o kh¸i niÖm s¶n xuÊt.

12
Víi nh÷ng luËn gi¶i vÒ néi dung kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt
kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh− sau: S¶n xuÊt l qu¸ tr×nh con ng−êi chñ ®éng sö dông kh¶
n¨ng lao ®éng, tri thøc, m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ vËt chÊt v dÞch vô
th nh s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô míi. S¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i
cã kh¶ n¨ng b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr−êng hoÆc cung cÊp cho çc thùc thÓ ®Ó tháa m n
çc nhu cÇu kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ, s¶n xuÊt l ho¹t ®éng vÜnh h»ng, bao gåm c¶
nh÷ng ho¹t ®éng tån t¹i kh¸ch quan trong cuéc sèng cho dï chóng cã ®−îc ph¸p luËt
thõa nhËn hay kh«ng.
1.1.2. Kh¸i niÖm h ng hãa v dÞch vô
S¶n xuÊt cña çc ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ t¹o ra h ng hãa v dÞch vô víi néi
dung, thêi ®iÓm v lo¹i gi¸ c¶ kh¸c nhau ®−îc ¸p dông khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt, v× vËy
trong phÇn n y, t¸c gi¶ tr×nh b y ®Þnh nghÜa cña h ng hãa v dÞch vô trong SNA, nªu
mét sè ®Æc tr−ng v néi dung cña tõng nhãm h ng hãa v dÞch vô, l m c¬ së nghiªn cøu
ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO trong çc phÇn sau.
Môc ®Ých cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹o ra h ng hãa v dÞch vô nh»m thu lîi nhuËn
tèi ®a qua viÖc b¸n hay trao ®æi s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng, phôc vô cho nhu cÇu tiªu
dïng cuèi cïng hay tù tÝch lòy t i s¶n cho ®¬n vÞ, hoÆc cho tiªu dïng chung cña to n x
héi. Phï hîp víi môc ®Ých t¹o ra s¶n phÈm cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt, çc nh thèng kª ®
gép h ng hãa v dÞch vô v o ba nhãm chÝnh: (i) H ng hãa v dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng;
(ii) H ng hãa v dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng v tÝch lòy; (iii) H ng hãa
v dÞch vô phi thÞ tr−êng. H ng hãa v dÞch vô cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau:
• H ng hãa l s¶n phÈm vËt chÊt ®−îc t¹o ra ®Ó tháa m n nhu cÇu cña ng−êi sö
dông. Mçi lo¹i h ng hãa ®Òu thuéc së h÷u cña mét thùc thÓ trong x héi, nãi çch
kh¸c, ng−êi ta ® x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi h ng hãa v cã thÓ chuyÓn nh−îng
quyÒn së h÷u n y gi÷a çc ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ. Nhu cÇu ®èi víi h ng hãa xuÊt ph¸t
tõ çc hé gia ®×nh dïng cho tiªu dïng cuèi cïng; tõ khu vùc s¶n xuÊt dïng l m chi phÝ
trung gian ®Ó t¹o ra s¶n phÈm míi hoÆc dïng ®Ó t¨ng tÝch lòy t i s¶n; tõ khu vùc nh

13
n−íc dïng trong ho¹t ®éng qu¶n lý v ®iÒu h nh ®Êt n−íc v tõ khu vùc n−íc ngo i thÓ
hiÖn qua nhu cÇu nhËp khÈu h ng hãa.
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v l−u th«ng h ng hãa diÔn ra ho n to n riªng biÖt. Cã lo¹i
h ng hãa ®−îc mua, b¸n nhiÒu lÇn; cã lo¹i l¹i kh«ng ®−a ra l−u th«ng hoÆc trao ®æi trªn
thÞ tr−êng. Sù t¸ch biÖt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v l−u th«ng l ®Æc tr−ng quan träng cña
h ng hãa v ®Æc tr−ng n y kh«ng cã ®èi víi dÞch vô.
• DÞch vô l s¶n phÈm t¹o ra bëi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh−ng kh«ng tån t¹i nh− mét
thùc thÓ riªng biÖt trong nÒn kinh tÕ m qua ®ã ng−êi ta cã thÓ x¸c lËp quyÒn së h÷u
®èi víi nã, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt v sö dông dÞch vô diÔn ra ®ång thêi, kÕt thóc qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt còng l thêi ®iÓm kÕt thóc ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô cho ®èi t−îng tiªu dïng
v do vËy kh«ng cã tån kho ®èi víi dÞch vô. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt dÞch vô cung cÊp cho
ng−êi tiªu dïng v t¸c ®éng tíi ng−êi tiªu dïng d−íi çc d¹ng sau:
- Thay ®æi ®iÒu kiÖn vÒ h ng hãa cña ng−êi tiªu dïng: çc nh s¶n xuÊt dÞch vô
t¸c ®éng trùc tiÕp v o h ng hãa cña ng−êi tiªu dïng th«ng qua viÖc vËn chuyÓn, lau
chïi, söa ch÷a, v.v;
- Thay ®æi ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña con ng−êi: çc nh s¶n xuÊt dÞch vô cã thÓ vËn
chuyÓn h nh kh¸ch, cung cÊp chç ë, dÞch vô y tÕ, v.v;
- Thay ®æi ®iÒu kiÖn tinh thÇn cña con ng−êi: çc nh s¶n xuÊt cung cÊp dÞch vô
gi¸o dôc, vui ch¬i gi¶i trÝ, cung cÊp th«ng tin, t− vÊn v çc dÞch vô t−¬ng tù kh¸c;
- Thay ®æi ho n c¶nh kinh tÕ cña çc ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ: çc nh s¶n xuÊt
cung cÊp dÞch vô vÒ b¶o hiÓm, dÞch vô trung gian t i chÝnh, b¶o vÖ, b¶o l nh, v.v.
Môc ®Ých s¶n xuÊt cña ba nhãm: h ng hãa v dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng; h ng
hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng v tÝch lòy; h ng hãa v dÞch vô phi thÞ tr−êng
ho n to n kh¸c nhau, nªn néi dung tÝnh v o gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña mçi nhãm kh«ng gièng
nhau. Cô thÓ nh− sau:

14
a. H ng hãa v dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng l nh÷ng s¶n phÈm ®−îc b¸n, trao ®æi,
dù ®Þnh b¸n hoÆc trao ®æi trªn thÞ tr−êng víi gi¸ c¶ do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh, trõ mét sè
ng nh dÞch vô ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh ®Æc biÖt. Nh×n chung gi¸ trÞ cña h ng hãa v
dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng tÝnh v o gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tæng cña çc
kho¶n sau:
- Tæng gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô b¸n ra;
- Tæng gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô trao ®æi;
- Tæng gi¸ trÞ h ng hãa dïng trong thanh to¸n b»ng hiÖn vËt;
- Tæng gi¸ trÞ chªnh lÖch s¶n phÈm dë dang v th nh phÈm tån kho dù ®Þnh dïng
cho çc môc ®Ých trªn.
b. H ng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng v tÝch lòy l nh÷ng s¶n phÈm do
®¬n vÞ s¶n xuÊt nh−ng ®−îc gi÷ l¹i ®Ó tiªu dïng cuèi cïng hoÆc ®Ó tÝch lòy. Trong SNA,
kh¸i niÖm tiªu dïng cuèi cïng kh«ng ¸p dông cho çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh nh−:
doanh nghiÖp, ng©n h ng, c«ng ty b¶o hiÓm, v.v, nªn h ng hãa tù s¶n xuÊt v tiªu dïng
chØ ¸p dông cho khu vùc hé gia ®×nh. VÝ dô, s¶n phÈm n«ng nghiÖp do hé gia ®×nh s¶n
xuÊt ra v ®Ó tiªu dïng.
H ng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tÝch lòy cã thÓ do çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt thuéc mäi khu
vùc thÓ chÕ trong nÒn kinh tÕ t¹o ra. H ng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tÝch lòy rÊt ®a d¹ng, nh−
çc c«ng cô s¶n xuÊt ®Æc thï; nh ë v nh x−ëng do hé gia ®×nh v ®¬n vÞ s¶n xuÊt tù
x©y dùng, v.v.
Gi¸ trÞ cña h ng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng v tÝch lòy tÝnh v o gi¸
trÞ s¶n xuÊt b»ng tæng cña çc kho¶n sau:
- Tæng gi¸ trÞ h ng hãa s¶n xuÊt ra bëi hé gia ®×nh v tiªu dïng lu«n bëi hé gia
®×nh ®ã;
- Tæng gi¸ trÞ t i s¶n cè ®Þnh t¹o ra v ®−îc gi÷ l¹i ®¬n vÞ ®Ó dïng v o s¶n xuÊt
trong t−¬ng lai cña çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt;
- Tæng gi¸ trÞ cña chªnh lÖch s¶n phÈm dë dang v th nh phÈm tån kho dù ®Þnh
sö dông cho tiªu dïng cuèi cïng hoÆc tÝch lòy.

15
c. H ng hãa v dÞch vô phi thÞ tr−êng l nh÷ng h ng hãa v dÞch vô phôc vô ç
nh©n hoÆc céng ®ång do çc ®¬n vÞ kh«ng vÞ lîi phôc vô hé gia ®×nh v Nh n−íc cung
cÊp kh«ng thu tiÒn, hoÆc cung cÊp víi gi¸ thÊp kh«ng mang l¹i lîi nhuËn cho ®¬n vÞ
cung cÊp. H ng hãa v dÞch vô phi thÞ tr−êng ®−îc s¶n xuÊt v× hai lý do:
- Kh«ng cã kh¶ n¨ng yªu cÇu ç nh©n d©n c− thanh to¸n cho çc dÞch vô tiªu
dïng chung cña céng ®ång v× nh÷ng tiªu dïng n y kh«ng qu¶n lý ®−îc. C¬ chÕ gi¸ c¶
kh«ng thÓ ¸p dông khi chi phÝ giao dÞch qu¸ cao, s¶n xuÊt çc lo¹i dÞch vô n y ph¶i tæ
chøc tËp trung bëi çc ®¬n vÞ cña nh n−íc v kinh phÝ cÊp cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt ra
nh÷ng lo¹i h ng hãa v dÞch vô n y lÊy tõ çc quü chø kh«ng dùa v o doanh thu cung
cÊp dÞch vô;
- Do chÝnh s¸ch kinh tÕ v x héi cña nh n−íc nªn kh«ng thu tiÒn khi Nh n−íc
v çc tæ chøc kh«ng vÞ lîi cung cÊp nh÷ng lo¹i h ng hãa v dÞch vô n y cho ç nh©n
d©n c−.
Gi¸ trÞ cña h ng hãa v dÞch vô phi thÞ tr−êng tÝnh v o gi¸ trÞ s¶n xuÊt b»ng tæng
cña çc kho¶n sau:
- Tæng gi¸ trÞ cña h ng hãa v dÞch vô cÊp kh«ng hoÆc thu víi gi¸ kh«ng mang
l¹i lîi nhuËn cho ®¬n vÞ cung cÊp cho ç nh©n d©n c− hoÆc cho to n thÓ céng ®ång;
- Tæng gi¸ trÞ cña h ng hãa v dÞch vô do mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt cung cÊp cho ®¬n
vÞ s¶n xuÊt kh¸c dïng l m chi phÝ trung gian;
- Tæng gi¸ trÞ chªnh lÖch cña s¶n phÈm dë dang v th nh phÈm tån kho dù kiÕn
sö dông cho mét trong hai kho¶n nªu trªn.
1.1.3. Kh¸i niÖm l·nh thæ kinh tÕ v ®¬n vÞ th−êng tró
ChØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô do çc
®¬n vÞ s¶n xuÊt ®ãng trªn l nh thæ kinh tÕ cña mét quèc gia t¹o nªn, kh«ng ®Ó ý tíi ®¬n
vÞ s¶n xuÊt ®ã thuéc së h÷u trong n−íc hay cña n−íc ngo i. Nãi çch kh¸c, GO v GDP
g¾n víi kh¸i niÖm l nh thæ kinh tÕ v ®¬n vÞ th−êng tró, v× vËy cïng víi kh¸i niÖm s¶n
xuÊt, viÖc hiÓu ®óng kh¸i niÖm l nh thæ kinh tÕ v ®¬n vÞ th−êng tró sÏ t¹o thuËn lîi
cho viÖc x¸c ®Þnh ®óng ph¹m vi tÝnh GO.

16
Mét ®¬n vÞ thÓ chÕ gäi l th−êng tró nÕu ®¬n vÞ ®ã cã trung t©m lîi Ých kinh tÕ
trong l nh thæ kinh tÕ cña mét quèc gia. §¬n vÞ thÓ chÕ ®−îc gäi l cã trung t©m lîi Ých
kinh tÕ trong l nh thæ kinh tÕ cña mét quèc gia nÕu ®¬n vÞ ®ã cã trô së ®¬n vÞ, cã ®Þa
®iÓm s¶n xuÊt hoÆc nh cöa trong l nh thæ kinh tÕ cña quèc gia, tiÕn h nh çc ho¹t ®éng
s¶n xuÊt v giao dÞch kinh tÕ víi thêi gian l©u d i [8, môc 3.7 tr 58]. V× lý do kinh tÕ,
th«ng th−êng ®¬n vÞ s¶n xuÊt Ýt khi di rêi trô së ®¬n vÞ v ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt, do vËy ®iÒu
kiÖn vÒ trô së v ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt l m cho ®¬n vÞ g¾n bã v tiÕn h nh ho¹t ®éng s¶n
xuÊt l©u d i mang l¹i lîi Ých kinh tÕ cho ®¬n vÞ. §iÒu kiÖn cã nh cöa trong l nh thæ kinh
tÕ ®Ò cËp tíi trung t©m lîi Ých kinh tÕ cña hé gia ®×nh v liªn quan tíi kh¸i niÖm hé gia
®×nh th−êng tró.
Kh¸i niÖm ®¬n vÞ th−êng tró cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong SNA v× nã liªn
quan tíi viÖc tÝnh to¸n çc chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt v thu nhËp nh−: gi¸ trÞ
s¶n xuÊt, tæng s¶n phÈm trong n−íc, tæng thu nhËp quèc gia, tiªu dïng cuèi cïng. HiÓu
®óng kh¸i niÖm ®¬n vÞ th−êng tró sÏ ®¶m b¶o ph¹m vi tÝnh to¸n ®Çy ®ñ v chÝnh x¸c
çc chØ tiªu ®ã.
L nh thæ kinh tÕ cña mét quèc gia bao gåm l nh thæ ®Þa lý chÞu sù qu¶n lý cña
Nh n−íc, ë ®ã d©n c−, h ng hãa, t i s¶n v vèn ®−îc tù do l−u th«ng. Nh÷ng quèc gia
cã biÓn, l nh thæ kinh tÕ cßn bao gåm çc hßn ®¶o thuéc quèc gia ®ã v chÞu sù ®iÒu
chØnh cña nh÷ng chÝnh s¸ch t i khãa v tiÒn tÖ nh− ®Êt liÒn. Cô thÓ, l nh thæ kinh tÕ cña
mét quèc gia bao gåm:
- Vïng ®Êt, vïng trêi, thÒm lôc ®Þa n»m trong l nh h¶i quèc tÕ m quèc gia cã
quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m trong khai th¸c çc t i nguyªn;
- L nh thæ quèc gia ë n−íc ngo i sö dông cho môc ®Ých ngo¹i giao nh− ®¹i sø
qu¸n, l nh sù qu¸n, cho môc ®Ých qu©n sù, cho nghiªn cøu khoa häc,...
Tõ kh¸i niÖm ®¬n vÞ th−êng tró cña SNA, Tæng côc Thèng kª quy ®Þnh ®¬n vÞ
th−êng tró bao gåm nh÷ng ®¬n vÞ sau:

17
- §¬n vÞ thÓ chÕ thuéc tÊt c¶ çc ng nh, th nh phÇn kinh tÕ, lo¹i h×nh kinh tÕ
®ang ho¹t ®éng trªn l nh thæ kinh tÕ ViÖt Nam;
- §¹i sø qu¸n, l nh sù qu¸n, c¨n cø qu©n sù cña ViÖt Nam ®ãng ë n−íc ngo i;
- Th nh viªn cña hé gia ®×nh th−êng tró rêi khái l nh thæ kinh tÕ cña ViÖt Nam
d−íi mét n¨m. Ch¼ng h¹n th nh viªn cña mét gia ®×nh th−êng tró cña ViÖt Nam ra
n−íc ngo i c«ng t¸c, ®i du lÞch,... d−íi mét n¨m vÉn l c− d©n th−êng tró cña ViÖt Nam.
Riªng tr−êng hîp sinh viªn v çc bÖnh nh©n ë n−íc ngo i trªn mét n¨m vÉn coi l
th−êng tró cña quèc gia m gia ®×nh hä l th−êng tró;
- Ng−êi ViÖt Nam l m viÖc cho çc ®¹i sø qu¸n n−íc ngo i v çc tæ chøc quèc
tÕ t¹i ViÖt Nam. Nh÷ng ng−êi n y cã nh cöa ®ãng trªn l nh thæ ViÖt Nam v cã gia
®×nh sèng t¹i ViÖt Nam, h ng ng y hä chØ ®Õn çc ®¹i sø qu¸n n−íc ngo i v çc tæ
chøc quèc tÕ t¹i ViÖt Nam ®Ó l m viÖc.
HiÖn nay trong quy tr×nh thu thËp th«ng tin ®Ó tÝnh çc chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp
v biªn so¹n çc b¶n b¸o ço thèng kª, çc Côc Thèng kª tØnh, th nh phè trùc thuéc
Trung −¬ng cã nhiÖm vô thu thËp th«ng tin vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, x héi diÔn ra trªn ®Þa
b n tØnh, th nh phè. C¨n cø v o chÕ ®é h¹ch to¸n v chÕ ®é b¸o ço, TCTK quy ®Þnh
çc ®¬n vÞ, c¬ së kinh tÕ thuéc çc ng nh, lo¹i h×nh kinh tÕ d−íi ®©y l th−êng tró cña
tØnh, th nh phè trùc thuéc trung −¬ng [8, môc 3.13 tr 59]:
- Çc ®¬n vÞ thuéc quyÒn qu¶n lý cña tØnh, th nh phè cã h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc
lËp v kh«ng h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc lËp ®ang ho¹t ®éng kinh tÕ trong l nh thæ h nh
chÝnh cña tØnh, th nh phè;
- Çc ®¬n vÞ h¹ch to¸n kinh tÕ ®éc lËp thuéc quyÒn qu¶n lý cña çc Bé, Ng nh
v cña çc tØnh, th nh phè kh¸c ®ang ho¹t ®éng kinh tÕ trong l nh thæ h nh chÝnh cña
tØnh, th nh phè;

18
- Çc ®¬n vÞ h¹ch to¸n kinh tÕ phô thuéc cña çc Bé, Ng nh v cña çc tØnh,
th nh phè kh¸c ®ang ho¹t ®éng kinh tÕ trong l nh thæ h nh chÝnh cña tØnh, th nh phè
®−îc quyÒn chñ ®éng t−¬ng ®èi vÒ mÆt t i chÝnh, cã h¹ch to¸n riªng;
- Mét ®¬n vÞ, c¬ së kinh tÕ chØ l th−êng tró cña duy nhÊt mét tØnh, th nh phè.
1.1.4. §¬n vÞ thèng kª
§¬n vÞ thèng kª dïng ®Ó thu thËp th«ng tin phôc vô cho viÖc tÝnh çc chØ tiªu,
biªn so¹n çc t i kho¶n v çc b¶n b¸o ço t×nh h×nh kinh tÕ-x héi cña ®Êt n−íc. §èi
víi mçi chØ tiªu cÇn tÝnh to¸n, çc nh thèng kª sÏ x¸c ®Þnh ®¬n vÞ thèng kª phï hîp,
nãi çch kh¸c, kh«ng cã mét ®¬n vÞ thèng kª duy nhÊt dïng ®Ó thu thËp th«ng tin tÝnh
cho tÊt c¶ çc chØ tiªu kinh tÕ. §èi víi chØ tiªu GO, viÖc x¸c ®Þnh ®óng ®¬n vÞ thèng kª
dïng ®Ó thu thËp th«ng tin cã ý nghÜa quan träng trong viÖc tÝnh ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c,
tr¸nh bá sãt hay trïng l¾p.
Trong SNA, ®¬n vÞ thèng kª ®−îc ®Þnh nghÜa qua ®¬n vÞ thÓ chÕ, nãi çch kh¸c,
®¬n vÞ thèng kª tr−íc hÕt ph¶i l mét ®¬n vÞ thÓ chÕ. V× vËy, tr−íc khi tr×nh b y ®¬n vÞ
thèng kª, t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi ®Þnh nghÜa v mét sè ®Æc tr−ng cña ®¬n vÞ thÓ chÕ trong
SNA nh− sau: "§¬n vÞ thÓ chÕ l mét thùc thÓ kinh tÕ cã quyÒn së h÷u tÝch s¶n, ph¸t
sinh tiªu s¶n v thùc hiÖn çc ho¹t ®éng, çc giao dÞch kinh tÕ víi nh÷ng thùc thÓ kinh
tÕ kh¸c" [22, môc 4.2, tr 87]. §¬n vÞ thÓ chÕ cã çc ®Æc ®iÓm sau:
- Cã quyÒn së h÷u h ng hãa v t i s¶n v cã thÓ trao ®æi quyÒn së h÷u n y th«ng
qua ho¹t ®éng giao dÞch víi ®¬n vÞ thÓ chÕ kh¸c;
- Cã tr¸ch nhiÖm v chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt ®èi víi nh÷ng quyÕt ®Þnh
kinh tÕ v ®èi víi çc ho¹t ®éng kinh tÕ cã liªn quan cña ®¬n vÞ;
- Cã kh¶ n¨ng ph¸t sinh t i s¶n nî, thùc hiÖn çc nghÜa vô, cam kÕt v cã t− çch
ph¸p nh©n tham gia v o çc hîp ®ång kinh tÕ;
- Cã ®iÒu kiÖn lËp çc t i kho¶n trong hÖ thèng t i kho¶n kÕ to¸n, bao gåm c¶
b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n theo yªu cÇu cña qu¶n lý s¶n xuÊt v ph¸p luËt cña Nh n−íc.
Trong thùc tÕ, ®¬n vÞ thÓ chÕ ®−îc chia ra l m hai lo¹i: ®¬n vÞ thÓ chÕ hé gia

19
®×nh v tæ chøc kinh tÕ, chÝnh trÞ, x héi ®−îc ph¸p luËt thõa nhËn. ë ViÖt Nam, ®¬n vÞ
thÓ chÕ bao gåm: hé gia ®×nh tiªu dïng v hé s¶n xuÊt kinh doanh ç thÓ (gäi chung l
hé gia ®×nh); doanh nghiÖp thuéc mäi th nh phÇn kinh tÕ; c¬ quan h nh chÝnh v sù
nghiÖp; tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh trÞ - x héi v çc tæ chøc kh«ng vÞ lîi.
Kh«ng cã ®¬n vÞ thèng kª chung dïng ®Ó thu thËp th«ng tin tÝnh cho tÊt c¶ çc
chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp m tïy theo môc ®Ých tÝnh çc chØ tiªu kinh tÕ ®Ó x¸c ®Þnh ®¬n
vÞ thèng kª phï hîp. Ch¼ng h¹n, ®èi víi thèng kª vÒ thu nhËp, chi tiªu v t i chÝnh, ®¬n
vÞ thèng kª l doanh nghiÖp; ®èi víi thèng kª s¶n xuÊt ®¬n vÞ thèng kª l ®¬n vÞ c¬ së
hoÆc ®¬n vÞ ng nh kinh tÕ. Ngo i ra viÖc x¸c ®Þnh ®¬n vÞ thèng kª cßn phô thuéc v o
ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh çc chØ tiªu kinh tÕ. Ch¼ng h¹n khi tÝnh tæng s¶n phÈm trong
n−íc theo ng nh kinh tÕ, ®¬n vÞ thèng kª l ®¬n vÞ c¬ së; nÕu tÝnh theo khu vùc thÓ chÕ
th× ®¬n vÞ thèng kª l doanh nghiÖp.
Doanh nghiÖp l mét ®¬n vÞ thÓ chÕ hoÆc l mét liªn kÕt cña çc ®¬n vÞ ng nh
kinh tÕ cïng chÞu sù qu¶n lý trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Doanh
nghiÖp cã quyÒn së h÷u t i s¶n, ®−a ra çc quyÕt ®Þnh kinh tÕ v ®iÒu h nh s¶n xuÊt
kinh doanh. Doanh nghiÖp cã thÓ tiÕn h nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt thuéc nhiÒu ng nh kinh
tÕ, t¹i nhiÒu ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. ë ViÖt Nam doanh nghiÖp l ®¬n vÞ h¹ch to¸n kinh tÕ
®éc lËp, ®−îc th nh lËp v chÞu sù ®iÒu chØnh cña çc luËt: LuËt Doanh nghiÖp, LuËt
Hîp t¸c x , LuËt §Çu t− n−íc ngo i t¹i ViÖt Nam.
§¬n vÞ ng nh kinh tÕ cã thÓ l mét ®¬n vÞ thÓ chÕ hoÆc mét phÇn cña ®¬n vÞ thÓ
chÕ chØ liªn quan tíi mét lo¹i ho¹t ®éng s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh nh−ng cã thÓ diÔn ra ë
nhiÒu ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. §èi víi ViÖt Nam ®ã l çc ®¬n vÞ h¹ch to¸n to n ng nh
nh−: ho¹t ®éng s¶n xuÊt v ph©n phèi ®iÖn thuéc Tæng c«ng ty §iÖn lùc ViÖt Nam, ho¹t
®éng vËn t¶i h ng hãa v h nh kh¸ch thuéc Tæng c«ng ty §−êng s¾t ViÖt Nam.
§¬n vÞ ®Þa b n l mét doanh nghiÖp hay mét phÇn cña doanh nghiÖp chØ tiÕn
h nh s¶n xuÊt t¹i mét ®Þa ®iÓm. §Þnh nghÜa ®¬n vÞ ®Þa b n nhÊn m¹nh tíi mét ®Þa ®iÓm
s¶n xuÊt m kh«ng hÒ ®Ò cËp tíi thùc hiÖn ho¹t ®éng s¶n xuÊt thuéc ng nh kinh tÕ.

20
§¬n vÞ c¬ së l mét ®¬n vÞ thÓ chÕ hay mét phÇn cña ®¬n vÞ thÓ chÕ ®ãng t¹i mét
®Þa ®iÓm v tiÕn h nh mét lo¹i ho¹t ®éng s¶n xuÊt. §¬n vÞ c¬ së ® kÕt hîp ®Æc ®iÓm
cña c¶ ®¬n vÞ ng nh kinh tÕ v ®¬n vÞ ®Þa b n, nãi çch kh¸c, ®¬n vÞ c¬ së l phÇn giao
cña ®¬n vÞ ng nh kinh tÕ v ®¬n vÞ ®Þa b n. NÕu doanh nghiÖp chØ tiÕn h nh mét lo¹i
ho¹t ®éng s¶n xuÊt ë mét ®Þa ®iÓm th× doanh nghiÖp n y còng l mét ®¬n vÞ c¬ së. §èi
víi ViÖt Nam, ®¬n vÞ c¬ së cßn l çc hé s¶n xuÊt kinh doanh ç thÓ, ®¬n vÞ h nh chÝnh
sù nghiÖp, tæ chøc tõ thiÖn, t«n gi¸o, hiÖp héi... chØ thùc hiÖn mét ho¹t ®éng, ë mét n¬i
nhÊt ®Þnh. §¬n vÞ c¬ së l ®¬n vÞ lý t−ëng cho thèng kª s¶n xuÊt.
Trong thùc tÕ ®Ó tiÕn h nh s¶n xuÊt, mét doanh nghiÖp th−êng th nh lËp nhiÒu
®¬n vÞ c¬ së. Çc ®¬n vÞ c¬ së cña cïng mét doanh nghiÖp cã thÓ ho¹t ®éng trong cïng
mét ng nh kinh tÕ hay thuéc nhiÒu ng nh kinh tÕ kh¸c nhau, cã thÓ ho¹t ®éng trong
cïng mét tØnh, th nh phè hay thuéc çc tØnh, th nh phè kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, trong
doanh nghiÖp s¶n xuÊt xi m¨ng cã mét sè ®¬n vÞ c¬ së trùc tiÕp s¶n xuÊt xi m¨ng, cßn
cã ®¬n vÞ c¬ së s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng tõ xi m¨ng, vËn t¶i v th−¬ng m¹i ®Ó trùc
tiÕp vËn chuyÓn v b¸n s¶n phÈm cña doanh nghiÖp. §¬n vÞ c¬ së s¶n xuÊt vËt liÖu x©y
dùng v ®¬n vÞ th−¬ng m¹i cã thÓ ho¹t ®éng t¹i ®Þa ph−¬ng kh¸c víi ®¬n vÞ s¶n xuÊt xi
m¨ng.
HiÖn nay, TCTK dïng doanh nghiÖp l m ®¬n vÞ thèng kª ®Ó thu thËp th«ng tin
víi lËp luËn chØ cã thÓ thu ®−îc sè liÖu cña çc ®¬n vÞ cã h¹ch to¸n ®éc lËp. Dïng
doanh nghiÖp l m ®¬n vÞ thèng kª cã mét sè h¹n chÕ sau:
- Khi tÝnh GO v GDP cña tØnh, th nh phè trùc thuéc trung −¬ng sÏ thæi phång
kÕt qu¶ tÝnh hai chØ tiªu n y cña mét sè tØnh v tÝnh thiÕu cho mét sè tØnh, th nh phè
kh¸c cã liªn quan. Nãi çch kh¸c, dïng doanh nghiÖp l m ®¬n vÞ thèng kª kh«ng ®¶m
b¶o nguyªn t¾c th−êng tró v ph¹m vi tÝnh cña chØ tiªu GO v GDP cña tØnh, th nh phè
trùc thuéc trung −¬ng;
- L nguyªn nh©n dÉn tíi sù kh¸c biÖt sè liÖu vÒ GO v GDP cña c¶ nÒn kinh tÕ
so víi GO v GDP céng tõ çc tØnh v th nh phè v dÉn tíi chªnh lÖch sè liÖu gi÷a

21
trung −¬ng (TCTK tÝnh cho c¶ nÒn kinh tÕ) v ®Þa ph−¬ng (céng sè liÖu do çc Côc
Thèng kª tØnh, th nh phè trùc thuéc trung −¬ng tÝnh) cña tÊt c¶ çc ng nh;
- L m cho GO v gi¸ trÞ t¨ng thªm kh«ng thuÇn nhÊt theo ng nh kinh tÕ. Nh− ®
tr×nh b y, doanh nghiÖp th−êng bao gåm mét sè ®¬n vÞ c¬ së ho¹t ®éng ë çc ng nh
kinh tÕ kh¸c nhau v bé phËn qu¶n lý chÞu tr¸ch nhiÖm cung cÊp çc dÞch vô cho ®¬n vÞ
c¬ së nh−: cung cÊp vËt t−, qu¶ng ço, cung cÊp t i chÝnh, tr¶ l i tiÒn vay hay nhËn l i
tiÒn göi, tr¶ l i cæ tøc hay nhËn cæ tøc, v.v. Theo SNA, ho¹t ®éng cña bé phËn qu¶n lý
víi chøc n¨ng phôc vô s¶n xuÊt cho çc ®¬n vÞ c¬ së cña doanh nghiÖp nªn kh«ng t¹o
ra GO cña doanh nghiÖp. Mäi chi phÝ cña bé phËn qu¶n lý ph¶i ph©n bæ theo tû lÖ v o
chi phÝ cña çc ®¬n vÞ c¬ së trùc thuéc doanh nghiÖp. Dïng doanh nghiÖp l m ®¬n vÞ
thèng kª kh«ng thÓ ph©n bæ chi phÝ cña bé phËn qu¶n lý cho çc ®¬n vÞ c¬ së v× vËy sÏ
l m sai lÖch tû lÖ chi phÝ cña çc ng nh s¶n xuÊt.
§Ó kh¾c phôc h¹n chÕ gi÷a ®¬n vÞ thèng kª dïng trong thu thËp th«ng tin víi
kh¸i niÖm ®¬n vÞ th−êng tró ¸p dông ®Ó tÝnh chØ tiªu GO v GDP cña tØnh, th nh phè
trùc thuéc trung −¬ng v cho to n bé nÒn kinh tÕ, t¸c gi¶ ®Ò nghÞ TCTK nªn dïng ®¬n
vÞ c¬ së l m ®¬n vÞ thèng kª ®Ó thu thËp th«ng tin, mét mÆt sÏ kh¾c phôc ®−îc çc h¹n
chÕ ® tr×nh b y ë trªn, mÆt kh¸c sÏ kh¾c phôc ®−îc sù kh¸c biÖt vÒ GDP cña c¶ nÒn
kinh tÕ víi tæng GDP cña çc tØnh. §iÒu n y cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi
thèng kª t i kho¶n quèc gia ë n−íc ta v× ViÖt Nam l mét trong sè Ýt çc quèc gia thùc
hiÖn tÝnh GDP cho c¶ nÒn kinh tÕ v cho tõng tØnh, th nh phè trùc thuéc trung −¬ng.
1.2. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt
theo gi¸ so s¸nh
1.2.1. Kh¸i niÖm gi¸ trÞ s¶n xuÊt
Gi¸ trÞ s¶n xuÊt l chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp ph¶n ¸nh to n bé gi¸ trÞ cña s¶n
phÈm vËt chÊt (th nh phÈm, b¸n th nh phÈm, s¶n phÈm dë dang) v dÞch vô s¶n xuÊt ra
trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh.

22
XÐt theo qu¸ tr×nh chuyÓn hãa s¶n phÈm trong quy tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n
phÈm vËt chÊt v dÞch vô cho nÒn kinh tÕ, GO ®−îc h×nh th nh bëi hai bé phËn cÊu
th nh cña s¶n phÈm:
- Bé phËn thø nhÊt biÓu thÞ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô sö dông hÕt
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm míi trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Trong
SNA, bé phËn n y ®−îc gäi l chi phÝ trung gian, bao gåm chi phÝ vËt chÊt v chi phÝ
dÞch vô. Chi phÝ vËt chÊt bao gåm: nguyªn vËt liÖu chÝnh, vËt liÖu phô, nhiªn liÖu, ®iÖn,
n−íc, khÝ ®èt, chi phÝ c«ng cô s¶n xuÊt nhá, vËt rÎ tiÒn mau háng v chi phÝ s¶n phÈm
vËt chÊt kh¸c. Chi phÝ dÞch vô bao gåm: dÞch vô vËn t¶i, b−u ®iÖn, b¶o hiÓm, dÞch vô
ng©n h ng, dÞch vô ph¸p lý, dÞch vô qu¶ng ço v çc dÞch vô kh¸c dïng trong s¶n xuÊt.
- Bé phËn thø hai biÓu thÞ gi¸ trÞ míi t¨ng thªm trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, bao
gåm: thu nhËp cña ng−êi lao ®éng tõ s¶n xuÊt, thuÕ s¶n xuÊt, khÊu hao t i s¶n cè ®Þnh
dïng trong s¶n xuÊt v thÆng d− s¶n xuÊt. KhÊu hao t i s¶n cè ®Þnh biÓu thÞ gi¸ trÞ hao
mßn cña t i s¶n dïng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. KhÊu hao t i s¶n cè ®Þnh thùc chÊt l
mét kho¶n trong chi phÝ trung gian v c¶ HÖ thèng b¶ng c©n ®èi kinh tÕ quèc d©n –
MPS v HÖ thèng t i kho¶n quèc gia – SNA ®Òu coi khÊu hao t i s¶n cè ®Þnh l chi phÝ
trung gian (MPS coi khÊu hao t i s¶n cè ®Þnh l mét bé phËn cña tiªu hao vËt chÊt). Tuy
vËy, SNA ®−a khÊu hao t i s¶n cè ®Þnh v o gi¸ trÞ t¨ng thªm víi lËp luËn viÖc tÝnh ®óng
gi¸ trÞ khÊu hao t i s¶n cè ®Þnh l rÊt khã v gi¸ trÞ khÊu hao t i s¶n chñ yÕu phô thuéc
v o chÝnh s¸ch thu håi vèn cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. NÕu ®−a khÊu hao t i s¶n
cè ®Þnh v o chi phÝ trung gian l m cho ®¸nh gi¸ kh«ng chÝnh x¸c kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña
®¬n vÞ v dÉn ®Õn t×nh tr¹ng hai ®¬n vÞ cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i s¶n phÈm, cã d©y
truyÒn c«ng nghÖ ho n to n gièng nhau nh−ng chi phÝ trung gian v gi¸ th nh s¶n phÈm
l¹i kh¸c nhau do chÝnh s¸ch khÊu hao t i s¶n kh¸c nhau. §−a khÊu hao t i s¶n v o chi
phÝ trung gian cßn ¶nh h−ëng tíi tÝnh thuÕ cña ®¬n vÞ.
XÐt trªn gãc ®é çc yÕu tè x¸c ®Þnh quy m«, GO ®−îc x¸c lËp bëi hai yÕu tè:
khèi l−îng v gi¸ c¶. YÕu tè khèi l−îng ph¶n ¸nh l−îng s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô

23
do çc ®¬n vÞ c¬ së trong nÒn kinh tÕ t¹o ra. Çc ®¬n vÞ c¬ së trong nÒn kinh tÕ t¹o ra
h ng ngh×n lo¹i s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô cã çc ®Æc tr−ng kh¸c nhau v kh«ng thÓ
céng khèi l−îng çc lo¹i s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô l¹i víi nhau ®Ó cã mét con sè
duy nhÊt ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ. Ch¼ng h¹n sÏ v« nghÜa khi céng
khèi l−îng thãc víi sè lÝt n−íc m¾m do çc ®¬n vÞ c¬ së t¹o ra trong n¨m. V× vËy, ®Ó
tÝnh gi¸ trÞ cña tÊt c¶ çc s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô s¶n xuÊt ra cña nÒn kinh tÕ trong
mét thêi kú nhÊt ®Þnh, çc nh kinh tÕ ® sö dông gi¸ c¶ cña s¶n phÈm ®Ó x¸c ®Þnh gi¸
trÞ cña tõng lo¹i s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô, sau ®ã céng gi¸ trÞ cña chóng l¹i víi
nhau. ChÝnh v× thÕ GO lu«n bao gåm hai yÕu tè khèi l−îng v gi¸ c¶. Quy m« GO theo
gi¸ thùc tÕ do c¶ yÕu tè khèi l−îng s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô s¶n xuÊt ra v yÕu tè
gi¸ c¶ thùc tÕ cña thêi kú ®ã quyÕt ®Þnh.
XÐt trªn gãc ®é cÊu th nh gi¸ trÞ (C+V+M), GO ®−îc x¸c lËp bëi gi¸ trÞ chuyÓn
dÞch cña s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô ®−îc s¶n xuÊt ra trong kú tr−íc (C), gi¸ trÞ míi
s¸ng t¹o ra d nh cho ng−êi lao ®éng (V) v gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra d nh cho ®¬n vÞ c¬
së v Nh n−íc (M). Gi¸ trÞ chuyÓn dÞch cña s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô bao gåm: gi¸
trÞ nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, vËt liÖu, ®iÖn lùc, gi¸ trÞ dÞch vô v.v ® tiªu hao trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt v khÊu hao t i s¶n cè ®Þnh dïng trong s¶n xuÊt. Gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o
d nh cho ng−êi lao ®éng bao gåm tiÒn l−¬ng thùc nhËn b»ng tiÒn v hiÖn vËt v phÇn
b¶o hiÓm x héi do ®¬n vÞ c¬ së nép thay cho ng−êi lao ®éng, gi¸ trÞ míi s¸ng t¹o ra
d nh cho ®¬n vÞ c¬ së v Nh n−íc bao gåm thÆng d− s¶n xuÊt v thuÕ s¶n xuÊt.
Trªn gãc ®é thu thËp th«ng tin tõ chÕ ®é kÕ to¸n cña ®¬n vÞ c¬ së, GO ®−îc
x¸c ®Þnh bëi çc yÕu tè sau: doanh thu b¸n h ng hãa v dÞch vô; doanh thu b¸n phÕ liÖu
thu håi, s¶n phÈm kÌm theo tËn thu; doanh thu tiªu thô s¶n phÈm s¶n xuÊt phô; doanh
thu cho thuª m¸y mãc thiÕt bÞ cã ng−êi ®iÒu khiÓn v çc t i s¶n kh¸c kh«ng kÓ ®Êt;
chªnh lÖch cuèi kú v ®Çu kú s¶n phÈm dë dang; chªnh lÖch cuèi kú v ®Çu kú th nh
phÈm tån kho v chªnh lÖch cuèi kú v ®Çu kú h ng göi ®i b¸n ch−a thu ®−îc tiÒn. Víi

24
ý nghÜa thèng kª thùc tiÔn çc yÕu tè cÊu th nh GO tõ chÕ ®é kÕ to¸n, t¸c gi¶ sÏ luËn
gi¶i chi tiÕt t¹i sao GO l¹i bao gåm çc yÕu tè n y.
Môc tiªu cña ®¬n vÞ c¬ së nh»m ®¹t lîi nhuËn tèi ®a qua viÖc b¸n s¶n phÈm v
cung cÊp dÞch vô trªn thÞ tr−êng. KÕt qu¶ cña ho¹t ®éng n y ®−îc ph¶n ¸nh qua chØ tiªu
“Doanh thu b¸n h ng” – chØ tiªu ph¶n ¸nh to n bé sè tiÒn b¸n s¶n phÈm h ng hãa v
cung cÊp dÞch vô cho kh¸ch h ng bao gåm c¶ phô thu v phÝ thu thªm ngo i gi¸ b¸n
(nÕu cã). Doanh thu b¸n h ng cã thÓ thu ®−îc tiÒn hoÆc ch−a thu ®−îc tiÒn ngay sau khi
®¬n vÞ c¬ së ® giao s¶n phÈm, h ng hãa, cung cÊp dÞch vô cho kh¸ch h ng v ®−îc
kh¸ch h ng chÊp nhËn thanh to¸n [2, tr 388].
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm chÝnh ®¹t tiªu chuÈn chÊt l−îng v còng t¹o
ra phÕ phÈm, s¶n phÈm kÌm theo v phÕ liÖu thu håi. Ch¼ng h¹n, ho¹t ®éng xay s¸t
l−¬ng thùc bªn c¹nh s¶n phÈm chÝnh l g¹o cßn cã s¶n phÈm ®i kÌm ®−îc tËn thu l
çm v trÊu. V× vËy, nÕu phÕ phÈm, s¶n phÈm kÌm theo v phÕ liÖu thu håi ®−îc b¸n ra
bªn ngo i khi ®ã doanh thu cña chóng ph¶i tÝnh v o GO nh»m ph¶n ¸nh ®óng kÕt qu¶
cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ®ång thêi còng ph¶n ¸nh ®óng tû lÖ chi phÝ v lîi nhuËn thu
®−îc tõ s¶n xuÊt.
SNA dïng ®¬n vÞ c¬ së ®Ó thu thËp sè liÖu v tÝnh GO. VÒ mÆt lý thuyÕt, ®¬n vÞ
c¬ së chØ thùc hiÖn mét lo¹i ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹i mét ®Þa ®iÓm, nh−ng trong thùc tÕ ë
®¬n vÞ c¬ së bªn c¹nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt chÝnh cßn tiÕn h nh mét hoÆc nhiÒu ho¹t
®éng s¶n xuÊt phô. Ch¼ng h¹n, ®¬n vÞ xay s¸t l−¬ng thùc cã d©y chuyÒn s¶n xuÊt thøc
¨n gia sóc v.v. V× vËy, ®Ó tÝnh ®Çy ®ñ GO cña ®¬n vÞ cÇn ph¶i tÝnh c¶ doanh thu tiªu thô
s¶n phÈm s¶n xuÊt phô.
Ngo i ho¹t ®éng s¶n xuÊt chÝnh v s¶n xuÊt phô, nhiÒu ®¬n vÞ c¬ së cßn cho thuª
m¸y mãc, thiÕt bÞ cã ng−êi ®iÒu khiÓn v çc t i s¶n kh¸c. Ho¹t ®éng n y t¹o ra doanh
thu v ph¶i tÝnh v o GO cña ®¬n vÞ. Trong tr−êng hîp ®¬n vÞ s¶n xuÊt cho thuª m¸y
mãc, thiÕt bÞ v çc t i s¶n kh¸c kh«ng kÌm theo ng−êi ®iÒu khiÓn khi ®ã tiÒn thu ®−îc
tõ ho¹t ®éng n y kh«ng ®−îc tÝnh v o GO m ph¶i tÝnh v o thu nhËp tõ së h÷u t i s¶n
cña ®¬n vÞ, bëi v× thùc tÕ ®¬n vÞ kh«ng tiÕn h nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt.

25
GO ®−îc tÝnh cho mét thêi kú nhÊt ®Þnh, t¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu v kÕt thóc cña
mét kú tÝnh to¸n cã s¶n phÈm dë dang, cã nh÷ng th nh phÈm ch−a b¸n cßn ë trong kho
v cã çc s¶n phÈm göi b¸n nh−ng ch−a b¸n ®−îc. §Ó ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ kÕt qu¶ ho¹t
®éng s¶n xuÊt trong mét thêi kú cña ®¬n vÞ c¬ së, ph¶i tÝnh to¸n gi¸ trÞ cña nh÷ng lo¹i
s¶n phÈm n y trong kú h¹ch to¸n. V× vËy, GO cßn bao gåm chªnh lÖch cuèi kú v ®Çu
kú cña s¶n phÈm dë dang, th nh phÈm tån kho, h ng göi b¸n nh−ng ch−a b¸n ®−îc.
1.2.2. ý nghÜa v nh÷ng h¹n chÕ cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt
1.2.2.1. ý nghÜa cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt
Ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹o ra thu nhËp v cña c¶i cho nÒn kinh tÕ. §Ó ph¶n ¸nh kÕt
qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh, çc nh kinh tÕ ® ®Ò xuÊt v
biªn so¹n hÖ thèng çc chØ tiªu gi¸ trÞ, trong ®ã chØ tiªu GO ph¶n ¸nh tæng hîp to n bé
kÕt qu¶ ho¹t ®éng do çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt trong n−íc t¹o ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh,
l chØ tiªu ®Çu tiªn xuÊt hiÖn bªn nguån cña t i kho¶n s¶n xuÊt – T i kho¶n m« t¶ kÕt
qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt v tæng s¶n phÈm trong n−íc cña nÒn kinh tÕ ®−îc h×nh th nh
nh− thÕ n o. GO cßn l chØ tiªu quan träng, kh«ng thÓ thiÕu khi tÝnh tæng s¶n phÈm
trong n−íc theo ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt.
Cïng víi gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô nhËp khÈu, chØ tiªu GO m« t¶ tæng nguån
h ng hãa v dÞch vô cña nÒn kinh tÕ ®¸p øng cho nhu cÇu s¶n xuÊt thÓ hiÖn qua cung
cÊp t− liÖu s¶n xuÊt dïng trong chi phÝ trung gian; cho tÝch lòy t i s¶n ®Ó t¸i s¶n xuÊt
më réng cña nÒn kinh tÕ; cho nhu cÇu tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh v Nh n−íc
v cho xuÊt khÈu nh»m t¹o thªm thu nhËp v viÖc l m cho ng−êi lao ®éng, l nguån thu
ngo¹i tÖ cho ®Êt n−íc. Nãi çch kh¸c, chØ tiªu GO cïng víi gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô
nhËp khÈu ph¶n ¸nh tæng cung cña nÒn kinh tÕ. Çc chØ tiªu ph¶n ¸nh tæng cung, cïng
víi çc chØ tiªu ph¶n ¸nh tæng cÇu m« t¶ mèi quan hÖ kinh tÕ vÜ m« cña nÒn kinh tÕ v
cho phÐp çc nh kinh tÕ nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh th nh v sö dông nguån h ng hãa
v dÞch vô. SNA m« t¶ mèi liªn hÖ kinh tÕ vÜ m« gi÷a tæng cung víi çc yÕu tè cña tæng

26
cÇu trong t i kho¶n h ng hãa v dÞch vô - T i kho¶n m« t¶ ho¹t ®éng giao dÞch t¹o
th nh nguån v sö dông h ng hãa v dÞch vô cña to n bé nÒn kinh tÕ.
Cïng víi gi¸ trÞ xuÊt khÈu h ng hãa v dÞch vô, chØ tiªu GO ph¶n ¸nh møc ®é
c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. Tû lÖ gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô xuÊt khÈu so víi GO cña
nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh biÓu thÞ tæng quan kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña
h ng hãa trong n−íc víi h ng hãa n−íc ngo i. Mét sè nh kinh tÕ th−êng so gi¸ trÞ
h ng hãa v dÞch vô xuÊt khÈu víi GDP ®Ó ®¸nh gi¸ vai trß cña xuÊt khÈu ®èi víi t¨ng
tr−ëng kinh tÕ. VÒ lý thuyÕt, kh«ng nªn so gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô xuÊt khÈu víi
GDP bëi v× ®©y l hai chØ tiªu cã ph¹m trï kh¸i niÖm kh¸c nhau, gi¸ trÞ h ng xuÊt khÈu
ph¶n ¸nh to n bé gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô do nÒn kinh tÕ trong n−íc s¶n xuÊt ®−îc
xuÊt khÈu ra n−íc ngo i, bao gåm c¶ chi phÝ trung gian sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm xuÊt khÈu v thuéc ph¹m trï GO. Trong khi ®ã chØ tiªu GDP
biÓu thÞ gi¸ trÞ h ng hãa v dÞch vô míi t¨ng thªm trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña mét thêi
kú. Mét sè nh kinh tÕ v lËp chÝnh s¸ch cho r»ng trÞ gi¸ h ng xuÊt khÈu cã tû träng
ng y c ng t¨ng so víi GDP do vËy ¶nh h−ëng rÊt m¹nh tíi tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP.
§iÒu n y ®óng nh−ng ch−a thËt chÝnh x¸c v× trong tr−êng hîp h ng hãa xuÊt khÈu chñ
yÕu l h ng gia c«ng chÕ biÕn víi nguyªn vËt liÖu nhËp tõ bªn ngo i, khi ®ã t¨ng tr−ëng
nhanh cña h ng xuÊt khÈu ¶nh h−ëng nhiÒu tíi t¨ng tr−ëng gi¸ trÞ s¶n xuÊt nh−ng t¸c
®éng rÊt Ýt tíi t¨ng tr−ëng GDP.
1.2.2.2. Nh÷ng h¹n chÕ cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt
Do gi¸ trÞ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh to n bé gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô s¶n
xuÊt ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh cña nÒn kinh tÕ nªn GO cã sù tÝnh trïng gi÷a c¸c
®¬n vÞ trong tõng ng nh còng nh− gi÷a c¸c ng nh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Møc ®é
tÝnh trïng phô thuéc v o tr×nh ®é chuyªn m«n hãa trong s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ, nÕu
tr×nh ®é chuyªn m«n hãa c ng cao th× sù tÝnh trïng c ng nhiÒu. Gi¶ sö trong mét n¨m,
ng nh ch¨n nu«i t¹o ra s¶n phÈm víi trÞ gi¸ 150 tû ®ång v b¸n to n bé cho ng nh c«ng
nghiÖp chÕ biÕn ®Ó s¶n xuÊt thÞt hép. Ng nh c«ng nghiÖp chÕ biÕn dïng s¶n phÈm cña

27
ng nh ch¨n nu«i v t¹o ra s¶n phÈm thÞt hép víi gi¸ trÞ l 320 tû ®ång, râ r ng GO cña
ng nh c«ng nghiÖp chÕ biÕn (320 tû) bao gåm c¶ gi¸ trÞ cña ng nh ch¨n nu«i (150 tû).
Nh− vËy khi tæng hîp GO cña nÒn kinh tÕ sÏ bÞ tÝnh trïng gi¸ trÞ cña ng nh ch¨n nu«i
trong GO cña ng nh c«ng nghiÖp chÕ biÕn.
VÒ cÊu th nh gi¸ trÞ, GO bao gåm c¶ gi¸ trÞ h ng hãa ®−îc t¹o ra cña çc thêi kú
s¶n xuÊt tr−íc dïng l m chi phÝ trung gian cho kú s¶n xuÊt n y, ch¼ng h¹n dïng
nguyªn vËt liÖu ®−îc t¹o ra cña n¨m tr−íc ®Ó s¶n xuÊt ra h ng hãa v dÞch vô cho n¨m
sau. Víi ®Æc ®iÓm n y, nÕu dïng GO ®Ó ®¸nh gi¸ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ v çc chØ
tiªu tæng hîp liªn quan tíi b×nh qu©n ®Çu ng−êi, n¨ng suÊt, hiÖu qu¶ th× sÏ kh«ng ph¶n
¸nh ®óng kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh.
1.2.3. Çc nguyªn t¾c ¸p dông tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ hiÖn h nh
Dùa trªn nghiªn cøu kh¸i niÖm v b¶n chÊt cña chØ tiªu GO ph¶n ¸nh kÕt qu¶
cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt ®−îc t¹o ra trong l nh thæ kinh tÕ cña mét quèc gia, dùa trªn
nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ s¶n l−îng cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt v kh¸i niÖm s¶n xuÊt trong SNA,
t¸c gi¶ ® tæng hîp, kh¸i qu¸t th nh çc nguyªn t¾c cÇn tu©n thñ khi tÝnh GO theo gi¸
hiÖn h nh.
1.2.3.1. Nguyªn t¾c th−êng tró. GO chØ tÝnh cho çc ®¬n vÞ th−êng tró cña nÒn
kinh tÕ. GO ph¶n ¸nh kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô
trong l nh thæ kinh tÕ cña mét quèc gia. V× vËy kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña chi nh¸nh mét
c«ng ty ViÖt Nam ë n−íc ngo i kh«ng ®−îc tÝnh v o GO cña ViÖt Nam. Ng−îc l¹i kÕt
qu¶ s¶n xuÊt cña chi nh¸nh n−íc ngo i t¹i ViÖt Nam ph¶i tÝnh v o GO cña ViÖt Nam.
Nguyªn t¾c th−êng tró ®¶m b¶o GO chØ bao gåm gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch
vô s¶n xuÊt ra trong l nh thæ kinh tÕ cña mét quèc gia trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. S¶n
phÈm vËt chÊt v dÞch vô do çc ®¬n vÞ thuéc së h÷u cña ViÖt Nam s¶n xuÊt ra trªn l nh
thæ kinh tÕ cña n−íc kh¸c kh«ng ®−îc tÝnh v o GO.
1.2.3.2. Nguyªn t¾c ®Çu ra cña ®¬n vÞ c¬ së. GO kh«ng ®−îc tÝnh trïng trong
ph¹m vi ®¬n vÞ tÝnh to¸n. GO ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®Çu ra cña ®¬n vÞ c¬ së,

28
kh«ng dïng ®¸nh gi¸ cho tõng c«ng ®o¹n s¶n xuÊt cña ®¬n vÞ. V× vËy GO chØ tÝnh cho
s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô do ®¬n vÞ s¶n xuÊt ra dïng cho ®¬n vÞ kh¸c, kh«ng tÝnh
gi¸ trÞ cña s¶n phÈm chu chuyÓn néi bé cho çc c«ng ®o¹n s¶n xuÊt cña ®¬n vÞ c¬ së.
Ho¹t ®éng s¶n xuÊt ë mét ®¬n vÞ c¬ së gåm nhiÒu c«ng ®o¹n s¶n xuÊt, cã nh÷ng
c«ng ®o¹n t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô ®−îc dïng l m nguyªn vËt liÖu v dÞch
vô ®Çu v o cho c«ng ®o¹n s¶n xuÊt kh¸c cña ®¬n vÞ trong cïng kú h¹ch to¸n. Râ r ng
s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô n y kh«ng ra khái ®¬n vÞ nªn kh«ng tÝnh v o GO. Nãi
çch kh¸c, nguyªn t¾c ®Çu ra cña ®¬n vÞ c¬ së ¸p dông ®Ó tÝnh GO cña ®¬n vÞ c¬ së.
NÕu doanh nghiÖp gåm nhiÒu ®¬n vÞ c¬ së, GO cña doanh nghiÖp b»ng tæng GO cña
çc ®¬n vÞ c¬ së thuéc doanh nghiÖp.
Trong thùc tÕ nguyªn t¾c n y ®−îc ¸p dông ®èi víi ®¬n vÞ thu thËp sè liÖu ®Ó
tÝnh GO. Ch¼ng h¹n, nÕu ®¬n vÞ thu thËp sè liÖu l ®¬n vÞ c¬ së khi ®ã GO chØ tÝnh kÕt
qu¶ cuèi cïng cña ®¬n vÞ c¬ së. NÕu ®¬n vÞ thu thËp sè liÖu l doanh nghiÖp th× GO chØ
tÝnh kÕt qu¶ cuèi cïng cña doanh nghiÖp, kh«ng tÝnh gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch
vô do doanh nghiÖp s¶n xuÊt ra v ®−îc dïng ngay trong néi bé doanh nghiÖp. NÕu ®¬n
vÞ thu thËp sè liÖu l mét ng nh kinh tÕ, th× nguyªn t¾c kh«ng ®−îc tÝnh trïng bé phËn
gi¸ trÞ s¶n phÈm ®−îc sö dông lÉn nhau trong néi bé mét ng nh, nh−ng l¹i ®−îc tÝnh
trïng bé phËn gi¸ trÞ s¶n phÈm ®−îc sö dông gi÷a çc ng nh víi nhau.
Nguyªn t¾c ®Çu ra cña ®¬n vÞ c¬ së lo¹i trõ viÖc tÝnh trïng gi÷a çc c«ng ®o¹n
s¶n xuÊt trong mét ®¬n vÞ c¬ së v ®¶m b¶o GO ph¶n ¸nh chÝnh x¸c sè l−îng s¶n phÈm
vËt chÊt v dÞch vô cña ®¬n vÞ c¬ së s¶n xuÊt ra cung cÊp cho nÒn kinh tÕ.
1.2.3.3. Nguyªn t¾c s¶n l−îng. GO ®−îc tÝnh cho to n bé gi¸ trÞ lao ®éng sèng
v lao ®éng vËt hãa ® sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cïng víi
thÆng d− s¶n xuÊt trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Nguyªn t¾c n y quy ®Þnh néi dung cña
GO bao gåm to n bé chi phÝ ®Çu v o thùc tÕ ® sö dông cho s¶n xuÊt nh−: nguyªn vËt
liÖu, nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, çc chi phÝ dÞch vô mua ngo i phôc vô s¶n xuÊt, khÊu hao
t i s¶n cè ®Þnh, chi phÝ nh©n c«ng, thuÕ s¶n xuÊt, phÝ, lÖ phÝ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt v nh÷ng chi phÝ kh¸c cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt (chi phÝ tuyÓn dông,

29
kÌm cÆp tay nghÒ cho ng−êi lao ®éng, chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp, nghiªn cøu øng
dông kü thuËt c«ng nghÖ míi...);
ThÆng d− s¶n xuÊt trong mét thêi kú chØ xuÊt hiÖn khi s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch
vô ® ®−îc tiªu thô. Nh÷ng s¶n phÈm ch−a tiªu thô, th× thÆng d− s¶n xuÊt ch−a ®−îc
x¸c ®Þnh v ch−a tÝnh v o GO. Nguyªn t¾c n y còng x¸c ®Þnh ph¹m vi s¶n phÈm tÝnh
v o GO l to n bé s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra kÓ c¶ s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô.
Nguyªn t¾c s¶n l−îng l c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh néi h m v cÊu th nh gi¸ trÞ cña GO.
Dùa trªn nguyªn t¾c n y v ®Þnh nghÜa cña GO còng nh− chÕ ®é kÕ to¸n cña ®¬n vÞ c¬
së, çc nh thèng kª x¸c ®Þnh nh÷ng th«ng tin cÇn thu thËp ®Ó tÝnh GO.
1.2.3.4. Nguyªn t¾c lo¹i trõ l¹m ph¸t. Thu do chªnh lÖch gi¸ kh«ng tÝnh v o
GO. Chªnh lÖch gi¸ th−êng x¶y ra trong tr−êng hîp nÒn kinh tÕ cã l¹m ph¸t l m cho gi¸
cña h ng hãa t¨ng ®ét biÕn, kh«ng ph¶n ¸nh ®óng gi¸ trÞ thùc cña h ng hãa, ®Æc biÖt
®èi víi th nh phÈm tån kho, v× vËy chªnh lÖch gi¸ kh«ng ph¶i kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng
s¶n xuÊt.
Nguyªn t¾c lo¹i trõ l¹m ph¸t gióp cho çc nh thèng kª v çc nh kinh tÕ n¾m
v÷ng kh¸i niÖm s¶n xuÊt trong hÖ thèng t i kho¶n quèc gia ®Ó ¸p dông trong tÝnh to¸n
v ph©n tÝch kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ qua chØ tiªu GO. Khi nÒn kinh tÕ cã l¹m
ph¸t hoÆc dù tÝnh cã thÓ t¨ng gi¸, çc nh ®Çu c¬ th−êng gi÷ s¶n phÈm trong kho v t×m
thêi ®iÓm b¸n ra cã lîi nhÊt nh»m h−ëng chªnh lÖch gi¸. §èi chiÕu víi kh¸i niÖm s¶n
xuÊt, râ r ng kho¶n thu chªnh lÖch gi¸ kh«ng ph¶i l kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
1.2.3.5. Nguyªn t¾c kú tÝnh to¸n. S¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong thêi kú n o ®−îc
tÝnh cho GO cña thêi kú ®ã. Nguyªn t¾c n y quy ®Þnh kÕt qu¶ s¶n xuÊt ph¸t sinh cña
thêi kú n o th× tÝnh v o GO cña thêi kú ®ã, kh«ng lÊy kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña thêi kú n y
tÝnh cho kú kh¸c v ng−îc l¹i. V× vËy, nh÷ng s¶n phÈm ch−a kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
trong kú (b¸n th nh phÈm, s¶n phÈm dë dang) chØ ®−îc tÝnh phÇn ph¸t sinh thªm trong
kú ®ã, chÝnh l chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ cña b¸n th nh phÈm, s¶n phÈm dë dang cuèi kú
v ®Çu kú. PhÕ liÖu, phÕ phÈm t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nÕu ® tiªu thô còng ®−îc
tÝnh v o GO, nh−ng qui −íc tiªu thô ®−îc ë thêi kú n o ®−îc tÝnh v o GO ë thêi kú ®ã.

30
Nguyªn t¾c kú tÝnh to¸n ph¶n ¸nh kh¸i niÖm biÕn kú - kh¸i niÖm gi¸ trÞ trong
mét kho¶ng thêi gian, ®−îc ¸p dông cho gi¸ trÞ s¶n xuÊt. Kh«ng ph¶i chØ tiªu n o còng
¸p dông kh¸i niÖm biÕn kú, ch¼ng h¹n chØ tiªu gi¸ trÞ t i s¶n cè ®Þnh ¸p dông kh¸i niÖm
biÕn ®iÓm - kh¸i niÖm biÓu thÞ gi¸ trÞ t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. Víi nguyªn t¾c n y,
çc nh thèng kª cÇn l−u ý khi tÝnh gi¸ trÞ cña th nh phÈm tån kho, s¶n phÈm dë dang,
h ng göi b¸n ch−a b¸n ®−îc khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña mét thêi kú x¸c ®Þnh.
1.2.3.6. Nguyªn t¾c h¹ch to¸n. ChØ tiªu GO ®−îc h¹ch to¸n theo nguyªn t¾c
chê ph©n bæ. Víi nguyªn t¾c n y h ng hãa v dÞch vô ®−îc tÝnh v o GO t¹i thêi ®iÓm
chuyÓn giao quyÒn së h÷u ®èi víi h ng hãa v dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng, t¹i thêi ®iÓm
chóng ®−îc s¶n xuÊt ra ®èi víi h ng hãa v dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng,
®èi víi h ng hãa ®Ó tÝch lòy v h ng hãa v dÞch vô phi thÞ tr−êng.
Nguyªn t¾c h¹ch to¸n ® chØ ra sù kh¸c biÖt vÒ thêi ®iÓm h¹ch to¸n cña thèng kª
GO víi thêi ®iÓm h¹ch to¸n trong hÖ thèng h¹ch to¸n kÕ to¸n t i chÝnh. Nguyªn t¾c chê
ph©n bæ l nguyªn t¾c h¹ch to¸n trong SNA, kh¸c víi nguyªn t¾c quyÕt to¸n thu chi
trong h¹ch to¸n, kÕ to¸n t i chÝnh. Çc nh thèng kª t i kho¶n quèc gia ph¶i l−u ý
nguyªn t¾c chê ph©n bæ ®Ó tæ chøc thu thËp th«ng tin cho chÝnh x¸c. Ch¼ng h¹n, nÕu
thêi ®iÓm chuyÓn giao quyÒn së h÷u h ng hãa v cung cÊp dÞch vô kh«ng cïng víi thêi
®iÓm thanh to¸n - ng−êi mua h ng hãa v dÞch vô cã thÓ thanh to¸n tr−íc hoÆc thanh
to¸n sau, khi ®ã tiÒn l i hay çc chi phÝ kh¸c cã liªn quan tíi ho¹t ®éng thanh to¸n
kh«ng ®−îc tÝnh v o gi¸ b¸n h ng hãa v dÞch vô.
1.2.4. Çc lo¹i gi¸ dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt
Víi çc môc ®Ých nghiªn cøu kh¸c nhau, chØ tiªu GO ®−îc tÝnh theo çc lo¹i gi¸
kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, nÕu xÐt theo çc yÕu tè cÊu th nh v víi môc ®Ých nghiªn cøu
c¬ cÊu gi¸ trÞ, GO ®−îc tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n hoÆc gi¸ s¶n xuÊt. NÕu xÐt theo thêi gian
v nghiªn cøu khèi l−îng s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô ®−îc s¶n xuÊt ra, GO ®−îc tÝnh
theo gi¸ hiÖn h nh v gi¸ so s¸nh. Trong môc n y, t¸c gi¶ luËn ¸n tr×nh b y ®Þnh nghÜa
cña gi¸ c¬ b¶n, gi¸ s¶n xuÊt, gi¸ sö dông, gi¸ hiÖn h nh v gi¸ so s¸nh v chØ ra −u ®iÓm

31
cña viÖc dïng gi¸ c¬ b¶n khi tÝnh chØ tiªu GO. Trong ba lo¹i gi¸: gi¸ c¬ b¶n, gi¸ s¶n
xuÊt v gi¸ sö dông, thèng kª t i kho¶n quèc gia quy ®Þnh chØ cã gi¸ c¬ b¶n v gi¸ s¶n
xuÊt ®−îc dïng ®Ó tÝnh GO.
Gi¸ c¬ b¶n l sè tiÒn ng−êi s¶n xuÊt nhËn ®−îc do b¸n mét ®¬n vÞ h ng hãa hay
dÞch vô s¶n xuÊt ra trõ thuÕ ®¸nh v o s¶n phÈm, céng víi trî cÊp s¶n phÈm, gi¸ c¬ b¶n
lo¹i trõ phÝ vËn t¶i kh«ng do ng−êi s¶n xuÊt tr¶ khi b¸n h ng.
Gi¸ s¶n xuÊt l sè tiÒn ng−êi s¶n xuÊt nhËn ®−îc do b¸n mét ®¬n vÞ h ng hãa
hay dÞch vô s¶n xuÊt ra trõ ®i thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng hay thuÕ ®−îc khÊu trõ t−¬ng tù, gi¸
s¶n xuÊt lo¹i trõ phÝ vËn t¶i kh«ng do ng−êi s¶n xuÊt tr¶ khi b¸n h ng [10, tr 85].
Gi¸ sö dông l sè tiÒn ng−êi mua ph¶i tr¶ ®Ó nhËn ®−îc mét ®¬n vÞ h ng hãa
hay dÞch vô t¹i thêi gian v ®Þa ®iÓm do ng−êi mua yªu cÇu, gi¸ sö dông kh«ng bao
gåm thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®−îc khÊu trõ hay thuÕ t−¬ng tù ®−îc khÊu trõ. Gi¸ sö dông
bao gåm c¶ phÝ vËn t¶i do ng−êi mua ph¶i tr¶.
SNA khuyÕn nghÞ çc n−íc nªn dïng gi¸ c¬ b¶n ®Ó tÝnh GO, trong tr−êng hîp
kh«ng thÓ ¸p dông ®−îc gi¸ c¬ b¶n khi ®ã míi dïng gi¸ s¶n xuÊt. Qua ®Þnh nghÜa cña
gi¸ c¬ b¶n v gi¸ s¶n xuÊt, t¸c gi¶ nhËn thÊy trªn gi¸c ®é ph©n tÝch, viÖc ¸p dông gi¸
s¶n xuÊt sÏ ph¶n ¸nh kh«ng ®óng b¶n chÊt kinh tÕ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh
cña ®¬n vÞ c¬ së, gi¸ s¶n xuÊt kh«ng ph¶n ¸nh thùc tÕ sè tiÒn ®¬n vÞ c¬ së thu ®−îc khi
b¸n s¶n phÈm v còng kh«ng ph¶n ¸nh ®óng sè tiÒn ng−êi mua thùc sù ph¶i tr¶ ®Ó cã
s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô ng−êi mua cÇn.
Mét sè nh thèng kª kinh tÕ ® nhÇm lÉn khi cho r»ng theo c¬ cÊu gi¸ trÞ, GO
cña ng nh kinh tÕ hay ng nh s¶n phÈm còng ®−îc tÝnh theo gi¸ sö dông [18, tr 56 v 9,
tr 33]. T¸c gi¶ luËn ¸n l−u ý kh«ng dïng gi¸ sö dông trong tÝnh to¸n GO v× theo ®Þnh
nghÜa gi¸ sö dông bao gåm c¶ gi¸ trÞ cña phÇn s¶n phÈm t¨ng thªm trong kh©u l−u
th«ng v çc lo¹i thuÕ s¶n phÈm do ng−êi tiªu dïng tr¶. Nãi çch kh¸c, gi¸ sö dông bao
gåm c¶ GO cña ng nh th−¬ng nghiÖp v vËn t¶i, m gi¸ trÞ cña hai ng nh n y ® ®−îc
tÝnh riªng cho tõng ng nh, ®ång thêi còng bao gåm c¶ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng do ng−êi
mua ph¶i tr¶ khi mua h ng hãa v dÞch vô.

32
¦u ®iÓm cña gi¸ c¬ b¶n trong tÝnh to¸n gi¸ trÞ s¶n xuÊt
§Ó thÊy râ −u ®iÓm cña viÖc ¸p dông gi¸ c¬ b¶n so víi gi¸ s¶n xuÊt khi tÝnh chØ
tiªu GO, tr−íc hÕt t¸c gi¶ cña luËn ¸n tr×nh b y mèi liªn hÖ gi÷a ba lo¹i gi¸: gi¸ c¬ b¶n,
gi¸ s¶n xuÊt v gi¸ sö dông. ViÖc tr×nh b y mèi liªn hÖ n y sÏ ph¶n ¸nh râ h¬n sù kh¸c
biÖt v qua ®ã nªu bËt −u ®iÓm cña viÖc ¸p dông gi¸ c¬ b¶n trong tÝnh to¸n GO. Gi÷a
gi¸ c¬ b¶n, gi¸ s¶n xuÊt v gi¸ sö dông cã mèi liªn hÖ nh− sau:
- Gi¸ s¶n xuÊt b»ng gi¸ c¬ b¶n céng víi thuÕ s¶n phÈm, kh«ng bao gåm thuÕ gi¸
trÞ gia t¨ng hay thuÕ ®−îc khÊu trõ t−¬ng tù do ng−êi mua ph¶i tr¶ v trõ ®i trî cÊp s¶n
phÈm.
- Gi¸ sö dông b»ng gi¸ s¶n xuÊt céng víi thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng kh«ng ®−îc khÊu
trõ hay lo¹i thuÕ t−¬ng tù kh«ng ®−îc khÊu trõ, céng víi phÝ vËn t¶i v phÝ th−¬ng
nghiÖp do ®¬n vÞ kh¸c cung cÊp. S¬ ®å biÓu thÞ mèi liªn hÖ gi÷a ba lo¹i gi¸ ®−îc ®−a ra
ë d−íi ®©y.
Gi¸ c¬ b¶n Gi¸ s¶n xuÊt Gi¸ sö dông
S¬ ®å 1.1 Mèi liªn hÖ gi÷a ba lo¹i gi¸
Gi¸ s¶n xuÊt
PhÝ vËn t¶i v
th−¬ng nghiÖp
ThuÕ trõ ®i trî cÊp
s¶n phÈm do ng−êi
tiªu dïng tr¶
Gi¸ c¬ b¶n Gi¸ c¬ b¶n
ThuÕ trõ ®i trî cÊp
s¶n phÈm do ng−êi
s¶n xuÊt tr¶

33
SNA chia thuÕ s¶n xuÊt th nh hai nhãm: thuÕ s¶n phÈm v thuÕ s¶n xuÊt kh¸c.
Kh¸c biÖt gi÷a gi¸ c¬ b¶n, gi¸ s¶n xuÊt v gi¸ sö dông trong thèng kª tæng hîp thÓ hiÖn
ë ph¹m vi ¸p dông thuÕ s¶n phÈm, phÝ vËn t¶i v phÝ th−¬ng nghiÖp. Trªn gãc ®é thuÕ
s¶n xuÊt, gi¸ c¬ b¶n cña mét ®¬n vÞ s¶n phÈm chØ bao gåm thuÕ s¶n xuÊt kh¸c m
kh«ng bao gåm bÊt kú mét lo¹i thuÕ s¶n phÈm n o. Gi¸ s¶n xuÊt cña mét ®¬n vÞ s¶n
phÈm bao gåm thuÕ s¶n xuÊt kh¸c v mét sè lo¹i thuÕ s¶n phÈm. Gi¸ sö dông cña mét
®¬n vÞ s¶n phÈm bao gåm thuÕ s¶n xuÊt kh¸c v tÊt c¶ çc lo¹i thuÕ s¶n phÈm. Nh− vËy
gi¸ s¶n xuÊt l gi¸ “ngo¹i lai” gi÷a gi¸ c¬ b¶n v gi¸ sö dông v× nã kh«ng bao gåm mét
sè lo¹i thuÕ s¶n phÈm.
Gi¸ s¶n xuÊt kh«ng ph¶i l sè tiÒn nh s¶n xuÊt thùc tÕ nhËn ®−îc khi b¸n s¶n
phÈm v còng kh«ng ph¶i sè tiÒn ng−êi sö dông thùc tÕ ph¶i tr¶ khi mua h ng, nh s¶n
xuÊt dùa v o gi¸ c¬ b¶n ®Ó ®−a ra çc quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt, trong khi ®ã ng−êi tiªu dïng
dùa v o gi¸ sö dông ®Ó quyÕt ®Þnh viÖc mua h ng.
Qua ®Þnh nghÜa v so s¸nh sù kh¸c biÖt gi÷a gi¸ c¬ b¶n v gi¸ s¶n xuÊt ® cho
thÊy −u ®iÓm cña gi¸ c¬ b¶n so víi gi¸ s¶n xuÊt dïng ®Ó tÝnh GO, b¶n chÊt “ngo¹i lai”
gi÷a gi¸ c¬ b¶n v gi¸ sö dông cña gi¸ s¶n xuÊt ® thÓ hiÖn h¹n chÕ vÒ ý nghÜa kinh tÕ
v t¸c dông dïng ®Ó ph©n tÝch, ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña chØ tiªu GO khi tÝnh theo gi¸
s¶n xuÊt.
ChÊt l−îng tÝnh cña mét chØ tiªu ®−îc n©ng cao nÕu l−îng th«ng tin cÇn thiÕt
ph¶i thu thËp ®Ó tÝnh chØ tiªu ®ã c ng Ýt. Trong tr−êng hîp dïng gi¸ s¶n xuÊt ®Ó tÝnh GO
cÇn ph¶i thu thËp th«ng tin vÒ thuÕ s¶n phÈm ë cÊp vi m« (tõng ®¬n vÞ c¬ së), trong khi
®ã nÕu tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n sÏ kh«ng cÇn nh÷ng th«ng tin n y. ¸p dông gi¸ c¬ b¶n ®Ó
tÝnh GO sÏ lo¹i trõ ®−îc ¶nh h−ëng cña viÖc thay ®æi chÝnh s¸ch thuÕ s¶n phÈm cña
Nh n−íc, ®Æc biÖt ®èi víi çc n−íc ®ang ph¸t triÓn trong xu thÕ to n cÇu hãa v
th−¬ng m¹i hãa. HiÖn nay chÕ ®é h¹ch to¸n kÕ to¸n doanh nghiÖp v hÖ thèng thuÕ s¶n
xuÊt cña n−íc ta ho n to n phï hîp víi viÖc ¸p dông gi¸ c¬ b¶n ®Ó tÝnh GO v gi¸ trÞ
t¨ng thªm theo ng nh kinh tÕ.

34
Gi¸ hiÖn h nh l gi¸ dïng trong mua b¸n, trao ®æi s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô
cña n¨m b¸o ço. Gi¸ hiÖn h nh ph¶n ¸nh gi¸ trÞ trªn thÞ tr−êng cña s¶n phÈm vËt chÊt
v dÞch vô chu chuyÓn tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, l−u th«ng ph©n phèi tíi sö dông cuèi cïng
®ång thêi víi sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ, t i chÝnh v thanh to¸n. Gi¸ hiÖn h nh ph¶n ¸nh
thùc tiÔn kh¸ch quan vÒ c¬ cÊu kinh tÕ, mèi quan hÖ tû lÖ gi÷a çc ng nh trong s¶n
xuÊt, mèi quan hÖ ph©n phèi thu nhËp, mèi quan hÖ gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt víi phÇn huy
®éng ®−îc v o ng©n s¸ch, v.v, trong tõng n¨m [8, môc 3.69, tr 74].
Gi¸ so s¸nh l gi¸ hiÖn h nh cña n¨m ®−îc chän l m gèc dïng ®Ó nghiªn cøu
biÕn ®éng vÒ khèi l−îng s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô cña chØ tiªu cÇn tÝnh to¸n. Tïy
theo môc ®Ých nghiªn cøu, n¨m ®−îc chän l m gèc ®Ó tÝnh gi¸ so s¸nh cã thÓ l n¨m
tr−íc hoÆc n¨m sau n¨m b¸o ço. Trong thùc tÕ th−êng chän n¨m tr−íc l n¨m ®Çu cña
thêi kú kÕ ho¹ch [8, môc 3.70, tr 74]. Nh− vËy nÕu kÕt hîp c¶ “yÕu tè vÒ c¬ cÊu gi¸ trÞ”
v “yÕu tè thêi gian”, gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ hiÖn h nh hoÆc gi¸ so s¸nh ®Òu cã thÓ
tÝnh theo gi¸ c¬ b¶n hay gi¸ s¶n xuÊt.
1.2.5. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh
GO theo gi¸ so s¸nh ph¶n ¸nh to n bé khèi l−îng s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô
s¶n xuÊt ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. §Ó lo¹i trõ ¶nh h−ëng
cña biÕn ®éng gi¸ c¶ khi ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ, çc nh
thèng kª ® ®−a ra kh¸i niÖm v tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh. Khi tÝnh GO theo gi¸
so s¸nh cÇn ph¶i chän mét n¨m l m n¨m gèc v dïng gi¸ cña n¨m ®ã ®Ó x¸c ®Þnh gi¸
trÞ cña s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô s¶n xuÊt ra cña n¨m tÝnh to¸n.
1.2.5.1. ý nghÜa cña gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh
GO theo gi¸ hiÖn h nh ph¶n ¸nh to n bé gi¸ trÞ cña s¶n phÈm vËt chÊt v dÞch vô
s¶n xuÊt ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh theo gi¸ thÞ tr−êng cña n¨m nghiªn cøu. GO
theo gi¸ hiÖn h nh thay ®æi qua çc n¨m phô thuéc v o thay ®æi khèi l−îng cña s¶n

35
phÈm vËt chÊt v dÞch vô s¶n xuÊt ra v thay ®æi cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng. V× dïng gi¸
cña n¨m gèc tÝnh cho çc n¨m kh¸c nhau nªn GO theo gi¸ so s¸nh ph¶n ¸nh thùc tÕ
biÕn ®éng tõ n¨m n y sang n¨m kh¸c chØ do thay ®æi cña khèi l−îng s¶n phÈm vËt chÊt
v dÞch vô s¶n xuÊt ra cña nÒn kinh tÕ. Nãi çch kh¸c, GO theo gi¸ so s¸nh ph¶n ¸nh
s¶n l−îng h ng hãa v dÞch vô s¶n xuÊt ra cña nÒn kinh tÕ b»ng gi¸ cña n¨m gèc v l
chØ tiªu ph¶n ¸nh tèt h¬n møc ®é ®¸p øng çc nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ.
HiÖn nay TCTK chän n¨m 1994 l m n¨m gèc cña thèng kª kinh tÕ, khi ®ã GO
cña n¨m 2006 theo gi¸ so s¸nh ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña to n bé khèi l−îng s¶n phÈm s¶n
xuÊt ra trong n¨m 2006 theo gi¸ thÞ tr−êng cña n¨m 1994. TÝnh GO theo gi¸ so s¸nh
ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng vÒ mÆt khèi l−îng cña s¶n phÈm s¶n xuÊt ra v tèc ®é ph¸t triÓn
s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ.
1.2.5.2. Çc nguyªn t¾c ¸p dông tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh
Khi tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh, çc nh thèng kª lu«n ph¶i gi¶i quyÕt ba vÊn ®Ò
¶nh h−ëng tíi chÊt l−îng tÝnh to¸n, ®ã l : tÝnh ®ång nhÊt cña çc s¶n phÈm trong cïng
mét nhãm; chÊt l−îng s¶n phÈm thay ®æi qua çc n¨m v thay ®æi c¬ cÊu s¶n phÈm s¶n
xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ. §Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh, ngo i viÖc
tu©n thñ çc nguyªn t¾c tÝnh theo gi¸ hiÖn h nh, çc nh thèng kª cßn ph¶i tu©n thñ
thªm bèn nguyªn t¾c. Trong bèn nguyªn t¾c tr×nh b y d−íi ®©y, ba nguyªn t¾c ®Çu t¸c
gi¶ kÕ thõa trong t i liÖu cña quèc tÕ [24, tr 13&14], nguyªn t¾c thø t− ®Ò cËp tíi chÊt
l−îng s¶n phÈm do t¸c gi¶ nghiªn cøu v ®Ò xuÊt. Nguyªn t¾c thø t− yªu cÇu çc nh
thèng kª t i kho¶n quèc gia chØ lo¹i trõ biÕn ®éng vÒ gi¸ khi tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh,
do vËy thèng kª gi¸ kh«ng ®−îc gép yÕu tè thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm khi thu thËp
th«ng tin vÒ gi¸ ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ cña ng−êi s¶n xuÊt (PPI), chØ sè b¸n bu«n vËt t− cho
s¶n xuÊt (WPI) v chØ sè gi¸ tiªu dïng (CPI).
1.2.5.2.1. Nguyªn t¾c møc ®é gép ng nh s¶n phÈm. Khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt
theo gi¸ so s¸nh b»ng ph−¬ng ph¸p chØ sè gi¸ hay ph−¬ng ph¸p chØ sè khèi l−îng, gi¸
trÞ s¶n xuÊt theo ng nh s¶n phÈm ph¶i t¸ch chi tiÕt ë møc tèi ®a. Sè ng nh s¶n phÈm
dïng ®Ó tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh c ng chi tiÕt sÏ ®¶m b¶o tÝnh ®ång nhÊt v tÝnh æn

36
®Þnh c¬ cÊu cña çc s¶n phÈm trong cïng mét nhãm. Tr−êng hîp lý t−ëng, GO ph¶i
t¸ch theo tõng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ v dïng chØ sè gi¸ hoÆc chØ sè
khèi l−îng cña tõng s¶n phÈm ®ã ®Ó tÝnh chuyÓn vÒ gi¸ so s¸nh. V× h¹n chÕ vÒ nguån
nh©n lùc v nguån t i chÝnh nªn trong thùc tÕ kh«ng thÓ tÝnh GO v chØ sè gi¸ cho tõng
lo¹i s¶n phÈm, çc nh thèng kª ph¶i gép theo nhãm v nh− vËy biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ v
khèi l−îng cña çc s¶n phÈm kh¸c nhau ®−îc gép l¹i víi nhau, møc ®é gép ng nh s¶n
phÈm kh«ng thÓ qu¸ gép v× khi ®ã sÏ l m sai lÖch kÕt qu¶ tÝnh to¸n. SNA khuyÕn nghÞ
møc ®é gép ng nh s¶n phÈm ®Ó c¬ quan thèng kª çc n−íc th nh viªn ¸p dông khi tÝnh
GO theo gi¸ so s¸nh ë møc ph©n lo¹i s¶n phÈm cÊp II.
§−a ra nguyªn t¾c møc ®é gép ng nh s¶n phÈm nh»m ®¶m b¶o tÝnh thuÇn nhÊt
cña çc nhãm s¶n phÈm cÇn lo¹i trõ biÕn ®éng cña yÕu tè gi¸ c¶ v ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn
®Ó lo¹i trõ yÕu tè thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm cña çc nhãm h ng hãa v dÞch vô khi
tÝnh chØ sè gi¸ s¶n xuÊt còng nh− chØ sè khèi l−îng s¶n phÈm.
1.2.5.2.2. Nguyªn t¾c lùa chän c«ng thøc tÝnh. Dïng c«ng thøc Laspeyres ®Ó
tÝnh chØ sè khèi l−îng s¶n phÈm v c«ng thøc Passche ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ theo møc ®é
gép ng nh s¶n phÈm. Nguyªn t¾c chän c«ng thøc tÝnh chØ sè khèi l−îng v chØ sè gi¸
dùa trªn −u v nh−îc ®iÓm cña tõng lo¹i c«ng thøc. C«ng thøc Laspeyres tÝnh chØ sè
khèi l−îng v c«ng thøc Passche tÝnh chØ sè gi¸ lÇn l−ît nh− sau:
∑ po qt ∑ pt qt
IL
q = --------------- v IP
p = ---------------- (1.1)
∑ po qo ∑ po qt
Trong ®ã: IL
q – ChØ sè khèi l−îng theo c«ng thøc Laspeyres;
IP
p – ChØ sè gi¸ theo c«ng thøc Passche;
po, pt – Gi¸ cña s¶n phÈm t¹i n¨m gèc v n¨m t;
qo, qt – Khèi l−îng cña s¶n phÈm t¹i n¨m gèc v n¨m t.

37
Dïng c«ng thøc Laspeyres ®Ó tÝnh chØ sè khèi l−îng cã −u ®iÓm ë chç yªu cÇu
thu thËp th«ng tin Ýt h¬n so víi dïng c«ng thøc Passche. §èi víi n¨m gèc cÇn cã ®ñ
th«ng tin vÒ gi¸ v l−îng cña tõng nhãm s¶n phÈm, ®èi víi n¨m t, n¨m cÇn tÝnh chØ sè
chØ cÇn th«ng tin vÒ khèi l−îng s¶n phÈm theo nhãm.
Dïng c«ng thøc Passche ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ sÏ kh¾c phôc ®−îc yÕu tè thay ®æi
chÊt l−îng v c¬ cÊu s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ qua çc n¨m. Nh−îc ®iÓm
cña c«ng thøc Passche l ®ßi hái c¶ th«ng tin vÒ gi¸ v th«ng tin vÒ l−îng cña tõng n¨m
tÝnh to¸n. TÝnh tíi yÕu tè kh¶ thi trong thùc tiÔn ¸p dông, çc nh thèng kª vÉn dïng
c«ng thøc Laspeyres ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ v kÕt qu¶ kh«ng sai lÖch so víi dïng c«ng thøc
Passche miÔn l nhãm s¶n phÈm ph¶i t¸ch chi tiÕt.
Nguyªn t¾c lùa chän c«ng thøc tÝnh ®Æt ra nh»m ®¶m b¶o quyÒn sè ¸p dông ®Ó
tÝnh chØ sè gi¸ lu«n ®−îc cËp nhËt víi thùc tÕ c¬ cÊu cña h ng hãa v dÞch vô s¶n xuÊt
ra trong nÒn kinh tÕ qua çc n¨m v gi¸n tiÕp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thay ®æi chÊt l−îng cña
s¶n phÈm khi tÝnh chØ sè gi¸.
Trong SNA, thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm ®−îc ph¶n ¸nh trong thay ®æi khèi
l−îng s¶n phÈm, v× vËy cã thÓ cè ®Þnh quyÒn sè gi¸ trÞ trong tÝnh to¸n chØ sè khèi l−îng
v viÖc ¸p dông c«ng thøc Laspeyres ®Ó tÝnh chØ sè khèi l−îng vÉn ®¶m b¶o chÊt l−îng
tÝnh, ®ång thêi gi¶m thiÓu khèi l−îng th«ng tin cÇn thu thËp ®Ó tÝnh to¸n.
1.2.5.2.3. Nguyªn t¾c quyÒn sè. TÝnh chØ sè gi¸ v chØ sè khèi l−îng cña n¨m
nghiªn cøu ph¶i dùa v o quyÒn sè cña n¨m tr−íc n¨m nghiªn cøu. QuyÒn sè dïng
trong tÝnh to¸n chØ sè gi¸ v chØ sè khèi l−îng biÓu thÞ tÇm quan träng cña nhãm h ng
hãa v dÞch vô trong ræ h ng ®−îc thu thËp th«ng tin ®Ó tÝnh. Ræ h ng hãa v dÞch vô
®¹i diÖn c ng s¸t víi thùc tÕ s¶n xuÊt v tiªu dïng th× chØ sè c ng ph¶n ¸nh trung thùc
bøc tranh cña nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng n¨ng ®éng, ë ®ã chñng
lo¹i v mÉu m s¶n phÈm còng nh− c¬ cÊu tiªu dïng cña d©n c− thay ®æi h ng n¨m. §Æt
ra nguyªn t¾c quyÒn sè ®ßi hái çc nh thèng kª ph¶i liªn tôc cËp nhËt quyÒn sè nh»m
®¶m b¶o chÊt l−îng cña çc lo¹i chØ sè ®−îc tÝnh.

38
QuyÒn sè dïng ®Ó tÝnh çc lo¹i chØ sè gi¸ v chØ sè khèi l−îng ®−îc x©y dùng
dùa trªn çc cuéc ®iÒu tra víi quy m« lín v kh¸ tèn kÐm. Ch¼ng h¹n, quyÒn sè ®Ó tÝnh
CPI l c¬ cÊu chi tiªu çc nhãm h ng hãa v dÞch vô thiÕt yÕu trong tæng chi tiªu cho
®êi sèng h ng ng y cña ng−êi d©n v ®−îc tæng hîp tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng d©n
c−. ChØ mét sè c¬ quan thèng kª quèc gia trªn thÕ giíi míi ®¸p øng ®−îc nguyªn t¾c
n y. §Òu ®Æn 5 n¨m, Tæng côc Thèng kª thay ®æi quyÒn sè dïng ®Ó tÝnh PPI v CPI.
1.2.5.2.4. Nguyªn t¾c thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm. Thay ®æi chÊt l−îng s¶n
phÈm s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ ph¶i ph¶n ¸nh trong khèi l−îng s¶n phÈm. Khi
nghiªn cøu biÕn ®éng cña GO theo thêi gian, çc nh thèng kª v çc nh kinh tÕ ph¶i
l−u ý tíi ba yÕu tè cÊu th nh: gi¸ c¶, khèi l−îng v chÊt l−îng s¶n phÈm. Gi¸ c¶ cña
h ng hãa v dÞch vô ®−îc x¸c ®Þnh theo quy luËt Cung - CÇu cña thÞ tr−êng; khèi l−îng
h ng hãa v dÞch vô t¹o ra trong nÒn kinh tÕ do çc nh s¶n xuÊt v nhu cÇu cña ng−êi
tiªu dïng quyÕt ®Þnh; chÊt l−îng cña h ng hãa v dÞch vô ®−îc ®¸nh gi¸ theo çc yÕu tè
kh¸c nhau, phô thuéc v o ng−êi ®¸nh gi¸ ®øng trªn quan ®iÓm n o. Ch¼ng h¹n theo
quan ®iÓm cña ng−êi tiªu dïng, chÊt l−îng cña s¶n phÈm phô thuéc v o tuæi thä; tÝnh
n¨ng kü thuËt; ®é tiÖn Ých; tiÕt kiÖm chi phÝ trong sö dông,v.v. Trªn gãc ®é nh s¶n xuÊt
v thèng kª t i kho¶n quèc gia, chÊt l−îng cña s¶n phÈm ®−îc x¸c ®Þnh bëi bèn nhãm
yÕu tè sau:
- §Æc tr−ng vËt chÊt do tÝnh chÊt lý, hãa t¹o nªn;
- §Þa ®iÓm cung cÊp h ng hãa;
- Thêi gian cung cÊp h ng hãa;
- §iÒu kiÖn hay m«i tr−êng b¸n h ng hãa.
Ng−êi sö dông v çc nh s¶n xuÊt ®Òu dÔ d ng nhËn biÕt v thõa nhËn yÕu tè
thø nhÊt sÏ g©y nªn sù kh¸c biÖt vÒ chÊt l−îng h ng hãa l do nguyªn vËt liÖu dïng v o
s¶n xuÊt cã chÊt l−îng kh¸c nhau. §Þa ®iÓm cung cÊp kh¸c nhau l m cho chÊt l−îng
h ng hãa kh¸c nhau ®−îc hiÓu theo nghÜa møc ®é tháa m n trong tiªu dïng cña mét

LA01.034_Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh

LA01.034_Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (12)

Similar to LA01.034_Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh

Similar to LA01.034_Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh (20)

More from Luận Văn A-Z - Viết Thuê Luận Văn Thạc sĩ, Tiến sĩ (Zalo:0924477999)

More from Luận Văn A-Z - Viết Thuê Luận Văn Thạc sĩ, Tiến sĩ (Zalo:0924477999) (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (19)

LA01.034_Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh