Нийт эрэлт

1. Нийт эрэлт
1.Нийт эрэлтийг тодорхойлох нь
2.Нийт эрэлтийн муруй, нийт эрэлтэд нөлөөлөх хүчин
зүйлс

2. 1.Нийт эрэлтийг тодорхойлох нь
Хамгийн энгийнээр томъѐолбол нийт эрэлт нь
нийгмийн нийт хэрэгцээний мөнгөөр баталгаажсан
хэсэг юм.
Өөрөөр хэлбэл, бүх хэрэглэгчдийн зүгээс бараа,
үйлчилгээ худалдан авахад зарцуулахад бэлэн байгаа
мөнгөний нийт дүнг нийт эрэлт гэж тодорхойлж болох
юм.
Нийт хэрэглэгч гэдэгт өрх гэр, пүүс, засгийн газрыг
тус тус хамааруулан ойлгож байгаа билээ

3. Дэлхий ертөнц даяаршиж, үндэсний эдийн
засгууд нээлттэй болохын хирээр улс орнуудын
хооронд хийгдэх чөлөөт худалдаа улам бүр эрчимжиж
байгаа учраас энд бас гадаадын улс орнуудыг нэмэх
шаардлагатай болдог.
Ингэхлээр нийт эрэлт нь дээрх субъектуудын
зүгээс бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ худалдан авахад
зориулан төлөвлөж байгаа зардлын нийлбэр дүнгээр
тодорхойлогддог аж.

4. Иймд нийт эрэлтийг бүрдүүлэгч зардлын төрөл
тус бүрийг дэлгэрүүлэн авч үзье. Эдийн засгийн ном,
зохиолд нийт эрэлтийг AD гэж тэмдэглэдэг Нийт
эрэлтийн бүрэлдэхүүн хэсгийг авч үзье
Үүнд:
1. Хэрэглээний зардал
2. Хувийн хөрөнгө оруулалтын зардал
3. Засгийн газрын зардал
4. Цэвэр экспорт

5. Хэрэглээний зардал (C):
Нийт эрэлтийн энэ хэсэг нь эцсийн бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг худалдан авахад зарцуулахаар төлөвлөж
буй хувь хүн, өрх гэрийн мөнгөн орлогын хэмжээгээр
тодорхойлогдох бөгөөд түүнийг С үсгээр тэмдэглэдэг.
Хэрэглээний зардал нь нийт эрэлтийн хамгийн
том бүрдэл хэсэгт тооцогддогг бөгөөд түүний 2/3
орчмыг бүрдүүлдэг.

6. Хувь хүн, өрх гэрүүдийн хэрэглээний төлөвлөсөн
зардал нь:
•Өдөр тутмын хэрэгцээт зүйлс худалдан авахад
зориулж төлөвлөсөн зардал
•Удаан эдэлгээтэй бараа, таваар худалдан авахад
зориулж төлөвлөсөн зардал
•Боловсролын, эрүүл мэндийн, ахуйн зэрэг
үйлчилгээнд зориулж төлөвлөсөн зардал гэсэн
бүтэцтэй байдаг.

7. Хэрэглээний зардлаа төлөвлөнө гэдэг нь
хэрэглэгч хувийн цэвэр орлогоо хэрэглээ болон
хадгаламжид хуваарилах тухай асуудал юм.
Энд бид зөвхөн өрхийн хадгаламжийн тухай л
өгүүллээ. Гэтэл эдийн засаг дахь нийт хадгаламж нь
өрхүүдийн хадгаламжаас гадна Засгийн газрын
хадгаламж, тухайн улсад бий болсон гадаадынхны
хадгаламжийг бас багтаасан ойлголт аж.

8. Хөрөнгө оруулалтын зардал (I):
Нийт эрэлтийн энэ хэсэг нь аж ахуйн
нэгжүүдийн каюитал худалдан авахад зарцуулж буй
зардал дээр өрх гэрүүдийн шинэ байшин, орон сууц
худалдан авсан зардлыг нэмсэн дүн юм.

9. Засгийн газрын зардал (G):
Иргэдийнхээ нийтлэг эрх ашгийг илэрхийлэн
хэрэгжүүлэхийн тулд төр үндэсний орлогын багагүй
хэсгийг өөрийн төсөвтөө төвлөрүүлэн зарцуулдаг.
Зөвхөн 2008 онд л гэхэд ДНБ- ий 40 гаруй хувийг
улсын төсөвт төвлөрүүлэн дахин хуваарилахаар
байна.
Төсөвт байгууллагуудаас бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ
худалдан авахтай холбогдон гарч байгаа зардал нь
Засгийн газрын зардлыг бүрдүүлдэг.

