สบู่สมุนไพรข่าสร้างรายได้

1. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
โครงงานยอยที่ 6
1. ชื่อโครงงาน สบู(สมุนไพรข(าสร+างรายได+ (Galangal Herb Soap to make Money)
คําสําคัญ สบู(สมุนไพรข(า
2. นักเรียนผู/ทําโครงงาน
2.1 นางสาวศศิธร ปะสาวะโถ
2.2 นางสาวลลิตา อ(อนชัง
2.3 นายณัฐพลธ พลพวก
3. ครูที่ปรึกษา
คนที่ ชื่อ-สกุล สอนกลุม
สาระ
โทรศัพท; อีเมล;
3.1 นางสาวกิตติมา สาระรักษ สังคมศึกษาฯ 080-1705406 Kittima_sararak@hotmail.com
3.2 นางอาภาพร วรรณสุข สังคมศึกษาฯ 0819352991 lekklar@hotmail.com
3.3 นางสาวแสงเดือน บกน+อย วิทยาศาสตร 0872463509 Saengduan@gmail.com
4. งบประมาณที่เสนอ 6,400 บาท
5. เสนอ ยื่นครั้งที่ 1 วันที่ 19 เดือน ตุลาคม พ.ศ. 2557
แก+ไขครั้งที่ 2 วันที่ 10 เดือน พฤศจิกายน พ.ศ. 2557
แก+ไขครั้งที่ 3 วันที่ 20 เดือน พฤศจิกายน พ.ศ. 2557

2. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
รายละเอียดโครงงานยอยประเภท ก
(วิทยาศาสตร/เศรษฐศาสตร)
โครงงานที่ ก สบู(สมุนไพรข(าสร+างรายได+
(Galangal Herb Soap to make Money)
1. ที่มาและความสําคัญของโครงงาน
ประเทศไทยตั้งอยู(ในเขตภูมิอากาศแบบร+อนชื้น ทําให+สภาพภูมิอากาศมีความเหมาะสมในการปลูกพืช
ประกอบกับคนไทยมีวิถีการดําเนินชีวิตในรูปแบบของการพึ่งพาตนเองจึงนิยมทําการเกษตร ปลูกพืช เลี้ยงสัตว
เพื่อบริโภคและใช+ประโยชนในการดํารงชีวิต ซึ่งการปลูกพืชและเลี้ยงสัตวส(วนใหญ(มักทําในรูปแบบของกิจการ
ครัวเรือนขนาดเล็ก ใช+บริโภคในชีวิตประจําวัน พืชที่ปลูกมักจะเป[นพืชผักสวนครัวที่ปลูกไว+ในบริเวณบ+าน โดย
มีวัตถุประสงคเพื่อปลูกไว+สําหรับรับประทานเองภายในครอบครัว การปลูกผักสวนครัวไว+รับประทานจะทําให+
ผู+ปลูกได+รับประทานผักสดที่อุดมด+วยวิตามินและเกลือแร(ต(าง ๆ มีความปลอดภัยจากสารเคมี และยังสามารถ
ลดรายจ(ายในครัวเรือนได+ ( agrimedia.agritech.doae.go.th/book/book-veg/VS%20035.pdf )
ข(า เป[นพืชผักสวนครัวชนิดหนึ่งที่คนไทยนิยมปลูก ข(า เป[นพืชที่มีลําต+นอยู(ใต+ดินเรียกว(า "เหง+า" อยู(
ในวงศขิง เป[นไม+ล+มลุก เป[นพืชสมุนไพรที่นํามาใช+ในการประกอบอาหาร ข(าเป[นพืชที่นํามาใช+ประโยชน
ทางด+านอาหารมากมาย ใช+ใส(ในต+มข(า ต+มยํา น้ําพริกแกงทุกชนิดใส(ข(าเป[นส(วนประกอบ ยกเว+น แกงเหลือง
และแกงกอและทางภาคใต+ที่ไม(นิยมใส(ข(า มีบทบาทในการดับกลิ่นคาวของเนื้อและปลา นอกจากนั้น ข(ายังมี
ฤทธิ์ทางยา เหง+าแก(แก+ปวดท+อง จุกเสียด แน(น ดอกใช+ทาแก+กลากเกลื้อน ผลช(วยย(อยอาหาร แก+คลื่นเหียน
อาเจียน ต+นแก(นําไปเคี่ยวกับน้ํามันมะพร+าว ทาแก+ปวดเมื่อย เป[นตะคริว ใบมีรสเผ็ดร+อน แก+พยาธิ สารสกัด
จากข(ามีฤทธิ์ฆ(าเชื้อแบคทีเรีย น้ํามันหอมระเหยจากข(ามีฤทธิ์ทําให+ไข(แมลงฝcอ กําจัดเชื้อราบางชนิดได+ ใช+ผสม
กับสะเดาเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการกําจัดแมลง ข(า ลดการบีบตัวของลําไส+ ขับน้ําดี ขับลมลดการอักเสบ
ยับยั้งแผลในกระเพาะอาหาร ฆาเชื้อแบคทีเรีย ฆาเชื้อราใช/รักษากลากเกลื้อน
(http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2_(%E0%B8%9E%E0%B8%
B7%E0%B8%8A) และจากการสืบค+นพบว(า มีงานวิจัยที่ค+นพบว(า สารสกัด 80% เอทานอลของเหง+าข(าเล็ก
(Alpinia officinarum ) เมื่อนํามาทดสอบฤทธิ์ต+านการอักเสบแบบเฉียบพลันและแบบเรื้อรังในหนูแรท โดย
ในกลุ(มที่ทดสอบการอักเสบแบบเฉียบพลัน หนูแรทจะถูกเหนี่ยวนําให+เกิดการอักเสบด+วยการฉีดสาร
carrageenan เข+าใต+ผิวหนังบริเวณอุ+งเท+าด+านหลัง ในขณะที่หนูกลุ(มที่ทดสอบการอักเสบแบบเรื้อรัง หนู
แรทจะถูกเหนี่ยวนําให+เกิดการอักเสบด+วยการฉีด complete Freund's adjuvant (CFA) เข+าใต+ผิวหนัง
บริเวณอุ+งเท+าด+านหลัง จากนั้นจึงให+สารสกัดจากเหง+าข(าเล็กโดยการปqอนเข+าทางปาก พบว(าสารสกัด 80% เอ
ทานอล มีฤทธิ์ต+านการอักเสบ โดยสามารถลดอาการบวมที่เกิดจากสารcarrageenan และ CFA นอกจากนี้
ส(วนสกัดเอทิวอะซิเตทจากสารสกัดดังกล(าวยังยับยั้งการสร+าง nitric oxide (NO) ในเซลล RAW 264.7 ที่ถูก
เหนี่ยวนําด+วย lipopolysaccharide (LPS) และมีฤทธิ์ต+านความผิดปกติในระบบประสาทโดยมีผลลด c-Fos
protein ในสมองส(วน hippocampus ของหนูแรทที่ถูกกระตุ+นด+วย CFA ซึ่งแสดงให+เห็นว(าเหง+าของข(าเล็กมี
ฤทธิ์ต+านการอักเสบทั้งแบบเฉียบพลันและแบบเรื้อรัง J Ethnopharmacol 2009;126(2):258 – 64
( http://www.medplant.mahidol.ac.th/active/shownews.asp?id=583 )

3. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
สบู( เป[นเครื่องสําอางชนิดหนึ่งที่ใช+ในการทําความสะอาดร(างกาย เดิมใช+เพื่อทําความสะอาดร(างกาย
เท(านั้น ปจจุบันกระบวนการผลิตสบู(มีการเพิ่มส(วนผสมอื่นๆ เพื่อให+สบู(มีสรรพคุณตรงตามความต+องการของ
ผู+บริโภคมากขึ้น เช(น มีสีสันที่สวยงามน(าใช+ มีกลิ่นหอม และมีสรรพคุณทางยา ในทางการค+ามีการใช+
สารสังเคราะหเพิ่มขึ้นทําให+ผลิตภัณฑน(าใช+ บรรจุภัณฑสวยงาม แต(แฝงไปด+วยสารเคมีที่เป[นอันตราย
มีพิษตกค+างและราคาสูง ทําให+ปจจุบันนิยมใช+พืชสมุนไพรที่มีอยู(ในธรรมชาติมาเป[นส(วนผสมเพิ่มเติม ในสบู(
แทนการใช+สารเคมีสังเคราะห พืชสมุนไพรที่ใช+มีสารสําคัญและมีสรรพคุณทางยา เช(น มีน้ํามันหอมระเหยที่มี
กลิ่นเฉพาะใช+ในการบําบัดโรค มีสีสันสวยงาม หาง(ายราคาถูก ประหยัด ปลอดภัย ไร+สารสังเคราะห และไม(มี
พิษตกค+าง ทําให+สบู(สมุนไพรที่ผลิตขึ้นจากผลิตภัณฑธรรมชาติมีคุณลักษณะเฉพาะที่หลากหลาย จึงเป[นบท
พิสูจนให+เห็นถึงความมหัศจรรยของสบู(สมุนไพรที่มีคุณค(ายิ่งของภูมิปญญาไทย (www.yru.ac.th/e-
journal/file/pdf_30.pdf )
จากการศึกษาดังกล(าวทําให+พบว(า ข(าเป[นพืชที่ปลูกง(าย พบได+ทั่วไปในครัวเรือน มีประโยชนทาง
สมุนไพร มีสารที่ช(วยรักษาบํารุงร(างกาย และรักษาโรคต(างๆ ข(ามีสาร eugenol ซึ่งมีฤทธิ์ขับน้ําดี จึงช(วยย(อย
อาหารได+ และเป[นสารสําคัญในการช(วยยับยั้งแบคทีเรียที่ทําให+เกิดสิว มีน้ํามันหอมระเหย ซึ่งมีฤทธิ์ขับลม
มีเมทานอล เป[นสาระสําคัญในการออกฤทธิ์ฆ(าเชื้อรา เช(น โรคกลากเกลื่อน สิวอักเสบ เป[นต+น จึงนับได+ว(าข(า
เป[นพืชที่มีคุณประโยชนทางสมุนไพรชนิดหนึ่ง แต(เป[นที่น(าสังเกตว(า คนไทยมีการนําข(ามาใช+ประโยชนในการ
ดํารงชีวิตน+อยมาก และข(ายังเป[นพืชที่มีราคาถูก ไม(เป[นที่น(าสนใจในฐานะพืชเศรษฐกิจที่สามารถนํามาสร+าง
รายได+ ทั้งๆที่ข(าจัดว(าเป[นพืชที่มีประโยชนมากมายนานัปการ ประกอบกับสบู(เป[นสินค+าในการทําความสะอาด
ร(างกายที่จําเป[นต+องมีไว+ใช+ประจําในครัวเรือน หากนําคุณสมบัติทางสมุนไพรของข(ามาสร+างมูลค(าเพิ่มโดยการ
แปรรูปผลิตเป[น สบู(สมุนไพรข(า นับว(าเป[นหนทางหนึ่งที่จะช(วยสร+างรายได+ให+กับครัวเรือนต(อไป
2. ตัวแปรและสมมุติฐานของโครงงาน
โครงงานนี้มีตัวแปรต(อไปนี้ และแสดงผังเหตุ-ผลในรูปที่ 1
ตัวแปรต+น สบู(สมุนไพรข(า
ตัวแปรตาม รายได+
ข(า เป[นพืชสมุนไพรในท+องถิ่น มีคุณสมบัติมากมายซึ่งในข(านั้นมีสารที่ช(วยรักษาบํารุงร(างกาย และ
รักษาโรคต(างๆ ข(ามีสาร eugenol ซึ่งมีฤทธิ์ขับน้ําดี จึงช(วยย(อยอาหารได+ และเป[นสาระสําคัญในการช(วย
ยับยั้งแบคทีเรีย ซึ่งข(ายังมีสารที่สามารถยับยั้งแบคทีเรียที่ทําให+เกิดสิว มีน้ํามันหอมระเหย ซึ่งมีฤทธิ์ขับลม
เมทานอล เป[นสาระสําคัญในการออกฤทธิ์ฆ(าเชื้อรา เช(นโรคกลากเกลื่อน

4. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
สบู(เป[นสิ่งทําความสะอาดร(างกายมีวิธีการทําที่หลากหลาย เช(น ทําสบู(จากสารเคมี หรือทําจาก
สมุนไพร การทําจากสมุนไพรเช(น สบู(สมุนไพรจากตะไคร+ช(วยดับกลิ่น หรือฆ(าเชื่อโรค
(http://topicstock.pantip.com/jatujak/topicstock/2008/11/J7210343/J7210343.html) และสบู(
สมุนไพรจากขมิ้น ช(วยในการบํารุงผิวพรรณ สร+างความนุ(มนวลและขจัดความหม(นหมองของผิวกาย ฆ(าเชื้อรา
เชื้อโรค ยังมีสมุนไพรอีกมากมายที่นํามาทําเป[นสบู( ( https://www.gotoknow.org/posts/545219 )
จากการสืบค+นพบว(า ข(า มีคุณสมบัติยับยั้งแบคทีเรียเพราะมีสาร eugenol และสามารถยับยั้ง
แบคทีเรียที่ทําให+เกิดสิว มีกลิ่นที่หอม จึงสงสัยว(า ข(า สามารถทําเป[นสบู(สมุนไพร เพื่อเพิ่มรายได+ และสามารถ
ทําเป[นอาชีพเสริมได+ ดังแสดงในผังเหตุ-ผลต(อไปนี้
รายได้จากสบู่
ข่า
วิธีการทํางาน
ศึกษาสูตรการทําสบู(
ทําแบบสอบถามความต+องการ (หลักการตลาด 7 Ps )
ลงมือปฏิบัติ
จําหน(ายผลิตภัณฑ
สรุปรายรับรายจ(าย
หลักการตลาด (หลักการตลาด7 Psตลาด
Product สบู(ข(าที่มีคุณภาพ
Price ราคาที่เหมาะสม
Place กลุ(มผู+บริโภค
Promotion มีการส(งเสริมการขาย
People ความน(าเชื่อถือ ความสามารถ
Physical Evidence แพ็คเก็จ รูปร(าง สี
Process กระบวนการจัดการด+านบริการ
อุปกรณ
เครื่องชั่ง
เทอรโมมิเตอร
แม(แบบสบู(
ชามอ(างสแตนเลส หรือชามแก+ว
ช+อนตักสาร
ถ+วยตวง
ไม+พาย
ผ+าขาวบาง
วัตถุดิบ
น้ําของเหง+าข(า
ผงของข(า
โซเดียมไฮดรอกไซร
น้ํามันมะพร+าว / น้ํามันปาลม
น้ํา
มีด ครก/สาก เขียง
ถุงห(อผลิตภัณฑ

5. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
3. แผนการทดลอง
ที่ งานปฏิบัติ ระยะเวลา ผลการดําเนินงาน
1. ศึกษาเกี่ยวกับข(า และสารที่มีในข(า ประโยชน ก.ค. – ส.ค. ข(ามีสาร eugenol ช(วยยับยั้ง
แบคทีเรีย รักษากลากเกลื่อน
2 คิดเลือกหัวข+อ ส.ค. – ก.ย. มีความสนใจทําผลิตภัณฑ
3 เสนอโครงงาน ก.ย. – ต.ค. ผลิตภัณฑเป[นสินค+าที่เกี่ยวกับ
สมุนไพร ซึ่งมีข(าเป[นองคประกอบ
หลัก สามารถนําไปใช+ทําความ
สะอาดร(างกายและช(วยสร+างรายได+
4 ทําแบบสอบถามความต+องการ
(หลักการตลาด 7 Ps)
ก.ย. – ต.ค. ได+ครูที่ปรึกษาที่รู+กระบวนการการ
ผลิตซึ่งท(านเป[นครูกลุ(มสาระ
วิทยาศาสตรและสังคม
5 ค+นคว+าคิดสูตรสบู(จากข(า ต.ค. – พ.ย. สูตร -ผงข(า+น้ําของเหง+าข(า
- น้ําของเหง+าข(า
6 ลงมือปฏิบัติผลิตเพื่อจําหน(าย พ.ย. – ธ.ค. มีรายได+ และสามารถทําเป[นอาชีพ
เสริม
7 สรุปรายรับ - รายจ(าย ม.ค. ทําบัญชีรายรับ – รายจ(ายทั้งหมด
4. วิธีการผลิตสบูจากขา
วัตถุดิบ
น้ําของเหง+าข(า 5-6 หยด
ผงของข(า 185 กรัม
โซเดียมไฮดรอกไซด 180 กรัม
น้ํา 360 กรัม
น้ํามันมะพร+าว/นํามันปาลม 200 กรัม
วัสดุอุปกรณ;
เครื่องชั่ง
ช+อนตักสาร
แม(แบบสบู(
ชามอ(างสแตนเลส หรือชามแก+ว
เทอรโมมิเตอร
ถ+วยตวง
ไม+พาย
ผ+าขาวบาง
มีด ครก/สาก เขียง
ขวด/ถุงห(อผลิตภัณฑ
วิธีการทําสบู ( สูตร 1 ผงขา+น้ําของเหง/าขา )

6. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
1) นําข(ามาปƒนเป[นผงละเอียด
2) เตรียมน้ํามะพร+าว/น้ํามันปาลม เพื่อทําให+สบู(เป[นฟอง และทําให+สบู(จับตัวเป[นก+อนแข็งเร็ว
3) นําเหง+าข(ามาตําให+ละเอียดจนได+น้ํา นําน้ําข(าที่ได+กรองด+วยผ+าขาวสัก 1-2 ครั้ง
4) นําผงข(าผสมกับโซเดียมไฮดรอกไซด คนให+เป[นเนื้อเดียวกัน
5) จากนั้นค(อยๆเทโซเดียมไฮดรอกไซดที่ผสมกับผงข(าลงในน้ํา ตั้งทิ้งไว+ที่อุณหภูมิลดลงเหลือประมาณ
40 องศาเซลเซียส โดยใช+เทอรโมมิเตอรวัดดู
6) นําน้ํามันมะพร+าว/น้ํามันปาลม เทลงอ(างสแตนเลส นําไปตั้งไฟให+น้ํามันมีอุณหภูมิ 40 องศาเซลเซียส
โดยใช+เทอรโมมิเตอรวัดดู
7) ค(อยๆเทสารโซเดียมไฮดรอกไซดที่ผสมกับผงข(า(5) ลงในอ(างสแตนเลสที่มีน้ํามัน .ใช+ไม+พายคนให+เข+า
กัน กวนเรื่อยๆนานอย(างน+อย 30 นาที
8) จากนั้นเติมน้ําของเหง+าข(า คนให+เข+ากัน
9) เทลงในแม(พิมพสบู(ที่เตรียมไว+
10) ต+องตั้งทิ้งไว+นาน 1 คืน สบู(จะจับตัวเป[นก+อนแข็ง
11) จึงแกะออกจากแม(พิมพ ใช+มีดบางๆ คมๆ ตัดสบู(ออกเป[นก+อน
วิธีการทําสบู( ( สูตร 2 น้ําของเหง+าข(า )
1) เตรียมน้ํามะพร+าว/น้ํามันปาลม เพื่อทําให+สบู(เป[นฟอง และทําให+สบู(จับตัวเป[นก+อนแข็งเร็ว
2) นําเหง+าข(ามาตําให+ละเอียดจนได+น้ํา นําน้ําข(าที่ได+กรองด+วยผ+าขาวสัก 1-2 ครั้ง
3) ค(อยๆเทโซเดียมไฮดรอกไซดลงในน้ํา ตั้งทิ้งไว+ที่อุณหภูมิลดลงเหลือประมาณ 40 องศาเซลเซียส
โดยใช+เทอรโมมิเตอรวัดดู
4) นําน้ําของเหง+าข(า เทลงในโซเดียมไฮดรอกไซดที่ผสมกับน้ํา
5) นําน้ํามันมะพร+าว/น้ํามันปาลม เทลงอ(างสแตนเลส นําไปตั้งไฟให+น้ํามันมีอุณหภูมิ 40 องศา
เซลเซียส โดยใช+เทอรโมมิเตอรวัดดู
6) ค(อยๆเทสารโซเดียมไฮดรอกไซดที่ผสมกับน้ําของเหง+าข(า (4) ลงในอ(างสแตนเลสที่มีน้ํามัน ใช+ไม+
พายคนให+เข+ากัน
7) คนเรื่อยๆจนให+เข+ากันอีกครั้ง แล+วนําใส(ขวด
5. แผนกิจกรรม

7. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
กิจกรรม วัน/เดือน/ป^
6. งบประมาณ
เริมต้น
รับนโยบาย/โครงการ
รับนโยบาย/เอกสารโครงการเพาะพันธ์
ปัญญามาดําเนินการ
ประชุมวางแผนการดําเนินงาน
แบ่งงานรับผิดชอบ
ดําเนินงานตามแผน
ศึกษาข้อมูล/สอบถาม/สัมภาษณ์ ผู้มีความรู้และประสบการณ์
อินเทอร์เน็ต เอกสารสีพิมพ์ ครูกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์/สังคม
สูตรวิธีการทําสบู่
ผง+นํ/า นํ/า
ทําแบบสอบถามความพึงพอใจ (หลักการตลาด 7 Ps )
ลงมือปฏิบัติ/วิจัย
วิเคราะห์ข้อมูล หลักการ/สรุปผลรายรับ-รายจ่าย
สรุปผลวิจัย
สิ/นสุด
ก.ค 57
ก.ค. 57
ก.ค. 57
ก.ค. 57 – ส.ค. 57
ก.ค. 57 – ส.ค. 57
ส.ค. 57 – ก.ย. 57
ก.ย. 57 – ต.ค. 57
ต.ค. 57 – พ.ย. 57
พ.ย. 57 – ธ.ค. 57
ม.ค. 57 – ก.พ. 58
ก.พ. 58 – มี.ค. 58
มี.ค. 58

8. -โครงการเพาะพันธุปญญา ป 2557- ศูนยพี่เลี้ยงมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
หมวด งบประมาณ
ค(าวัสดุ (ในการดําเนินงาน ) 4,483
ค(าใช+สอย (ค(าเดินทาง ที่พัก เบี้ยเลี้ยง) 1,971
7. เอกสารอ/างอิง
-http://drug.pharmacy.psu.ac.th/Question.asp?ID=3785&gid=3 เข+าถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน
2557
-https://www.l3nr.org/posts/337198 เข+าถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
-http://thai-health-article.blogspot.com/2009/06/propionibacterium-acnes-acne.html
เข+าถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
-http://www.trueplookpanya.com/true/ethic_detail.php?cms_id=644 เข+าถึงเมื่อวันที่ 5
พฤศจิกายน 2557
-http://www.archeep.com/invention/prd_jun_2011.html เข+าถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
-http://topicstock.pantip.com/jatujak/topicstock/2008/11/J7210343/J7210343.html เข+าถึง
เมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
- http://www.medplant.mahidol.ac.th/active/shownews.asp?id=583 เข+าถึงเมื่อวันที่ 5
พฤศจิกายน 2557
- http://agrimedia.agritech.doae.go.th/book/book-veg/VS%20035.pdf เข+าถึงเมื่อวันที่ 5
พฤศจิกายน 2557
-http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%82%E0%B9%88%E0%B8%B2_(%E0%B8%9E%
E0%B8%B7%E0%B8%8A) เข+าถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
- http://www.yru.ac.th/e-journal/file/pdf_30.pdf ) เข+าถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
- https://www.gotoknow.org/posts/545219 เข+าถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2557
8. การเรียนรู/
-ได/เรียนรู/การเขียนที่มาและความสําคัญของโครงงาน
-ได/เรียนรู/การเขียนแผนการดําเนินงาน ( Flow chat )
-ได/เรียนรู/การทําสบูแบบตางๆ
-ได/เรียนรู/การจัดการบัญชีรายรับ – รายจาย
-ได/รู/จักการเขียนอ/างอิง
-ได/รู/จักบริหารงบประมาณ
-ได/เรียนรู/การทําหลักการตลาด ( 7 Ps )