10. Цэвэр экспорт (Nxp) :
Гадагш нь бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ гаргахыг
экспорт, харин түүний эсрэг урсгал болох гаднаас
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ оруулж ирэх үйл явцыг
импорт гэж тус тус нэрлэдэг. Харин экспорт, импортын
зөрөөг цэвэр экспорт гэж нэрлэдэг бөгөөд түүнийг Xn-
ээр тэмдэглэе.
Ингэхээр экспорт импортоосоо давж байгаа
тохиолдолд цэвэр экспорт нийт эрэлтэд эерэг, эсрэг
тохиолдолд сөрөг нөлөөг тус тус үзүүлдэг байна.

11. Нийт эрэлт
AD=E=Cp+Gp+Ip+Nxp
Cp- өрхүүдийн хэрэглээндээ зарцуулахаар төлөвлөж
буй зардал
Gp- засгийн газрын хэрэглээндээ зарцуулахаар
төлөвлөж буй зардал
Ip- хувийн секторт ажиллаж байгаа пүүсүүдийн хөрөнгө
оруулалтандаа зарцуулахаар төлөвлөж буй зардал
Nxp- гадаадын хэрэглэгчдийн тухайн улсаас
бүтээгдэхүүн үйлчилгээ худалдан авахаар төлөвлөж
байгаа зардал

12. Нийт эрэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн хоорондын
хамаарлыг нийт эрэлтийн функц илэрхийлнэ.
AD= E = ƒ (P, Cp, Gp, Ip, Nxp )
Өрхүүдийн хэрэглээндээ зарцуулж буй зардал тухайн
хугацаан дахь хэрэглэгчийн эзэмшиж байгаа мөнгөн хөрөнгө,
хүлээлт, өр болон татварын түвшин зэрэг нь нөлөөлж байдаг
бөгөөд иймээс эдгээр хүчин зүйлс нь мөн нийт эрэлтэд
нөлөөлнө гэсэн үг юм.
2.Нийт эрэлтийн муруй, нийт эрэлтэд нөлөөлөх
хүчин зүйлс

13. Нийт эрэлтийг бусад хүчин зүйлс тогтмол байхад
зөвхөн үнийн түвшингээс хамааруулан
тодорхойлбол:
AD =E= ƒ ( P )

15. Нийт эрэлтийн тоо хэмжээ болон үнийн
ерөнхий түвшний урвуу хамаарлыг дараах
нөлөөгөөр тайлбарладаг.
Пигугийн хөрөнгийн нөлөө
Кейнсийн зээлийн хүүгийн нөлөө
Манделл-Флемингийн валютын ханшны
нөлөө

16. •Пигугийн хөрөнгийн нөлөө.
Хэрэглэгчдийн эзэмшиж буй хөрөнгө тогтмол
гэж үзье. Энэ тохиолдолд үийн ерөнхий түвшин
өсвөл хэрэглэгчдийн эзэмшиж байгаа мөнгөн
хөрөнгийн худалдан авах чадвар буурах бөгөөд
энэ энэ нь хэрэглэгчдийг төлөвлөсөн хэрэглээний
зардлаа бууруулхад хүргэнэ.
Эндээс нийт эрэлтийн бүрэлдэхүүн хэсэг
болох төлөвлөгдсөн хэрэглээний зардал буурч
байгаа учраас үнийн ерөнхий түвшин өссөнөөр
нийт эрэлтийн тоо хэмжээ буурна.

17. •Кейнсийн зээлийн хүүгийн нөлөө.
Үнийн ерөнхий түвшин өсөхөд ЭЗ-ийн
сүбектүүдийн хувьд урьдын төлөвлөсөн зардлаа
санхүүжүүлэхийн хувьд тэдэнд илүү их
хэмжээний мөнгө хэрэгтэй болно. Иймээс
мөнгөний нийлүүлэлтийн тогтмол түвшин дэхь
мөнгөний арилжааны эрэлт нэмэгдэх тул
мөжнгөний эрэлтийн муруй баруун дээш
шилжиж, мөнгөний үнэ цэнэ болох зээлийн хүү
өснө.
Энэ нь ЭЗ-ийн сүбектүүдийг төлөвлөсөн зардлаа
бууруулахад хүргэнэ.

18. •Манделл-Флемингийн валютын ханшны нөлөө.
Үнийн ерөнхий түвшин буурсанаар зээлийн
хүү буурдаг. Ингэснээр зарим хөрөнгө оруулагч
нар гадаад хөрөнгө оруулалт хийж илүү их
хэмжээний ашиг олохыг эрмэлзэнэ.
Тухайлбал ЗГ-ын бондын хүү буурахад ЭЗ-
ийн сүбъектүүд бусад улсын ЗГ-ын бондыг
худалдаж авахын тулд өөрийн орны ЗГ-ийн
бондыг зарах сонирхолтой болно.

19. Манделл-Флемингийн валютын ханшны нөлөө.
Тухайн улсын ЭЗ-ийн хаъяатууд хөрөнгөө
хилийн чанад руу шилжүүлэх шаардлагтай болох
тул гадаадын валютын зах зээл дээр тухайн улсын
мөнгөн тэмдэгтийн нийлүүлэлтийг өсгөнө.
Энэхүү нийлүүлэлтийн өсөлт нь тухайн
улсын мөнгөн тэмдэгтийн бусад валюттай харьцах
ханшийг бууруулна.
Иймээс гадаадынхны бүтээгдэхүүн,үйлчилгээ
өмнөхөөсөө илүү хямд болох учир экспорт
нэмэгдэж импорт буурна. Үүний үр дүнд цэвэр
экспорт өсч, нийт эрэлтийн тоо хэмжээ нэмэгдэнэ

20. Үнийн ерөнхий түвшин тогтмол байхад нийт эрэлтэнд
нөлөөлөх бусад хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр нийт эрэлтийн
муруй бүхэлдээ баруун, зүүн тийш параллель шилжилт
хийнэ.
Нийт эрэлтийн муруйг шилжүүлдэг дараах хүчин зүйлс
нөлөөлж байна:
 Хэрэглээнд нөлөөлдөг хүчин зүйлс
- Хүмүүсийн орлого
- Хэрэглэгчийн хүлээлт
Нийт эрэлтэд нөлөөлөх хүчин зүйлс

21.  Хөрөнгө оруулалтад нөлөөлдөг хүчин
зүйлс
- Бодит зээлийн хүү
- Хөрөнгө оруулалтаас хүлээгдэж буй ашиг
- Технологийн дэвшил
- Татвар
 ЗГ-ын зардлын өөрчлөлт
 Цэвэр экспортын зардлын өөрчлөлт
- Бусад улсын орлогын түвшин
- Валютын ханш

22. •Хүмүүсийн орлого: Энд авч байгаа мөнгөн
хөрөнгө гэдэг ойлголтын доор хэрэглэчдийн
эзэмшиж буй бүх хөрөнгүүдийн мөнгөөр
илэрхийлсэн өртгийг ойлгоно. Тухайлбал
хувьцаа, облигаци болон бонд гэх мэт.
Үнийн ерөнхий түвшин тогтмол байхад
эдгээр хөрөнгүүдийн бодит өртөг буюу худалдан
авах чадвар буурах нь хэрэглэгчдийг төлөвлөсөн
зардлаа бууруулахад хүргэнэ. Ингэснээр нийт
эрэлтийн муруй зүүн доош праллель шилжилт
хийнэ .

23. •Хэрэглэгчдийн хүлээлт : Өрх гэрүүд
хэрэглээнийх нь зардалд нөлөөлж байдаг хүчин
зүйлүүдийн ирээдүйн утгын талаар таамаглал
дэвшүүлж байдаг. Үүний зэрэгцээгээр
хэрэглчдийн ирээдүйн орлогын талаарх хүлээлт
нь нийт эрэлт өөрчлөгдөх нэгэн шалтгаан болж
байдаг.
Жишээлбэл хэрэглэчдийн ирээдүйн орлого
буурна гэж хүлээж байгаа бол хэрэглээний зардлаа
багасгана. Иймээс нийт эрэлт буурч муруй зүүн
дшшо праллель шилжилт хийнэ.

24. •Бодит зээлийн хүү: Пүүсүүд хөрөнгө
оруулалтын талаар шийдвэр гаргахдаа нэрлэсэн
зээлийн хүү бус бодит зээлийн хүүг авч үздэг.
Хэрэв бодит зээлийн хүү өсвөл зээлээр
хөрөнгө оруулалтын зардлаа бууруулна. Учир нь
ирээдүйн хөрөнгө оруулалтаас хүлээгдэж буй
ашиг нь буурна.
Иймээс нийт эрэлтийн муруй зүүн доош
праллель шилжилт хийнэ.

25. •Хөрөнгө оруулалтаас хүлээгдэж буй ашиг.
Пүүсүүд хөрөнгө оруулалт хийснээр ирээдүйд
олох ашиг нь олон хүчин зүйлсээс хамаарч
байдаг. Ирээдүйд эдийн засгийн сүбъектүүдийн
орлогын түвшин өснө гэж тооцож байгаа бол энэ
нь хэрэглээний зардлыг урамшуулна.
Иймээс пүүсүүд хөрөнгө оруулалт хий сонирхлыг
төрүүлнэ. Энэ хөрөнгө оруулалтын зардлыг
нэмэгдүүлж түүний үр дүнд нийт эрэлт өсөх
бөгөөд нийт эрэлтийн муруй баруун дээш
праллель шилжилт хийнэ.

26. •Технологийн дэвшил. Эдийн засаг болон шинжлэх
ухааны бусад салбарт шинэ техник, технологи
бий болох нь хөрөнгө оруулалтын зардлыг
нэмэгдүүлдэг. Үүний үр дүнд нийт эрэлт өсч,
нийт эрэлтийн муруй баруун дээш параллель
шилжилт хийнэ.

27. •Татвар: Аж ахуй нэгжийн ашгийн татвар буурах
нь хөрөнгө оруулалтаас хүлээгдэж буй ашиг өсөх
учраас хөрөнгө оруулалтын зардал нэмэгдэж,
түүний үр дүнд нийт эрэлт өсч, нийт эрэлтийн
муруй баруун дээш праллель шилжилт хийнэ.
•Засгийн газрын зардлын өөрчлөлт: Бусад хүчин
зүйл тогтмол байхад ЗГ-н боловсрол соѐл,
шинжлэх ухаан,батлан хамгаалах, дэд бүтэц
болон нийгэм эдийн засгийн бусад салбаруудад
зарцуулах зардлаа нэмэгдүүлбэл нийт эрэлт өсөх
бөгөөд нийт эрэлтийн муруй баруун дээш
праллель шилжилт хийнэ.

28. •Экспортын зардлын өөрчлөлт: Экспортын
зардал гэдэг нь бусад улсын эдийн засгийн
харъяатуудын тухайн улсад үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдан авахад
зарцуулахаар төлөвлөж буй зардал юм.
Харин төлөвлөсөн импортын зардал гэдэг нь
тухайн улсын эдийн засгийн харъяатуудын
гадаадын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдан
авахад зарцуулахаар төлөвлөж буй зардал.

29. Цэвэр экспортын зардал буурсанаар нийт эрэлт
буурч, нийт эрэлтийн муруй зүүн доош
праллелиар шилжинэ.
Цэвэр экспортын зардал өснө гэдэг нь экспортын
зардал өсөх эсвэл импортын зардал буурах
тохиолдог юм.

30. •Бусад улсын орлогын түвшин. Бусад улсын
макро эдийн засгийн гол үзүүлэлтийн өөрчлөлт
нь тухайн улсын нийт эрэлтэд тэр дундаа
төлөвлөсөн экспортын зардалд нөлөөлж байдаг.
Үүнийг нэг тохиолдол нь бусад орны орлогын
түвшин ба орлого өссөнөөр тухайн улсын
экспотрөхөс хандлагатай болох бөгөөд иймээс
цэвэр экспорт өсч, нийт эрэлт өснө

31. Валютын ханш. Валютын ханш нь тухайн улсын
нэгж валют нь өөр нэг улсын хичнээн валютаар
солигдох тэрхүү харьцааг харуулна.
Валютын ханшны өөрчлөлт нь цэвэр экспортод
нөлөөлнө. Тухайлбал төгрөгийн доллартай
харьцах ханш буурч байна гэж үзье.

32. Бусад хүчин зүйл тогтмол байхад мөнгөний
ханш унснаар америкчууд нэг долларыг
өмнөхтэйгөө харьцуулахад хэмжээний төгрөгөөр
солих учраас тэдний хувьд монголын
бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хямд болно.
Иймээс амрекичууд илүү олон бүтээгдэхүүн
худалдан авах боломжтой болох тул экспорт
нэмэгдэж улмаар нийт эрэлт өснө

33. Нийт эрэлтэд муруйн шилжилт

34. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА